De spreeckonst

[p. 16]

IV. Hooftst. Vande Beteikening, hoorende meest tot de Spraecmerckonst.

Volcht vande Beteikening. Zal den eenen Mens den anderen iet, dat verburgen of niet teegenwoordich is bekent maeken: zoo moet hy zulx doen door teikenen die de zaec, of door gelijking, of door instelling, te kennen geeven. Maer want ic in dit boec voor heb veel niewe dingen te oopenbaeren: zoo heb ic ooc tot dien einde veel nieuwe teikenen moeten instellen en gebruiken; en oude teikenen tot niewe beteikenis vervoeren. Doch op dat dezelve mochten worden verstaen, en ooc van andere gebruict: heb ic de beschrijving van die met haer beduidenis, hier voor aen gestelt; neffens eenige oude en gewoonelijke. En al ist dat dit eigentlijc hoort tot de Teikenconsten, naemelijc de Tael en Merckonst: Zoo heb ic nochtans hier iet van willen zeggen: dewijle die Consten van my noch niet in't licht zijn gebracht; en daerom den Leezer totte zelve niet heb konnen wijzen.

Het geene ic in deeze Const beschrijf en ondec zijn 1 Letteren, 2 Geletterde spraec.

De Letteren heb ic beduit door driederlei teikenen of middelen: 1 Met Naemen, 2 Met Merken, 3 Met Teikenen die uit die beide bestaen.

I. De Naemen die ic de Letteren gegeeven heb zijn ooc driederlei: 1 Beschrijfnaemen, 2 Speldnaemen 3 uit bei gemengt, of saemen gevoecht.

1 Beschrijfnaemen noem ic de Naemen die een zaec alzoo beteikenen, datse die met eenen, of ten deele, of ten volle beschrijven ofte bepaelen. Als de naem Reedelijc Dier/ beteikenende en bepaelende de Mens: Weederom Smoorletter/ vryje Snapklinker/ beduidende en beschrijvende eenige soorten van Letteren. Alle de Geslachten en Soorten der Letteren, zoo Hooge, als Laege, konnen met duzdaenige naemen dietselijc beteikent worden.

2 Met Speldnaemen verstae ic zulke oorspronkelijke naemen van Geluiden, welc ooc Voorbeelden vande beteikende zaec zelve zijn, of die in zich begrijpen: en daer oover bequaem om meede te spelden. Ten welken aenzien ic die zoo noem; en ooc Zaecnaemen mochten heeten. Gelijc zijn aa/ bee/ &c. De hooge geslachten der Letteren, en konnen niet gevoechelijc met zulke naemen genoemt worden: om datse veelderlei, en zeer verschillende geluiden begrijpen: maer wel de Laege geslachten en soorten, die zoodaenige geluiden vervatten, welke niet zeer merkelijc van malkander verschillen. Daerom eenige van zulke alleen van outs Speldnaemen hebben: en voor andere van niews by my zijn ingestelt en gegeeven.

3 De naemen die uit Beschrijf en Speldnaemen bestaen, moogen Beschrijf-speldnaemen worden gezeit. Zijn tweederlei: 1 Onderscheidende/ die door de Beschrijfnaemen, de Speldnaemen daerze mee verknocht zijn, onderscheiden of eigenschappen toevoegen, welke die tot laeger soorten maeken. Als Snap-aa/ Staege áa/: daer de Speldnaem aa toegevoecht wort, door de Beschrijfnaem Snappende of Staege/ die daer mee verknocht is, een eigenschap of onderscheit die haer tot een Laeger geslacht maect. Deeze en dienen ooc de Hooge geslachten niet gegeeven te worden: maer zijn bequaemst, om ingestelt en gebruict te worden tot beteikening van noch laeger soorten, als die tot ongemengde Speldnaemen

[p. 17]

bequaem zijn: naemelijc zulke, diens geslacht geen heel merckelijc verschillende geluiden vervat. Want zoomen deeze met bloote of ongemengde Speldnaemen noemde: en zoudenze van haer teegesoorten naew onderkent worden. By Voorbeelt, alsmen de Platte úu noemde úu/ en de Hol-achtige/^cúu: of de Wortel-aa/ á,a,/ en de Lel-aa/áa: men zou qualijc merken, dattet verscheide naemen van verscheide zaeken waeren: gelijkmen zeer wel doet, alsmen die met Beschrijfspeldnaemen noemt Platte úu/ Hol-achtige úu/ Wortel-aa/ Lel-aa. 2 Verklaerende/ die door de Beschrijfnaemen iet beteikenen, daerze mee verknocht zijn, ooc beteikent is. Als Hol-achtige Achtermidde-ęu/ Hol-achtige éu/ Achtermidde-oęn/ Middel-oe/ Holle middel-oe: daer van de Speldnaemen ęu/ éu/ oęn/ oe/ alleen alles beteikenen, dat dezelve doen met die Beschrijfnaemen, Zoo datse alleen tot verklaering daer by gedaen zijn; om iet uitdruckelijker aen te wijzen, dat inde Speldnaem begreepen is.

II. De Merken der Letteren zijn 1 Bloote, zijnde zulke, die geen Bymerken bygevoecht hebben welke eenige eigenschappen der zelver beduiden. Als a/ b/ c/ d/ i/. 2 Bekleede, die zulke Bymerken ontrent haer hebben. Als , daer by het Grondmerc o/ een Bymerc gevoecht is dat hol-achtig beduit. Men zoude alle Geslachten en Soorten van Letteren, zoo hooge, als laege, wel met Merken konnen beteikenen: Maer 't eerste mach zonder groot naedeel ongedaen blijven: doch het tweede, als heel noodich, dient gedaen. En kan gevoechelijc aldus geschieden: 1 Dat de Laege geslachten en soorten die Speldnaemen van noode hebben met bloote Lettermerken beteikent worden: naedien het gewoonelijke schrift uit zulke bestaen moet; en die mackelijxt te schrijven zijn. 2 Dat de Laeger soorten, die wy gezeit hebben datmen met Beschrijf-speldnaemen dient te beteikenen, Bekleede Merkletteren toegepast worden: Op datmen nae geleegentheit de Cleefsels of Bymerken in't schrift zoude moogen voegen, of daer uit laeten zonder verandering der Grondmerken. III. De Teikenen der Letteren die uit naemen en Merken bestaen, en Letter-naem-merken moogen heeten, zijn tweederlei: 1 Merc-onderscheidende, diens Naemen de beteikenis der Merken bepaelen en byzonderder maeken. Als u Consonant of Meeluidende u/ of Staege u/ Platte f/ Holle f/ Staege m/ Snappende m/ Been-l/ Vleis-l/ of Tantvleis-l. Merc-verklaerende¹⁾, die iet dat het Merc beteikent, door den naem ooc beteikenen. Als Hol-achtige , Bree z/ j Consonant of Meeluidende j: daer hol-achtige, bree/ Consonant of Meeluidende/ ooc door de Merken beteikent zijn. Bei deeze, gelijc ooc de voorgaende Mercletteren, kanmen bequaemelijxt Talloos, en in't Eental gebruiken, en dat in alderlei gevallen zonder verandering: mits dan te stellen een Merc alleen. Hoewel men die ooc in't Veeltal zou moogen beezigen: mits dan twee Merken van eene slach te stellen. Als om te beduiden Effens en Holle effens/ te stellen ff en Holle ff.

