|
| |
Het XIV. Kapittel.
HEt Geslacht der Naemwoorden is eene Aenwyzing, die ons
toont, van wat Stamme en Geslachte elk Naemwoort zy.
En deeze Geslachten, waer van twee in de natuure, die door Man en
Vrou de schepsels voortplant, haeren gront hebben, zyn drie; als het
Manlyke, het Vroulyke, en het derde, dat, beide voorgaende uitsluitende,
eigentlyk geen Geslacht is, het Onzydige.
Voor Naemwoorden van het Manlyke Geslacht | |
| |
worden de
Geslachtwoorden Een en De gezet; als, Een Man, De Man, Een
Heer, De Heer.
Voor het Vroulyke Naemwoort zet men eene en De; als,
Eene Vrou, De Vrou, Eene Stadt, De Stadt.
Het Onzydige Geslacht eischt voor zich Een en Het;
als, Een Paert, Het Paert, Een Boek, Het Boek.
Om nu te weeten, wat Naemwoorden Manlyk, of Vroulyk, of Onzydigh van
Geslachte zyn, let men, wat merkteken de Teeler of Aenklaeger (die hier
voornaemelyk geldt) in hunne Buiginge hebben, Des of Der, Den, of
De, of Het
Des is het Merkteken des Teelers in het Manlyke en Onzydige
Geslachte; Des Vaders, Des Kints.
Der is het Merkteken des Teelers in het Vroulyke Geslachte;
Der Vrouwe, Der Moeder.
Den merkt den Aenklaeger in het Manlyke Geslachte; Den
Koning, Den Veltheer.
De merkt den Aenklaeger in het Vroulyke Geslachte; De
Aerde, De Zee.
Het merkt den Aenklaeger in het Onzydige Geslachte, Het
Water, Het Zout.
Wyders worden de Geslachten der Naemwoorden by deeze volgende
Algemeene Regels gekent.
Tot het Manlyke Geslacht behooren de Zelfstandige
Naemwoorden, die 1. Godt en zyne eerttitels raeken, uitgezondert Het
Woort, voor Godt den Zoone genoomen.
2. de Geesten, goede en quaede, en de Manlyke Afgoden
onder de Heidenen; als, Engel, Duivel, Gabriël, Uriël,
Rafaël, Apollyon, Abaddon, Baal,
| |
| |
Moloch, Dagon,
Jupiter, Mars, Herkules; en de Heidensche benaemingen van Zeegodt,
Wyngodt, Wintgodt, Stroomgodt, Veltgodt, Boschgodt, Berghgodt, en
andere.
3. der Mannen Eigene Naemen, Ampten en
Eigenschappen; als, Vrank, Aernout, Henryk, Herman, Karel, Vader,
Zoon, Broeder, Koning, Vorst, Grave, Schout, Koopman, Smit, Boer, Reus, Dwerg,
Jonge.
4. Manlyke gebreken en Misdaeden; als, Boef,
Schelm, Dief, Guit, Gek, Nar.
5. De zeven Dagen der weeke, Zondagh, Maendagh en de
andere met hunne byzondere Deelen, den Morgenstont, Dageraet, Middagh en
Avont. Ook is de Nacht van het Manlyke Geslachte.
6. De meeste Viervoetige Dieren; als de Olifant, Leeu,
Beer, Stier, Var, Bul, Hengst, Bever, Otter, Ezel, Eenhoren, Neushoren,
Krokodil, Vos, Wolf, Haes, Hont; en Vogels, Arent, adelaer, havik,
gier, als sperwer, nachtegael, uil, nachtuil; en Vischen, als
de Walvisch, de Potvisch, kreeft, steur, zalm, snoek, ael, baers,
braessem; en Boomen, als de Pyn, eik, els, esch, hazelaer,
appelaer, roozelaer &c.
7. Tot de Zelfstandige Naemwoorden van het Manlyke Geslachte
behooren eindelyk de grootste en vermaertste Stroomen des Aerdryks, die
ten meesten deele Manlyk zyn in Van den Vondels schriften; als de Donau,
Ryn, Teems, Taeg, Tyber, Wyssel, Arar, Tiger, Eufraet, Eridaen of de Po,
Hebrus, Ganges, Deemer, Amstel, Belt, Eurotas, Alfeus, Nifates, Tanager,
Timavus, Mella, Nyl.
Tot de Zelfstandige Naemwoorden van het Vroulyke Geslachte worden
gebraght, | |
| |
1. De Vrou (niet het Wyf) met de Vroulyke Naemen,
Ampten en Gebreken, als Geertruit, Machtelt, Adelheit, Hildegont,
Moeder, Dochter, Zuster, Maegt, Jongkvrou, Koningin, Vorstin, Dienersche,
Schoutin, Hoer, Toveres, Hex.
2. De Vroulyke Afgoden onder de Heidenen; als Astaroth,
Astarte, Derketo, Isis, Juno, Kybele, Ceres, Venus, Hekate.
3. Eenige Rivieren met de Zee; als de Jordaen,
Elve, Wezer, Eems, Moezel, Schelde, Loire, Seine, Wael, Yssel, Vecht, Eem,
Maes, Merwe.
4. Allerlei Korenvruchten, Kruiden, Planten, Bloemen,
Boomgewassen; als, Rogge, terwe, gerst, haver, geers, boekweit, rys,
beet, kervel, kersse, kool, bloemkool, Roos, tulp, leli, tyloos, Peer, pruim,
kers, noot, persik, moerbes.
