Nederduitsche spraekkunst

[p. 18]

Het III. Kapittel.

NU staet ons, hebbende van alle de Letteren in het gemeen gesprooken, ook in het byzonder de Klinkletters A, E, I, O, U, Y, te beschouwen, en haere verdubbeling en samenvoeging, als ook den klank, daer uit ontstaende, aen te wyzen.

De vyf eerste Klinkers, A; E, I, O, U, die Kort zyn, als wy voorhene alrede gezegt hebben, laeten de lettergreep, waer in zy gevonden worden, eenen korten tyt om uit te spreeken, of worden zeer korten tyt in de uitspraeke gehoort; dat, ben, zin, lof, put.

Deeze worden alle tot Lange Klinkers gemaekt, of in hunnen klank verlengt.

De Klinkers A, E, I, worden van Korte in Lange Klinkers verandert door het byvoegen van de E; als in Ban, baen, val, vael, hel, heel, best, beest, zit, ziet, tin, tien.

Eertyts plagh men de O en U mede door eene E te verlengen. Dat de reden is, dat in oude boeken en geschriften kloester, stroem, Goer, Voerst, Sloet geleezen wordt, als mede huer, zuer, stuer, daer men nu doorgaens leest en schryft, klooster, stroom, Goor, Voorst, Sloot, huur, zuur, stuur. En zelfs is de uitspraek van eenige woorden, die oe hebben, by zommigen zoodaenigh geweest, als of zy twee oo voerden; gelyk zommige Delvenaers boek, snoek uitspreeken, als of het book, snook, geschreeven waere.

Voor de E, in het verlengen der Klinkeren gebruikt, hebben onze vaders in zommige gewesten van Ne-

[p. 19]

derlant ook de I gebruikt; als blykt in het schryven van Hair, air, heir, voir, doir, oir, oirsprong, huir, &c. waer van heir, oir, en oirsprong noch gebruikt worden.

Dat wy alleen aentekenen, om te toonen, dat zy de verlengde Klinkers in het leste niet zoo hart en met zoo open eenen mont uitgesprooken hebben, als geschieden moet, wanneer zy, door zich zelfs verdubbelt, tot Lange Klinkers gemaekt worden; gelyk men nu doorgaens en zonder onderscheit van allen voorgeeft.

De Y, de leste en zeste Klinkletter, alleen lang, als wy voorhene gezegt hebben, en uit den langen klank der woorden Vry, myn, pyn, tyt, waer in zy gevonden wordt, blykt, kan niet verlengt worden.

Hedensdaegs verlengt men de Klinkers A, E, O, U, gemeenlyk door haer te verdubbelen; als in de volgende woorden te zien is: Aal, daat, Been, beest, Boom, doof, Uur, huur.

Hier worden de Klinkers A, E, O, U, verdubbelt, om hun geluit door deeze verdubbeling in de lettergreep te verlengen; en al verandert in aal, dan in daat; ben in been, best in beest, bom in boom, dof in doof, Ur in uur, Hur in huur.

Ook zyn'er geweest, die de I verdubbelt hebben in de woorden bier, dier, fier, gier, hier, niet, vrient,&c. schryvende daer voor biir, diir, fiir, giir, hiir, niit, vriint, &c.

Hoewel dit (gelyk ook het schryven der I zonder E achter zich in dri, di, ille, ider, imant, nimant, op de wyze der A in kamer, mager, navel, der E in ezel, edel, gevel, en der O in bode, boter, boven)

[p. 20]

geenen ingang gevonden heeft, als te hart en oneigen, en zweemende naer het krysschende geschreeu der zwaluwen, nochtans is het verlengen der I door eene tweede I gebout op den gront der verlenginge van de andere Klinkletteren met zich zelve.

Immers het verdubbelen of verlengen van de I door het byvoegen van eene J is niet zoo goet of natuurlyk, en baert ook den zelven klank niet, dewyl de J een Medeklinker is, die, altyt in het hooft der lettergreepen gestelt, eenen Klinker achter zich moet hebben; als in jaer, jeugt, jong, juist, &c. wel duidelyk te zien is.

Qualyk wordt ook voor eene verdubbelde I de Y gebruikt; want die wordt by de Nederlanders niet uitgesprooken, als eene verlengde I, gelyk zommige willen; maer als een byzondere Klinker tusschen de I en EI; als gehoort wordt in Ydel, ys, yver, yzer, vryheit, blyheit, schildery, drukkery. En dit onderscheit tusschen deeze verscheidene klanken is te hooren in de uitspraeke van Vil, viel, veil, vyl, Bidt, biedt, beidt, byt, Zit, ziet, zeit, zyt, Lit, liet, leidt, lydt, en diergelyke.