In't verhandelen deezer Spreeckonst geef ic alle Geslachten en Soorten van Letteren zoo hooge als laege, Beschrijfnaemen (behalven eenige Dubbele): en dat meest zulke, die haer soortmaekend onderscheit te kennen geeven: op datmen

1) 1. 2 Merc-verklaerende

[p. 18]

wanneer die gebruict worden, alleen uit de naem het weezen en den aert der beteikende zaec zoude konnen afneemen; en derhalven niet van noode hebben, om dezelve te verstaen, de beschrijving of bepaeling daer van in te zien, alsse niet genoechsaem is onthouden; gemerct zulke naemen die vervatten. Deeze gebruic ic ooc doorgaens. Maer de Speldnaemen en Beschrijf-speldnaemen, wijs ic wel aen, en geefse alle Letteren welke die noodich hebben: doch en gebruic van de zelve naew andere, als die Enkele Vryklinkers beduiden: en dit ter plaetse daer my hare beschrijfnaemen te lang zijn, als voornaemelijc onder de Voorbeelden en inde Letterordens, die heel corte teikenen vereisen. Om de Laege geslachten en soorten van Dubbele Vryklinkers, en Enkele en Dubbele Nietvryklinkers te beteikenen: gebruic ic Merken en Naemmerken: voornaemelijc als ic die tot Voorbeelden, of in Letterordens stel; om datse aldercortst zijn. En zoude ooc om die oorzaec, en om eenpaerichheit te houden, de Laege Geslachten en Soorten der Enkele Vryklinkers met zulke beteikent hebben: maer om datse geen gewoonelijke en bekende eige merken hebben, behalven deeze a e i o u j w; en derhalven veel niew-ingestelde zou hebben moeten gebruiken, welker beteikenis elc een ten eersten niet verstaen zoude, en eens verstaen hebbende zoo vast niet onthouden: zoo heb ic dat niet gedaen; maer die, als gezeit is, met Speldnaemen en Beschrijf-speldnaemen inde Letterordens en ooc elders beteikent: zelf ooc de voorzeide die oude Merken hebben (behalven op eenige plaetsen) om eenpaerichheit onder die te houden. Zoo dat in alle Letterordens de Enkele Vryklinkers met Speldnaemen, en de ooverige met Merken uitgedruct worden. Hier uit ontstaet dat, de Enkelde Vryklinkers schriftelijc op gelijke wyze als de Lange of Eenvormige Dubbele, beteikent worden. Want de Merken vande Speldnaemen van zulke Enkele, zijn eeveneens als de merken van die Lange. Doch om deeze twyfelachtichheit te weeren: heb ic vande 54 zyde af (alzoo my zulx, doemen die zou drucken, eerst inden zin quam) de Merken welke Speldnaemen van Enkele Vryklinkers beduiden, in't Eental en buiten menging zynde, geschreeven met een Opperwoort-trapmerc (nota accentus acuti) daer booven: en de andere welke Merken van Lange Voorsnapklinkers zyn, met een Onderwoorttrapmerc (nota accentus gravis); en ooc wel zonder Trapmerc (gelijc ic ooc inde 90 zyde de Lange staege alzoo bedui, die daer alleen voorvallen). By Voorbeelt, met áa/ áe/ ée/ íe/ íj/ úu/ bedui ick Speldnaemen van Enkele Vryklinkers: maer met àa/ àe/ èe/ ìe/ ìj/ ùu/ of met aa/ ae/ ee/ &c. Lange Vryklinkers. De ęu is zonder Trapmerc gedruct, 't sy datse een naem, of Lange Klinker beduit: om datter geen gegoote ę met een Trapmerc is.

Zijnde aengeweezen vande Letterteikenen 1 Hoe-veelderlei die zijn, 2 Tot hoedaenige ic yder soorte gebruic: zoo dient verder vertoont, welke die zijn. Tot Merken der Enkele Nietvryklinkende zeer verschillende laege geslachten gebruic ic deeze, die ic hier op het cortste in een Letterorde voorstel, met de Beschrijfnaemen daer by, welc haer beteikende zaeken beschrijven; staende met haer voorste deelen, die de Diepte beschrijven, aende kant of zyde der Geleederen; maer met haer leste, welke het ooverige beschrijven, onder de Ryjen: en alzoo elc haer merc ter plaets daer het Gelit de Ry doorsnyt, aenwyzende.

[p. 19]

Hier beteiken ic, zoo veel moogelyc is, al de voorzeide merkelyc verschillende geslachten met zulke Merken, die minst verandering en niewichheit invoeren. Want zy zijn al gebruikelyke in gelyke beteikenis; of vande gebruikelyke genoomen, en tot zulke beteikenis vervoert, die groote gemeenschap mette eige heeft. 'Twelc ic gedwongen ben te doen: om dat ic niewe geslachten beschrijf, die onbekent zyn geweest, en geen eige Merken en hebben. Ende op dat ic de Vervoerde van twyfelachtichheit bevryden zou, en die van haer eige onderscheiden: voech ic daer by eenige bymerken; ofte een tweede, of derde grontmerc. Zoo beteiken ic de Heemeltneusletter met n; om datse de n naest gelyc is, en ooc wel deur n beteikent wort: als in rank/dank. Doch om die te onderschei-¹⁾ vande n in haer eige beteikenis genoomen: zoo voech ic een half rondetje onder het eerste been aldus n. Of ic stel daer neffens een g: beteikenende alzoo door n datse een Neusletter is, en door g datse een Heemeltletter zy; en oover zulx door die twee saemen, datse is een Heemeltneusletter. En dit te meer, om datse ooc wel gewoonelijc door die beide beteikent wort: als in vangst/angst/werking. Zoo bedui ic door nh de Lelneusletter: door n toonende datse een Neusletter is; en door de bystaende h/ datse vervoert zy, om niet aende Tanden, maer aende diepste plaets daer't moogelijc is, uitgesprooken te worden; 'twelc is de Lel. Anders beteiken ic dezelve door n met een byteiken, aldus ⫕n. Door γ bedui ic de Bree Heemeltsmoorder, zijnde een Griex merc dat van een yder geacht wort het zelve met de g te zijn, en nuu zoo ooc geleezen wort, behalven vande Engelse: maer dat ic vastelijc houde anders by de Oude Grieken geluit te hebben; naemelijc Bree-heemeltsmoorende, gelijc ic't hier gebruic. Dat nuu dit niew gevoelen waerachtich is, blijct crachtelijc uit de eevereedenheit (analogia), welke tussen de Griexe Letteren die Tenues en Mediae worden genoemt, aengemerct moet worden. Zijnde deeze: Gelijc π tot β en de τ tot δ: alzoo ooc de κ tot γ. Maer tussen de eerste is zulken reeden, datse in alles eeven zijn behalven inde Breete: en dienvolgende ooc tussen κ en γ. Nuu is κ een Heemeltsmoorder: en dienvolgende ooc de γ: verschillende alleen, in dat geene zy een Smalle, deeze een Bree. En indien zy verschillen gelijc k en g/ en zoudenze zoo licht in malkanderen niet veranderen. Meer bewys gae ic voorby. Voorder dewijl de Griexe merkletter onder de Westerse niet wel en voecht: zoo zoudemen in diens plaets een c konnen gebruiken, hebbende tot onderscheit een punt in't midden. 'Twelc ic ooc zou gedaen hebben indiender zulke gegoote vormen waeren: te meer dewyl ic reedenen kan by-brengen waer uit schijnt dat c eertijts dit geluit heeft beteikent. De Bree Lel en Knoc-smoorder bedui ic ooc met γ, of een punt-vervattende

