|
| |
Het XVII. Kapittel.
ALle Zelfstandige Naemwoorden worden in alle deeze Naemvallen, gelyk
ook voor hen de Geslachtwoorden, door drie Buigingen verandert.
De Eerste Buiging is, waer toe alle Naemwoorden van het Manlyke
Geslachte, door Een en De gemerkt, behooren.
De Tweede Buiging is, waer toe alle Naemwoorden van het Vroulyke
Geslachte, door Eene en De gemerkt, behooren.
De Derde Buiging is, waer toe alle Naemwoorden | |
| |
van het
Onzydige Geslachte, door Een en Het gemerkt, behooren.
Eigene Naemwoorden, gevoegt by het Zelfstandige, waer onder elk
behoort, worden echter niet geboogen noch verandert.
Dus zegt men, De stat Deventer, der stat Deventer, het lantschap
Drente, des lantschaps Drente, het ryk Polen, des ryks Polen, de berg Thabor,
des bergs Thabor, de koning Salomon, des konings Salomon, de koningin Kandake,
der koninginne Kandake.
Om eene vaste en gewisse zekerheit in alle drie Buigingen te hebben,
is het noodigh, dat voor af eenige algemeene Stellingen worden waergenoomen,
die tot alle drie de Buigingen behooren.
I. De Noemer, Aenklaeger en Roeper zyn alomme en in
beide Getallen gelyk.
II. De Geever en Neemer zyn alomme en in beide
Getallen gelyk; en gaen in het Meervouwige Getal, gelyk ook de Teeler,
altyt in EN uit; uitgezondert in zommige Naemwoorden, die in EN, en in de
verkleende, die in KE of KEN eindigen; die alle in alle de Naemvallen van het
Meervouwige Getal de S aenneemen; als, Molens, Zeissens, Boekskens,
Korfkens, en andere.
Vondel houdt ook deezen voet in etlyke Naemwoorden, die in ER
uitgaen, schryvende in den Neemer en Geever van het Meervouwige Getal, Voor
de Maejers, voor schaepsherders, met volle uiers, het doet dorre akkers
deugt; waer voor, onzes oordeels, naer evenredenheit beter geschreeven
waere, Voor de Maejeren; voor Schaepherderen, met volle uiere, dorre
Akkeren.
| |
| |
III. De Geslachtwoorden maeken zoo dikwyls, als de Naemvallen der
Naemwoorden gelyk zyn, een recht onderscheit tusschen hen; dat noodigh te
weeten en tot beter verstant dienstigh is; als in, De Vader, den Vader, van
den Vader, de Bank, der Bank, van de Bank, en in de Hoogduitsche Uitgangen
van het Onzydige Geslachte, Den Huize, van den Huize. In welke woorden,
als ook in andere diergelyke de Geslachtwoorden alleen de Naemvallen
onderscheiden, dewyl in hunne Uitgangen eenerlei Letters gevonden worden.
Dit geschiedt voornaemelyk en altyt en alomme in het Meervouwige
Getal van die Naemwoorden, die door alle Naemvallen in EN uitgaen; als, De
Menschen, Boomen, Stroomen, Steden, Maegden, Deugden, Boeken, Dorpen,
Vlekken, vici; en in den Teeler, Geever en Neemer van die
Naemwoorden, die het Meervouwige door S eindigen; als in Der Vaderen, de
Vaderen, van de Vaderen, Der Zoonen, de Zoonen, van de Zoonen.
Hier op laeten wy de Eerste Buiging volgen; waer toe alle
Naemwoorden van het Manlyke Geslachte, die Een of De voor zich
hebben, behooren; en wiens Voorbeelden zyn in het Eenvouwige Getal.
| N. | Man | Burger | Hemel | Mensch |
| T. | Mans |
Burgers | Hemels | Menschen |
| G. | Man
of Manne | Burger
| Hemel | Mensche |
| A. | Man
| Burger | Hemel | Mensch |
| R. | Man
| Burger | Hemel | Mensch |
| N. | Man
of Manne | Burger | Hemel | Mensche. |
| |
| |
In het Meervouwige,
| N. | Mans of
Mannen | Burgers | Hemeln | Meenschen |
| T. | Mannen | Burgeren | Hemelen
| Menschen |
| G. | Mannen | Burgeren
| Hemelen | Menschen |
| A. | Mans of
Mannen | Burgers | Hemelen | Menschen |
| R. | Mans
of Mannen | Burgers
| Hemelen | Menschen |
| N. | Mannen
| Burgeren | Hemelen | Menschen |
Alle Naemwoorden, tot deeze Buiging behoorende, neemen in den
tweeden Naemval of Teeler, die van den Noemer afgeleidt wordt, in
het Eenvouwige Getal de S aen; als, Zoon, des Zoons, Koning, des Konings,
Vyant, des Vyants, Jakob, Jakobs, Peter, Peters, Vrederyk, Vrederyks; en ES
in Eigene Naemwoorden, die in A of I uitgaen; als Juda, Judaes, Eliza,
Elizaes, Levi, Levies, Omri, Omries; wanneer de A, en I met de Merkletter
des Teelers S door eene E in de leste Lettergreepe samengevoegt worden, en, om
die te verlangen, samen in de uitspraeke smelten.
