Nederduitsche spraekkunst

Het XI. Kapittel.

DE Naemwoorden zyn Veranderlyke Woorden, waer mede men alle dingen en hunne hoedaenigheden benoemt; als, Godt, geest, mensch, dier, hemel, aerde, eeuwigh, tydelyk, groot, kleen, out, jong.

De Naemwoorden zyn Zelfstandigh of Byvoeglyk.

Een Zelfstandigh Naemwoort is, dat, alleen staende en zonder hulpwoort, het Weezen eener Zelfstandige zaeke, die men noemt, volkoomelyk betekent; als Man, Vrou, Kint, Hemel, Aerde, Zee, Lucht.

En hier voor kunnen de Geslachtwoorden Een, Eene, De, Het worden gezet.

De Zelfstandige Naemwoorden zyn Oirsprongkelyk of Afgeleidt.

Oirsprongkelyk zyn Visch, Vleesch, Vogel, Tuin, Vrient, Vader &c. En deeze van allerlei Uitgangen.

Afgeleidt zyn, die hunnen oirsprong aen de voorgaende schuldigh zyn, of ook aen Byvoeglyke

[p. 48]

Naemwoorden of aen Werkwoorden, en door de Weezentlyke letteren, die, met hunne aenkomste het Weezen des Oirsprongkelyken Naemwoorts veranderende, daerom dus heeten, in ER, AER, AERT, IER, SCHAP, DOM, HEIT, NIS, SCHE, ES, STER, IN, DE, TE, uitgaen; als Eeter, Zondaer, Dronkaert, Valkenier, Vrientschap, Rykdom, Wysheit, Kennis, Meestersche, Zondaeres, Naeister, Lengte, Liefde.

De Zelfstandige Naemwoorden zyn Eigen of Gemeen.

Een Eigen Zelfstandigh Naemwoort is, dat alleen een eenigh Zelfstandigh ding betekent, en daer aen met uitsluitinge van anderen eigen is.

Zoodanige zyn de Naemen van Landen, Steden, Bergen, Stroomen, Mannen, Vrouwen; als, Duitschlant, Vrankryk, Overyssel, Amstelredam, Utrecht, de Alpen, de Pyreneen, de Ryn, de Yssel, de Vecht, Vrederyk, Everhart, Geertruit, Machtelt.

En kunnen de Geslachtwoorden Een en Eene, die Nietbepaelende zyn, voor geene van deeze gestelt worden; dan by vergelyking; als, Een Yssel vloeit langs Deventer, en een Yssel loopt by Ysselmonde in de Maes.

De, het Bepaelende Geslachtwoort, wordt voor de Bergen en Stroomen doorgaens, en voor de Landen somtyts gevonden; als, De Apennyn, de Wael, de Donau, de Elzas, de Betuw, de Veluw, de Peel.

Het wordt voor Landen en Steden gezet, wanneer zy met Byvoeglyke Naemwoorden beschreeven worden; als, Het staetzuchtigh Vrankryk, het weeligh Engelant, het heiligh Jerusalem, het prachtigh Amsterdam.

[p. 49]

Het wordt nochtans voor die rivier ook gezet, waer aen Amsterdam gelegen is, Het Y, en die door Haerlem loopt, Het Sparen; gelyk men dus ook gewoon is, het Gooi voor Gooilant te zeggen.

Dit geschiedt ook, wanneer Landen en Steden van andere, die den zelven naem draegen, worden onderscheiden; als, Het Hollant, dat in Pruissen, Het Zeelant, dat in Denemark, het Bergen, dat in Noordhollant, het Ootmarsen, dat in de Elzas gelegen is.

Eigene Naemen van Persoonen lyden het Geslachtwoort De niet voor zich, dan wanneer by vergelyking van de Persoonen gesprooken wordt. Dus luidt het niet wel, Godt schiep Eva den Adam tot hulp; en zeer quaelyk, De naem van den Jehova; daer deeze godlyke gedenknaem in het Hebreeusch geene of He, of De, gelyk wy het vertaelen, voor zich gedoogt. Maer men magh zeggen, Ik spreeke niet van den Salomon, die koning was, van den Judas, die zynen meester verried, &c.

Een Zelfstandigh Gemeen Naemwooort is, dat aen veele Zelfstandige dingen, die van een en het zelve Weezen zyn, gemeen is, en de Geslachtwoorden Een, Eene, De, Het voor zich kan ontfangen; als, Een Mensch, de Man, Eene Vrou, de Stadt, Een Kint, het Huis.

De Byvoeglyke Naemwoorden zyn Veranderlyke Woorden, die de hoedanigheit en gedaente eener zaeke, niet de zaek zelve, uitdrukken; als, Blint, Schoon, Zwak.

En deeze kunnen altyt by de Zelfstandige Naemwoorden gevoegt worden, zonder welke

[p. 50]

zy geene volkoome betekenis eens dings uitdrukken.

Doch hun wordt geen Bepaelend of Niet bepaelend Geslachtwoort, als De en Het, Een en Eene voorgezet, ten zy 'er de Zelfstandige Naemwoorden aengehecht zyn; als Een Blint Man, Eene Schoone Vrou, Een Zwak Kint, en De Blinde Man, De Schoone Vrou, Het Zwakke Kint.

De Byvoeglyke Naemwoorden zyn ten deele Oirsprongkelyk, ten deele Afgeleidt.

De Oirsprongkelyke, die van allerlei Uitgangen zyn, zyn Ryk, Arm, Jong, Out, Wys, Dwaes, Groot, Kleen, en diergelyke.

De Afgeleide zyn, die ten deele van Zelfstandige Naemwoorden, ten deele van Werkwoorden afgegeleidt worden, en in LYK, BAER; SCH, ISCH, IGH, ZAEM, EN, ACHTIGH, LOOS, HAFT, HAFTIGH eindigen; als Geestelyk, Vruchtbaer, Hemelsch, Afgodisch, Moedigh, Minzaem, Gouden, Waerachtigh, Eerloos, Manhaft, Naemhaftigh.

De vordere en volle kennis der Naemwoorden, zoo Zelfstandige, als Byvoeglyke, wordt verkreegen uit deeze acht Hooftstukken, die Toevallen der Naemwoorden zyn, naemelyk, de Veranderinge, Vergrootinge, het Geslachte, het Getal, de Naemvallen, de Buiginge, Afleidinge, Koppelinge.