1) 1. onderscheiden

[p. 20]

c: alzooze γ in beteikenis gelijxt zijn: doch voech by elc tot onderscheit een byteiken aldus ⫕γ γ. Op gelijke wijs, en om gelijke reeden, beteiken ic de Smalle Lel- en Knocsmoorder met k aldus ⫕k k. Met h beteiken ic een Knocruiser in't gemeen; en ooc in't byzonder alsnuu een Bree, alsnuu een Smalle: dewijlze tot bei gebruict wort. Door hg bedui ic de Lelvrybreeruiser: om datse een bree Letter is die tussen de Bree h en g uitgesprooken wort, en die de bree h en g tot naeste bueren heeft; anders ooc door g. Om gelijke reeden beteiken ic de Lelvry-smalruiser door hch of ch. Maer met ch bedui ic de Vryje Heemeltsmalruiser: om datmen gewoonelijc die daer meede beteikent; en om reeden die uit de 63 zyde deezes boex kan afgenoomen worden. De ooverige Geslachten beteiken ic met gewoonelijke Merken in haer eigenste beteikenis.

De soorten der Letteren onder deeze geslachten begreepen, welc zeer veel zijn, beteiken ic met Naem-merken en Beschrijf-speldnaemen: mits voor by yder der voorschreeve Merken, of haer Speldnaemen, zulken Bynaem te voegen, die haer soortmaekend onderscheit te kennen geeft. Van zulke Bynaemen zijn deeze de voornaemste: 1 Platte/ Hol-achtige/ Holle: 2 Snappende/ Staege: 3 Bree/ Smalle: Wortel-/¹⁾ Achtermidde-/ Midde-/ Vleis-/ Been-: 5 Welke uit die bestaen, 'tsy uit twee, als Platte snappende/ Platte bree/ Snappende bree; 'tsy uit drie, als Platte snappende bree/ Snappende bree wortel-: 'tsy uit vier, als Plat-snappende bree wortel-. Hier van konnen de twee eerste soorten of hoopen al de voorschreeve Merken of Speldnaemen bygevoecht worden: de derde alleen die vande drie eerste ryjen, en de h: vande vierde, de drie eerste die vande tweede ry of Hemeltry; en de twee leste die vande derde of Tantry: de vyvde deeze, of die, welc zulx vereisen: gelijc voor oogen wort gestelt in deeze Orde.

²⁾

Om nuu met eenen een middel aen te wijzen, hoemen al die voorzeide soorten, gelijc ooc andere volgende, met Merken zou konnen beteikenen; en die zoodaenich datmenze licht kan onthouden, en datmen dezelve gebruikende, het oude gewoonelijke schrift of druc in zijn geheel en voorigen staet alzoo blijve, dat elc die deeze niet en verstaet eevewel 'tselve zoude konnen leezen: Zoo zech ic dat dit kan geschieden, mits in te stellen eenige Byteikenen, om daer mee de voorverhaelde soortmaekende onderscheiden te beduiden. Welke dan by

1) 1. 4 Wortel-/

2) 1. Staege (vgl. tabel p. 25)

[p. 21]

Grontmerken die Geslachten beduiden gevoecht zijnde: zulke soorten van die geslachten aenwijzen, als die bymerken te kennen geeven. Tot zulke Bymerken stel ic in de volgende, die ooc inde voorgaende Letterorde vertoont zijn, 1 Tot Boovemerken (dat zijn die booven haer Grontmerken moeten staen) ¹⁾.. ∩ o om te beteikenen Staege/ Snappende/ Platte/ Hol-achtige/ Holle/ Bree/ Smalle. 2 Tot Ondermerken, die onder moeten staen, ⫕ om te beteikenen Ondiepste/ Naestondiepste/ Ondiepste op twee nae. Wel-verstaende van't geslacht door haer Grontmerc beteikent. Onder het geslacht der Heemelt-letteren, zijn de Middeletteren de Ondiepste, de Achtermidletteren de Naest-ondiepste, en de Wortel-letteren de Ondiepste op twee nae. Onder de Tand-letteren zijn de Beenletteren de Ondiepste, en de Vleisletteren de naest Ondiepste. Onder de Kropletteren zijn ondiepst de Wortelletteren, naestondiepst de Lelletteren, en ondiepst op twee nae de Knocletteren. Zoo dat, als, by Voor-beelt () onder een merc van een Heemeltletter staet: dan beduitet de diepte aen't midde/ of dattet een Middeletter zy: maer onder een Tantmerkletter staende, datse een Vleisletter zy. Hier staet noch te letten, dat de voorschreeve Ondermerken, om zulx te beduiden, moeten staen onder den achtersten hoec, of 'tachterste been van't Grondmerc. Want door elc der twee leste van dezelve Ondermerken, onder den voorsten hoec staende, beteiken ic dat haer Grontmerc vervoert is om een Letter te beduiden, die de eige in alles gelijc is, behalven in datse dieper is: doch door dit meer, door gint min. Als blijct in n⫕nγ⫕γk⫕kGch.

Alzoo vertoont zijnde welc de Teikenen zijn der Nietvryklinkers die ic gebruic, en diemen zou moogen gebruiken: dient zulx van de Vryklinkende Letteren gedaen.

Om grondich te verstaen de Merken daer mee ic de Dubbele Vryklinkers beteiken: moet eerst geweeten zijn de eigentlijke beteikenis der Enkele Grond-merken daer uitse bestaen: zijnde deeze zeeve a e i u o j w/ die ic de volgende beteikenis als de eigenste toeschrijf. a beduit een Vryje platte Kropklinker, genoemt áa: en met eenen elke soorte daer onder begreepen; doch gemeenelijxt een zulken Wortelclinker. e beduit een vryje platte voorheemelt-klinker, genoemt ée; en met eenen elc der soorten daer onder vervat; maer meest zulken Middeletter; en altijt dan, alsset gestelt wort teegen de Achtermidde-ee/ die ic met ę beteiken. i beduit een Vryje platte Tantklinker, genoemt Platte íj: en met eenen elke soorte daer onder hoorende, en voornaemelijc zulken Beenklinker. u beduit een Vryje hollooze Lipklinker, geheeten Hollooze úu: en ooc elke Ondersoorte der zelve; Maer een Platte, alsset teegen een Hol-achtige wort gestelt, die ic met ^cu beteiken. Zuk dat u en ^cu teegesoortich gebruict weezende, geene een Platte úu/ deeze een Hol-achtige beduit. o beteikent een Vryje plattelooze Kropklinker, diens Speldnaem óo; en elc van diens Ondersoorten; doch altijt een Holle, alsset teegen de Hol-achtige wort gestelt. Welke Hol-achtige óo ic onderscheidelijc bedui met . Derhalven als ic o en teegesoortich stel, beteiken ic door geene een Holle oo/ en door deeze een Hol-achtige. Voorder beduiden al de voorgaende Staege, alsse in een zelvde Woordlit of Gront achter een der voorgaende staen: anders Snappende. j beduit een staege

1) 1. (vgl. tabel p. 25)

[p. 22]

Vrytantklinker, geheeten Staege íj: en elc dier soorten; doch de Platte voornaemelijc, en altijt dan, alsset teegenstellich gebruict wort: en is zoo ver een soorte onder i vervat. w beduit een Staege Vryklinker: en dienvolgende ten deele onder úu begreepen. De naem is Staege úu.