Die in O en U eindigen, verdubbelen deeze Klinkers voor de
Merkletter S; als in Farao, Faraoos, Plato, Platoos, Jehu, Jehuus, Abihu,
Abihuus.
Esau, maekt Esaus, als in den Tweeklank AU eindigende;
gelyk de Manlyke Naemwoorden, Eigene en Gemeene, in Twee- of Drieklanken
uitgaende, in den Teeler enkelyk de S aenneemen; die niet aengenoomen wordt,
wanneer de Eigene naemen in de S den Noemer eindigen; als, Christus, Jesus,
Joannes, Paulus, en andere; gelyk blykt, | |
| |
om dat men zegt,
Christus geboorte, Jesus moeder, Joannes Euangeli, Paulus leven, voor,
De geboorte van Christus, de moeder van Jesus, het Evangeli van Joannes, het
leven van Paulus.
Hier van worden echter zommige uitgezondert; als in het Voorbeelt
Mensch te zien is; wiens Teeler, van den Noemer afgeleidt, niet in eene
S, maerin EN uitgaet; als, Mensch, des Menschen; waer mede overeenkoomen
Heer, Vorst, Grave, Hertoge, Getuige, en andere, welker Teeler is des
Heeren, des Vorsten, des Graven, des Hertogen, des Getuigen; zoo dat de
Tweede Naemval in beide Getallen eenen zelven uitgang heeft. En deeze uitgang
in EN lydt geene tegenspraek; gelyk blykt uit eenige Eigene Naemwoorden, welker
eerste deel uit deezen Teeler bestaet; als, 's Heerenberg, 's Heerenbroer,
's Gravenhage, 's Gravenmoer, 's Hertogenbosch, 's Hertogenrade.
Zommige Naemwoorden zyn 'er ook, die in den Teeler geene S noch EN
aenneemen, maer zich gevoeglyker door Van den laeten omschryven;
hoedaenige zyn, die in FT, GHT, CHT, en ST achter Klinkers of Medeklinkers
uitgaen, als, Kreeft, Toght, Nacht, (hoewel ook het bywoort des
Nachts hier van oirsprongkelyk is) Knecht, Schicht, Last, Twist, Kost,
Lost, Angst, Hengst, Ernst, Herfst, en andere; die, in den Tweeden Naemval
de S bezwaerlyk kunnende ontfangen, uitgesprooken worden door Van den
Kreeft, Toght, Nacht, Knecht, Schicht, Last, Twist, Kost, Lust, Angst, Hengst,
Ernst, Herfst.
Hier toe behooren ook, die in SKH uitgaen; als, Esch, Disch,
Visch, Eisch, Wensch, Vorsch, en an- | |
| |
dere; en de Manlyke
Naemwoorden, in E en S eindigende; waer van voorheen al eenigzins, doch in het
gemeen, by de Naemvallen gesprooken is; als;Vrede, Wille, Aenwas, Dans, Els,
Glans, Haes, Hals, Keers, Krans, Kroes, Os, Pais, Plas, Prys, Tros.
Waer by gevoegt worden de Eigene Naemwoorden der rivieren; als,
De Eurotas, De Hebrus, De Sarmes, en andere, die, met de Naemwoorden,
van bergen; als, Pindus, Parnas, en van persoonen, als, Jesus, Paulus,
Judas, in S uitgaende, door alle Naemvallen onveranderlyk blyven.
De Geever en Neemer of Derde en Zeste Naemval gaen in zommige
Naemwoorden deezer Buiginge in E uit, en worden gemaekt van den Noemer, of door
het enkel hechten der E aen dien; als in, Heere, mensche, zoone; of door
het herhaelen des Medeklinkers, achter eenen korten Klinker in den Noemer
volgende, voor de E; als in, Manne, banne, damme, nekke.
Want in andere Naemwoorden, die in EL, EM, EN, ER, ING, LING, en
AER, uitgaen, zyn de Geever en Neemer den Noemer gelyk. Daerom schryft men
Den en van den Ezel, den en van den Adem, den en van
den Regen, den en van den Donder, den en van den Koning, den
en van den Jongeling, den en van den Zondaer, den en van den
Schuldenaer.
In het Meervouwige Getal gaen twee deezer Voorbeelden door alle
Naemvallen, gelyk het betaemt, in EN uit; als Hemel en
Mensch.
De twee andere gaen in den Noemer, Aenklaeger en Roeper in S, en in
den Teeler, Geever, en Nee- | |
| |
mer, die door verandering der S in EN
afgeleidt worden, in EN uit; als Man en Burger.
En wordt dit onderscheit ook gespeurt in andere Naemwoorden, die in
ER en AER uitgaen; als in Vader, broeder, verraeder, meester, leeraer en
zondaer; die in de voornoemde Naemvallen De Vaders, broeders,
verraeders, meesters, leeraers en zondaers, en Der, den, en
van den Vaderen, broederen, verraederen, meesteren, leeraeren en
zondaeren hebben.
