|
| |
Het IV. Kapittel.
NA dat wy in het voorgaende gezien hebben, hoe onze vaders, en hoe
wy de Klinkletters verlengen, of van Korte tot Lange maeken, staen ons nu de
wederzydsche redenen der spellinge met Aa en Ae te overweegen, om
dus met zekerheit (doch onder verbetering) te kunnen vonnissen, wie voor de
lange A te houden zy. | |
| |
Die het verdubbelen der Aa eerst ingevoert hèbben,
wraekende het spellen met Ae in aen, baer, haer, schaep &c.
geeven voor, dat de Ae als het blaeten of het bae van een
schaep wordt uitgesprooken, als of die met eene Grieksche η of
eta waere geschreeven, en de woorden, met Ae gespelt, eigentlyk
luiden zouden, als de platte Amsterdamsche tael, gelyk zy daer wel eer werd
gesprooken, noch te deezen tyde by het graeu gebruikt; dat in de zelve woorden
veel meer het geluit van de E, dan van de A zoude worden gehoort, of een
gemengde klank, vallende tusschen de A en de E.
Dit heeft Spiegel, Koornhert, en andere Taelbouwers uit de Kamer in
Liefde bloeiende in hunnen tyt bewoogen, om het spellen met Ae in zulke
woorden te verwerpen, en die voortaen met Aa te schryven; het geen ook
sedert by den Drossaert Hooft en anderen is gevolgt.
Maer de vermaerde Poëet J. van den Vondel oordeelde, dat in dit
slagh van woorden niet alleen de klank van de A, maer in het flaeuwen der
uitspraeke ook van de E wierd gehoort; en schreef ze derhalve met Ae,
gelyk volgt, daer, maer, tael &c.
Ik stemme hem dit volmondigh toe, en ontkenne daerenboven, dat in
Ae het geluit der schaepen of van de Grieksche η of eta
gehoort worde. Want dat is de klank van de Engelsche Ea in leave,
ready, heaven, speake &c. en van de Grieksche εα in de woorden
τείχεα, μέλεα, τέμωεα, die daerom samengetrokken wordt
tot η, in plaetse van teichea, melea, Tempea uitbrengende,
teichη, melη, Tempη.
Ook bevinden wy niet, dat in de woorden aen,
| |
| |
gaen, staen en diergelyke het geluit van van de E meer zoude gehoort
worden, dan van de A.
Het tegendeel blykt in de uitspraeke van IE, OE voor OO, en mede UE,
voor UU, daer de meeste klank op de eerste Klinkers I, O, U valt; gelyk eigen en
natuurlyk is. Immers zoude het oneigen en onnatuurlyk zyn, dat de Ae de
A, in deeze spellinge de eerste en in den klank de verhevenste, in de
uitspraeke eener lange lettergreepe, minst en voor de helft niet gehoort zoude
worden; en IE zyne volle uitspraek beter dan AE bereiken.
Uit deezen hoofde zoude ik van gevoelen zyn, dat men de ingevoerde
spelling met Aa behoorde na te laeten. Immers behoeft zoo krachtigh niet
aengedrongen te worden op de verdubbeling der A in schaep, slaep, raet,
daet, maet, &c. dewyl die nergens dus sterk wordt uitgesprooken, dan by
de Stichtenaers en Groningers. De meeste Hollanders spreeken diergelyke
lettergreepen zachter uit, dan of'er Aa in wordt gevonden; die, naer het
oordeel van Samuël Ampzing in zyn Nederlantsch Taelberecht, al in het jaer
1628. uitgegeeven, den mont te wyt opspert, en om haere volheit te zwaer en
onaengenaem klinkt.
In allen gevalle magh de Aa niet gebruikt worden in de
woorden, die door eene Crasis of samentrekking ingekort worden; als
vaêr, blaên, draên, quaên, raên,
paên, voor vader, bladen, draeden, quaeden, raeden, paden.
Waer nevens het Voorzetsel naer, juxta, gevoegt moet worden, als van
nacher, by zommige Hoogduitschen gebruikt, zoo het schynt, afkomstigh;
gelyk mede de Werkwoorden gaen,
| |
| |
staen, die zoo wel,
als zien en doen, met alle de andere Werkwoorden, Eindigende en
andere,(uitgezondert zyn, esse) in EN, uitgaen; als uit de Hoogduitsche
spellinge van gehen, stehen, sehen, en thun, daer de e in
de u smelt, blykelyk is. Ook moet men slaen spellen, niet
slaan; waer voor de Hoogduitschen hun schlagen gebruiken.
De Drossaert Hooft heeft ook (dat hier aen te merken staet) de lange
Klinkletters Aa, Ee, Oo niet alleen gebruikt in woorden, daer hy het
nootzaekelyk oordeelde, en daer hem Spiegel en Koornhert in voorgingen, gelyk
in aan, daar, maar, staak, taal, raat, staat, maat, &c. maer ook in
woorden, daer men ze ter noot kan missen, en die veelen gewoon zyn met eenen
Korten Klinker te schryven. Dus schreef hy voor
| Vader, | Vaader,
|
| Vrede, | Vreede,
|
| Koning, | Kooning, |
|
Weder, | Weeder, |
| Neder,
| Needer, |
| Teder, | Teeder,
|
En zoo ook andere woorden, daer hy de dubbele of Lange Klinkers
noodigh achtte, om de langkheit van den klank der lettergreepe uit te drukken,
en en niet te leezen Vadér, Vredé, Koníng.
Maer tegens dit verdubbelen der Klinkletteren, en geen ander (hoewel
het de Schryver der Aenleidinge tot de Nederduitsche tael verkeerdelyk
voorgeeft) heeft zich Vondel met grooten en rechtvaerdigen ernst gekant in een
Noodigh Berecht, gestelt achter zyn treurspel van Lucifer in het jaer 1654.
| |
| |
uitgegeeven. En hy, die in dit Berecht (gelyk het aen de werelt
van hem zelven en van den lesten uitgeever zyner Poëzye een en andermael
geschonken is) in de woorden van voorneemen, van lettergreepe,
oordeele, grooter, noodigh, en aenstootelyke de voorbeelden zyner
spellinge toont, oordeelde met den hooghgeleerden Heere Vossius, dit spellen
van Vaader, vreede, Kooning, voor Vader, vrede, Koning, eene
gansch ongerymde, overtollige en misselyke misspelling te weezen. En hy voegde
'er by, dat schoon men dien voet van verdubbelen al volgde, ev nwel noch het
twyffelen over de langkheit of kortheit des klanks der lettergreepe overbleef
in een ongelyk grooter getal van andere woorden, daer de klank valt op de
eerste of tweede of derde lettergreep; gelyk bleek by de volgende voorbeelden:
op de eerste letter reep in áfgaen, op de tweede in
beerín, op de derde in koopvaerdỳ.
Op deeze berisping en tegenwerping oordeele ik, dat elk gehouden is
te bekennen, dat men de dubbele of Lange Klinkers Aa, of Ae, Ee,
Oo omtrent veele woorden, daer ze de Drossaert gebruikt, kan missen.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd