Nederduitsche spraekkunst

Het XIII. Kapittel.

DE Vergrooting, die den Naemwoorden overkoomt, is, waer door hunne Betekenis Trapswyze vergroot en verhoogt kan worden.

Deeze heeft plaets in de Byvoeglyke Naemwoorden voor een gedeelte; gelyk mede in eenige Deelwoorden en Bywoorden.

Om de Vergrooting worden de Byvoeglyke Naemwoorden in Vergrootbaere en Onvergrootbaere gescheiden.

De Vergrootbaere zyn, die door Trappen van Vergelykinge geboogen worden.

Deeze Trappen zyn drie, de Stellende, de Vergrootende, en de Overschrydende, of de Gronttrap, de Middeltrap, en de Boventrap.

De Gronttrap der Vergelykinge is ieder Vergrootbaer Woort, op zich zelf staende, waer van als op den Middeltrap eerst getreeden wordt; gelyk, Groot, vroom, gezwint, traeg.

De Middeltrap is, waer door de Betekenis van eenigh Woort by Vergelyking vergroot wordt; als in, Grooter, vroomer, gezwinder, traeger.

De Boventrap, de Overschrydende, is, waer door de Woorden andere van den Middeltrap in de Vergrootinge overtreffen; gelyk in Grootst, vroomst, gezwintst, traegst.

[p. 56]

Deeze Vergrootbaere Woorden neemen in den Middeltrap, den tweeden Trap der Vergelykinge, ER aen, en worden van den Noemer in den Gronttrap afgeleidt; als, Groot, Grooter, Vroom, Vroomer, Gezwint, Gezwinder, (daer de T in de D verandert wordt) Traeg, Traeger.

In den Boventrap neemen de Vergrootbaere Woorden ook de ST aen, die als Toevallige letteren aen den Noemer in den Gronttrap gehecht worden; als, Groot, Grootst, Vroom, Vroomst, Gezwint, Gezwintst, Traeg, Traegst.

Vergrootbaere woorden, die in den Gronttrap, den eersten Trap der Vergelykinge, achter eenen enkelen Klinker eenen eenigen Medeklinker hebben, neemen in den Middeltrap voor ER dien Medeklinker by verdubbeling aen; als in Zwak, Zwakker, Vrek, Vrekker, Dik, Dikker, Snel, Sneller, Zot, Zotter.

Vergrootbaere woorden, die in AER, EER, IER, UUR, en ER in den Gronttrap eindigen, neemen in den Middeltrap voor ER welluidendheits halve eene D aen; als in, Zwaer, Zwaerder, Klaer, Klaerder, Teêr, Teerder, Dier, carus, Dierder, Zuur, Zuurder, Helder, Helderder, Tanger, Tangerder.

Eenige Byvoeglyke Naemwoorden worden hier van uitgezondert, en op eene ongeregelde wyze vergroot; als Goet, beter, best, Veel, meer, meest, Weinigh, weiniger of minder, weinigst of minst. En deeze zelve Vergrooting houdt plaets, wanneer deeze Woorden in Bywoorden verkeeren.

Etlyke andere Bywoorden, die ook Voorzetsels zyn, kunnen mede vergroot, en hunne Betekenis Traps-

[p. 57]

wyze verhoogt worden; als, Na, nader, met aenneeminge van eene D, naest, Voor, voorder, voorst,(waer van het oude Sassensche woort Vorst oirsprongkelyk is) Wyt, wyder, wytst, Ver, verder, verst.

Onvergrootbaere Naemwoorden zyn, die door geene Trappen van Vergelykinge kunnen worden geboogen.

Hier toe behooren de Byvoeglyke Naemwoorden, die eene Stoffe of Afkomst of Gezintheit te kennen geevende, in EN en SCH eindigen, als, Aerden, Steenen, Wollen, Aerdsch, Kintsch, Rechtsch, Slinksch, of Recht en Slink.

Onvergrootbaer zyn ook de Deelwoorden van allerlei uitgang, zoo wel Werkende, als Lydende; gelyk Hoorende, Leezende, Gehoort, Geleezen.

Doch, hoewel zy Onvergrootbaer heeten, om dat zy de uitgangen ER en ST weigeren aen te neemen, nochtans worden zy in de Betekenisse vergroot, wanneer in de Vergelykinge door den Middel- en Boventrap by deeze Deelwoorden de Bywoorden Meer en Meest gevoegt worden; als in, Meer Hoorende, Leezende, Meest Gehoort, Geleezen.

Wanneer echter de Lydende Deelwoorden den aert van Byvoeglyke Naemwoorden door de Buigingen aenneemen, worden zy ook op gelyke wyze vergroot; als in, Geleert, Geleerder, Geleertst, Gereedt, Gereeder, Gereedst.

De Werkende Deelwoorden, door de Samenzetting of Verdubbeling tot Byvoeglyke Naemwoorden gemaekt, zyn ook de Vergrootinge onderworpen; als, Uitneemend, Uitneemender, Uitneemendst, Hoog-

[p. 58]

draevend, Hoogdraevender, Hoogdraevendst, en diergelyke.

Eer wy van de Vergrootinge afscheiden, dient ook noch aengemerkt te worden, dat Byvoeglyke Naemwoorden, en Deelwoorden, die hunne natuur aengenoomen hebben, tot krachtiger Betekenis gebraght worden, wanneer voor den Gronttrap de woorden Groot, Hoogh, Over, Door, Wel gestelt worden; als in Grootachtbaer, Grootmoogend, Grootmaghtigh, Grootdaedigh, Hooghedel, Hooghgeleert, Hoogverlicht, Hoogwys, Hoogdringend, Overout, Overheerlyk, Overkunstigh, Overschoon, Overgroot, Overgoelyk, Overkrachtigh, Doorgeleert, Weledel.

Zelfstandige Naemwoorden, anders geene Vergrootinge onderworpen, worden ook in hunne Betekenisse verwydt en verhoogt, door voor zich het Onscheidbaere Aerts aen te neemen; als in, Aertsengel, Aertspriester, Aertsbisschop, Aertsvader, Aertsoffervinder, Aertsschelmstuk.