Uit deeze zeeve gebruikelijke bloote Merken van Enkele vryje Klinkers, en de drie bekleede van my daer by gevoecht: maec ic, om groote vreemdichheit te schouwen, de Merken van al de Dubbele vryje Klinkers: mits die op verscheide wyzen saemen te voegen, en door zulx haer onderscheide beteikenis aen te wyzen. Als voor eerst de Voorsnappende Lange, of Tweedubbele Eenvormige Vryklinkers: daer van ic de beschrijfnaemen ten deele ter zyden, ten deele onder stel, aldus:

Van deeze Merken zijn eige, al die uit gelijke, of eenslachtige Grondmerken bestaen: te weeten aa a⫕a⫕ aa a,a, : ⫕ ⫕ ,,: oo o⫕o⫕ oo o,o, : ee ii of ij uu of uw ^cuu of ^cuw. Want deeze beduiden elc zulke twee Spreecletteren, als de Enkele Mercletteren daer uitse bestaen eigentlijc uitwyzen. Maer Oneige en Vervoerde zijn de ooverige, die uit ongelijke of schilslachtige Enkele Grond-merken saemen-gevoecht zijn: en daer oover eigentlijc Schilvormige Spreec-klinkers zouden beteikenen: en worden nochtans om Eenvormige te beduiden gebruict. Van deeze zijnder sommige in zulke oneige beteikenis van outs gebruikelijc; te weten ae ie: eu ue ui: oe ou: sommige by my van niews vervoert: naemelijc ęu oę uo oi: en dit uit noot; alzooder geen gewoonelyke eige noch oneige zijn, die zulx als deeze onderscheidelijc beduiden. Om nuu te toonen de reeden vande vervoerde beteikenis der oneige: zech ic aldus: dat ae en ie vervoert zijn van weegen haer naeste gebuerschap in diepte, als gezeit is inde 54 en 65 zyde: ęu eu ui oę oe oi ou ten aenzien van haer eevenheit in Diepte en Holte: en dit alzoo, dat in ęu en eu de eerste Letteren, naemelijc de ę en e; maer in ui oę oe oi ou de leste, te weeten de i ę e u/ vervoert zijn om haer eeve Diepte. En weeder in ęu en eu de leste, naemelijc u: maer in ui oę oe oi ou de eerste, te weeten u en o/ om haer eeve holte. Voorder ue en uo ten opsicht vande Buerschap in diepte, en eevenheit in holte: in ue de u om haer eevenheit in hol-achtichheit; en de e om haer naeste buerschap in diepte: in uo de u om naeste buerschap op een nae in diepte; en o om haer eevenheit in holte. Wel-verstaende alsmen hier u voor een hol-achtige, en o voor een holle letter neemt: gelijc ooc ę voor een Achtermidde, e voor een Midde, en i voor een Tandbeenletter. Merct hier dat ic doorgaens de Lange Klinker, die ic hier en inden Anhang met oi beteiken, met uoi beduit heb; voegende by oi een u/ om die daer door van i/ datmen ooc met oi uitdruct, te

[p. 23]

onderscheiden; en meede van 't geene men eigentlijc met oi zou moogen beduiden. Maer zulx is my nuu berouwen, en acht beeter dat de u daer af blijve. Neemt ooc in acht dat ic de eu onderschei vande Tweevormige, die uit e en u bestaet; met geene te beteikenen met eu/ deeze met ew.

De Voorsnappende, eenvormige driedubbelde Vryklinkers, beteiken ic met de merken der Tweedubbele; mits tot onderscheit van die, de leste Letter te verdubbelen aldus:

¹⁾

Om voorder te vertoonen, hoe ic eenige ooverige Dubbele Vryklinkers met merken die minst vande gewoonte afwijken heb beteikent, en andere noch zouden moogen beteikent worden: dient eerst gezeit, hoe ic met de minste niewichheit de Enkele Vryklinkers, die geen eige merken hebben, door oneige uitdruc. Naemelijc mits daer toe te gebruiken de voorbeschreeve vervoerde merken der Eenvormige tweedubbele: en op een vande twee grontmerken daer elc uit bestaet, 'tsy de voorste of achterste, daer't best geleegen valt, of liever booven het midde van beide, zooder zulke gegoote merken waeren, te stellen dit bymerk (⌣) 'twelc nae gewoonte Cortheit beduit: en alzoo onderscheidelijc te toonen, dat zulke twee merkletteren geen Lange of Tweedubbele, maer een Enkele Spreekletter beduiden. Als om de Enkele of Corte Vrymiddeklinker, die gehoort wort in fleuit/ leuij/ en daer beteikent met eu/ onderscheidelijc te merken: zoo schrijf ic eu/ zijnde het merc van zulken Tweedubbele; en stel daer booven (⌣) aldus ĕu: en wort alzoo onderscheiden vande Tweedubbele eu diemen hoort in neut/ meuj of meutje. Zoo ooc met andere. Welke alle neffens de geene die eige merken hebben, daer voor van is gesprooken, inde volgende Letterorde aengeweezen worden.

²⁾

Dewijle nuu alle ooverige Dubbele Vryklinkers, uit de voorgaende diens merken beschreeven zijn, bestaen: zoo kanmen dezelve daer mee beteikenen: mits saemen te voegen de Merken der Spreekletteren daer uitse bestaen, in zulken vervolch, als haer Spreekletteren saemen-gevoecht zijn. Gelijc ic ooc zulx heb gedaen. Zoo dat dan de voorbeschreeve Enkelder merken verstaen zijnde: ooc

1) 1. ^co ^co ^co

2) niet in het Amst. ex.

[p. 24]

verstaen konnen worden die Dubbelder zijn, en uit die Enkelde bestaen.

Vertoont zijnde de merking der Vryklinkers, met zoo weinich niewichheit als doenelijc schijnt: zal ic nuu ooc kortelijc aenwyzen, hoe zulx bequaemer, doch met meerder niewichheit, kan geschieden. Te weeten alzoo, datmen in-stelle vier bloote grontmerken, om vier Hooge geslachten van Enkelde Vryklinkers daer mee te beteikenen: als a e i u (die ic neem dat, tot onderscheit vande gebruikelijke, doorsleegen, of doorgeschrapt zijn, gelijc de gedoode sij-ferletteren): beteikenende met a een Vryje Cropklinker, met e een Vryje Voorheemeltklinker, met i een Vryje Tantklinker, en met u een Vryje Lipklinker: en datmen dan, om te beteikenen de soorten onder die geslachten begreepen, by die grondmerken voege de Bymerken welke de soortmaekende onderscheiden te kennen geeven, gelijc die vooren van my al zijn ingestelt. Door dit middel zalmen zoo volkoomelijc alle geslachten en soorten der Vryklinkers, ende haer aert en eigenschappen, met korte merken konnen uitdrucken: als anders met lange beschrijfnaemen: ooc daer uit taefelen of ordens maeken. gelijc tot voorbeelt de volgende: daer in ic neffens de Merken de Beschrijfnaemen stel, die eeven 'tselve beduiden; en onder aen het getal der soorten, die uit elke onderscheiding van niews ontstaen.

Grondnaemen Grondmerk. Bynaemen Bymer. Bynae. Bymer. Bynae. Bymer. Bynaem. Bym.

¹⁾

Hier blijct, hoe uit vier Hooge geslachten door de eerste onderscheiding van niews 7 soorten ontstaen, maekende met de onverspreide u/ acht. Van gelijke, hoe uit de tweede, 24; uit de derde 48; en uit de vierde, 96 voortkomen: maekende saemen 179 Geslachten en Soorten: en hoe die alle met verschillende Merken en Beschrijfnaemen beteikent konnen worden, jae daedelijc worden.