Tot het Onzydige Geslacht behooren de Zelfstandige Naemwoorden,
1. van het Aerdryk en zyne wooningen; als, Het
veen, velt, broek, moeras, bosch, wout, Oosten, Westen, Zuiden,
Noorden.
2. van Landen en Steden, Vrankryk, Overyssel, Deventer,
Zwolle.
3. van de Metaelen en Bergstoffen; als, Gout, Zilver, Koper, Tin,
Loot, Yzer.
4. van Verkleende Naemwoorden, en die in betekenisse
verkleenen; als, Manneken, Wyfken, Boomken, Windeken, Mondeken, Kint, Kalf,
Volen, Ree, Lam, Kieken.
Nevens deeze Algemeene Regels kunnen noch andere Aenmerkingen over
het onderscheit der Geslachten in de Zelfstandige Naemwoorden gegeeven
| |
| |
worden, die van hunne Uitgangen, of van Samenstellingen, of van
elders worden genoomen.
De Uitgangen der Zelfstandige Naemwoorden zyn verscheiden; als eerst
in de Klinkeren, naderhant in de Twee- of Drieklanken, eindelyk in de
Medeklinkeren; die wy dus vervolgens zullen beschouwen.
In A gaen geene Naemwoorden uit, zoo veel wy weeten, als de
A, een naem van veele stroomen in Nederlant, die Vroulyk is, en
Spa, een dorp in het Bisdom van Luik, dat van het Onzydige Geslachte is;
ten zy men hier Boha, eer een Tuschenwerpsel, dan Zelfstandigh
Naemwoort, wil byvoegen, dat in het Manlyke Geslachte by Vondel voorkoomt.
Juda, Kana, Anna, Maria, Martha, Kornelia, Petronilla en
andere zyn uitheemsche en Eigene Naemwoorden; van welker Geslachte naer hunnen
aert geoordeelt moet worden. Dus is Juda, voor eenen man genoomen,
Manlyk, voor eene lantstreek, Onzydigh; gelyk ook Kana, eene stadt in
Galilee; de volgende zyn alle Vroulyk.
In E vindt men verscheidene uitgangen; als van eene zuivere E, dat
is, waer voor geen Medeklinker gaet, en van DE, GE, TE, VE, ZE achter Klinkers
en Tweeklanken, en eindelyk van BBE, DDE, F FE, GGE, LLE, NNE, PPE, TTE, en DE,
LE, NE, TE, NE en WE achter andere Medeklinkers.
Van deeze behooren tot het Manlyke Geslachte, behalve de naemen van
Manlyken Ouderdom, Staet, Bedieninge, en Gebreken, Vrede, dat
| |
| |
het Hoogduitsche Fried in zyn Geslacht volgt, Wille,
Rugge.
Tot het Vroulyke worden gebraght Salome, Magdalene, Helene,
Kandake, Minerve, Diane, Eigene vrouwennaemen, Zee, Lade, made, gade,
genade, vlade, kade voor kaei, schade, spade, palissade, wade, zwade,
Zede, onlede, slede, rede, stede, vede, wede, reede, statio navium,
Miede, heide, spreide, weide, hoede, Armoede, roede, koude, oude, zyde,
blyde, ballista, Zege, ryge, vyge, Boete, groete, Weite, Have, gave,
schave, nave, rave, Teve, zeve, klove, stove, hoeve, Groeze, looze, Vaerze,
Krabbe, quabbe, slabbe, Ebbe, lebbe, nebbe, webbe, Kribbe, ribbe, Tobbe,
Schubbe, Kladde, padde, schadde, cespes, Wedde, Kodde, vodde, Kudde,
zudde, Straffe, Beffe, heffe, Moffe, sloffe, Bagge, dagge, plagge, vlagge,
Egge, hegge, legge van koren op den dorschvloer, dregge, wegge, Wigge,
Ralle, mulier garrula, Valle, Lelle, schelle, telle, welle, Dille,
stille, Wolle, Bulle van den Paus, hulle, Wanne, Benne, henne, Spinne,
pinne, tinne, Eppe, sneppe, Hitte, Grootte, Liefde, Weelde, Hulde, Mande,
schande, Bende, ellende, hinde, linde, spinde, winde, Ronde, sponde, wonde,
Kunde, Paerle, Keerne, diefte, gifte, diepte, dierte, dikte, ente, lente,
engte, lengte, hoogte, droogte, warmte, ruimte, en de Zelfstandige
Naemwoorden, die, van Werkwoorden of ook van Byvoeglyke Naemwoorden afgeleidt,
en met BE of GE beginnende, met TE eindigen; als
Begeerte, belofte, beroerte, Geboorte, gedaente, gemeente, gewoonte, Garve,
erve, Tarwe, verwe, malwe.
Tot het Onzydige behooren Vee, Wee, hartewee, Wadde,
| |
| |
Bedde, Mudde, Bigge, Gilde, Einde, gelyk ook alle woorden,
die van andere Zelfstandige Naemwoorden afgeleidt, en met het Onscheidbaer
Voorzetsel GE beginnende, met TE eindigen; als Gebeente,
gebergte, geboefte, geboomte, gedarmte, gedeelte, gedierte, gehemelte,
geraemte, gestarrente, gesteente, gestoelte, gewormte.
Waer mede overeenstemmen Geleide, geweide, getyde,
gewisse.
Athene, Thebe, Egipte, Spanje, Britanje, Naemwoorden van
Steden en Landen, zyn ook Onzydigh.
De Uitgangen in de I zyn LI, MI, RI, VI, achter Klinkers en TSI, en
de zuivere I.
De woorden van deeze Uitgangen behooren ten deele tot het Manlyke
Geslacht; als Oli; ten deele en wel meest tot het Vroulyke; als bali,
fali, mali, schali, trali, peterseli, leli, foeli, Akademi, merri, glori,
histori, kevi, Predikaetsi, staetsi, en tot het Onzydige; als Euangeli.
Levi, Zimri, Simei, zyn Manlyk.
In O zyn de Uitgangen met eenen langen Klinker OO in Stroo en
Vloo; van welke twee woorden het tweede tot het Vroulyke, en het eerste
tot het Onzydige Geslacht behoort.
In U gaen geene Naemwoorden uit by de Nederduitschen, ten zy de U
een gedeelte van den Drieklank EEU maeke.
In Y, den naem van den stroom, waer in zich de hooftkoopstat der
werelt spiegelt, zyn de Uitgangen BY, DY, FY, GY, LY, MY, NY, PY, RY, SY, TY,
ZY; en alle de woorden, die dus eindigen, zyn van het Vroulyke Geslachte; als
By,
| |
| |
apis, honigby, dy, femur, Abdy, Proosdy,
voogdy, dwingelandy, koopvaerdy, Filosofy, Theology, ly, sly, of zeelt,
Astrology, Astronomy, artseny, Py, penula, maetschappy, heerschappy,
Pry, cadaver, ry, burgery, vischery, bodemery, profesy, party,
poëzy.
In IE, eenen verlengden Klinker, gaen uit de Naemwoorden Spie
en Knie, waer van het eerste tot twee Geslachten behoort, en het leste
tot een eenigh. Spie is Manlyk, als het eenen verspieder betekent, en
Vroulyk, wanneer het voor eenen yzeren bout of nagel genoomen wordt.
Knie is Vroulyk van Geslachte.
In AI, den eersten Tweeklank, eindigen Hai, Kai, klai,
Mai.
Van deeze behooren Kai, een mansnaem onder de Romainen, en
Mai, de Bloeimaent, zonder byvoeginge van maent tot het Manlyke
Geslacht. Hai, een verslindende visch, en klai zyn Vroulyk; hoewel
het leste ook van Vondel Onzydigh is gebruikt.
In AU gaen uit Bytebau, dau, snau; waer van het tweede tot
het Manlyke, het eerste en derde tot het Vroulyke Geslacht behooren.
In EI gaen de volgende woorden uit Ei, kei, lei, palei, polei,
rei, porrei.
Van deeze behooren Kei en Rei tot het Manlyke
Geslacht; tot het Vroulyke lei, palei, polei, porrei; tot het Onzydige
Ei.
In OU (want in OE gaet alleen Koe uit, dat, in het
Meervouwige Geslachte Koeien hebbende, daerom van ons tot OEI gebraght
wordt) behooren tot het Manlyk Geslacht, Bou, Dou, pressio, hou,
rou. | |
| |
Tot het Vroulyke, Schou, vlou, mou, sprou, trou, vrou, vou,
wou, lutea.
Tot het Onzydige, Tou.
In UI gaen uit Bui, hui, pui; die alle Vroulyk zyn.
In AEI, den eersten Drieklank, gaen uit Draei, haenekraei,
papegaei, zwaei, die tot het Manlyke, Kaei, kraei, cornix, die tot
het Vroulyke, en Baei, saei, die tot het Onzydige Geslacht behooren.
In AEU eindigen de woorden Kaeu, paeu, klaeu, graeu; waer van
het derde tot het Manlyke, de twee eerste tot het Vroulyke, het leste tot het
Onzydige Geslacht behooren.
In EEU uitgaende behooren tot het Manlyke Geslacht, Leeu, geeu,
schreeu.
Tot het Vroulyke, Eeu, meeu, spreeu.
Tot het Onzydige, Sneeu, hoewel by Vondel ook Manlyk.
In IEU eindigt alleen Kieu, dat Vroulyk is.
In OEI uitgaende zyn van het Manlyke Geslachte Bloei,
groei.
Tot het Vroulyke behooren Boei, koei, moei.
Tot het Onzydige wordt geen Zelfstandigh woort gevonden; als de
Werknaemwoorden, Geloei, gestoei.
In OOI uitgaende zyn van het Manlyke Geslachte, Dooi, gooi,
rooi.
Tot het Vroulyke worden gebraght Fooi, kooi, plooi.
Tot het Onzydige behoort Hooi.
De uitgangen der Zelfstandige Naemwoorden door de Klinkers en Twee-
of Drieklanken beschout hebbende gaen wy over, om naer te spooren, | |
| |
wat uitgangen zy door de Medeklinkers ontfangen.
In B, C, en D gaen geene Zelfstandige Naemwoorden uit, om redenen,
alrede gemeldt, daer wy van de letteren gesprooken hebben; als eenige eigene
naemen alleen, die uit andere taelen oirsprongkelyk zyn.
Die in F uitgaen, zyn tweërlei, zommige op Klinkers en
Tweeklanken, andere op de Medeklinkers L en R de F laetende volgen.
