De spreeckonst

[p. 7]

Inleiding der spreeckonst.

I. Hooftst. Vande Vinding der Spreeckonst.

Goetwillige Leezer, eer gy comt tot de vervolgende beschrijving deezer Const: vind ic noodich iet gezeit van desselven vinding en Leering, en ooc vande Beteikening der beschreeve Zaeken. De twee eerste hooren hier t'huis. het leste hoort wel eigentlijc tot de Tael en Merckonst: maer dient eevewel hier aengeroert als een zaec zonder welke deeze beschrijving niet kan geschieden.

Van de Vinding deezer Const melt het Opschrift, als icse in het selve Niew noem: en daer by zegge dat die van my ontdect of gevonden is. 'Twelc, op dat my niemant tot naedeel en duide; en of ic andere, die iet loffelijx in deezen hebben gedaen, haer eer wilde beneemen en my toe-eigenen: zoo zal ic mijn meening van deeze woorden uitleggen. Weet dan, dat ic hier meede niet en wil zeggen, dat niemant buiten my iet, 'twelc in deeze Const verhandelt wort, zou ontdect en beschreeven hebben: gans niet. Maer 'tgeene ic daer mee wil te kennen geeven, is dit:

1 Dat niemant voor my hier van beschreeven heeft een Form van een byzondere Const. Want die van deeze stof iet hebben geschreeven: hebben't gemengt onder de Grammatica, en ooc een deel onder de Poëtica en Rhetorica. En die daer schijnen eige boeken van gemaect te hebben: en hebben die noch de naem, noch de form van een byzondere const gegeeven: maer dezelve gezeit te handelen van de uitspraec (Pronunciatio) van eenige tael; en alzoo beschreeven, dat haer oochmerc en verhandeling eigentlijc is geweest vande Merken der Letteren, en welk haer beteikende zaeken zijn; en niet vanden aert der Spraec. Daer oover zulke beschrijvingen, niet tot deeze, maer tot de Spraecmerckonst eigentlijc hooren. Ooc en weet ic niet dat iemant vande uitspraec in't gemeen geschreeven heeft, gelijc hier wort gedaen.

2 Dat het geene in deeze gevonden is, en tot onze kennis gekoomen: zoo verwert en onvolkoomen ontdect was, dattet gelijc als met een donkere neevel van onweetenheit omvangen lach: en van my met een klaeren glans van orde en oorzaekelijke kennis zoo verlicht, dat het geene men nuu daer in van niews ziet en weet, ongelijc meer is, alst geene te vooren daer van bekent was: en ten dien aenzien met recht mach gezeit worden van niews gevonden, en ontdect te zijn. Het welc, op dattet blijke, zoo merct alleen aen de Letteren, en wat daer in tot volle kennis te ontdecken stont: naemelijc 1 Welke die zijn, 2 Wat en Hoedaenich die zijn, 3 Hoeveelderlei, 4 uit wat deelen zy bestaen, 5 Hoeze worden veroorzaect, 6 Haer Oovereencooming en verschil, &c. Dit inziende en 'tgeene daer af tot noch toe beschreeven is, en hier nuu beschreeven wort: zalmen bevinden, dat vande Oude en bekende Letteren naew iet anders als het eerste ontdect is geweest:

[p. 8]

en dat het ooverige, in duistere onweetenheit begraeven leggende, van my is in't licht gebracht. Diergelijke kan van andere soorten van Spraec worden betoont.

3 Dat by het geene voor deeze duister en verwerdelijc was ontdect, noch veel niews door my daer is toegedaen en gevonden: Als veel Hooge geslachten, en een meenichte van Laege soorten van Letteren: en veel andere dingen, die den verstandigen Leezer uit de vergelijking van deeze beschrijving met alle die voor my zijn geschiet, zal konnen afneemen: Ende met eenen uit dit en 't voorzeide oordeelen, dat ic niet t'onrecht dit den naem van Niew toepas, en my de ontdecking toeschrijf; en alzoo te recht hier oover aldus mach dichten:

Ziet hier een Niewe Const, daer in de rechte spraec

Van Niewe Lett'ren, ooc van Woorden, Leeden, Sneeden,
Met Niewe Duitse Tael, nae eis der Niewe zaec,
Van Niews uu wort vertoont: Daer van d'omstandichheeden
Ooc Niewe dingen zijn: Want zy is Niew ontdect
In 't Niew verniewde Dorp, genaemt den Niewen Hooren:
Om 't welc de Niewe Goot, en 't Niewe Lant zich strect,
Ooc 't Niewe Hellevoet in 't vruchtbaer lant van Vooren.

Laet uu dan zijn niet Niew, dat een die 't Niew omringt,

En daer in woont gerust, alst Kuiken in een Dop,
Ooc Niewe vrucht brengt voort, en Niewichheit bedinct:
Met naemen alst is een, die zeer naew Let daer op.

Den Niewen Hoorn, diens Huizen meest vernieuwt zijn, paelt in't noorden aende Niewe Goot; in't oosten aen 't Kercsticht of Parochy van 't Brielse Niewe Lant; en aende westzy by't Rocanjese Niewe Lant en aen Niew Hellevoet (daer de vermaerde oovertreffelijke Sluis binnen't Goereese Gat den naem Hellevoetsluis van heeft): Doch in't zuiden aen iet Outs, naemelijc aenden Ouden Hoorn. Alle geleegen in't Lant van Voorn, veeltijt genaemt het Lant vanden Briel.

'T voorzeide geeft voornaemelijc te kennen, by wie, en wanneer deeze Const gevonden is. Booven dit staet noch te letten op de wijs hoe die gevonden is. Daer van ic nuu om cortheit alleen zegge, dattet zelve is geschiet, niet seffens, maer by stucken, met dan 't een, dan 't ander te verzinnen: en in elc stuc veel strijdige bedenkingen te hebben: en daer uit 't waerschijnelijcste te verkiezen: en dat zoo lang los en in twijfel te stellen, tot dat ic bevon de waerheit recht getroffen te zijn. In't ontdecken vanden rechten aert der oude Letteren, heeft de meeste moejelijcheit gesteeken. Dewijle alles verwert en raew was: ende zeer bezwaerlijc viel de gemeene oude ingewortelde meeningen van de zelve af te leggen; en niewe inde plaets aen te neemen. Hier in heb ic vande bekende Daeden met onderzoec der onbekende oorzaeken moeten voortgaen. En wanneer ic begonde de rechte oorzaeken der Oude te verstaen: ben ic daer door lichtelijker gecoomen tot kennis vande oorzaeken der Niewe Letteren: en van daer (dikwils nae veel en lang zoekens) tot niewe Daeden of Letteren zelf. Doch alle Niewe Letteren en zijn by my uit haer oorzaeken niet gevonden: maer heb in sommige, door eenich toeval, de daet eerst vernoomen: en alzoo meede uit de daet tottet zoeken der oorzaeken moeten koomen. Van eeniger Letteren vinding in't byzonder wort in haer beschrijving iet gezeit: als vande h/ęu/éu/ ^có^co en óo/óę, ùo/ói/ soorten van rr/ γ, Lelletteren, inde 50, 55, 56, 59, 59, 69¹⁾, 69, 76, 80 en 159 zijde.

1) 1. 60