Anders om het gewoonelijke wat naerder te koomen, en de a e i o u genoech-saem in haer oude beteikenissen te gebruiken: machmen daer uit 12 Grontmerken maeken, eensdeels bekleede, eensdeels onbekleede: om 12 Hooge Geslachten daer mee te beteikenen, en voorts doen als vooren. 'Twelc ic inde volgende eerste taefel of orde vertoon: daer by voegende noch een andere, nae de voorgaende instelling, dienende tot deezens uitlegging.

1) 1. Staege (Vgl. tabel p. 25)

[p. 25]

Alzoo de wijs, om alle Enkele Vryklinkers met Merken te beteikenen, aengeweezen zijnde: is licht daer uit af te neemen, hoe de Dubbele te beteikenen zijn: naemelijc, mits de merken der Enkele, daer uitse bestaen saemen te voegen.

Nae dat vertoont is, hoe de Letteren met teikenen uitgedruct worden, en konnen worden: dient ooc iet zulx gedaen vande Geletterde Spraeken: welke zijn de Woordleeden, Woorden, Sneen, Reedenleeden en Reedenen. Dit kan op veelderlei wyzen geschieden: onder andere op deeze, datmen daer toe gebruike de Merken die de Stof beduiden daer uitse bestaen, zijnde de Letteren: en datmen die alzoo in orde stel en saemen-voege, en zulke merken by doe, dat daer door de form en eigenschappen, die de stof ontfangt, beteikent werde: en alzoo door deeze saemen de heele spraec. Het eerste mach Stofmerking, het tweede Form-merking der Geletterde spraeken heeten.

De Stofmerking is 1 Eige, 2 Oneige. De Oneige is te onderscheiden nae de wijs van oneigenheit, in 1 Oovertollige, alsser te veel Merkletteren zijn: gelijc in wijsheydt/ daer een i en d te veel is. 2 Gebreekige, alsser te weinich zijn: gelijc in reden/ daer een e ontbreect. Vervoerde¹⁾, wanneerder zijn die in andere dan haer eerste beteikenis moeten geleezen worden: als in sout/ daer de s een z beduit. Maer nae de reeden der oneigenheit, onderschei icse in Oneige 1 Van weegen den Oorsprong: als in request/ daer de u oovertollich is; en in gratie daer de t een s beduit: bei uit inzicht van haer oorspronkelijke woorden. 2 Van weegen de Afcomst: als in vraeg/waeg/wijd/ daer de g voor een ch/ en de d voor een t is gestelt, om dat daer af komt vraegen/ waegen/ wijde. En zoo van weegen meer andere reedenen.

De Stofmerking der uitheemse woorden geschiet schier altijt nae den Oorspronc: als Pharao/ Psalm/ natie/ citeren/ Abt; voor Faaroo/ zalm/ naasy/ siteeren/ Apt. En inde Inlantsche wort uit gelijke oorzaec, hoewel onweetende, dicwils f voor v/ s voor z/ en ch voor g gebruict: als in ic leefde/ ic raesde/ ic vraechde/ maechden: 't vaert/ 't zeilt, 't grijpt: herfstdraen/ delfsbier: voor leevde/ raezde/ vraegde/ maegden/ 't faert / 't seilt / 't chrijpt / hervzddraen / delvzbier. Hierenteegen worden inde Inlantse by veel ten aenzien vande afcomst g voor ch d voor t/ en b voor p gestelt: als in ic lieg/ deugd/ paerd/ hebt: voor liech/ deucht/ paert/ hept. Voorder wort zeer dikwils zonder merkelijke reeden van vervoering, des Geletterde spraex stof oneigentlijc gemerct; en dit, of door gebrec van eige merken, of door gewoonte alleen, of ooc door datmen niet recht en heeft geweeten uit welke en hoe veel Letteren die bestaet.

1) 1. 3 Vervoerde

[p. 26]

Al ist nuu zaeke, dat gelijct inde tael vry staet niet alleen eige, maer ooc oneige en vervoerde te gebruiken: alzoo ooc inde Merken deeze vryheit niet en schijnt benoomen te moogen worden: voornaemelijc als uit de omstandichheit den eigen zin zeekerlijc kan werden verstaen: Zoo is eevewel in deeze, meer als in geene, de eigenheit noodich. naedien deeze niet alleen verstaen, maer ooc geleezen moeten worden; en datse teikenen van teikenen zijn: ooc by veel de ervaerentheit in deeze minder als in geene: eindelijc datse niet den byweezende alleen, maer meest den afweezende worden voor gestelt. En alsmen niettemin in deeze, oneigenheit gebruict: zoo ist zeer dienstich datmen daer in eenpaerich gae; dat is, in gelijke geleegentheit, gelijke oneigenheit altijt gebruike, en aldaer niet nuu deeze, dan die merken stelle. Want anders zou den Leezer gelijken zin, lichtelijc ongelijc verstaen en leezen. Volgens deeze, heb ic in't stofmerken van dit boec nae de eigenheit getracht: en daer ic, om te schouwen al te grooten ongewoonheit, en andere inzichten, oneigenheit pleech: heb ic zulx oover al op een eenpaerigen voet gedaen, al ist dikwils ongewoonelijc. By Voorbeelt, oneigentlijc schrijf ic ver/ val/ man/ stam/ roch/ vos/ mof/ plat/ tap; voor verr/ vall/ mann/ stamm/ rochch/ voss/ moff/ platt/ tapp: en daerom schrijf ic ooc dic of dik/ roc/ lei/ wei/ leui/ mw/ row: al ist datmen eigentlijker en gewoonelijker zou stellen dick/ rock/ ley/ wey/ leuy/ muw/ rouw. Van gelijke om dat ic niet alleen als voorzeit is schrijf ver/ val/ &c. maer ooc die / gieten / bly blijde/ reu/ heugen/ dueren/ dui/ luiden/ roe/ goede/ ic stou/ louter: zoo doe ic zulx ooc in stae/ raeden/ vee/ steeden/ nuu/ uuwen/ n, ndich/ boo/ gebooden. Aen d'ander zy, om dat ic nae't gebruic eigentlijc stel verre/ vallen/ mannen/ stammen/ vossen/ moffen/ platte/ tappen/ gladde/ tobbe: zoo zet ic ooc rochchen dicke of dikke/ leijen/ weijen/ leuije/ vryje/ douwen/ muwen. Doch dient hier aengeweezen als een uitneeming van deeze eenpaerichheit, dat ic inde 5 eerste Hooftstucken des 1. Boex in lange naebloote leeden heb gebruict a/ e/ o/ u/; voor ae, ee, oo, uu; schrijvende sta/ raden/ ve/ steden/ nu/ uwe/ n, ndich/ bo/ geboden; zoo om kortheit in't schrijven, als om dattet in veel leeden gebruikelijc is. Maer heb daer nae in deeze ooc eenpaerichheit gehouden; en die altijt met ae/ ee/ oo/ en uu geschreeven, door wichtige reedenen daer toe beweecht zijnde. Booven dit heb ic doorgaens in't begin der woorden de veranderde g/ en v nae haer oorsprong geschreeven: als in 't gaet/ 't vaert/ ontgaen/ ontvaeren/ voor 'tchaet/ 't faert/ ontchaen/ ontfaeren/ om te grooten vreemdichheit te schouwen. Maer de veranderde z heb ik daer eigentlijc geschreeven: als in 't sal/ 't selve/ ontsoomen/ ontsien/ doetse/ alsse; gelijc ooc de v in ontfangt: om dattet gewoonelijc is. Doch gevoel nuu dat de eenpaericheit in deeze beeter is.

