Forum: brieven, citaten, dokumenten en knipsels

[p. 119]

het jaar 1933

België

Alice Nahon overlijdt. Hendrik Conscience wordt herdacht.

Brits-Indië

Na een vastenactie wordt Gandhi uit gevangenschap ontslagen.

Von Hindenburg en Hitler, januari 1933

Duitsland

In januari treedt het kabinet-von Schleicher af. Hitler wordt rijkskanselier, von Papen waarnemend rijkskanselier, Hermann Goering rijksminister zonder portefeuille. Hitler zal ‘in plaats van de woelige instincten weer de nationale discipline tot leidend beginsel van ons leven verheffen.’ Joseph Goebbels kondigt aan dat ‘de Joden van de Rote Fahne op hun brutale gezicht zullen worden geslagen.’

Dimitrof, Popof, Tanef en Van der Lubbe

Op 27 januari brandt het gebouw van de Rijksdag af. De Nederlander Marinus van der Lubbe wordt in het gebouw gearresteerd en bekent de dader te zijn. Ernst Torgler en andere vooraanstaande communisten worden op verdenking van medeplichtigheid ook gearresteerd. De volgende dag kondigt de regering een noodverordening ter bescherming van het Duitse volk tegen het communistische gevaar af. Communistische kranten en organisaties worden verboden. Bij de Rijksdagverkiezingen op 5 maart behalen de nazi's 44 procent van de stemmen en het Schwarz-Weiss-Rot-Front van de film- en krantenmagnaat Adolf Hugenberg en von Papen acht procent. Op 8 maart nemen overal nazi's het gezag in handen en steken de hakenkruisvlag uit op openbare gebouwen. Joodse winkels worden gesloten en Goering verklaart dat de politie er niet is

[p. 120]

Ludendorff, Hitler en Roehm

om Joodse winkeliers en gauwdieven te beschermen. Op 13 maart wordt Joseph Goebbels minister van voorlichting en propaganda. De Rijksdag geeft Hitler wetgevende macht tot 1 april 1937.

Joodse artsen, rechters, hoogleraren en ambtenaren worden ontslagen ‘omdat ze links zijn’. Goering verklaart dat de regering nooit zal toestaan dat iemand alleen maar vervolgd wordt omdat hij een Jood is.

Als er in de hele wereld boycotacties georganiseerd worden tegen de Duitse Jodenvervolgingen, organiseert het nazi-comité tot bescherming tegen de Joodse gruwel- en boycothetze een boycot tegen Joodse bedrijven. Makelaars worden daarvan uitgezonderd omdat die belangrijk zijn voor de Duitse economie. Het ritueel slachten wordt verboden. Honderden vluchtelingen komen dagelijks Nederland en Denemarken binnen. De NSDAP stelt een ‘Mitgliedersperre’ in omdat de toeloop van nieuwe leden te groot is.

De rijkskommissaris van justitie, Frank, verklaart op het congres van juristen:

‘Wij voeren de strijd tegen de Joden op een manier die in overeenstemming is met het culturele peil van het Duitse volk.’

Linkse schrijvers worden uit de Schrijversbond gezet. Op 10 mei worden op feestelijke plechtigheden op de Duitse universiteiten boeken van ‘pro-bolsjewistische, defaitistische, decadente en pacifistische schrijvers’ als Marx, Freud,

[p. 121]

Renn, Brecht, Toller, Sinclair en Helen Keller op de brandstapel geworpen. Goebbels verklaart dat het tijdperk van een geraffineerd Joods intellectualisme voorbij is. De rector van de universiteit van Berlijn treedt af uit protest. Joodse studenten mogen pas plaats nemen in collegezalen als alle arische studenten zitten.

Alfred Hugenberg treedt uit het kabinet en zijn partij ontbindt zichzelf. Op het advies van Goering om nu ook hún ‘partijwinkel’ maar te sluiten, ontbindt de Centrumpartij zich. De sociaal-democratische partij is dan al verboden wegens hoogverraad. De Stahlhelm, bond van oud-frontsoldaten gaat op in de NSDAP, de vakbonden heffen zichzelf op.

Op 20 juli constateert Hitler dat de nationale revolutie voltooid is. De Hitlergroet wordt de groet voor alle Duitsers. In Pruisen wordt voortaan de doodstraf met de bijl voltrokken en het afschrikkingselement in het strafrecht wordt versterkt. Rijkskommissaris Frank: ‘Wij zullen ervoor zorgen dat de misdadiger in Duitsland weer zal sidderen en dat de fatsoenlijke mens zich veilig voelt.’ In een Bruinboek constateert een internationaal comité dat de brand in het Rijksdaggebouw met medeweten van Goering moet zijn gesticht. In het proces

Hitler en Goebbels, februari 1934

dat op 21 september begint, bekent Van der Lubbe weer. Tegen hem en tegen Torgler wordt de doodstraf geëist; de uitspraak is doodstraf voor Van der Lubbe, vrijspraak voor Torgler en de Bulgaar Dimitrof.

Op 9 november betuigt de Liga van Christelijke Duitse burgers van niet-arische afstamming trouw aan de regering.

Op 12 november worden er Rijksdagverkiezingen gehouden. Men kon alleen voor de NSDAP stemmen, andere stemmen waren ongeldig. De NSDAP kreeg 92,2 procent van de 43 miljoen stemmen. Tegelijk werd een volksstemming over de regeringspolitiek gehouden: 93,5 procent van de kiezers zei ja.

Stefan George overlijdt.

Hitler ontvangt Mussolini, 1938

[p. 122]

Engeland

Winston Churchill houdt felle betogen in het Lagerhuis tegen de gebeurtenissen in Duitsland, die tot officiële Duitse protesten leiden. John Galsworthy overlijdt.

Frankrijk

Het kabinet Paul-Boncour wordt opgevolgd door dat van Edouard Daladier, dat wordt opgevolgd door dat van Albert Sarraut, dat wordt opgevolgd door dat van Camille Chautemps, het 28ste sinds 1918.

Indonesië

Op 4 februari nemen bemanningsleden van de kruiser Zeven Provinciën onder leiding van korporaal Boschart zestien van hun officieren gevangen in de haven van Olehleh (Atjeh) en stomen op naar Soerabaja om te protesteren tegen een salarisverlaging van 17 procent voor het marinepersoneel en de arrestatie van vijftig betogende matrozen (op 31 januari was er al op drie andere schepen gemuit). In Straat Soenda wordt zonder waarschuwing een bom op het voordek geworpen (volgens marine-autoriteiten bedoeld op de boeg, maar verkeerd terechtgekomen): achttien doden en 25 gewonden.

Kapitein-luitenant ter zee P.E. Eikenboom, commandant van de Zeven Provinciën wordt uit zijn functie ontzet omdat hij niet op waarschuwingen van de politie en de commandant zeemacht gelet had. In het najaar spreekt de Zeekrijgsraad in Soerabaja gevangenisstraffen van zes tot achttien jaar, meestal zwaarder dan de eis, uit tegen de muiters.

In juli wordt een Nederlandsch-Indische Fascistische Organisatie gesticht tegen communisme en te ver doorgevoerde democratie, voor gezag en Oranje.

Soekarno wordt wegens opruiïng gearresteerd en het vergaderrecht van zijn partij, de PNI, beperkt.

Nederland

In januari en april wordt Willem van Oranje herdacht.

De NSB houdt zijn eerste landdag. Mussert verklaart bij verscheidene gelegenheden dat Mussolini en Hitler Europa tegen het communisme behoed hebben. In februari ontbindt de regering de Tweede Kamer omdat zij er niet langer mee kan samenwerken. Na verkiezingen, waarin anti-revolutionairen, communisten en het nieuw opgerichte Verbond voor Nationaal Herstel (voor gezag, nationale geest en rijkseenheid, voorzitter generaal Snijders) winst maken, treedt het crisiskabinet-Colijn op.

De regering verbiedt in juli ambtenaren lid te worden van communistische, anarchistische en fascistische partijen en waarschuwt tegen SDAP en NVV; het verbod geldt niet voor de NSB.

De Vara mag de Internationale niet meer uitzenden.

Henri Borel, Hein Boeken en A. van Collem overlijden.

Oostenrijk

Dollfuss stelt een dictatuur in. Alle grondwettelijke vrijheden worden opgeheven. Het standrecht wordt ingevoerd. De regering treedt fel op tegen communisten en nazi's.

Spanje

De regering neemt strenge maatregelen tegen de rooms-katholieke kerk.

[p. 123]

Ir. Soekarno, augustus 1933

Verenigde Staten

President Roosevelt krijgt dictatoriale volmacht doordat het Congres een half jaar op reces gaat.

Volkenbond

Op voorstel van Nederland zal er hulp verleend worden aan Joodse en andere vluchtelingen uit Duitsland. Duitsland treedt uit de Volkenbond.

[p. 125]

[p. 126]

INHOUD^*)

	blz.
Aart, R. van, Op een Scheikundeleeraar	291
Arnet, Man, Ik en de Saxopkonist	372
Bendien, J., De nieuwe Zakelijkheid in de Schilderkunst	292
Bourbon, Louis de, Enfantine	109
Bourbon, Louis de, Salomé	110
Bourbon, Louis de, Desperado	111
Bourbon, Louis de, Late Rit	112
Braak, Menno ter, Dr. Dumay verliest	1 123, 207, 261, 377, 454
Braak, Menno ter, Hitler, Ebenbild des Herrn	341
Elsschot, Willem, Tot den Arme	34
Elsschot, Willem, De Bult spreekt	35
Elsschot, Willem, De Klacht van den Oude	36
Elsschot, Willem, Het Huwelijk	38
Frenkel, M.B., Boef	453
Gans, J., Contraflirt met de Revolutie	304
Gelderen, Jaap van, De Verantwoordelijkheid van de Kunstenaar	197
Greshoff, J., A.C. Willink	113
Greshoff, J., De Historische Hagenaar	373
Harrenstein-Schräder, A., De nieuwe Zakelijkheid in de Schilderkunst	292
Marsman, H., ‘Naamloos en Ongekend’	54
Marsman, H., De Dood van het Vitalisme	256
Marsman, H., Terugkeer uit den Vreemde	429
Marsman, H., Ontmoeting in het Donker	431
Marsman, H., Katholieke Poézie	488
Mouw, Joh. Anderas dèr, Nagelaten Verzen	331

	blz.
Nijlen, Jan van, Treurmarsch voor twee Ooms	413
Nijlen, Jan van, Het Ziekenhuis	414
Nijlen, Jan van, De oude Idealist	415
Nijlen, Jan van, Ziekte	416
Perron, E. du, Over Poëzie met Voorbeelden	61
Perron, E. du, Flirt met de Revolutie	81
Perron, E. du, De smalle Mens	163
Perron, E. du, Een Hollander dicht een Spaansche Ballade	318
Perron, E. du, Bij een trio Toneelprestaties	478
Putman, Willem, De Maaltijd	100
Roos, Elisabeth de, De manier voor goede Verstaanders	39
Slauerhoff, J.*, Nachtelijke Wapenschouwing	249
Slauerhoff, J. *, Aardbeving Nicaragua	252
Slauerhoff, J. *, Dialogue Mystique	253
Slauerhoff, J. *, De Dood van Dutrou Bornier	417
Terborgh, F.C., De Grieksche	367
Vestdijk, S., Tuinen bij Wind en Weer	50
Vestdijk, S., Hovelingen	202
Vestdijk, S., De Verleider	204
Vestdijk, S., De Kermismeid	205
Vestdijk, S., Narcissus	206
Vestdijk, S., Over de Dichteres Emily Dickinson	346, 432
Vries, Hendrik de, Drie Gedichten van Edgar Allan Poe	57
Vries, Hendrik de, Vier Gedichten van Edgar Allan Poe	189
Vriesland, Victor E. van, Inleidende Aanteekening bij de Nagelaten Verzen van Joh. Andreas dèr Mouw	329
Vriesland, Victor E. van, De Prins weergekeerd	161
Panopticum-stukken van: Menno ter Braak, J. Greshoff, L. van der Key, J. Last, H. Marsman, E. du Perron, Elisabeth de Roos, J. Slauerhoff, S. Vestdijk, Hendrik de Vries	74, 157, 244, 325, 407, 490
Reproducties naar: Otto Dix, Spies, Kandinsky, Eoward Wadsworth en A.C. Willink.

INHOUD^*)

	blz.
Aart, R. van, Uit Vrees	613
Binnendijk, D.A.M., Het Portret	780
Bourbon, Louis de, Moeder	529
Bourbon, Louis de, Spahi	723
Bourbon, Louis de, Nocturne	724
Bourbon, Louis de, Klacht	889
Braak, Menno·ter, Jakob Wassermann en ‘Die Sammlung’	701
Braak, Menno·ter, Paapsche Sympathieën	743
Braak, Menno·ter, Een Schrijver na zijn Dertigste Jaar	841
Buyle, Frans, Uitbloei	888
Debrot, Cola, De Mapen	561, 686, 732
Elsschot, Willem, Kaas	497, 595, 659, 705, 781
Frenkel, M.B., De Minnaar	741
Frenkel, M.B., Noordwijk	742
Greshoff, J., Bruine Liedjes	794
Groot, Taeke de, Zondagmiddag-emotie	685
Marsman, H., Drijfzand	614
Mijlen, J. van, Carpe Diem	862
Mijlen, J. van, De desperate Dronkaard	863
Perron, E. du, Als Voorbeeld van Hygiëne	519
Perron, E. du, Aan Ambrosia	550
Perron, E. du, De Menselike Staat bij Kookpunt	581
Perron, E. du, De Grote Dingen van de Planken	641
Perron, E. du, Written in Dejection	797

	blz.
Redactie, Overgang	835
Reuling, Josine, Een oude Meneer en Ik	532
Roos, Elisabeth de, Het Sprookje voor het Sprookje	725
Roos, Elisabeth de, Bij een ‘Slechte Roman’	890
Slauerhoff, J., Samenval	638
Slauerhoff, J., Fernando Po	640
Slauerhoff, J., Cherchez la Femme	811
Slauerhoff, J., Oud	836
Slauerhoff, J., Nog	837
Slauerhoff, J., Nocturne	838
Slauerhoff, J., Territorio	840
Steen, Eric van der, Zuidelijke Bloemenmarkt	895
Varangot, Victor, Het Evangelie der Ironic	542
Varangot, Victor, Illusie.	885
Vestdijk, S., Kampong in Soerabaja	593
Vestdijk, S., Potiphar's Vrouw	594
Vestdijk, S., Eine neue Kritik über Prust	619
Vestdijk, S., Een, Twee, Drie, Vier, Vijf	673
Vestdijk, S., Valéry en het Duitsche Vers	761
Vestdijk, S., Het Veer	864
Voortman, Albert C.A., Als tante Aagje heeft nagedacht	810
Vries, Hendrik de, De Verbijsterde	517
Vries, Hendrik de, Spaansche Volksliederen	880
Walschap, Gerard, Trouwen	625
Panopticum-stukken van: Menno ter Braak, J. Greshoff, Chr. de Graaff, E. du Perron, A. Vigoleis Thelen, S. Vestdijk.

*) De cursief gedrukte titels staan voor gedichten.

*) De cursief gedrukte titels staan voor gedichten.

[p. 127]

forum maandschrift voor letteren en kunst

Onder leiding van Menno ter Braak [,] E. du Perron [en] Maurice Roelants [;] redactie-secretaris Everard Bouws

Nijgh & Van Ditmar N.V. Rotterdam