Dit wordt gevolgt van veele Naemwoorden, die, in EL en EM,
uitgaende, van het Manlyke Geslachte zyn; als, Boedel, buidel, nagel, regel,
spiegel, kogel, rekel, tepel, beitel, gevel, duivel, ezel, bliksem, bodem,
boezem, en meer diergelyke; die alle in den Noemer, Aenklaeger en Roeper
van het Meervouwige Getal in S eindigen, en in de overige Naemvallen in EN.
Tot de Tweede Buiging worden alle Naemwoorden gebraght, die van het
Vroulyke Geslachte zyn, en door Eene en De gemerkt worden.
Om eene betere zekerheit in deeze Buiginge te hebben, moeten de
Naemwoorden, hier toe gehoorende, in Stamnaemwoorden en Afgeleide
gedeeltworden.
De Stamnaemwoorden gaen ten deele in Medeklinkers, ten deele
in Klinkers en Twee- en Drieklanken uit.
De Afgeleide worden geëindigt in DE, TE, Y, HEIT, IN, ING, NIS,
ES, SCHE, SCHAP, STER.
Alle Stamnaemwoorden, in twee Medeklinkeren eindigende, en van het
Vroulyke Geslachte, blyven | |
| |
in beide Getallen onveranderlyk, en
hebben door alle Naemvallen eenen zelven uitgang; als uit deeze Voorbeelden te
zien is; in het Eenvouwige Getal,
| N. | Bank | Kracht | Borst | Deugt |
| T. | Bank | Kracht | Borst | Deugt |
| G. | Bank | Kracht | Borst | Deugt |
| A. | Bank | Kracht | Borst | Deugt |
| R. | Bank | Kracht | Borst | Deugt |
| N. | Bank | Kracht | Borst | Deugt |
In het Meervouwige,
| N. | Banken | Krachten | Borsten | Deugden |
| T. | Banken | Krachten | Borsten | Deugden |
| G. | Banken | Krachten | Borsten | Deugden |
| A. | Banken | Krachten | Borsten | Deugden |
| R. | Banken | Krachten | Borsten | Deugden |
| N. | Banken | Krachten | Borsten | Deugden |
Hier van worden uitgezondert Asch, Beurs, Galg, gerst, Harp,
hulp, Kaers, kans, kerk, kist, klont, koets, komst, koorts, knods, Lamp, long,
Munt, Naeld, Pest, plaets, pers, poort, Rist, rots, rust, Schans, schors,
slang, smart, smids, soort, spelt, spies, spits, stang; die, in den Teeler
en Geever en Neemer eene E aenneemende, spellen Assche, Beurze, Galge,
gerste, Harpe, hulpe, Kaersse, kansse, kerke, kiste, klonte, koetse, komste,
koortse, knodze, Lampe, longe, Munte, Naelde, Peste, plaetse, persse, poorte,
Riste, rotse, ruste, Schansse, schorsse, slange, smarte, smidze, soorte,
spelte, spiesse, spitse, stange; eveneens, als | |
| |
of hun Noemer
ook in eene E uitging; van hoedaenige Naemwoorden namaels gesprooken wordt.
Naemwoorden van twee Lettergreepen, op welker eerste de klank der
uitspraeke valt, en welker leste achter eenen korten Klinker eenen Medeklinker
heeft, neemen insgelyks in den Teeler geene E aen; hoedaenige zyn Ader,
Citer, Fabel, fakkel, Geessel, greppel, Haven, hekel, Kamer, keten, klaver,
Ladder, letter, Modder, Myter, Pekel, Schakel, schotel, schouder, sikkel,
sleutel, stapel.
Naemwoorden van eene Lettergreep, die achter eenen korten Klinker
eenen enkelen Medeklinker hebben, worden in den Teeler, en Geever en Neemer met
eene E, waer voor de Medeklinker verdubbelt wordt, geboogen; als Bres, bron,
brug, bus, Gal, grop, Hef, hel, hop, Kap, kim, kin, klip, klok, Min, Pen, plek,
Rol, Schel, schim, schop, slip, slof, smet, som, star, stem, zon, en ook
Rondas.
Naemwoorden, die voor hunnen lesten Medeklinker eenen langen Klinker
of eenen Tweeklank hebben, neemen in den Teeler eene E aen; als, Aer, Baen,
baer, breuk, Deur, duif, druif, Eer, Faem, fluit, fortuin, Geit, gordyn, Heup,
hoop, Kaes, keel, keur, kloof, kraen, kreuk, kroon, kruik, Leer, lier, luit,
Maeg, stomachus, maen, manier, maet, mensura, muzyk, Natuur,
nederlaeg, Plaeg, poos, preek, proef, pruik, pyn, pyp, Quael, quetsuur, Reet,
reis, roos, Schael, schaer, school, schyf, snaer, speer, spraek, spreuk,
spruit, spuit, spys. Alleen met deeze uitzonderinge, dat in de Naemwoorden,
die in F en S uitgaen, deeze Medeklinkers in de vorminge des Teelers, Geever en
Neemer in V en Z verandert | |
| |
worden; als in, Der Duive, druive,
kloove, proeve, schyve, reize, rooze, spyze, Zommige Naemwoorden, die voor
eenen of twee leste Medeklinkers eenen Korten of Langen Klinker hebbende, met
eene S eindigen, verdubbelen welluidendheits halve de S voor de aengenoome E;
als in, Der Spiesse, Kaersse, kansse, persse, Schansse, schorsse, van
De Spies, Kaers, kans, Pers, Schans, schors; en voegen de Tweede S in de
spellinge voor de leste Lettergreep.
Hier van worden uitgezondert, als in den Tweeden, Derden en Zesten
Naemval nooit of zeer zelden de E aenneemende, deeze volgende Naemwoorden,
Bloem, byl, Daet, doot, Guig, Huit, Kaek, kaep, kiel, kleur, kneep,
kool, caulis, zeissen, kruin, kuit, Loef, luim, lyn, Neep, noot,
nux, Prael, Schuit, schulp, sleet, sleur, sloep, sloot, smaet, spyt, staef,
stoep, Tulp.
Vroulyke Naemwoorden, die, in E uitgaende, tot deeze Buiging
behooren, blyven in beide Getallen onveranderlyk, en hebben door alle
Naemvallen eenen zelven uitgang; als uit deeze Voorbeelden blykt; in het
Eenvouwige Getal,
| N. | Zee | Paerle | Kudde | Gave |
| T. | Zee | Paerle | Kudde | Gave |
| G. | Zee | Paerle | Kudde | Gave |
| A. | Zee | Paerle | Kudde | Gave |
| R. | Zee | Paerle | Kudde | Gave |
| N. | Zee | Paerle | Kudde | Gave |
| |
| |
In het Meervouwige,
| N. | Zeen | Paerlen | Kudden | Gaven |
| T. | Zeen | Paerlen | Kudden | Gaven |
| G. | Zeen | Paerlen | Kudden | Gaven |
| A. | Zeen | Paerlen | Kudden | Gaven |
| R. | Zeen | Paerlen | Kudden | Gaven |
| N. | Zeen | Paerlen | Kudden | Gaven |
Hier toe behooren ook Knie, Spie, voor eenen yzeren nagel
genoomen.
Naemwoorden, die in I en Y uitgaen, neemen in den Teeler, Geever en
Neemer eene E aen; als, Merri, glori, histori, kassi, staetsi, py, ry.
Vondel gebruikt echter Kevi in den zesten Naemval.
Dit volgen de Naemwoorden, in de Drieklanken AEI en OOI eindigende;
als, Kraei, kooi.
Ook de Naemwoorden, die in den Tweeklank EI en UI uitgaen; als
Palei, polei, porrei, pui.
Naemwoorden, die in den Tweeklank OU en in den Drieklank EEU
uitgaen, neemen in den Teeler, Geever en Neemer de E en voor die
welluidendheits halve eene W aen; als, Vrou, schou, trou, landou, eeu,
meeu; die in deeze drie Naemvallen Vrouwe, schouwe, trouwe, landouwe,
eeuwe, meeuwe, schryven. Klai, hei, hui, ly, zyn in alle Naemvallen
onveranderlyk.
De Afgeleide Naemwoorden van het Vroulyke Geslachte, tot deeze
Buiging behoorende, en in HEIT en SCHAP uitgaende, zyn in alle Naemvallen van
beide Getallen onveranderlyk; als uit dee- | |
| |
ze Voorbeelden te zien
is; in het Eenvouwige Getal,
| N. | Ydelheit
| Broederschap |
| T. | Ydelheit
| Broederschap |
| G. | Ydelheit
| Broederschap |
| A. | Ydelheit
| Broederschap |
| R. | Ydelheit
| Broederschap |
| N. | Ydelheit
| Broederschap |
In het Meervouwige,
| N. | Ydelheden | Broederschappen |
| T. | Ydelheden | Broederschappen |
| G. | Ydelheden | Broederschappen |
| A. | Ydelheden | Broederschappen |
| R. | Ydelheden | Broederschappen |
| N. | Ydelheden | Broederschappen |
Hier is aen te merken, dat, gelyk het Meervouwige Getal in de
Naemwoorden deezer Buiginge alomme met EN geslooten wordt, de beide EE in
Zeen in elkandere smeltende, zoo van Ydelheit in het bovenstaende
Voorbeelt Ydelheden in het Meervouwige gemaekt wordt; volgens den aert
van die Zelfstandige Naemwoorden, die, van Byvoeglyke afgeleidt, en in HEIT
uitgaende, in het Meervouwige Getal de I en T in D veranderen, die voegende by
de leste lettergreep EN; als in Waerheit, waerheden, dapperheit,
dapperheden, vryheit, vryheden. Ten waere men zeggen wilde, dat de uitgang
heit, naer den aert Hoogduitsch, most verandert worden in | |
| |
heet; en aldus Ydelheet, Waerheet, Vryheet uitgesprooken voor
Ydelheit, Waerheit, Vryheit; gelyk men in plaetse van allein
alleen zegt, en van klein kleen: waer van rein en
onrein schynen uitgezondert, om die van reên en
onreên, dat is, reden en onreden te
onderscheiden.
De Afgeleide Naemwoorden van het Vroulyke Geslachte, die in DE, TE,
en SCHE uitgaen, zyn in alle Naemvallen van beide Getallen onveranderlyk; als
uit deeze Voorbeelden blykt; in het Eenvouwige Getal;
| N. | Schreede
| Hoogte | Meestersche |
| T. | Schreede
| Hoogte | Meestersche |
| G. | Schreede
| Hoogte | Meestersche |
| A. | Schreede
| Hoogte | Meestersche |
| V. | Schreede
| Hoogte | Meestersche |
| N. | Schreede
| Hoogte | Meestersche |
In het Meervouwige,
| N. | Schreeden
| Hoogten | Meesterschen |
| T. | Schreeden
| Hoogten | Meesterschen |
| G. | Schreeden
| Hoogten | Meesterschen |
| A. | Schreeden
| Hoogten | Meesterschen |
| R. | Schreeden
| Hoogten | Meesterschen |
| N. | Schreeden
| Hoogten | Meesterschen |
De Afgeleidde Naemwoorden van het Vroulyke Geslachte, die in ING en
Y uitgaen, neemen in den Teeler, Geever en Neemer van het Eenvouwige Getal eene
E aen, en zyn in alle Naemvallen van | |
| |
het Meervouwige
onveranderlyk; als uit de volgende Voorbeelden te zien is; in het Eenvouwige
Getal,
| N. | Belegering | Opening |
| T. | Belegeringe | Openinge |
| G. | Belegeringe | Openinge |
| A. | Belegering | Opening |
| R. | Belegering | Opening |
| N. | Belegeringe | Openinge |
| | | |
| N. | Tovery | Afgodery |
| T. | Toverye | Afgoderye |
| G. | Toverye | Afgoderye |
| A. | Tovery | Afgodery |
| R. | Tovery | Afgodery |
| N. | Toverye | Afgoderye |
In het Meervouwige,
| N. | Belegeringen | Openingen |
| T. | Belegeringen | Openingen |
| G. | Belegeringen | Openingen |
| A. | Belegeringen | Openingen |
| R. | Belegeringen | Openingen |
| N. | Belegeringen | Openingen |
| | | |
| N. | Toveryen | Afgoderyen |
| T. | Toveryen | Afgoderyen |
| G. | Toveryen | Afgoderyen |
| A. | Toveryen | Afgoderyen |
| R. | Toveryen | Afgoderyen |
| N. | Toveryen | Afgoderyen |
| |
| |
Afgeleidde Naemwoorden van het Vroulyke Geslachte, die in ES, NIS en
IN uitgaen, verdubbelen den Medeklinker voor de E, die zy in den Teeler, Geever
en Neemer van het Eenvouwige Getal aenneemen, en zyn in alle de Naemvallen van
het Meervouwige onveranderlyk, als uit de volgende Voorbeelden blykt; in het
Eenvouwige Getal,
| N. | Voogdes | Belydenis | Herderin |
| T. | Voogdesse | Belydenisse | Herderinne |
| G. | Voogdesse | Belydenisse | Herderinne |
| A. | Voogdes | Belydenis | Herderin |
| R. | Voogdes | Belydenis | Herderin |
| N. | Voogdesse | Belydenisse | Herderinne |
in het Meervouwige,
| N. | Voogdessen | Belydenissen | Herderinnen |
| T. | Voogdessen | Belydenissen | Herderinnen |
| G. | Voogdessen | Belydenissen | Herderinnen |
| A. | Voogdessen | Belydenissen | Herderinnen |
| R. | Voogdessen | Belydenissen | Herderinnen |
| N. | Voogdessen | Belydenissen | Herderinnen |
De Afgeleidde Naemwoorden, die in STER uitgaen, volgen in allen
deele de Buiging van Burger in het Manlyke Geslachte, uitgezondert, dat
de Teeler van het Eenvouwige Getal geene S aenneemt, als in deze Voorbeelden te
zien is; in het Eenvouwige Getal,
| N. | Vryster | Voedster |
Snoepster |
| T. | Vryster | Voedster |
Snoepster |
| |
| |
| G. | Vryster | Voedster |
Snoepster |
| A. | Vryster | Voedster |
Snoepster |
| R. | Vryster | Voedster |
Snoepster |
| N. | Vryster | Voedster |
Snoepster |
in het Meervouwige Getal,
| N. | Vrysters | Voedsters |
Snoepsters |
| T. | Vrysteren | Voedsteren |
Snoepsteren |
| G. | Vrysteren | Voedsteren |
Snoepsteren |
| A. | Vrysters | Voedsters |
Snoepsters |
| R. | Vrysters | Voedsters |
Snoepsters |
| N. | Vrysteren | Voedsteren |
Snoepsteren |
Zommige Naemwoorden worden echter in den Teeler van het Eenvouwige
Getal dus geboogen, Vrous, dochters, moeders, zusters, nichts en andere,
in stede van Vrouwe, dochter, moeder, zuster, nichte. En dit geschiedt,
wanneer een Heerschend Zelfstandigh Naemwoort het Beheerschte volgt; als, de
Vrouws tabbert, de dochters man, het moeders goet, een zusters zoon, eene
nichts schoondochter. In welke schikkinge de Geslachtwoorden tot het
Heerschende en niet tot het beheerschte Naemwoort behooren; als blykt uit deeze
uitdrukkinge, De tabbert der vrouwe, de man der dochter, het goet der
moeder, een zoon der zuster, eene schoondochter der nichte. Dus zegt men
ook, Het stats goet, het stats lant, de stats waeg, de stats weide, voor
het goet, het lant, de waeg, de weide der stat.
