De spreeckonst

III. Hooftstuc.
De tweede gemeene Onderscheiding der Enkelde Letteren.

TEn tweeden, De Enkele Spreecletteren zijn 1 Des Keels, 2 Des Binnemonts, 3 Des Uitermonts of der Lippen.

Keel-letteren zijn, die voort-gebracht worden door Keelvormen.

Van deeze slach is de h en de oo, , aa, inde Keel uitgesprooken.

Binnemont-letteren zijn, die gevormt worden met Binnemont-vormen.

Deeze zijn 1 Verheemelt-letteren, 2 Tandletteren.

[p. 34]

Verheemelt-letteren zijn, die voortgebracht worden met Verheemelt-vormen.

Als deeze: k, γ, ng, g, ch: { oo aa aende Wortel uitgesprooken.

Als deeze: k, γ, ng, g, ch: { oę ęu ae

Als deeze: k, γ, ng, g, ch: { oe eu ee

Zijn driederlei: 1 Wortelletteren, 2 Achtermidletteren, 3 Midletteren.

Wortel-letteren zijn, die gevormt worden met Wortelvormen.

Als de aa, , oo, aende wortel uitgesprooken: ende de k, γ, ng, g, ch, alsse by een vande eerste drie uitgesprooken werden: gelijk geschiet in lak/ kok/ kook/ gang/ goch/ ach.

Een Achtermidde-letter is, die voortgebracht wort met een Achtermidde-vorm.

Als de ae, ęu, oę: ende de ch, g, ng, γ, k, alsse uitgesprooken worden met een der eerste drie vereenicht.

Middeletteren zijn, die door een Middevorm uitgesprooken worden.

Als de ee, eu, oe: ende de ch, g, ng, γ, k, uitgesprooken met een der eerste drie: als in wech/ steech/ heuch/ gek/ geur/ goet/ meng/ schenk.

Tandletteren zijn, die met Tandvormen voort-gebracht worden.

Zoodaenige zijn de t, d, n, l r¹⁾, z, s: { uo, u, ie

Zoodaenige zijn de t, d, n, l r¹, z, s: { uoi, ui, ij.

Zijn tweederlei: 1 Des Tantvleis of Voormiddens, 2 Des Tandbeens.

Een Tandvleis- of Voormidde-letter is, die met een Tandvleis-vorm voort-gebracht wort.

Als de ie, ue, uo.

Een Tandbeen-letter is, die met een Tandbeen-vorm wort gevormt.

Als de ij, ui, uoi.

Lipletteren zijn, die voortgebracht worden met Lipvormen.

Zulx zijn deeze uu, ^cuu, ou, f, v, m, b, p.

Het is by den Hebreen gebruikelijc, de Letteren diemen Consonanten noemt, nae eenige Spreectuich, te onderscheiden in vijf Geslachten: naemelijc, in Letteren, 1 Des Keels, 2 Der Tonge, 3 Des Verheemelten, 4 Der Tanden, 5 Der Lippen. Daer meede wel eenige Sprankelen van rechte kennis der Letteren by haer zijn ontdect: maer nochtans zoodaenige, die ondertussen met veel donckere neevelen, en zeer groote onvolmaectheeden, vergezelschapt zijn. Als met naemen, in

1. Datse alleen de Consonanten zoo onderscheiden, de Vocaelen daer buiten blijvende. (Doch dit is wat te onschuldigen om dat de Vocaelen by haer met genoechsaeme merken, niet en pleegen beteikent te worden: daer oover zy in't onderscheiden, op die niet en hebben geacht.)

2. Datse een van deeze vijf onderscheiden vande Tonge neemen: en daer onder zulke Letteren stellen die onder andere Soorten of Geslachten begreepen zijn: te weeten, onder de Tandletteren.

3. Datse met deeze eene gemeene Onderscheiding ophouden: eeven als of

1) 1. l, r

[p. 35]

den aert der Letteren, daer meede genoech uitgedruct waer: daerder noch veel meer andere, als ic hier doe blijken, by behooren gevoecht te werden.

4. Datse al de Geslachten der Letteren, die inde natuer bestaen daer niet toe en brengen: maer veel verdonckert, en verburgen laeten.

5. Datse tussen de Keel ende Lippen, behalven de Tonge, 'twelc te vergeefs, en overtollich is, maer twee plaetsen stellen, daer naeze de Letteren onderscheiden, ende benaemingen geeven.

