|
| |
Het XVIII. Kapittel.
DE Byvoeglyke Naemwoorden zyn ook de Buigingen door de Naemvallen in
hunne Geslachten onderworpen. Waer van alrede Voorbeelden gegeeven zyn in het
Byvoeglyke Goet.
Waer in aen te merken is, dat de Byvoeglyke Naemwoorden tot de
vorming van hun Meervouwigh Getal eene enkele E in de plaetse van het EN der
Zelfstandige aenneemen; maer met die waer- | |
| |
neemingen, die omtrent
de Zelfstandige gade geslagen worden.
Woorden van eene lettergreepe, die achter eenen enkelen Klinker
eenen enkelen Medeklinker hebben, verdubbelen dien in het maeken van het
Meervouwige Getal; als in, Laf, laf-fe, vlug, vlug-ge, gek, gek-ke, stil,
stil-le, stom, stom-me, dun, dun-ne, slap, slap-pe, dor, dor-re, ras, ras-se,
nat, nat-te. Grof alleen heeft grove. De woorden, die 'er van worden
samengezet, volgen den zelven regel; als in, Stapelgek, stapelgek-ke,
dootstil, dootstil-le, doornat, doornat-te, sneeuwit, sneeuwit-te.
Woorden van eene of meer lettergreepen, die in de leste lettergreepe
na eenen langen of verlengden Klinker of na eenen Tweeklank eenen eenigen
Medeklinker hebben, neemen in het Meervouwige Getal blootelyk de E aen; als in
Graeg, graeg-e, veeg, veeg-e, hoog, hoog-e, ruig, ruig-e, ryk, ryk-e,
vrolyk, vrolyk-e, bleek, bleek-e, kloek, kloek-e, schrael, schrael-e, geel,
geel-e, geil, geil-e, koel, koel-e, vuil, vuil-e, eerzaem, eerzaem-e, vroom,
vroom-e, ruim, ruim-e, kleen, kleen-e, schoon, schoon-e, rein, rein-e, groen,
groen-e, bruin, bruin-e, leep, leep-e, ryp, ryp-e, zwaer, zwaer-e, fier,
fier-e, goor, goor-e, guur, guur-e, heet, heet-e, bloot, bloot-e, zoet, zoet-e,
stout, stout-e.
Zommige Woorden van deezen aert, die in F, S, en T uitgaen,
veranderen, gelyk de Zelfstandige Naemwoorden, in het vormen van het
Meervouwige Getal deeze letters in V, Z, en D; als in Braef, scheef, lief,
doof, droef, boos, loos, eerloos, wys, grys, quaet, wreet, root, goet, out;
van welke, na | |
| |
het voegen der Klinkletteren by de volgende
lettergreep, gemaakt worden, Brae-ve, schee-ve, lie-ve, doo-ve, droe-ve,
boo-ze, loo-ze, eerloo-ze, wy-ze, gry-ze, quae-de, wree-de, roo-de, goe-de,
ou-de.
Woorden, die in de Drieklanken AEI en OOI uitgaen, neemen in het
Meervouwige Getal blootelyk de E aen; als in Fraei, fraei-e, mooi,
mooi-e; die in AEU en IEU, voor de E welluidendheits halve de W; als in,
Laeu, laeu-we, nieu, nieu-we.
Woorden, welker Uitgangen eindigen met de twee Medeklinkeren NG, RG,
NK, RK, SK, RM, MP, RP, neemen in het vormen des Meervouwigen Getals enkelyk de
E aen; als in Bang, bang-e, streng, streng-e, jong, jong-e, blank, blank-e,
sterk, sterk-e, brusk, brusk-e, arm, arm-e, plomp, plomp-e, scherp,
scherp-e.
Woorden, die in LS en RS uitgaen, neemen in het Meervouwige Getal
voor de Merkletter E de leste Klinkletter S by verdubbeling aen; als in
Mals, mals-se, bars, bars-se, dwers, dwers-se, nors, nors-se: geheel
anders als de in PS en TS uitgaende Woorden; want die, slechts de enkele E in
het Meervouwige aenneemende, vormen van Loops, bits, stoots, trots, Loops-e,
bits-e, stoots-e, trots-e.