De Form-merking is geleegen 1 Inde schicking der Stofmerken, zijnde deeze, datmenze in zulken vervolch stelle, als haer beteikende zaeken inde Geletterde spraec hebben: om alzoo door de orde van geene, de orde van deeze te beduiden. 2 Inde byvoeging van eenige Trap en Bantmerken: om daer door de Climming en Vereening te beteikenen.

De noodige Trapmerken der Geletterde spraeken zijn ' ^ I : i daer van het eerste beduit een Scherpe Opperwoord-littrap, het tweede een Draelende, het derde een Opperwoorttrap, het vierde een Oppersneetrap, het vijvde een Opperreedenlittrap.

[p. 27]

Het staen van deeze booven de Stofmerken beduit, dat de beteikende stof van die merken in zulken trap moet luiden; en dit alzoo, dat den top van die luiding moet zijn inde Letter die beduit wort door het merc daer het trapmerc recht booven staet; en dienvolgende de Rijzing daer voor, en de Daeling daer nae: of liever de Rijzing tot in die, en de Daeling van die. Als in betréffen staet het Opperlittrapmerc booven tref/ zijnde Stofmerken van een Lit, en dat recht booven e: waer door dan beduit wort dat tréf in den Opperwoordlittrap moet luiden: dat is, hooger als be en fen; en dit alzoo dat de luiding in tr/ of tre rijst, in e hoochst is, en in f of ef daelt. In Bemínt malknderen ván hérten/ staet het Opperwoort-trapmerc booven malknderen/ zijnde stofmerken van een Woort, en dat recht booven de tweede a: en beduit dat malkanderen in den Opperwoortlittrap luit: dat is, hooger dan alle andere woorden van die Snee, naemelijc dan Bemint /van en herten; en dit alzoo dat die luiding in Bemínt malc rijst, in hoochst is, en in nderen ván hérten daelt; of in í rijst, in hoochst is, en in á é daelt. Van deeze vijf Trapmerken zijn de twee eerste out, en geheeten Nota accentus acuti en Nota accentus circumflexi, daer voor ic zinrijker zech Scherp en Draelende Opperwoortlit-trapmerc: de andere drie zijn van my niew ingestelt: alzoo haer beteikende zaeken zijn onbekent geweest, en daerom geen merken noch naemen konden hebben.

Zijnde alzoo eenige merken vertoont en ingestelt tot beteikening der Opperwoordleeden, Woorden, Sneen en Reedenleeden: is niet nootsaekelijc in te stellen zulke daer de Onderwoordleeden, Onderwoorden, Ondersneen, en Onder-reedenleen mee beteikent moogen worden: Naedien geene beteikent zijnde, oopenbaer is, dat de ooverige deeze zijn. Als in vergríjpende /beteikent zijnde dat gríjp een Opperlit zy; zoo blijct dat ver/ pen/ de/ Onderleeden zijn: En inde voorgaende Snee beduit zijnde dat malknderen een Opperwoort is; blijct dat de ooverige Onderwoorden zijn. Eevewel is in't gebruic het Bymerc dat booven deeze letteren staet à è ì ù ò, en Nota accentus gravis heet: 't welc een Onderwoortlittrap beduit. Als in vèrvállèn.

Dewijle nuu elc deezer Trapmerken, ooc beduit dat de Letter, beteikent door het Merc daer 't recht booven staet, den top van die Soorte der Geletterde spraec zy: zoo beduitet ooc met eenen dattet een Snapletter zy; en derhalven behoeft dit Boovemerc (..) dat Snapping beduit daer niet gestelt te worden.

De Vereening of Binding der Spraec, wort gewoonelijc aldus beteikent. De Vereening der Letteren in, en tot een Woordlit: met de vereening, of dichte byeenstelling der Mercletteren. De Vereening der Woordleeden in een Woort 't sy lassing of zooming: met gelijke dichte byeenstelling. Maer der Woorden in een Snee, beide Lassing en Zooming, door een kleine leege plaets tussen de Merken der vereenigde Woorden. De Vereening der Sneen in een Reedenlit: door dit merc (/) of dit (,) daer tussen te stellen met kleine leege plaets aen weeder zijden. De Vereening der Reedenleeden in een Reeden: in't gemeen met dit (:) en wat lege plaets aen weerzijden, daer tussen te stellen: of in't by-zonder van Reedenleen die onder een ander begrepen zijn, met dit (;); en van die zoo niet begreepen zijn, met dit (:) daer tussen te stellen als vooren.

[p. 28]

Zulx dat de Leege plaetseloosheit, een Letterbant of Woordlitbant beduit: de Cleine leege plaets, een Woordbant: dit (/) of dit(,), een Sneebant: en dit (:) een Reedenlitbant in't gemeen, of een Bant van een Lit dat van geen ander begreepen en is: en dan dit (;) een Bant van een Begreepen Lit. Booven deeze heb ic gebruict een Bandmerc van my niew in gestelt of vervoert, dat nae geleegentheit onder of booven een Staege Merkletter wort gestelt, aldus en duzdaenich : beduidende zoomichheit/ alst afgescheide (abstractè) aengemerct wort; en een Zoom/ of Zoomletter saemen met de Mercletter daer't onder of boove staet. En dit of een Woordlitzoom, alsser aen weerzijden letteren dicht by staen aldus dwaeen: of een Woortzoom, alsser aen d'een, of aen d'ander zijde een leege plaets is. Dit Merc is van eenige ingestelt en gebruict inde Franse Spraecmerken; om te beduiden, dat de merkletter daer't booven of onder staet niet en moet geleezen worden: maer van my in een anderen voorzeiden zin vervoert; uit oorzaec dat de Druckers geen zulke gegoote vormen en hebben, als ic daer toe hadde in gestelt.

Wanneer alderlei Vereening der Spraec met Merken uitgedruct is: dan hoeft-men haer Losheit met geen merken te beteikenen: aengezien die dan blijct te weezen, daer geen merken van vereening zijn. Doch dewijle de Woordbinding alleen met een leege Tusseplaets beduit wort: zoo zijnder, om de Losheit daer van te onderscheiden, en ooc wel tot overvloet, eenige teikenen in't gebruic die Losheit beduiden. Als voornaemelijc dit (.) daer door alderlei gebruikelijke Losheit der uitaesemspraec beduit wort: 't sy van een Woort, 't sy van een Snee, of Reedenlit, of Reeden. Want de Letteren en Woordleeden, niet los gebruict en worden; en achter die staende, en beduit dan geen Losheit, maer Merk-uitlaeting. Als in M.T. Cic. Den H. Apostel Paul. Booven dit gebruictmen ooc deeze (? !) die Losheit beduiden van Inaesem-spraec (zijnde Spraec die ic wel ontdect, maer noch niet beschreeven en heb), en ooc met eenen by gebrec van andere behoorlijke Merken, de inaesemheit zelve. Om de Losheit der Ingevoegde spraec aen te wijzen, dienen deeze ( ).