Om dan deeze ende diergelijke onvolmaectheeden te verbeeteren, ende die Hebreewse Sprankelen tot een vol licht te ontsteeken: heb ic, beneffens veel andere onderscheidingen, de deeze alzoo voor gestelt, dat in steede vande vier (want die der Tonge, sluit ic buiten) zeeven plaetsen coomen: nae welke de letteren in zoo veel Geslachten onderscheiden worden: Brengende daer onder ooc zulke Letteren, dieder noch gebraeken, ende tot nuu toe onder de donkere onweetenheit versmoort hebben geleegen. Maer op dattet blijke, dat ic vande Hebreewse stelling met recht ben geweeken: ende de mijne inde natuer bestaet: Zoo wijs ic een yder tot de beste Leermeester, de Ondervinding, daer door hy in deezen zal connen onderrecht, en verzeekert worden, wanneer hy op deze wijze toe-gaet. te weeten, dat hy spreeke ende vergelijke zeeve zoodaenige Letteren, die in alle andere dingen oover een coomen, behalven inde Diepte des Scheideurs: gelijc daer zijn de Keel-aa, de wortel-aa, de ae, ee, ie, ij en Platte uu: Insgelijx de Keel-, de Wortel-, de ęu, eu, ue, ui, en Hol-achtige uu, en diergelijke. Dit doende, zal hy naectelijc connen gewaer worden, dat de Scheideur of Engte des Monts, daer't geluit uit valt, vande Keel af elkereis naerder voor is, tot zeeve mael toe: en dat elkereis met eenen de mont een weinich naewer toe gaet: ooc dattet geluit, 'twelc anders het zelve is, daer door zijn onderscheit crijcht. Ende om dit noch beeter te verneemen, canmen int spreeken zijn vinger inde Mont steeken, en zulx alzoo tastelijc voelen. Maer naedemael dat de Ruisletteren haer weezen, en inwendige form aende Scheideur crijgen: Zoo zalmen int spreeken van zeeve Ruisletteren (malcander gelijc, behalven alleen inde diepte des Deurs) neffens de Clinkers, uitet ruisen op zeeve verscheide Plaetsen, dit noch beeter bevinden: Als in deeze, ha/ aach/ aech/ eech/ iech/ ijs/ uuf/ en diergelijke.

Voorder, dat ic nae de diepte der Scheideur, maer zeeve Soorten van Letteren stelle, daermen anders noch veel meer andere paelen of plaetsen van diepte, zoude moogen bedenken, ende de Soorten van Letteren daer nae vermeerderen: om deeze wichtige reedenen. Te weeten, om dat ic niet en can bevinden, dat alsmen neffens of tussen de zeeve plaetsen en soorten, noch eenige meer stelde: het geluit daer nae zulken grooten onderscheit te zullen ontfangen, dattet verscheide Letteren zoude moogen geacht worden. 'twelc ooc daer uit blijct, dat zelf maer zeeve plaetsen en Soorten gestelt weezende, het onderscheit in eenige geleegentheit zoo onmerkelijk is: datmen twee van zulke letteren, zonder onderscheit, d'een voor d'andere neemt, ofte maer eenderlei letter acht: Als dat te zien is inde ae ende ee, ie en ij. Want als deeze Enkel gebruyct worden, en merctmen het onderscheit naew, en gaen voor eene letter door: hoewel die saemen gevoecht met haer Staege, een merkelijc onderscheit hebben. Gelijc ooc de

[p. 36]

ch, g, ende andere, elc nae de diepte des Deurs wel drie of vierderlei Letteren in der daet zijnde, nochtans voor eene worden geacht. Dit dan zoo zijnde alsmen maer zeeve plaetsen en soorten stelt: wat zout dan weezen alsmender meer stelde?

Gelijker dan niet meer als zeeve Soorten nae de diepte des Scheideurs, behooren gestelt te worden: alzoo en moogender ooc niet minder, als zoo veel worden geachtet. En zulx om datmen int gebruic van Spreeken en schrijven, hoewel onweetende dattet ongemengde zijn, onderscheide Letteren vint, zo niet enkel, ten minsten saemen-gevoecht of dubbel, van alle zeeve de Soorten, die geen ander onderscheit als dit en hebben: gelijc uit de voorgaende voorbeelden blijct, en weeder te zien is in h, aa, ae, ee, ie, ij, uu, en meer andere. Daer oover dan, om alle onderscheide gebruikelijke Letteren onder haer waer geslacht te brengen, dit alzoo gestelt moet worden.

Hier dient noch aengemerct, dat ic de zeeve Plaetsen, en Soorten daer uit ontstaende, alzoo hebbe verspreit: datse ooc tot vier Geslachten connen gebracht werden: naemelijc tot 1 Keel-letteren, 2 Verheemelt-letteren, 3 Tandletteren, 4 Lipletteren: De Verheemelt-letteren drie Soorten en Plaetsen, en de Tandletteren twee vervattende: 'twelc heel noodich was alzoo te geschieden: op dat, gelijkmen de Vryje Clinkletteren, onder welke het zeevenderlei onderscheit merkelijke plaets heeft, in zeeve geslachten verspreit: alzoo weeder de overige Letteren, in welke ten meestendeel maer vierderlei nae de diepte des Deurs, wort in achting genoomen, zouden moogen vervattet worden. Ic zegge ten meesten-deel: dewijlder ooc Letteren zijn, geen Vryje Klinkers weezende, welke zonder verwerring onder die vier Geslachten alleen, niet en connen gebracht werden: als ic noch t'sijnder tijt, hoop te doen blijken.