Vindt men in andere gelegenheden de Bezittende Voornaemwoorden voor
de Beheerschte Naemwoor- | |
| |
den, waer mede zy overeenkoomen, gestelt,
die blyven onverandert, als of zy met het Naemwoort een Woort uitmaeken; als
in, Myne vrous tabbert, uwe dochters man, zyne moeders goet, haere zusters
zoon, onze nichts schoondochter, in stede der volgende uitdrukkingen, De
tabbert myner vrouwe, de man uwer dochter, het goet zyner moeder, de zoon
haerer zuster, de schoondochter onzer nichte.
Ook geschiedt dit, als men spreekt, Zy was vrous genoeg, vol
wysheits, weinigh welspreekendheits, veel dapperheits, vrientschaps halve.
Dit geschiedt eindelyk mede in de Vroulyke Eigene Naemen, die, in E of in eenen
Medeklinker uitgaende, in den Teeler eene S aenneemen; als in Salome,
Salomes, Magdalene, Magdalenes, Brechje, Brechjes, Aeltje, Aeltjes, Walburg,
Walburgs, Hadewich, Hadewichs, Geertruit, Geertruits, Machtelt, Machtelts,
Ermgaert, Ermgaerts. Wanneer deeze in A uitgaen, ontfangen zy, om die te
verlengen, in den Teeler ES, dat, met de A smeltende, van Anna, Maria,
Martha, Annaes, Mariaes, Marthaes maekt.
Het Meervouwige Getal gaet in de meeste Voorbeelden deezer Buiginge
in EN uit; maer wordt ook somtyts gemaekt door het aenneemen der S tot den
Noemer des Eenvouwigen Getals, en gebeurt dit doorgaens in de Naemwoorden, die
in EL, EN, en ER uitgaen. En daerom zegt men Spiegels, schakels, fakkels,
schotels, sleutels, Ketens, havens, Moeders, kamers, zusters, letters,
myters. De Teeler, Geever en Neemer van het Meervouwige Getal schryven
Spiegelen, schakelen, fakkelen, schotelen, sleutelen, ketenen, havenen,
moederen, kameren, zusteren, letteren, myteren.
| |
| |
Tot de derde Buiging worden alle Naemwoorden gebraght, die van het
Onzydige Geslachte zyn, en met Een en Het gemerkt worden.
In deeze Buiginge is het Eenvouwige Getal de eerste Buiginge gelyk,
dat de Aenklaeger en Roeper met den Noemer gelyk zyn, de Teeler de S aenneeme,
en de Geever en Neemer eenen zelven uitgang hebben.
Waer van deeze Voorbeelden zyn in het Eenvouwige Getal,
| N. | Hooft | Volk | Jaer |
| T. | Hoofts | Volks | Jaers |
| G. | Hooft
of de Hoofde | Volkof den Volke | Jaer of den
Jaere |
| A. | Hooft | Volk | Jaer |
| R. | Hooft | Volk | Jaer |
| N. | Hooft
of den Hoofde | Volk of den Volke | Jaer of den Jaere |
in het Meervouwige,
| N. | Hoofden | Volken | Jaeren |
| T. | Hoofden | Volken | Jaeren |
| G. | Hoofden | Volken | Jaeren |
| A. | Hoofden | Volken | Jaeren |
| R. | Hoofden | Volken | Jaeren |
| N. | Hoofden | Volken | Jaeren |
De Teeler neemt hier, gelyk wy zien, de S tot zyne vorming aen; dat
nochtans in alle uitgangen niet geschiedt; waerom men dien veelszins door
van
| |
| |
het omschryft; voornaemelyk, wanneer de Noemer
in E, S, SCH, ST, CHT, uitgaet; gelyk men dus spreekt, Van het ree, van het
einde, van het geweide, van het gewisse, van het aes, van het glas, van het
vlas, van het mes, van het ros, van het moes, van het buis, van het gruis, van
het kruis, van het wasch, van het vlasch, van het bosch, van het gevest, van
het gewest, van het kroost, van het gewricht, van het gezicht, van het gerucht,
van het gezucht; die alle met meer diergelyke woorden de S achter zich
wraeken.
De Geever heeft hier ook eenen Hoogduitschen uitgang met den Noemer,
die van den Nederlanderen is overgenoomen; als, Den hoofde, den volke, den
jaere; die evenwel in alle woorden niet gevonden wordt, noch ook kan werden
gebruikt by Kalf, graf, wyf, ding, geding, dak, gemak, blok, boek, doek,
lyk, ryk, stuk, geschenk, werk, mark, Spel, deel, nadeel, oordeel, voordeel,
Bisdom, hertogdom, vorstendom, Been, zwyn, hoen, koren, Schaep, schip, Dier,
oor, haer, crinis, paer, water, venster, klooster, weder, uier, Glas,
vlas, gras, mes, ros, moes, gruis, hars, Net, hout, mout, zout; noch ook by
Bekken, verken, kussen, zegel, en de Verkleende Naemwoorden, Boomken,
kindeken, en diergelyke.
Waerom het misschien beter waere, en ten dienste der vreemdelingen
gevoeglyker, deezen uitgang, die hen over het Geslachte der Woorden, waer by
die gevonden wordt, in twyffeling brengt, geheel en al te verwerpen, en niet
meer In den beginne, van den geslachte, uit den huize, maer In het
begin, van het geslachte, uit het huis te schryven.
Voor al moet men zich wachten van in den Aenklaeger, | |
| |
die met den Noemer gelyk is, den vleesche, denzaede, te schryven; dat
nootwendigh het vleesch, hetzaet zyn moet; en met tot dien einde
verworpen wordt.
Het Meervouwigh Getal gaet in de bovenstaende Voorbeelden door alle
Naemvallen in EN uit; dat evenwel niet altyt geschiedt; want Bekken, verken,
kussen, en de Verkleende Naemwoorden, Manneken, boomken, kindeken,
meisje, vogeltje, hontje en diergelyke besluiten het Meervouwige Getal met
eene S, en behouden deezen uitgang, met koks en maets, voor
vrienden, door alle de Naemvallen. Venster, klooster, anker, zegel,
teken, die in den Noemer van het Meervouwige Getal Vensters, kloosters,
ankers, zegels, tekens hebben, schryven in den Teeler, Geever en Neemer
Vensteren, kloosteren, ankeren, zegelen, tekenen.
Verscheidene Naemwoorden van het Onzydige Geslachte wyken in het
Meervouwige Getal af van de gemeene Buiginge; als, Kint, kleet, kalf, lam,
liet, runt, hoen, spaen, ei; die, in het Meervouwige de lettergreepen
vermeerderende, (gelyk men gemeenlyk gevoelt) hebben Kinderen en
kinders, kleeden, (ten minste in de samenzettinge van dekkleeden,
paerdekleeden, tafelkleeden) kleeders, en kleederen, kalvers,
en kalveren, lammers, en lammeren, liederen, runders en
runderen, hoenders en hoenderen, spaenders en spaenderen (die de
D welluidendheits halve voor de T of ook zonder veranderinge, in hun midden
aenneemen) eieren en eiers; hoewel wy liever oordeelen, dat de Uitgangen
in ERS tot den Noemer, Aenklaeger en Roeper, en in EREN tot den Teeler, Geever
en Neemer alleen behooren. | |
| |
Waer by anderen noch het oude bert voegen, waer voor wy nu
bort gebruiken, en blat, rat, rota, gemoet, loof, been,
volk; dien dan voor het Meervouwige Getal gegeeven wordt bladen,
bladers en bladeren, raden, raders en raderen, gemoederen,
lovers en loveren, beenders en beenderen, volken en
volkeren; hoewel nu beter bladen, raden, beenen, gemoeden en
volken gezegt wordt. Lovers en loveren hebben tot hun
Eenvouwigh Getal lover, niet loof; dat geen Meervouwigh Getal
heeft. Borden klinkt ook beter, en is regelmaetiger, dan berders
en berderen.
Noch meer wyken in het Meervouwige Getal van de Buiginge af
Schip, lit, spit, gelyk ook smit en stat in het Manlyke en
Vroulyke Geslachte, maekende in het Meervouwige Schepen, leden, speten,
smeden en steden. In welke woorden alle de P, D en T by de leste
lettergreepen in de spellinge gevoegt worden.
Dit Meervouwige Getal der Zelfstandige Naemwoorden, in EN uitgaende,
wordt in de drie Buigingen gevormt naer de byzondere gestaltenis der zelve
Naemwoorden.
Hier van zyn deeze Regels;
1. Zelfstandige Naemwoorden, in E uitgaende, maeken hun Meervouwigh
Getal door de verandering der uitgaende E des Eenvouwigen Getals in EN; als in
Bode, boden, slave, slaven, weide, weiden, engte, engten, einde, einden,
egge, eggen.