Hier van behooren tot het Manlyke Geslachte, Draf, van een
paert, Staf, Hof, hortus, Lof, oorlof, by Hooft, Mof, voor
eenen Westfaling, Dief, Brief, Hoef, ungula, Roof, Olyf, Snotolf,
Tootolf, wolf, korf, turf.
Tot het Vroulyke Raf, Staef, Dreef, Loef, proef, roef, troef,
duif, huif, kuif, luif, druif, struif, Schyf, ryf, Zalf, Golf, kolf, Scherf,
kerf, nerf, werf.
Tot het Onzydige Kaf, laf, voor laeffenis, draf voor
voeder, graf, taf, Kif, klif, rif, Hof, curia, aula, Stof, Lief,
Loof, Lyf, knyf, wyf, Kalf.
In G uitgaende woorden eindigen na de Klinkers met eene enkele G, of
met LG, NG, RG.
Hier van zyn Manlyk Dag, slag, Honig, Dog, Maeg, affinis,
Veeg, Boeg, Ploeg, Boog, Kryg, Balg, Gang, hang, rang, drang, vang, dwang,
zwang, zang, Teerling, en alle Zelfstandige Naemwoorden, van andere
Grontnaemwoorden afgeleydt, die in LING uitgaan, schoon zy van Vrouspersoonen
ook gebruikt worden, als Vondeling, voedsterling, doopeling, vluchteling
&c. | |
| |
Penning, Koning voor Konning, eene Manlyke Oppermaght,
van Konnen, rotting, ring, haring, Sprong, oirsprong, Berg, dwerg,
Burg.
Vroulyk zyn Brug, mug, Haeg, kaeg, laeg, plaeg, maeg,
stomachus, schraeg, kraeg, vaeg, by Hooft, waeg, zaeg, Steeg, Vlieg,
wieg, Koog, loog, Kroeg, Teug, zeug, Guig, Galg, walg, telg, velg, Slang,
stang, wang, Streng, Kling, en de Werklyke Naemwoorden, die in ING uitgang
en van de Grontwerkwoorden afgeleidt worden, het zy die in hunne vorminge den
lesten Medeklinker na eenen korten Klinker voor het aenneemen van ING
verdubbelen, het zy niet, als Kalling, spelling, winning, redding, en
Werking, krooning, wooning, roeping, leering, &c. oirspronkelyk van
Kal, spel, win, red, en werk, kroon, woon, roep, leer, &c.
Bong, long, tong, wrong, Zorg.
Tot het Onzydige behooren, Log, zog, Deeg, Oog, Tuig, Ding,
Jong, dat eigentlyk Byvoeglyk is, Merg.
Die in CH uitgaen, eindigen dus achter eenen of twee Klinkers: die
in SCH eindigen, hebben somtyts eenen Medeklinker voor zich.
Hier van zyn Manlyk, Lach, troch, esch, disch, visch, eisch,
mensch, wensch.
Vroulyk zyn deeze volgende, Roch, asch, tasch, flesch,
musch.
Onzydigh zyn Rach, wasch, vleesch, bosch, mosch.
Die in K uitgaan, eindigen met eene enkele K of met LK, NK, RK.
Hier van behooren tot het Manlyke Geslachte Bak, lak, voor
misdryf, smak, krak, tak, quak,
| |
| |
zak, Bek, gek, nek,
drek, trek, vrek, Hik, schik, knik, snik, schrik, prik, strik, leeurik, havik,
Kok, rok, brok, wrok, stok, Druk, ruk, Dyk, Haek, smaek, staek, vaek, Steek,
Smook, rook, wierook, Doek, hoek, koek, snoek, vloek, Eik, Reuk, Buyk, struik,
Balk, valk, Kelk, dolk, kolk, tolk, Dank, klank, stank, Enk, wenk, zwenk,
Klink, colaphus, pink, Dronk, pronk, stronk, Berk, betula.
Tot het Vroulyke Klak, plak, Plek, slek, vlek, macula,
sek, Mik, quik, Fok, lok, klok, vlok, zok, Kruk, Tyk, wyk, Baek, kaek,
spraek, wraek, taek, zaek, Beek, preek, streek, week, Pook, strook, Piek, wiek,
Scheuk, breuk, kreuk, spreuk, broek, voor een kleet, roek, Fuik, huik,
kruik, pruik, Kalk, talk, Melk, Bolk, wolk, Hulk, Bank, rank, Blink, klink
van eene deure, Bonk, lonk, Bark, Herk, kerk, zerk, Ork.
Van het Onzydige Geslachte zyn deeze volgende, Dak, jak, lak
tot brieven, pak, rak, wrak, vak, wak, Dek, hek, lek, vlek, vicus,
pek, Blik, rik, Hok, jok, blok, Juk, stuk, Lyk, huwelyk, slyk, Look,
Doek voor eene geheele webbe van Lynwaet, Luik, puik, Honk, Merk, perk,
werk, zwerk, Durk, kurk.