Woorden, in SCH, na voorgaende Klinkers en Medeklinkers, uitgaende,
voegen dit aenhangsel in het maeken van het Meervouwige Getal in de spellinge
voor de Merkletter E; als in, Kiesch, kie-sche, afgodisch, afgodi-sche,
aerdsch, aerd-sche, hemelsch, hemel-sche, zomersch, zomer-sche, dootsch,
doot-sche.
Byvoeglyke Naemwoorden, in LF, FT, CHT, LT, MT, NT, RT, ST
uitgaende, neemen tot | |
| |
het maeken van het Meervouwige Getal de E
aen; terwyl zommige deezer woorden de F en T in V en D veranderen, en voor de
volgende E in de spellinge voegen; als in Half, hal-ve, manhaft, manhaft-e,
wuft, wuft-e, zacht, zacht-e, slecht, slecht-e, licht, facilis, licht-e,
wilt, wil-de, vreemt, vreem-de, gezwint, gezwin-de, bont, bont-e, gezont,
gezon-de, zwart, zwart-e, hart, durus, har-de, vast, vast-e, gerust,
gerust-e.
Woorden van twee en meer lettergreepen, in IGH uitgaende, verwerpen
in het vormen des Meervouwigen Getals de H, als niet meer noodigh om de
uitspraek der G achter eene korte Klinkletter te sterken, en neemen enkelyk de
E aen; als in, Zaligh, zalig-e, weeligh, weelig-e, heiligh, heilig-e,
molligh, mollig-e, keurigh, keurig-e, slaeperigh, slaeperig-e, kinderachtigh,
kinderachtig-e.
Woorden van twee en meer Lettergreepen, in EL, EN, en ER eindigende,
neemen tot het maeken van het Meervouwige Getal de bloote Merkletter E aen; als
in, Edel, edel-e, kregel, kregel-e, enkel, enkel-e, vermetel, vermetel-e,
schamel, schamel-e, verscheiden, verscheiden-e, effen, effen-e, eigen,
ei-gen-e, open, open-e, schrander, schrander-e, teder, teder-e, zwanger,
zwanger-e, mager, mager-e, wakker, wakker-e, dapper, dapper-e, bitter,
bit-ter-e.
Hier van worden uitgezondert de Byvoeglyke Naemwoorden, die, van
stoffen afkomstigh, in EN uitgaen. Want deeze maeken, in plaetse van de
Merkletter E tot zich te neemen, hun Meervouwigh Getal door het verwerpen der
leste N; als blykt in, Goude ringen,
| |
| |
zilvere bekers,
kopere kroonen, yzere plaeten, staele gespen, aerde vaten, steene potten, houte
lepels, eike kasten, beuke nappen, greene planken, doorne stokken, berke
roeden, wolle lakens, linne doeken.
Ondertusschen geschiedt op deeze wyze de vorming van het Meervouwige
Getal in de Byvoeglyke Naemwoorden, zoo lang zy Byvoeglyke blyven, en als zulke
met de Zelfstandige door hulp der beide Geslachtwoorden in de drie Geslachten
geboogen worden.
Waer van wy deeze Voorbeelden geeven; en allereerst in het Manlyke
Geslachte,
| | In het Eenvouwige Getal; | In het
Meervouwige Getal; |
| N. | Een Vroom of De Vroome
Man, | De Vroome Mans of Mannen, |
| T. | Eens of Des
Vroomen Mans, | Der Vroome Mannen, |
| G. | Eenen of
Den Vroomen Man of Manne, | Den Vroomen
Mannen, |
| A. | Eenen of Den Vroomen Man, | De Vroome
Mans of Mannen, |
| R. | Vroome Man, | Vroome Mans of
Mannen |
| N. | Van Eenen of Den Vroomen Man of
Manne. | Van De Vroomen Mannen. |
In het Vrouwelyke Geslachte is dit het Voorbeelt: | |
| |
| | In het Eenvouwige Getal; | In het
Meervouwige Getal; |
| N. | Eene of De Groote
Vrou, | De Groote Vrouwen, |
| T. | Eener of Der
Groote Vrouwe, | Der Groote Vrouwen, |
| G. | Eene of
De Groote Vrouwe, | De Groote Vrouwen, |
| A. | Eene
of De Groote Vrou, | De Groote
Vrouwen, |
| R. | Groote Vrou, | Groote
Vrouwen, |
| N. | Van Eene of De Groote Vrouwe. | Van
De Groote Vrouwen. |
Van het Onzydige Geslachte is dit het Voorbeelt
| | In het Eenvouwige
Getal, |
| N. | Een Jong of Het Jonge
Kint, |
| T. | Eens of Des Jongen Kints, of Van Een Jong of
Het Jonge Kint, |
| G. | Een Jong of Het Jonge Kint, of
Eenen of Den Jongen Kinde, |
| A. | Een Jong of Het Jonge
Kint, |
| R. | Jong of Jonge
Kint, |
| V. | Van Een Jong of Het Jonge Kint, of Van Eenen
of Den Jongen Kinde. |
| | In het
Meervouwige, |
| N. | De Jonge Kinders, |
| |
| |
| T. | Der Jonge
Kinderen, |
| G. | Den Jongen
Kinderen, |
| A. | De Jonge
Kinders, |
| R. | Jonge
Kinders, |
| V. | Van de Jonge Kinderen. |
Maer wanneer de Byvoeglyke Naemwoorden in de betekenis der
Zelfstandige overgaen, en op zich zelfs en zonder byvoeginge van een
Zelfstandigh Naemwoort worden gebruikt, worden zy als Zelfstandige geboogen, en
neemen tot hunne Merkletter, gelyk die, in het Meervouwige Getal EN aen.
Waer van deeze volgende Voorbeelden zyn in het Manlyke Geslachte, in
het Eenvouwige Getal;
| N. | Een, De
Overste, | Heilige, |
| T. | Eens, Des
Oversten, | Heiligen, |
| G. | Eenen, Den
Overste, | Heilige, |
| A. | Eenen, Den
Overste, | Heilige, |
| R. | Overste, | Heilige, |
| N. | Van
Eenen, Den Overste. | Heilige. |
| | | |
| | Geestelyke, | Rechtsgeleerde, |
| | Geestelyken, | Rechtsgeleerden, |
| | Geestelyke, | Rechtsgeleerde, |
| | Geestelyke, | Rechtsgeleerde, |
| | Geestelyke, | Rechtsgeleerde, |
| | Geestelyke. | Rechtsgeleerde. |
| |
| |
In het Meervouwige;
| N. | De
Oversten, | Heiligen, |
| T. | Der
Oversten, | Heiligen, |
| G. | Den
Oversten, | Heiligen, |
| A. | De
Oversten, | Heiligen, |
| R. | Oversten, | Heiligen, |
| N. | Van
de Oversten. | Heiligen. |
| | | |
| | Geestelyken, | Rechtsgeleerden, |
| | Geestelyken, | Rechtsgeleerden, |
| | Geestelyken, | Rechtsgeleerden, |
| | Geestelyken, | Rechtsgeleerden, |
| | Geestelyken, | Rechtsgeleerden, |
| | Geestelyken. | Rechtsgeleerden. |
Op deeze wyze wordt ook Een en De Ander geboogen, als
het zonder Zelfstandigh Naemwoort of gelyk zulk een gebruikt wordt, of ook
zulks, dat'er het Zelfstandige onder verstaen worde. Men zie deeze
Voorbeelden
| | In het Eeuvouwige Getal | In het
Meervouwige Getal. |
| N. | Een Ander, | Veele
Anderen, |
| T. | Een Anders, | Veeler
Anderen, |
| G. | Een Ander, | Veelen
Anderen, |
| A. | Een Ander, | Veele
Anderen, |
| R. | | |
| N. | Van
Een Ander. | Van Veele Anderen. |
| |
| |
In welk Voorbeelt het Geslachtwoort Een als onscheidbaer in
het Eenvouwige Getal wordt aengemerkt.
| N. | De Ander, | De
Anderen, |
| T. | Der Anderen, | Der
Anderen, |
| G. | Den Anderen, | Den
Anderen, |
| A. | Den Anderen, | De
Anderen, |
| R. | | |
| N. | Van
De Anderen. | Van de Anderen. |
Dus buigt men ook De Een of De Ander.
| N. | De Een of De
Ander, |
| T. | Des Eenen of Des
Anderen, |
| G. | Den Eenen of Den
Anderen, |
| A. | Den Eenen of Den
Anderen, |
| R. | |
| N. | Van Den Eenen of Den Anderen. |
|
|
Auteursrechtelijk beschermd