Eer ic eindige dient den Leezer aengezeit, dat ic door gebrec van gegoote vormen veel Merken heb naegelaeten te gebruiken. en dat eenige die ic gebruict heb om de zelve reeden niet nae behooren gedruct en zijn, Als de Grondmerken die dit Bymerc (^c) beduidende Hol-achtichheit booven haer behoorden te hebben, hebben't om hooch ter zijden haer. en om dit inde o te voorkomen, heb ic duzdaenigen Griecse laeten zetten, in welke by de Grieken door het boovestaende halfrondetje een h beteikent wort, maer by my de Hol-achtichheit. Die deeze Ondermerken (, ⫕) behoorden onder haer voorste of achterste hoec te hebben, hebbenze om laech voor of achter haer daer oover het eerste schijnt een Sneebant merc te zijn. De Corte Vryklinker-merken booven welke dit (⌣) behoorden te staen; hebben by nae een rechte streep booven haer, als inde 98 zijde.

Voorder zijnder inden druc veel fouten gebleeven uit oorzaec vande niewichheit en ongewoonheit der Stof en der Spelding: en dat ic ooc zelden heb konnen teegenwoordich zijn. Van deeze zijnder sommige die den zin niet merkelijc

[p. 29]

en bederven, en meest begaen zijn teegen mijn wijs van spelden en van spreeken: sommige zijn den zin merkelijc naedeelich. Vande eerste doe ic alleen tot verbeetering deeze gemeene aenwijzing. Inde vijf eerste Hooftstucken des eersten Boex daer ic inde Lange naebloote Woordleeden a/o/e/u/ gebruic voor ae/ oo/ ee/ uu: is dicwils gestelt ae/ oo en ee voor a/o/e. als verstae/ nae/ vertoonen/ zoo/ leeren/ eenige voor versta/ na/ vertonen/ zo /leren/ enige. In't ooverige daer ic ter zelver plaets ae/ oo/ ee/ uu gebruic is in teegendeel dicwils daer voor gedruct a/ o/ e/ u/ als namelijc/ oorzaken/ over/ pogen/ gespleten/ voorschreve/ nu voor naemelijc/ oorzaeken/ oover/ poogen/ gespleeten/ voorschreeve/ nuu. Voort in't heele boec staen dicwils Smalle letteren voor Breede en het teegendeel, naemelijc ch/ s/ f/ t/ p voor g/ z/ v/ d/ b: en daer teegen g/ z/ d/ voor ch/ s/ t. als Hoochboomige/ dese/ afdeeling/ Tantbeen/ diepboomich; volgt/ datze/ stad voor Hoogboomige/ deze/ avdeeling/ Tandbeen/ diebboomich; volcht/ datse/ stat. Ooc hebje y of ij/ ss/ ff/ ck/ cx/ ch voor i en ijj/ s/ f/ c of k/ cs of x/ chh en kh. als in uyt/ wijen/ ruissen/ oeffening/ werck/ insgelijcx/ defticheit/ bewechelijcheit voor uit/ wijjen/ ruisen/ oefening/ werc of werk/ insgelijcs of insgelijx/ deftichheit/ bewechelijkheit. Zoo staeter ooc wel klincken/ voor klinken. Doch ben nuu van meening geworden dattet beeter is in deeze geleegentheit te schrijven ck. uit oorzaec my in den zin gecoomen is datmen door deeze en andere middelen de Eng zonder groote vreemdichheit oover al in't gemeene schrijven onderscheidelijc uitdrucken can. Want alsmen nc of ng voor een Merc vande Eng neemt, gelijc ch vande ech: en datmen schrijft clinck/ clincken/ danck/ dancken/ Ancchises, bedencking/ ding/ lang en bedenckinggen/ dinggen/ langge; wanneermen de Verlengsels of Naebyvoechsels met g wil uitgesprooken hebben, gelijc in't leezen meest geschiet: of bedenckingngen/ dingngen/ langnge/ gelijc ic doe in lach/ lachchen/ wanneermenze wil met ng doen luiden.

De Losheit en Band-merken, insgelijx de onleezbaere, als de Litmerken, het uitlaet of Weer, en Meng-merc, staen somtijts of oovertollich, of verkeert, of ontbreeken. Boove dien is inde einding der woorden wel gemist, en gestelt den voor de/ zeeven/ voor zeeve/ &c. Dit alles, en 't geen daer meer zou mooge weezen zal den verstandigen Leezer met bescheidenheit gelieven aen te merken, en door zijn verstandich oordeel te beeteren.

Aengaende de andere fouten, die wijs ic hier elc byzonder aen met haer verbeetering: en bedui door z. zijde/ door r. reegel/ door t. ter zelver plaets/door v. voor/ en door d. doet uit.

Leest zijde 3 Reegel 5. den gront. r. 23 gewenning. t. beelden. 38 in v. van. z. 4 r. 1 den v. een. z. 5 r. 8 eenderlei. 34 genomen. z. 6 r. 20 genoemt: de andere z. 8 r. 8 het diepste/ en. 9 en den. z. 9. r. 27 hier na. z. 10. r. 1 diemen. z. 12 r. 31 Vormvaten. Dezer. 39 diens v. die. z. 15 r. 2 overzettende. 34 zijn. z. 16. r. 1. in't v. in. r. 2 d. door. r. 6 diepte en wijte. z. 19 r. 32 VII v. III. z. 24 r. 2 r. 3 oo z. 25 r. 1. XI v. IX. z. 31 r. 21 gespleete voort r. 22. 3 v. 2. z. 32 r. 10 den v. een. r. 39 :dat r. 41 :dat. z. 34. tussen r. 4 en 5 moet gestelt worden Zijn driederlei: 1 Wortelletteren/ 2 Achtermidletteren/ 3 Midletteren.z. 35 r. 5 de v. der. z. 36 r. 10 d. men. r. 26 a,a,/ ,,/ o,o,/ hh. r. 27 ng v. n r. 30 uoi. z. 39 r. 29 l n n m z. 42. r. 2

[p. 30]

ingetrocken r. 8/ en holheit t. ondiepe r. 10 Waeroover. z. 43 r. 11. ^cuu h r. 15 ng n m z. 48 r. 25 Aäaron r. 41 VIII. z. 50 inde eerste Meenichvulding 35 v. 55. De 105 moet vermeenichvuldicht zijn door 3/ komt 315: en die door 2/ komt 630. z. 51. r. 21 d. voor z. 53 r. 11. Een Platte vryklinkende Wortelletter is r. 12 wort. z. 54 r. 35 Snap-ee r. 41 Snappende.z. 55 r. 1 twee-dubbelde z. 61 r. 12 Ruisende v. Ruisclinkende. z. 62 r. 44 brengen. z. 63 r. 19 Verheemeltruisclinker. z. 65 r. 19 Snap-ie. z. 66 r. 9 wort anders nae haer geluit in't Veeltal ijjens z. 67 r. 29 leste v. eerste z. 69 r. 8 met z. 71 r. 20 ooc plat v. meede z. 72 r. 13 8 of ου z. 73 r. 22 naemelijc voor u. z. 75 r. 19 ^cúu z. 80 r. 37 'd broot z. 81 r. 5 dee: r. 10 d. altijt z. 89 r. 16 g k p q t l voor g p g t e. z. 95 r. 34 àa/ à,a,/ àe. r. 35 ^cò/ ^cò,,/ ęu z 96 r 8/ en 10 áa r 13 òo r 16 ęu r 17 ende de z 98 neege v. meede r. 11 becait/ het wait r. 36 die in een z. 99 r. 27 de naem jáa r. 31 x voor χ z. 100 r. 21 vande z. 101 r. 15 x voor χ z. 102 inde ry van l en r leest tienmael l voor e: en eens lz voor zl. Inde ry van ch en moeten geen Italiaense Letteren staen. Neffens het Gelit van γ stelt γ voor tγ z. 104 r. 1 èęę r. 3 ùoij r. 7 wuw r. 8 nnn v. mn 46 'tchr/ 'schr; z. 105 r. 2 diep einden en z. 106 r. 1 voor neen z. 112 r. 26 de v. des r. 29 eenen gront z. 115 r. 30 met/ klen z. 117 r. 30 in in v. m z. 118 r. 18 Talverandering r. 24 Matthéeüs. r. 25 Mattheews: zoo in Bartholomeews z. 119 r. 1 ieffrou z. 125 r. 15 óppèrzàel 19 zouden v. zullen 27 mánnèlìjc 34 Cóopèrdraen z. 127 r. 7 jing v. ging z. 134 r. 1 Opperscherpleedige v. Opperscheiding 8 túptomen 24 Woordlitscheiding 31 en 33 waer door v. waer z. 138 r. 2 oefen 11 en eeveleens z. 142 r. 23 voorzeide v. verzierde. Leest inde Inleiding z. 9. r. 18 in hem haer oorsprong r. 24 vergenoeging en vreugde. z. 10. r. 22 die v. de z. 13. r. 25 de Geringste. z. 14. r. 5. Leering v. Lettering z. 17. r. 30 maeken z. 18. r. 11 Naemmerken r. 33. d. met r. 42 d. staen z. 19. r. 23 door z. 31.3 ic in de v. inde z. 23. r. 31 ⫕ v. ⫕ ⫕ r. 36 canmen dezelve v. canmen. Voort noch z. 110. r. 23 euj v. oej r. 2. oej v. euj.

Op dat hier geen plaets leedich zou blyven, heb icker 'tvolgende bygevoecht.

Vande naem Lange en Langste Letter.

De Eenvormige tweedubbelde letteren heb ic Lange letteren, en de Eenvormige driedubbelde Langste geheeten. Maer achte nuu beeter te zijn, datmen al de Eenvormige dubbelde den naem Lange geeve; 't sy dan datse zijn Tweedubbelde, of Meerdubbelde, gelijc ic inde 110 zijde heb gedaen: om datmen de Eenvormige twee en meer-dubbelde niet kan, noch en hoeft, naew te onderscheiden: als die onverscheidelijc gebruict worden, en daerom een gemeenen naem dienen te hebben. Om alles hier nae te rechten, en den naem Lange Letteren oover al te doen beteikenen gelijc inde 110 zijde: staet deeze verandering te doen: dat oover al daer ic de naem Lange zoo gebruic, in diens plaets gestelt worde de naem Lange tweedubbelde of Twee-lange; en voor de naem Langste/ de naem Lange driedubbelde/ of Drie-lange.

Vande naem deezes Boex.

De naem Spreeckunst beduit eigentlijc een verkreege macht (habitus) inde Mens, vande spraec recht en grondich te verstaen en gebruiken. Doch ic beteiken daer door ooc de Berichting of Onderwijzing om zulken macht te doen verkrijgen: welke eigentlijc een Bericht der Spreeckunst/ of korter Spraecbericht te

[p. t.o. 30]

[p. 31]

noemen zy. En dewijle uit de Letteren van elc dier eigenste naemen deezes Boex ooc mijn Eige naem en Geslachtnaem in alle Gevallen(Casus) kan gespelt worden:

en alzoo uit

10	1	4		2		6	7	8	5	9	3
s	P	r	a	E	c-	B	E	R	I	CH	T
11	12	13	14	15	16	17	18	19	20	21	22

geleezen kan worden, volgens het getal daer booven en onder staende, Petri Berchs Spraecbericht: en uit des sPreeckunst Bericht op gelijke wijs te leezen zy, des Spreeckunst Bericht Petri de Berchs: Zoo heb ic daer op, om de aenmerkelijkheit deezes zaex, gemaect tot vermaec de volgende Dichjes.

Wilder iemant zijn Bericht,
Waerom nuu eerst comt in't licht
'T recht Bericht der mensen sPraec:
Die moet weeten, dat die zaec
Niet heeft konnen zijn gehoort
Voor dat eerst gebracht was voort
Zulc een die't was opgeleit:
Volgens een Verburgentheit,
Welc in't Opschrift van zulc werc
Is vervat. Want neemt eens merc
Op't getal daer by gestelt:
Dan zal daer uit zijn gespelt,
Dat Bericht der Spraec te doen
Stont door Petri Berchs bevroen
Eer dan Petrus Berch quam voort
Cost deez' Cunst niet zijn gehoort:
Maer nuu die als Oorzaec leeft,
Deez' als Daet ooc weezen heeft.

Een ander.

Indien ic zelf verzwijgen wou

En rondelijc verzaeken,

Dat ic deez' Const, eerst clein en rou,

Heb groot en net gaen maeken:

Zoo zoude doch de Naem van dien

Ooc mijnen naem uitleggen:

Zulx dat ic zou vergeef ontsien

Die oopenbaer te zeggen.

Een ander.

Zoo een ander hem ging schrijven
Vinder van des sPraex Bericht:
Die zou zelf door zulc bedrijven
'T liegen brengen in het licht.

Want het Opschrift zoude zeggen,

Dat zulx 't eige werric zy
Petri Berchs: of uit te leggen
In't Latijn, zoo vindet gy,
Dattet is Montani wijzing.^*
Volgens dien dat blijken zou,
Zulx te zijn een valse prijzing,
En een teiken van ontrou.

14	10	11	1	12	13	8	7	4	5	6	3	2	9
s	t	a	P	n	u	o	M	r	u	s	t	e	n	heen,, Op eenen Berch

		2		3	5	4		1
van steen,, Doch	l	E	t	T	E	R	o	P	wat treen

* Want in't Latijns woort Monstratio, 'twelc een Wijzing of Bericht beduit: is vervat Mons of Montis, dat is Berch of Berchs: En in Monstrationes, is begreepen Montani. Zulx datmen daer uit leezen kan Montani Monstrationes, dat is Montani wijzing, of Berchs berichting.
 
Een ander op dezelve/ en ooc daerenbooven op mijn Naemspreuken Penitus nitere de Monstratione, steunt teenegaer oP De Bewijsreedening (zijnde 't selve van woort tot woort vertaelt), en Super Petreum Montem edifica gnaviter. uit welker eerste men leezen kan, Petre Montane penitus nitere demonstratione: uit de tweede, Petre de Berch steunt t'eenegaer op de bewijsreedening: en uit de derde, Petre Montane super petraeum montem aedifica gnaviter; dat is, P.M. bout neerstich op een Steenen Berch.
 
Zeer dicwils het gebeurt dat naemen met haer zaeken Of zaeken met haer naem een oovereencomst maeken. Op dat dit oock in my zijn plaetse hebben mocht:
Zoo heb ic een Bericht der sPreeckunst voortgebrocht:
En dat gebout op deMonstrationibus
(Bewijsreed'ning in't Duits), als op een Peterus;
Dat is, een Steenen Berch. Derhalve wilt niet denke, Dat ick in dit Bericht uu losse dingen schenke.

[p. 32]

Den byzonderen Inhout van yder Boec, staet ooc in Taefelen aengeweezen aen't einde van elc Boec, te weeten zijde 26. 111. 129. 143. 151. 158.