In L zyn veelerlei uitgangen, als van eene enkele L na Klinkers en
Tweeklanken, van EL na CH, van BEL, DEL, FEL, GEL, KEL, MEL, PEL, REL, TEL,
VEL, WEL, ZEL achter Klinkers en Tweeklanken, en eindelyk BBEL, DDEL, FFEL,
KKEL, MMEL, PPEL, RREL, SSEL, TTEL, MPEL, NDEL, NGEL, NKEL, NTEL, RDEL, RGEL,
RPEL, RSEL, RSTEL, RTEL, RVEL, SPEL, CHTEL. | |
| |
Hier van behooren tot het Manlyke Geslachte Bal, stal, diefstal,
val, wal, Stel, Tril, Pol, tol, Bul, sul, Ael, nachtegael, pael, strael, Steel,
Jool, Pyl, styl, Beul, Uil, guil, kuil, muil, rostrum, Poel, stoel, Adel,
zadel, Kedel voor een overkleet, Breidel, Boedel, Buidel, Hagel, nagel,
Degel, vlegel, pegel, regel, Spiegel, Kogel, vlogel of vleugel, vogel,
Beugel, heugel, teugel, Rekel, Hamel, hemel, Stapel, Tepel, Ketel, zetel,
tytel, Navel, snavel, Gevel, hevel, nevel, wrevel, Heuvel, Duivel, Gruwel,
Ezel, Dobbel voor lotspel, Buffel, Prikkel, Trommel, Appel, Kneppel,
Kluppel, druppel, Dissel, Tittel voor een stip, Drempel, stempel,
tempel, Bandel, handel, wandel, Bondel, Angel, Engel, bengel, hengel, stengel,
zwengel, Enkel, talus, Kinkel, rinkel, krinkel, winkel, Kronkel,
karbonkel, Mantel, Tintel, Pardel, Gordel, Gorgel, dorpel, Worpel, Wortel,
Haspel, Zwachtel.
Van het Vroulyke Geslachte zyn Gal, hal, El, bel, hel, schel
voor bast, snel een steenen kanneken, Bil, kil, spil, bril, til, Dol,
bol, kol, mol, knol, snol, rol, Lul, Bael, fael, gael, scabies, schael,
mael, pera, mael voor eene bepaelinge des tyts, quael, prael,
tael, zael, Keel, Hiel, kiel, ziel, School, kool, fiool, zool, Yl, byl, gyl,
myl, quyl, vyl, wyl, zyl, Geul, peul, Boel, spoel, Buil, zuil, Kachel, Fabel,
kabel, sabel by Vondel, Dadel, Schedel, vedel, Tafel, wafel, Schoefel,
Gagel, Kegel, Stegel voor den stygbeugel, tegel, Heugel, Schakel, Ekel,
hekel, pekel, Zemel, kruimel, Kapel, Lepel, Hoepel, Ratel, Netel, Schotel,
Keutel, sleutel, reutel, Knevel, krevel, stevel, Kovel, Vezel, quezel, wezel,
Bobbel, knobbel,
| |
| |
Middel voor een gedeelte des lichaems,
Gaffel, Griffel, Toffel, troffel, Fakkel, quakkel, Bikkel, sikkel, Sprokkel,
Hommel, Greppel, Stoppel, Korrel, Geessel, Wissel, Mossel, Bussel, Rimpel,
wimpel, Grendel, quendel, Windel, Gondel, Grendel, Sprenkel, venkel, Winkel,
Horsel, Borstel, Kervel, Quispel, Wachtel.
Onzydigh zyn van Geslachte Dal, tal, Spel, evel, vel, exempel,
Hol, Hael, mael voor maeltyt, met alle Woorden, die 'er van afgeleidt
worden, korael, stael, schandael, metael, poortael, Deel, meel, zeel,
bordeel, priëel, krakkeel, panneel, tooneel, penseel, jareel, tafereel,
houweel, juweel, Wiel, Heil, peil, veil, zeil, Vaendel of vendel, Legel,
zegel, Schepel, Zwavel, Zuivel, Reuzel, Middel, Schimmel, Koppel, Mangel,
Ongel, wrongel, Tintel, Mergel, Orgel, Mortel, en alle Werknaemwoorden, die
in SEL eindigen; als Schepsel, &c.
De in M uitgaende woorden eindigen met eene enkele M achter Klinkers
en Tweeklanken of met LM, en RM.
Van deeze zyn Manlyk Dam, ham, uitham, inham, Kam, ram, stam,
Adem, radem, bodem, Drom, Naem, erfgenaem, Teem, Priem, riem, Oom, boom, room,,
droom, schroom, stroom, toom, zoom, Tym, Roem, Duim, Balsem, bliksem, waessem,
deessem, bloessem, droessem, boezem, Halm, galm, palm, Helm, schelm, Olm,
ulmus, Arm, barm, zwarm, Scherm, Storm, vorm, worm.
Vroulyk zyn Vlam, Mam of mem, pram, wam, zwam, Klem,
brem of braem, stem, Kim, rim, schim, vim, Gom, kom, kolom, mom, trom,
som, Ym,
| |
| |
lym, zwym, Faem, kaem, kraem, praem, raem,
Streem of striem, Bloem, Luim, pruim, Olm, voor Molm.
Onzydigh zyn Lam, Klim, Slym, rym, Zeem, Leem, Heim,
Schuim.
De met N sluitende woorden brengen tot het Manlyke Geslachte Ban,
man, Wagen, degen, regen, zegen, morgen, Molen, Doren, horen, loren,
toren, turris, Ren, steven, oven, Zin, Dolfyn, schyn, wyn, Haen, waen,
Steen, teen aen den voet, Hoon, loon, troon, persoon, toon, zoon, Deun,
dreun, steun, Ajuin, ruin, kruin, tuin, Harpoen, zoen, torn.
Tot het Vroulyke behooren, Kan, pan, span, wan, Pen, orden,
deken voor deksel, keten, zeissen, wen, Kin, min, pin, vin, Bron, non,
ton, zon, Baen, kaen, kraen, laen, maen, saffraen, spaen, traen, vaen, zaen,
zwaen, Speen, teen, vimen; Boon, koon, kroon, woon, Gordyn, bagyn, lyn,
pyn, Limoen, sitroen, Kluin voor zeker bier of turf, kruin,
fortuin.
Tot het Onzydige Ven, Mergen, Laken, bekken, Koren, Kussen,
Teken, Kluwen, en alle de Werkwoorden der Onbepaelde Wyze, voor
Zelfstandige Naemwoorden genoomen, als het Zitten, Ryden, Loopen, Draeven,
Rusten, Werken, Lyden, &c. Tin, Venyn, schryn, zwyn, Graen, Leen,
been, veen, plein, brein, grein, Hoen, groen, Galjoen, scorpioen, katoen,
Saizoen, Duin, puin.
Die met P eindigen, gaen uit in eene enkele P achter Klinkers en
Tweeklanken, en in LP, MP, RP, SP na eenen eenigen Klinker.
Hier van zyn Manlyk Hap, klap, nap, snap, stap, trap, tap, Dop,
schop, kop, drop, krop, strop, top,
| |
| |
Slaep, knaep, paep,
Sleep, reep, Doop, hoop, acervus, knoop, koop, loop, stroop, Hoep,
Poep voor eenen Westfaling, roep, troep, Yp, ulmus, Schelp, of
schulp, Wulp, Damp, kamp, ramp, Slemp, Glimp, Klomp, romp, tromp, Slorp,
worp.
Tot het Vroulyke Geslacht behoren Kap, lap, pap, Flep, klep, Lip,
klip, slip, knip, pip, wip, Hop, nop, pop, grop, prop, rop, Schup, ligo,
Knyp, pyp, ryp, Kaep, raep, Keep, neep, kneep, greep; streep, zweep,
Hoop, spes, sloop, stoop, Heup, Sloep, stoep, Kuip, stuip, Hulp, stulp,
tulp, Homp, pomp, Harp, Lerp, Rasp, gesp.
Van het Onzydige Geslachte zyn Sap, succus, Schip, stip;
tip, Sop, jus, top, Schaep, Scherp, dat eigentlyk Byvoeglyk is,
Dorp.
De woorden, in R eindigende, hebben verscheidene uitgangen, R achter
Klinkers en Tweeklanken; ER achter EI en UI; vervolgens AER, IER en ER, BAER,
BER, DER, GER, KER, MER, PER, TER, VER, WER, ZER, achter Klinkers en
Medeklinkers; en eindelyk DDER, FFER, KKER, MMER, TTER, LFTER, NTSER, NSTER
achter korte Klinkers.
Hier van behooren tot het Manlyke Geslacht Nar, nektar, var;
en alle de Werklyke Naemwoorden, die, meest van de Werkwoorden, hoewel somtyts
ook van Zelfstandige woorden afgeleidt, in AER, IER en ER uitgaen; als
Zondaer, maekelaer, schuldenaer, logenaer, tuinier, poortier, looper,
draeger, schipper, roskammer, &c. Berkemeier, uier, sluier,
Beukelaer, hazelaer, kandelaer, lepelaer, roozelaer, pylaer, Beer, heer, keer,
weer, aries, Populier,
| |
| |
gier, laurier, stier, zwier,
Moor, Buur, duur, duratio, muur, Boer, loer, vloer, toevoer, Geur,
steur, Oorber, Hinder, Kelder, Kolder, zolder, Donder, wonder, Zwager, Reiger,
steiger, tiger, vinger, honger, beker, kerker, koker, spyker, waeker, duiker,
Hamer, Zomer, Roemer, Temper, Skepter, Yver, vyver, oever, Lauwer, houwer,
Ridder, Modder, Blaffer, doffer, Akker, makker, Jammer, emmer, kommer, Etter,
Ketter, Halfter, Laster, rooster, luister.
Van het Vroulyke Geslachte zyn Kar, star, Aer, baer, schaer,
maer, snaer, waer, Eer, leer, peer, speer, Klier, lier, mier, nier, manier,
pier, sier, zier, Boor, spoor, calcar, Huur, schuur, kuur, luur,
quetsuur, natuur, Hoer, Deur, keur, koleur, sleur, Ader, veder, kalander,
salamander, schouder, Slinger, Suiker, Kamer, Citer, myter, Haver, klaver,
lever, Ladder, Koffer, Lemmer, Letter.
Tot het Onzydige behooren Misbaer, paer, altaer, Meer, lacus,
teer, veer, trajectus, zweer, zeer, Bier, dier, papier, vier, wier,
Koor, spoor, vestigium, Vuur, stuur, Heir, Moer, palus, snoer,
roer, voeder, tonder, Leger, Anker, Koper, Purper, Water, kouter, Lemmer,
Offer, pantser, Venster, Yzer.
De met S eindigende woorden hebben deeze uitgangen, S achter
Klinkers en Tweeklanken, en DS, LS, NS, RS, TS en RTS achter Klinkers en
Tweeklanken.
Hier van zyn Manlyk Plas, Parnas, Aenwas, Nes, Os, tros, Nardus,
Kus, Prys, Baes, haes, Pais, Droes, kroes, roes, Geus, neus, reus, Hals, els,
pels, pols, Dans, glans, krans, trans, Koers, thirs, Kreits, Erts.
| |
| |
Tot de Vroulyke behooren As, by Vondel in dit Geslachte
gebruikt, das, rondas, gas, kas, tas, Bes, uva, les, bres, Gis,
pis, en alle Werklyke Naemwoorden die NIS tot hunnen uitgang hebben; als
Schennis, kennis, steurnis &c. zelf getuigenis niet
uitgezondert, dat Vondel doorgaens in het Vroulyke Geslachte om de
evenredenheit gebruikt; Pos, vos, karos, Bus, zus, Spys, rys, Blaes, kaes,
Mees, pees, vrees, Bies, kies, spies, Doos, hoos, poos, roos, Buis, luis,
sluis, muis, struis, Reis, Leus, Smids, Knods, Gans, schans, kans, lans, Gens,
pens, Gryns, Kaers, laers, Kers, pers, Schors, Schets, Splits, Spits, acies
bellica, trits, Rots, Muts, Plaets, Koets, Koorts, toorts.
Onzydigh van Geslachte zyn Glas, vlas, harnas, pas, kompas,
moeras, gras, was, zas, Mes, Vonnis, Ros, Paradys, patrys, Ys, rys van
berkenhout, Aes, Lies, vlies, Moes, Huis, kruis, gespuis, Palais, Dons,
Hars, Vaers.
De woorden met T eindigende, zyn van menigerlei uitgangen; van eene
enkele T en vervolgens van BT, FT, GT, CHT, KT, LT, MT, NT, RT, ST, RFST, GST,
MST, NGST, NST, RNST, RST, achter Klinkers en Tweeklanken.
Van deeze zyn Manlyk Tret, Zet, Spot, strot, zot, Dut, put, stut,
Nyt, stryt, tyt, Haet, maet, socius, naet, draet, graet voor trap,
praet, raet, huisraet, vraet, staet, Eet, jusjurandum, Planeet,
poeët, kreet, Vliet, Boot, doot, schoot, kloot, noot, speelnoot, vennoot,
poot, stoot, Hoet, kloet, vloet, moet, knoet, spoet, stoet, voet, Inhout, kout,
Buit, duit, guit, snuit, stuit, Abt, Drift, grex, kreeft, Nacht, Knecht,
Plicht, schicht, Togt, Voogt, Helt, schilt, vilt, bult, Beemt, Bant,
| |
| |
tulbant, kant, latus, karkant, quant, brant, rant,
trant, sant, heilig, stant, want, paries, Vent, arent, uchtent,
Wint, Hont, mont, stont, avont, Aert, baert, tabbaert, standaert, haert,
wyngaert, ponjaert, staert, waert, Boort, moort, oort, mirt, Bast, gast, last,
mast, quast, Mist, twist, Kost, most, Lust, Geest, Troost, Hoest, Herfst,
Oogst, Hengst, Dienst, Ernst, Dorst.
Vroulyk zyn Kat, lat, mat, rat, glis, Smet, kornet,
trompet, wet, Bot voor visch, hot, mot, pot, sprot, Hut, Byt, vlyt, myt,
spyt, ryt, canalis, vyt, wyt, Baet, daet, plaet, maet, mensura,
smaet, graet, van visch, straet, Beet, sleet, peet, reet, weet,
Goot of geut, noot of neut, koot, sloot, vloot, moot, toot,
Geit, en alle Naemwoorden, die in heit uitgaen als Dwaesheit,
wysheit, &c. en majesteit, Huit, schuit, kuit, fluit, kluit, luit,
puit, spuit, spruit, ruit, tuit, Graft, drift, impetus, schrift,
bruiloft, kluft, Hacht, schacht, pacht, kracht, pracht, vracht, vacht, wacht,
Plecht, vlecht, Gicht, nicht, zicht, Klucht, lucht, vlucht, vrucht, tucht,
zucht, desiderium, Jagt, venatio, klagt, magt, dragt, Bogt,
Maegt, Deugt, jeugt, vreugt, Markt, Naelt, Spelt, ador, werelt, stelt,
schult, Dant, hant, ledekant, plant, Prent, rent, Lont, klont, Munt, Maent,
Smart, Weert, Poort, soort, Buurt, Kast, tast, Best, vetula, gest, pest,
rest, test, vest, hantvest, Kist, list, rist, Kust, rust, lyst, leest, Roest,
vuist, Komst, Winst, Gunst, kunst, Gerst, Borst, inborst, vorst, gelu.
Van het Onzydige Geslachte zyn, Bat, gat, blat, plat, nat, pat,
rat, rota, vat, Met van een verken, net, vet, banket, winket,
lemet, Git, lit, pit, spit, wit, dat eigentlyk Byvoeglyk is, bot,
dat men biedt, | |
| |
kot, lot, slot, vlot, rot, Nut, Plakkaet,
sieraet, lynwaet, zaet, Leet, zweet, Liet, spriet, riet, Loot, schroot, Pleit,
goet, bloet, roet, Gout, hout, mout, smout, wout, zout, Kruit, Hecht, recht,
Dicht, licht, sticht, wicht, gedrocht, vocht, Haft, ooft, Velt, Wilt, Amt,
hemt, Lant, eilant, pant, strant, ingewant, want voor laken of
scheepstouwerk, Talent, element, Testament, Kint, lint, Bont, pont, ront,
Punt, Hart, Paert, gevaert, zwaert, Nest, gevest, gewest, Feest,
Kroost.