Dit volgen de Naemwoorden, die in EE en IE uitgaen, die dus tot eene
lettergeep en uitspraek smelten; als in Zee, zeen, ree, reen, knie, knien,
spie, spien.
| |
| |
2. Naemwoorden, in den Klinker Y, of in de Tweeklanken AI, EI, UI,
of in de Drieklanken AEI, OEI, OOI eindigende neemen tot de vorming van het
Meervouwige Getal enkelyk de Merkletters EN aen; als in Py, pyen, pry,
pryen, hai, haien, galei, galeien, mei, meien, bui, buien, kraei, kraeien,
saei, saeien, koei, koeien, kooi, kooien; zonder dat echter de I der Twee-
of Drieklanken by het volgende EN gevoegt worde. Waerom men spelt Py-en,
pry-en, hai-en, galei-en, mei-en, bui-en, kraei-en, saei-en, koei-en,
kooien.
3. Naemwoorden, die in de Tweeklanken AU en OU, en in de Drieklanken
AEU, EEU, IEU uitgaen, neemen tot de vorming van het Meervouwige Getal voor de
Merkletters EN de W welluidendheits halve aen; gelyk die in OO eindigen, de I
aen de eerste lettergreep hechten, wanneer zy tot het Meervouwige Getal
overgaen; als blykt in Snau, snau-wen, vrou, vrou-wen, paeu, paeu-wen, leeu,
leeu-wen, kieu, kieu-wen, en vloo, vlooi-en.
4. Naemwoorden, die voor een eenigen Medeklinker eenen langen
Klinker of Tweeklank hebben, maeken het Meervouwige Getal door het enkel
aenneemen der Merkletteren EN; als in Pyl, pyl-en, pyn, pyn-en, staek,
staek-en, pael, pael-en, deel, deel-en, keel, keel-en, ziel, ziel-en, dier,
dier-en, boom, boom-en, troon, troon-en, muur, muur-en, uur, uur-en, zeil,
zeil-en, geit, geit-en, deur, deur-en, steur, steur-en, bout, bout-en, hout,
hout-en, zuil, zuil-en, spruit, spruit-en.
Zommige deezer Naemwoorden, in F, S, en T uitgaende, veranderen
somtyts in het Meervouwige | |
| |
Getal de F in V, de S in Z, en de T in
D, brengende met eenen de veranderde letters, die geene lettergreep kunnen
sluiten, tot de volgende lettergreep over; als in Druif, drui-ven, brief,
brie-ven, schoof, schoo-ven, blaes, blae-zen, kaes, kae-zen, roos, roo-zen,
huis, hui-zen, muis, mui-zen, zaet, zae-den, kleet, klee-den, broot, broo-den,
hoet, hoe-den, huit, hui-den, bruit, brui-den.
4. Naemwoorden, die na eenen korten of verlengden Klinker of na
eenen Tweeklank twee of meer Medeklinkers hebben, neemen, om het Meervouwige
Getal te maeken, enkelyk EN aen; als in Galg, galg-en, balg, balg-en, balk,
balk-en, kerk, kerk-en, galm, galm-en, arm, arm-en, harp, harp-en, klomp,
klomp-en, spits, spits-en, koorts, koorts-en, kaert, kaert-en, buurt, buurt-en,
jacht, jacht-en, dienst, dienst-en, hengst, hengst-en, herfst,
herfst-en.
Eenige deezer Naemwoorden, in F, S, en T uitgaende, veranderen
somtyts in het Meervouwige Getal de F in V, de S in Z, en de T in D, en
beginnen met deeze veranderde letteren de volgende lettergreep; als in Kolf,
kol-ven, korf, kor-ven, hals, hal-zen, grens, gren-zen, baert, baer-den, haert,
haer-den, hont, hon-den.
Andere, in S uitgaende, verdubbelen deeze letter voor de aengenoome
Merkletters EN in het Meervouwige Getal welluidendheits halve; als in Pels,
pels-sen, dans, dans-sen, glans, glans-sen, kans, kans-sen, krans, krans-sen,
lans, lans-sen, schans, schanssen, schors, schors-sen. Dit volgt ook
Spies, dat spies-sen heeft.
Grens evenwel heeft grenzen, en teems teemzen
| |
| |
door de verandering der S in eene Z, en grynsgrynzen.
6. Naemwoorden van eene of meer lettergreepen, behelzende in de
leste maer eenen Klinker voor eenen Medeklinker, verdubbelen deezen Medeklinker
in het Meervouwige voor de Merkletters EN; als in Man, mannen, bal, ballen,
mof, moffen, rykdom, rykdommen, lantschap, lantschappen, harnas, harnassen,
huisgezin, huisgezinnen.
Waer van echter uitgezondert worden Dagh, dies, slagh,
wegh, graf, staf, hof, dak, trek, dal, hol, bevel, glas, pat, vat, lot, slot,
gebedt; die alle in het Meervouwige den uitgaenden Medeklinker by het
volgende EN voegende, maeken Dagen, slagen, wegen, graven, staven, hoven,
daken, treken, dalen, holen, bevelen, glazen, paden, vaten, loten, sloten,
gebeden. Waer in aen te merken is, dat in zommige deezer Naemwoorden de H
in het Meervouwige Getal verworpen, en de F, S, en T in V, Z, en D, die van een
zachter geluit zyn, gelyk elders, verandert worden.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd