De spreeckonst

[p. XVII]

[p. XIX]

Aen de Eedele, Groot-moogende
Heeren, de Heeren Staeten van Hollant en Westvrieslant.

Eedele, Groot-moogende Heeren,

Daer en is niet noodiger, noch dienstiger voor de Kerc ende het Burgerlijc Gezelschap (datmen het Gemeene Beste noemt) als een rechte en spoedige onderwijzing der Jeugt in alle goede dingen: aengezien dat de geene die nuu kinderen zijn, haest volwasse personen worden, daer de Bestierders en Leeden van bei die Staeten uit bestaen: welke dan een zeer geluckich gezelschap maeken; zooze luiden zijn die wel opgetrocken en onderweezen zijn geweest. Derhalven isset zeer nut en prijselijc, vlijtige zorch te draegen, dattet voorzeide mach in't werc gestelt worden.

Wat zorch uuwe Eed. Groot-moog. tot deeze loffelijke zaec aenleit, blijct niet alleen daer in, dat door uwer Eed. Groot-moog. beleit en mildichheit, in deeze Provinsy van Hollant een beroemde hooge School, en een groot Collegie of Gezelschap van die inde Goddelijke leer worden opgevoet, is opgerecht, en treffelijc wort onderhouden; en beneffens die veel laege Schoolen in alle plaetsen uuwes gebiets: Maer ooc in dat uuwe Eed. Groot-moog. binnen weinich jaeren last en ordre hebben gegeeven, datter vande Eerste Consten bequaeme boeken werden ooverzien ende gemaect; om in alle Latijnse Schoolen eenpaerichlijc gebruict te vvorden: gelijc zulx ooc is geschiet: en daer toe, onder andere, van den geleerden Hooge-schoolmeester G.J. Vossius een Grammatica, nae de gemeene weetenschap, geleerdelijc gemaect.

Maer want het doen der Menschen hier op aerden nimmermeer volcoomen is; en altijt het gedaen te verbeeteren staet; en veel op een niew te doen ooverich zy: zoo is een yders plicht, en met naemen van ons, die in Kerkelijke bedieningen zijn gestelt, naerstelijc te bedenken, watter in zoo nutten zaec noch verbeetert en wijders toegevoecht zou dienen te weezen: en iet vorderlijx bedacht hebbende, 't selve de werlt te ontdecken: en byzonderlijc zijne Hooge Ooverheit zulx bekent te maeken: in wiens vermogen het is, op't selve te stellen orde, daer het door tot gemeen voordeel ingevoert en te werc geleit worde.

[p. XX]

Dewijle ic dan heb bespeurt, datmen tot noch toe oover al in de gemeene Schoolen zoodaenigen wijs gebruict in het leeren vande eerste beginselen en hulpmiddelen van alle weetenschappen en handelingen (naemelijc, het Leezen en Spelden) die zeer gebreckelijc en bezwaerlijc is (zijnde niet alleen een oorzaec van dooling en losheit in leezen en schrijven: maer voor al van veel onnutte tijtverquisting: en datter veel nae lange en verdrietige moeite, daer in ongeleert blijven: en andere de cost of moeite ontsiende, ofte tot besteeding van zoo veel tijts de geleegentheit niet hebbende, dat naelaeten te leeren) en dat ic met grooten arbeit een Niewe Const heb bedacht en hier beschreeven, daer in, neffens andere nutte dingen, de gronden zijn geleit waer door men dit quaet lichtelijc can wech neemen, en zoodaenige middelen te voorschijn brengen, die zelf de ongeleertste Schoolmeesters en Schoolvrouwen connen aen de Cleinste Kinderen in't werc stellen, om dezelve met minder moeite in zeer weinich tijt, vaster en grondiger zulx te leeren (gelijc daer van alreede proeven gedaen zijn): en oover zulx veel tijt te winnen, om die tot onderrechting inde Godzaelichheit, en andere stichtelijke dingen, te moogen besteeden: Zoo en heb ic niet willen naelaeten, dezelve uuwe Eed Groot-moog. voor te draegen en toe te eigenen. Opdat, ingevalle uuwe Eed. Groot-moog. eens gelievde orde op de Duitse Schoolen te stellen, gelijcse op de Latijnse hebben gedaen, zy hier aen gedenken mochten: of ooc dat dit tot zulx een beweegende oorzaec mach zijn.

Uuwe Eed. Groot-moog. zullen gelieven deeze vertooning en toe-eigening ten goede te houden, als zijnde gedaen uit een toegeneicht en eerbiedich gemoet tot uuwe Eed. Groot-moog., en met geneegentheit om nae mijn vermoogen te vorderen het geene tot gemeene nut der Schoolen, en met eenen der Kerc en Burgerlijc gezelschap, mach strecken, en booven al tot eere van Gods naem. Tot besluit deezes wens ic uu Eed. Groot-moog. toe des Heeren zeegen in uu wichtige bestiering, en alle heil aen lich-aem ende ziel. Inden Niewen Hoorn den 18. Mey, des Iaers 1635.

Uuwer Eed. Groot-moog. onderdaenigen Dienaer

Petrus Montanus

Bedienaer van't Woort Goots inden Nieuwen Hoorn.