In Z gaen geene Zelfstandige Naemwoorden uit, ja zelfs geene andere
Woorden, als by de Letters voorheene is gezien, buiten de Eigene Naemen, in de
Hebreeusche taele gebruiklyk.
De Geslachten der byzondere Naemwoorden door hunne uitgangen in alle
Letters beschout hebbende zullen wy noch eenige Regels over de Geslachten
geeven, die van de Zamenstellingen der Naemwoorden en elders genoomen zyn.
1. Zelfstandige Naemwoorden, in Schap, dat eene werking
betekent, eindigende, en van Byvoeglyke Naemwoorden afgeleidt, zyn van het
Vroulyke Geslachte: als Blydschap, dronkenschap, eigenschap, gramschap,
vroedschap.
2. Andere Naemwoorden, die ook dus eindigen, en van Zelfstandige
woorden oirspronkelyk zyn, behooren ten deele tot het Vroulyke, ten deele tot
het Onzydige Geslacht. Dus zegt men, De Manschap, ridderschap, burgerschap,
broederschap; en wederom, Het Boelschap, heerschap, waertschap,
maegschap, verwantschap, bloetverwantschap, gezelschap, bontgenootschap,
lantschap, meesterschap, martelaer-
| |
| |
schap,graefschap,
apostelschap, burgemeesterschap.
3. Alle Werklyke Naemwoorden van twee Lettergreepen, die met de
Onscheidbaere Voorzetselen, Be, Ge, Ont, en Ver beginnen,
behooren tot het Onzydige Geslacht; als, Bedryf, gewoel, verstant,
onthael, &c.
4. Verdubbelde of Samengelaschte Naemwoorden, welker beide leden
Zelfstandige Naem- en Stamwoorden zyn, waer van het eene het Grontwoort, het
andere Bygevoegt is, volgen het Geslachte van het Grontwoort, dat de leste
plaets der Samengelaschte woorden inneemt, en daerom in den zin meest gade
geslaegen wordt. Dus schikken zich Hooft-man, vier-steen naer man
en steen, die Manlyk zyn;lant-vrou, koop-stadt naer vrou
en stadt, beide Vroulyk, en tucht-huis, zee-dorp, naer
huis en dorp, die Onzydigh zyn.
Deezen zelven voet volgen de Woorden, die uit drie Zelfstandige
Stamwoorden samengelascht zyn; zelfs als 'er noch een ander Stamwoort voorgezet
wort; als, Haegappelboom, veltmaerschalk, wyngaertman, overlantrentmeester,
erfstadthouderampt.
Hier van worden uitgezondert Vroumensch, dat Onzydigh is,
schoon uit een Vroulyk en Manlyk Naemwoort samengezet, en Booswicht, dat
in deeze samenlaschinge Manlyk is, hoewel, in Boos en wicht, dat
een kleen kint betekent, gescheiden, Onzydigh; en Beereklaeu, dat,
schoon uit twee Manlyke Naemwoorden gedubbelt, Onzydigh is.
5. Zelfstandige Naemwoorden behouden hun Geslacht: schoon zy van
Enkele in Samengelaschte door de Scheidbaere Voorzetsels verandert worden.
| |
| |
Dus volgen de Woorden, Aenslag, Afkeer, Achterhoede, Byleger,
Bovenzolder, Binnenhof, Buitendeur, Doortogt; Inborst, Nadorst, Onderrok,
Opgelt, Overkleet, Tegenspoet, Toezang, Voorrede, den aert en het Geslacht
der Enkele Zelfstandige Naemwoorden, Slag, Keer, Hoede, Leger, Zolder, Hof,
deur, Togt, Borst, dorst, Rok, Gelt, Kleet, Zang, Spoet, Rede,
6. Byvoeglyke Naemwoorden, voor Zelfstandige genoomen, zyn van het
Onzydige Geslachte;
Hier toe behooren de Byvoeglyke Woorden, die eene taal uitdrukken;
als, Het Latyn, het Grieksch, het Hebreusch, het Duitsch, het Engelsch, het
Recht, het Onrecht, het Ront, het Vierkant, &c.
7. Onzydigh zyn ook deeze Woorden van Tellinge; het Paer, het
Dozyn, het Vyftigh, het Hondert, het Duizent.
8. Zelfstandige Naemwoorden, die in Dom eindigen, dat den
oirsprong, of staet of andere eigenschap eener zaeke betekent, zyn van het
Onzydige Geslachte, wanneer zy van Zelfstandige Naemwoorden zyn afgeleidt; als
Bischopdom of Bisdom, Christendom, Heidendom, Hertogdom, Jodendom,
Keizerdom, Pausdom, Priesterdom, Vorstendom, Keurvorstendom; met
Engelsdom, Geestendom, Menschdom, voor de algemeenheit van Engelen,
Geesten, Menschen, Bewysdom, Heiligdom.
6. Eigendom, Maegdom, Rykdom, Vrydom, Weedom, afgeleidt van
Byvoeglyke Naemwoorden, of van Zelfstandige, byvoeglyker wyze genoomen, zyn met
Wasdom van het Manlyke Geslachte.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd