De Middelnederlandsche dramatische poëzie

[p. 329]

Het mysteriespel, genaamd:
De eerste bliscap van Maria.

Maria, voncke ende rayende¹⁾ licht
Des Hemels, die den toren swicht²⁾
Vander heiliger Drievuldicheyen,
Ic bidde u minlijc aengesicht
Dat ghi u gratie soe in ons sticht,
Dat uwen lof daer bij moet breyen
Sonder verbeyen. Rein suver kersouwe³⁾,
Wilt onsen prince ende oec sijn vrouwe
Ende Charloot, onsen jongen here,
Met sijnder vrouwe behueden vor rouwe;
Ende alle hare vruende jonge en ouwe
Moet God bescermen van allen seere,
Ende oec voort mere sijn lant, sijn steden,
Dorpe, slote wil God in vreden
Altoes behueden vor mesval,
Ende alle de ghene, om cort gebeden⁴⁾,
Die geerne tslands profijt in deden.
Vor Bruessel biddic boven al.
Voert groetic u minlijc, groet en smal,
Sijt willecome, edele en gemeyne,
Die hier dus minlic sijt versaemt
In desen melodyosen pleyne;
Sijt willecome, edele en gemeyne.

1) Rayende van rayen d.i. stralen, zie vs. 1686 beneden. Straal is in het Mnl. raeye (voor radie) of reye: zie jonckbloet Spec. bl. 126; L. Sp. Gloss. en meijer.

2) Swicht van swichten d.i. bedaren: kil. In het Mnl. was het zoowel transitief als intransitief.

3) Kersouwe d.i. ‘het zedige veldbloempje, dat wij madeliefje, de Franschen marguerite, de Engelschen daisy (eene verbastering van day's eye) noemen’: dus luidt de aanhef van het stukje van den hr. de vries Taalbode I bl. 265 vlgg. over het woord.

4) Om cort gebeden d.i. om het niet te lang te maken met mijn gebed, iets waaraan Abraham b.v. schuldig staat:

Abrahams gebedt is gemeenlijck lanck,
Hij heeft veel noten in sijnen sanck.

Zie dr. schotel Gesch. der Rederijkers in Nederland I bl. 135.

[p. 330]

 

Tprieel¹⁾ uut Troyen, den edelen greyne²⁾

25

Gegroeyt, gebloeyt es Bruesel genaemt.

 

Wij grueten u minlic, groet en cleyne,

 

Die tonser feesten hier sijt versaemt;

 

Sijt hier welcomen, soet betaemt,

 

Want dat lieflijc beelde lofsam,

30

Dwelc hier noch opten Savel³⁾ steet,

 

Van Antwerpen te Bruesel quam

 

Bij miraculen, soet menich weet:

 

Soe souden wi u geerne ende sijns bereet,

 

In love der hemelscher tresorie,

35

Figuerlic, speelwijs doen bescheet

 

Die eerste bliscap, die haer gescye,

 

Hoe dat die suete maecht Marie

 

Ontfinc den Gods sone onbesmet

 

Ende loste ons van den ewigen strie⁴⁾,

40

Bij singels salute te Nazaret.

 

Ende altemet, jaerlix, soet hoert,

 

Sonder verlet en sonder discoert,

 

Soe meinen wier vort, ter stat beveelne

 

- Verstaet mijn woert - noch VI te speelne.

45

Al es die boetscap tprincipale

 

Ons speels, tes noot dat men verhale

 

Waer omme dat God tot onsen behouwe

 

Menscelicheit aen nemen wouwe.

 

Niet min wi laten overlien⁵⁾

50

Lucifers val met sijnre partien,

 

Die hen bi hoverdien gesciet.

 

Dies bliven si ewelic int verdriet,

 

Int ewige demster⁶⁾, sonder verlaet⁷⁾.

 

Om een gepeys waest sonder daet,

1) Tprieel d.i. het grasplein; zie blommaert Ovl. Ged. I bl. 125 en kil. in voce.

2) Greyne van greyn d.i. kern. zaad: willems.

3) Opten Savel: ‘de toeschouwers waren ter feesten versaemt in eenen melodyosen pleyne (vs. 22, 27), waerschijnlijk op de groote markt, na de processie van O.L. Vrouw van den Zavel’: willems Belg. Mus. IX bl. 57.

4) Strie van stride (strijd) evenals vs. 36 gescye voor geschiedde.

5) Overlien d.i. passeeren, voorbijgaan.

6) Demster d.i. duister evenals demsterheit d.i. duisternis en deemstigh d.i. duister: oud. Bijdr. in voce.

7) Verlaet d.i. derelictio, remissio kil., van verlaten in den zin van vergeven, kwijtschelden. Sonder verlaet (vs 359) is derhalve onherroepelijk, onverbiddelijk: zie maerl. Sp. H. ed. clignett II bl. 139.

[p. 331]

55

Maer want de viant met scalkere liste

 

Den mensce benijdde; om datti wiste,

 

Dat hi ter gracien was vercoren,

 

Soe dee hi hem Gods gebod verhoren¹⁾,

 

Dwelc Adam ende alle sijn geslachte

60

Moeste besueren, tot dat dit brachte

 

Dontfermicheit Gods tot enen vree:

 

Dit was de sake, daert God om dee,

 

Dat hi in donbesmette zeborie²⁾

 

Wou rusten, ende bringhen ons tsijnder glorie.

65

Dus, eerbaer, notabele, lieve geminde,

 

Ic woude dat yegelic wel versinde:

 

Ons meyn es reyn, slecht es ons conste.

 

Verstaedt ende vaedt³⁾ ons goede jonste:

 

Wij doent uut minnen, wilt dat bekinnen,

70

Om vruecht vermeeren

 

Gode en der stat,

 

- Ic segt u plat -

 

U allen ter eeren.

 

Dus eygelic wilt dan duegdelic keren⁴⁾

1) Verhoren d.i. niet aanhooren: Parthonopeus (ed. bormans, Brussel 1871) vs. 3483:

Wel met rechte hebbic toren.
Wat hebbic ellendich wijf ghedaen,
Dat ic mijn lief sach voor mi staen,
Ende het mi omoedelike bat
Ghenade, ende ic verhoorde dat;

vandaar ongehoorzaam zijn, in den wind slaan: Carel vs. 88:

Wildi Gods ghebot verhoren,
Coninc, so sidi ontdaen,
Het sal u an uwen live gaen;

Lanc. II vs. 44583:

Doe maectijs sinen lieden vroet,
Het dochte hen allen gaderen goet,
Ende spraken alle met enen monde
Dat hi dbeste hadde vonden.
Sine wilden sinen raet niet verhoren;

beneden vs. 988:

Ic hope, si en sal mi niet verhoren.

Vandaar verhorich d.i. ongehoorzaam: Hildeg. Gloss.

2) Zeborie d.i. ciborie, ciborium, cibotium, hierotheca: arcula rei sacrae: kil.; ‘in der kathol. Kirche der Weihbrodhälter oder das Gefäsz, worin die geweiheten Hostien verwahrt werden’: heyse Fremdwörterb. in voce. Hier dus voor de heilige maagd zelve.

3) Vaedt van vaten d.i. vatten, begrijpen.

4) Keren: duegdelic keren evenals ons ten goede, ten kwade, ten beste keeren.

[p. 332]

75

Ende nement danckelic nu ter tijt:

 

Wi gaen beginnen, hoert en swijt.

Nijt.

Och, Lucifer meester, hoe gevaren
Wij! Die daer aen gescreven waren
Int boeck des levens metten heere,
Sijn nu gecondampneert, met sere
Die ewige doet te liden, wachermen,
Sonder verganc¹⁾ ocht sonder ontfermen
Van hem, die ons hier neder velde;
Om dat wij boven sijn ghewelde²⁾
Ons wilden verheffen, dies moeten wi bliven
In dit verdriet.

Lucifer.

Ja, als keytiven,
Diene bij minen rade vererreden³⁾;
Bij uwen consente, Nijt, wi ontferreden⁴⁾
Der bliscap ende der ewiger erven,
Dies wi hier ewelic moeten sterven
In swaerder ellenden, in groter smae:
Ons mochts wel rouwen.

Nijt.

Neen, dats te spae,
Meester, van onsen berou te sprekene,

1) Verganc: sonder verganc d.i. zonder ophouden: St. Franc. L. vs. 7761:

Die helege ziele voer, weetmen wale,
In der ewelicheden zale,
Daer soe van des levens dranc
Versaet wart sonder verganc;

verg. de andere Hildeg. Gloss. aangetogen plaatsen.

2) Ghewelde: ghewelt d.i. macht.

3) Vererreden van vererren d.i. vertoornen: zie op Lippijn vs. 12, en kil. in voce.

4) Ontferreden van ontferren d.i. trans. verwijderen (vandaar ontvreemden) en zooals hier ter plaatse intr. afgaan, zich verwijderen. Verg. ook St. Amand I vs. 2886:

Ende van Gode seere ontverret,

d.i. verwijderd nam. afgegaan, ver afgegaan.

[p. 333]

Maer dbest es, pinen¹⁾ wijs ons te wrekene
Ende met ons int strec te bringene,
Die nu bi hem sijn: ic weette te ringene²⁾,
Ja, meester, op dat ghijs radich³⁾ sijt,
Ic crijchse bij ons.

Lucifer.

Jaic, seker, Nijt,
Ic hulpse u bringen oec int sneven:
Bij ons was den raet bedreven⁴⁾,
Dat wi ons stelden tegen de weerden
Des heren bi nide ende bi hoveerden,
Dus es ons dit mesluc gesciet;
Dus dan, Nidicheit, soe ghi gesproken
Hebt, hulpt, dat wi worden gewroken,
Ende brinctse bi ons int jammerdal,
Die de here vercoes.

Nijt.

Vrilic, ic sal.
Soe uterlic sere eest mi spitende,
Dat ic mi selven ga al verbitende,
Uut rechter hatijen⁵⁾ etic mijn hande
Van ongenuechten.

Lucifer.

Dat scijnt uwen tande,
Die ghi dorcnauwelt hebt en versleten
Van groten spite.

1) Pinen d.i. trachten, zijn best doen.

2) Ringene van ringen d.i. vatten, insluiten, eig. annulo circumdare et domare: kil. ‘Hetzelfde woord als het Brabandsche rengelen, vasthouden, overmeesteren’: zegt willems. Zie ook kil. op ringheden.

3) Radich d.i. hier noodwendig hetzelfde als gheradech d.i. behulpzaam: zie Flor. Gloss. In den zin van beraedzaem (frugi) bij kil. en bij meijer.

4) Bedreven: omdat de raet iets misdadigs was.

5) Hatye d.i. nijdigheid; verg. oud. in voce, die evenwel deze beteekenis niet heeft.

[p. 334]

Nijt.

Ik heb, seg¹⁾, gheeten
Mi selven, alsoet oec wel es seinende
Aen mijn fautsoen²⁾: ic ga al dwinende
Tot eender scaduwen, soe nipet mij
Dat iemen bat varen soude dan wi;
Ende na mijn macht salict bevellen³⁾
Tot ewigen tiden.

Lucifer.

Gi sijt der hellen
Seer profitelic, claerlic, Nijt.
Maer segt, wies dat ghi tornich sijt
Ende wien ghi sout, quamt tuwen wensche,
Bi ons hier stieren.

Nijt.

Wat? trouwen, den mensche,
Dien hopic, canic, te verdullene⁴⁾,
Dien God gestelt heeft te vervullene
Bi sijnre hoger caritaten
De stoele, daer wi als ingele saten:
Daer benic op uut, om die te geckene
En hier int demster bi ons te treckene,
Lucifer meester, - dit hebbic voren
Te trapeneerne⁵⁾.

Lucifer.

Constu dat gelaboren⁶⁾.
Nijt ons saken, die souden versconen
Ende sere versoeten.

1) Seg d.i. ‘zeg ik. Zoo hoort men nog dikwijls in Braband: ja zek, voor ja zeg ik’: willems. Zie vs. 653.

2) Fautsoen d.i. uiterlijk; ‘forma, habitus’ heeft o.a. kil.

3) Bevellen d.i. nedervellen: hier ergens een einde aan maken. Verg. oud. in voce.

4) Verdullene van verdullen d.i. verdwazen, bedriegen, in welken zin insgelijks het een paar regels verder staande gecken d.i. verschalken, beneden vs. 829.

5) Trapeneerne van trapeneeren d.i. vangen, betrappen, op eene listige wijze verschalken, hier bedriegelijk en listig uitvoeren. Verg. het Fransche atraper d.i. attrapper, erreichen: bartsch Chrestomathie de l' ancien Français Gloss. in voce.

6) Gelaboren d.i. bewerken, gedaan krijgen (élaborer).

[p. 335]

Nijt.

Ic salne wel honen,
Laet mi gewerden, ic saelt wel coken;
Hoverde, Giericheit selent oec stoken
Bedectelijc: ic weet dbedrijf
Wel bi te bringene.

Lucifer.

Tempteret dwijf:
Si en es soe vast niet als de man
Van wederstane.

Nijt.

Ic brinct haer best an
Biden serpente, dat onbevlect
Nu bi haer es: het gaet ende sprect
In dat erdsche paradijs,
Oec eest seer listich, subtijl en wijs,
Bi dien so hopic stille ocht lude
Den mensce te bedriegene.

Lucifer.

Dat worden de crude,
Dier toe dienen, seker soe doent.
Scoey¹⁾, duvel, scoey: ten doech gesermoent
Niet langere²⁾: hets den besten sin
Tot onsen profite.

Nijt.

Tword groet gewin
Der ganser hellen, maecht soe gescien.
Dits wech³⁾ ic heb de stat versien,
Daer de here na sijn gelieven
In heeft gestelt Adam en Yeven,

1) Scoey van scoeyen d.i. haasten, voortmaken; grassari, incedere cum impetu: kij. en beneden vs. 493. Verg. vooral het zeer lezenswaardig art. van de bo, bl. 1002 en 1003.

2) Langere: de zin is hier: ‘het is verkeerd om het langer bij spreken te laten, maak voort, zóó bedoelt gij ons voordeel het best.’

3) Dits wech d.i. dezen weg uit.

[p. 336]

Om daer te verdienen sonder lac¹⁾
De vroude, daer hi ons selve uut stac,
Dwelc ons te lidene es onsoete.
Tsus, laet geworden: yuust te gemoete
Comt mi tserpent, dat lopic smeeken
Met bliden geveerte²⁾, dits wel een teeken
Van voortgange mijns bedrijfs geveyst³⁾.

Serpent, hoert mi, ik heb ghepeyst
Nutte saken, reyn int becliven⁴⁾
Tot uwen orbore.

Tserpent.

Consti die bedriven,
Daer wildic toe hulpen ende pinen eenpaerlic,
Haddics de macht.

Nijt.

Jaghi, soe claerlic,
Ja, wildi werken bi minen avise.
In midden van desen paradise
Daer steet een boem, si u gewaecht,
Die orborlike vruchten draecht:
Wiste Adam, hoe datse smaken,
Hi soudse plucken.

Tserpent.

Wat connen si maken,
Die vruchten alsoe hoge gepresen,
Ochtse Adam nutte?

Wijf.

Soe wordhi genesen⁵⁾

1) Lac d.i. smet, zie vs. 773 en 1476.

2) Geveerte van geveert of gevaert d.i. gedoen, gelijk huyd. (Stoke II bl. 515) het woord vertaalt, zie M. Lp. Gloss. Met bliden geveerte is dus zooveel als met een vroolijk gezicht. Verg. oud. in voce gevaert en geveert.

3) Geveyst voor geveynst evenals ghepeyst voor ghepeynst (penser).

4) Becliven d.i. beklijven, bestendig zijn, voortduren; in 't becliven d.i. steeds, voortdurend met de bijgedachte van vermeerdering, toeneming. Zie L. Sp. Gloss. en oud. in voce.

5) Genesen d.i. verlost van genesen.

[p. 337]

Vander natuerliker doot;
Oec wordhi verheven en alsoe groot
Volmaect en van so hoger weerden
Als es diene hier sciep van eerden,
Ende voort soe soudi onverspleten¹⁾
Alle die groote sciencien weten,
Die liggen verborgen in den here,
Diene hier stelde.

Tserpent.

Nu dan, ic keere
Tot Yeven, can icser toe beringen,
Si salre Adame wel toe bringen²⁾
Niet jegenstaende dat God verbood:
Der vrouwen list es alsoe grood,
Dat si volcomen³⁾ selen haer saken,
Al souden sire qua note om smaken.
Dus werdet best soe aen geleit
Om voordganc te hebbene.

Nijt.

Hets claer bescheit;
Gaet vrou Yeven aen subtijlic,
Het sal volcomen.

Tserpent.

Gheerne, vrilic.
Ic saelt besorgen op een cort
Vertrec; ic meent ons orbaer wort.

Yeve, vrouwe van desen vergiere⁴⁾,
Die hier de here reyn van bestiere

1) Onverspleten d.i. onverdoken volgens willems. Zou het niet eerder (want meer voorbeelden van het woord heb ik nergens kunnen vinden) beduiden: in haar geheel?

2) Beringen: zie boven op vs. 98, zooveel als er in krijgen, er in laten loopen.

3) Volcomen d.i. ten einde brengen even goed als ten einde gebracht worden. kil. in voce heeft: perficere, consummare, absolvere, exequi, zie vs. 1113 beneden.

4) Vergiere van vergier d.i. boomgaard.

[p. 338]

Bij sijnre groter gracien wrachte,
Om dat ghi ende al u geslachte
Verdienen sout, om cort verclaren,
De glorie, daer dingele in waren,
Ja, vrouwe, bi sijnre groter genade:
Maer wildi werken bi minen rade,
Ic weet u selc avijs te gevene,
Dat u ewelic steet te levene,
Ende selt oec weten hoe ende watte
Van allen wijsheiden.

Yeve.

Serpent, wats datte?
Waert soe, daer wildic mi toe pinen:
Wats de sake?

Tserpent.

Van goeder minen¹⁾
Staet hier een boem in desen pleyne,
Wies appele soe soet sijn ende soe reyne,
Dire nutte, hi leefde emmermeere;
Oec soude hi sijn gelijc den here
In vruechden, in vreden, sonder verdriet
Teewigen dagen.

Yeve.

Na dijn bediet,
Serpent, waert groet²⁾ om ons, vorwaer.

Adam, verstaet mijn redene claer:
Ic bringe u meere³⁾, die emmer geprueft
Moet sijn, ende die ons sere behoeft
Te doene, want wijs selen genesen
Van der doot.

Adam.

Wat soude dat wesen,

1) Minen van mine d.i. het Fransche mine: vena: et natura, ingenium; et vultus, species, status: kil.

2) Groet: lees goet.

3) Meere d.i. tijding, mare, vanwaar b.v. niemare d.i. nieuwstijding; vermaard, onmare en derg.

[p. 339]

Vrou Yeve, dat ghi met nernste begeert
Aen mi? Eest dat ghijt mi vercleert,
Ic salre in doen sonder verdrach
Tuwer liefden, dies ic vermach;
Want noode so soudic u vererren,
Soet redelic si.

Yeve.

Dan, sonder merren,
Adam, so wilt na mijn begeren
Deser vrucht nutten, sonder ontberen,
Van die in midden¹⁾ staet gegroyt
Den paradise; want claerlic doyt²⁾,
Ghi werter bi, dats wel mijn weten,
Ontsterfelic en groot.

Adam.

Ja, hebdi vergheten,
Dat ons de here sonder genoet
Van diere vrucht te eten verboet,
En dat wi elder na ons gevoech
Van allen vruchten nutten genoech,
Maer dat wi emmer niet en daden
Tegen tgebod?

Yeve.

Laet u geraden,
Lieve Adam, op alle trouwe,
Et³⁾ vander vrucht.

1) Midden: in midden den paradise is eene zeer gewone constructie in het Mnl., b.v. Rijmb. vs. 4777:

In midden den vloer stont een outaer;

St. Christ. vs. 1519:

Somwile des avonds als si quam weder,
Ginc si in midden thues op en neder,

en bormans bl. 95, bl. 378 (alwaar in midden den dach en in midden tfelt), bl. 402 (alwaar, gelijk hier, in midden den paradise, en wordt opgemerkt dat in midden zoowel den datief als den accusatief regeert). Over het Mhgd. enmitten zie benecke II, bl. 197.

2) Doyt: ‘want claerlic doyt,’ want dit klaerlijk daeruit voortkomt. Zie wegens dooijen de Verhandeling over de Geslachten van bilderdijk bl. 131:’ aldus willems, en desgelijks oudemans in voce doyen.

3) Et van eten, zeer gewone vorm van den imperatief.

[p. 340]

Adam.

Ach, weerde vrouwe,
Wi en hebben emmer geen noot van dien
Te doene tegen des heeren verbien.
Hier staet soe menegen boem seer lieflic
Gegroyt, wiens vruchten sijn gerieflic
Van scine, van roke, ende oec van smaken:
Wat node waerts, dat wij dan braken
Tgebod Gods ende tegen sijn woerden
In contrarien dan overhoerden¹⁾,
Die ons tsier lieften²⁾ heeft besneden
Te deser hoecheyt?

Yeve.

Keeren, sijt te vreden.
Adam, wi selen den here wel payen,
Getroest u dies; laet u gerayen,
Wi selender vrame bi ontfaen,
Dat hopic. Hout, siet.

Adam.

Ic saelt bestaen,
Al eest mi tegen, maer tuwen begeerne
En willic mi niet pinen te weerne.
Ic hebt gedaen. God laet ons vromen
Ende tenen salegen ynde comen.

(Selete cort.)

God.

Ic die ben ende hebbe ghemaect
Alle dinc, ende van nieute³⁾ omstaect,

1) Overhoerden van overhoeren d.i. ongehoorzaam zijn. clarisse Hem. d. Hem. bl. 218 zegt van overhoricheit: ‘het staat over tegen onderhoricheit, dat gehoorzaamheid, onderdanigheid beteekent;’ voorts haalt hij aan overhorich, dat mede alhier vs. 294 voorkomt. Voor het w.w. overhooren heeft kil. alleen audire aliquem; ook plantijn en de Teuthon. en de meeste Gloss. geven het niet op.

2) Lieften: tsier lieften d.i. naar zijn geliefte, naar zijn wil: zie kil. in voce, alwaar liefte met beliefte wordt gelijk gesteld.

3) Nieute voor niete d.i. niet, het niet nam. Omstaect d.i. volgens willems gevestigd, eig. met staecken omgeven, dus zooveel als omheinen, omtuinen.

[p. 341]

Ende op¹⁾ rechtverdicheit gescepen,
Ben nu bi redenen in dien begrepen²⁾,
Dat ic justicie sal doen baren³⁾
Op hen, die overhorich waren
Mijns geboots, reyn int behagen.
Dies selen sire penitencie om verdragen
Soe lange, als recht met redenen brieft⁴⁾,
Dats hem van desen boete geheft;
Dan sal mijn gramscap sijn geswicht
Van den sonden, die sij in mij
Hebben bedreven. Adam, waer sijdij?

(Adam sal comen met enen blade gedect ende Yeve oec.)

Adam.

Here, ic hoorde u stemme, ende wert in vare,
Mids dat ic naect dus ben int clare.

God.

Adam, wie hevet u doen weten,
Dat ghi naect waert? Dan, du hebs gheten
Der vrucht des houts, dwelc ic verboet.

Adam.

Dwijf, die ghi als mijn gemoet
Teenre ghesellinnen hebt gegeven,
Graf mi den raet.

1) Op d.i. op voorwaarde van, met; verg. L. Sp. Gloss.

2) Begrepen (van begripen) d.i. op uit, van idee: Bloeml. Gloss., alwaar de plaats van Floris vs. 3151:

Claris was wijs ende van sinne,
Ende decte hare twier minne,
Ende was emmer begrepen in dien,
Dat si gherne hadde ghesien,
Dat verholen ware bleven
Die minne, die de kinder dreven.

Zie ook oud. in voce.

3) Baren d.i. openbaren, doen blijken.

4) Brieft van brieven d.i. gebieden: eig. litteris sive epistolis significare, denuntiare: kil. Als recht met redenen brieft beteekent dan: als recht en billijk is. Ik merk verder op, dat in het volgende vers boete de eerste naamval is, zie beneden vs. 505.

[p. 342]

God.

Twi hebstuut bedreven?

Yeve.

Tserpent heeft mi bedrogen int waen¹⁾
Mids sinen rade.

God.

Wantstuut²⁾ hebt gedaen,
Serpent, soe seldi vermalendijt
Sijn ende bliven tewiger tijt
Onder alle dieren ende beesten ter erden,
En tusscen di ende dwijf sal werden
Viantscap ende haren ende uwen sade,
Ende u hoet sal vroech ende spade
Bedruct wesen onder haer voete.
Ende, Yeve, ic sal di onsoete
Vermenichfuldegen u ermoe,
In arbeide seldi spa ende vroe
Dijn kinder baren, ende sonder fijn
Seltstu onder tsmants macht sijn.
Adam, om dat ghi sonder noot
Uut uus wijfs rade, dwelc ic verboot,
Aet van den bome, sal deerde, wilt merken,
Vermalendijt sijn in uwen werken;
In arbeide seldi van haer gevoet sijn;
Dornen, distelen, aldus moet sijn,
Sal si u bringen; crude seldi eten
Der erden; oec seldi int zweten
Dijns aenscijns dijn broet eten vornoemt³⁾,
Tot dat ghi weder ter erden coemt:
Want van slike ende van eerden
Sidi gemaect en weder selt werden,
Mits dien datstu dus hebt gebroken
Mijn hoge gebod; tmoet sijn gewroken,
Des en can nyemen doen beweerte⁴⁾.

1) Int waen d.i. in dien waan.

2) Wantstuut: want is omdat; tuut is du het, de s (voor des) staat pleonastisch, evenals vs. 349 in datstu dus enz.

3) Vornoemt d.i. (?). Of mogen we vornoemt in verdoemt veranderen en zoo den tekst herstellen?

4) Beweerte d.i. afwering, tegenstreving. oud. in voce. Verg. vs. 441, 574, 828 beneden, alwaar het woord beweren als w.w. in gelijken zin.

[p. 343]

Bi mi moet risen rechts begeerte:
So wel hem diet volcht ende na mi hayt¹⁾.

Waer sidi, mijn ingele? Hebdi genayt
Van desen besondegen²⁾ haer lieder clere,
Soe ict beval?

Een ingel.

Siet, ja wi, Here;
Si sijn bereet tot uwen vermane³⁾,
Soet redelic sij.

God.

Nu, doetse hen ane.
Ic sal hen helpen decken haer lee,
Ende slutense hier uut deser stee,
Daer van nu voert na desen tijt
Negeen natuerlic mensce en blijt⁴⁾,
Ja, sonder enege, die int versterken
Mijn prophecie selen vol werken
Ter vramen van hen, die na dbehoren
In minen name werden herboren
Int salege doepsel, sonder verlaet,
Tot haren behouwe. Nu, Adam, gaet,
Hier uut moetti gesloten werden
Ewelic om u overterden⁵⁾:
Ghi hadt te wensche al uwen cuere.
Serubin, blijfter staende vuere:
Met uwen zwerde, sonder sparen,

1) Hayt van hayten d.i. verlangen (het Fransche haiter, waarover zie roquefort in voce).

2) Besondegen van besondech d.i. zondig. V.d.L.O.H. vs. 1414:

Ic ben een besondichste wijf
Die nie ter werelt ontfinc lijf,

regels, die ik aanhaal om den eersten te emendeeren: lees een die b.w.

3) Vermane van vermaen d.i. bestraffing; admonitio, adhortatio: kil. ‘Ze zijn bereid om het doemvonnis aan te hooren’: wil de engel zeggen.

4) Blijt: voor blijft evenals elders swijt voor swijcht: zie beneden vs. 844.

5) Overterden: zie boven bl. 134. In het volgende vers is al uwen cuere: al uwe keuze; ‘gij hadt al wat gij kondt wenschen te kust en te keur.’

[p. 344]

Seldi dese suver stat bewaren:
Hets mijn bevelen, dat ghijt doet.

(Dingel Cherubin blijft staende tot Adams doot).

Dingel.

O Here vol gracien, in uwer oetmoet
Ghevic mi over sonder verdrach.
Ghi hebbet al in uwer behoet,
Want ghi in uwer genaden soet
Hebt doen verscheeden¹⁾ nacht ende dach;
Van uwer groetheit niemen en mach
Te vollen begripen; benic wel vroet,
Ghi blijft ende waert, eer oude²⁾ plach;
Grondeloes vloyende soe es u vloet:
Dies men u lof toe scriven moet.

(Selete sanc of spel).

Adam.

O laes, wat salic nu bestaen,
Erm, onsalich knecht vol rouwen!
Wat salic maken? waer salic gaen?
Hoe hebdijt, erm keytijf, gebrouwen³⁾!
In weelden haddi u mogen houwen,
Daer ghi nu ellindich blijft:
Die duecht wilt lonen met ontrouwen,
Hets redelic, dat hijs druc bedrijft.
Ic heb gesteken⁴⁾ ende ghekijft

1) Verscheeden: voor verscheyden d.i. afscheiden, scheiding maken: zie Rijmb. Gloss.

2) Oude d.i. ouderdom, tijd volgens willems, die de uitdrukking vertolkt met: ‘eer de ouderdom, eer de tijd bestond.’ ‘Eer oude plach’ was hij er, dat wil zeggen: hij is niet aan ouderdom, aan oud worden, onderworpen, gelijk de schrijver van den L. Sp. (I, i, vs. 48) het uitdrukt:

Die noyt, noch min noch mere,
Beghin noch ende en heeft,
Ende altoos zonder ouden leeft.

3) Gebrouwen van brouwen d.i. hier aanleggen.

4) Gesteken van steken d.i. vechten, met ghekijft een dier tautolegomena, waarvan het een het ander verklaart. plantijn heeft jouster, courrir la lance, eig. stek-spel houden.

[p. 345]

Tegen den meester der meesteren gemeene,
Mij selven hebbicker mede ontlijft
Ende ewelic brocht in bitteren weene.

Yeve.

Ay laes, nu vinden wi ons alleene,
Die tierst van Gode waren bevrijt¹⁾:
Tserpent, die scalke beeste onreene,
Heeft ons bij rade aldus ontwijt.
Wij moesten emmer sijn benijt,
Om dat wi dus in eren saten:
Wi hebben ons qualic daer in gequyt²⁾,
Dies sijn wi nu aldus verwaten³⁾.

Adam.

Vrou Yeve, ten can ons niet gebaten,
Dat wi veel meer rouwen dreven,
Maer hopen wi in der caritaten,
Die ons de Here van desen wilt geven.
Wi hebben ons selven brocht int sneven
Onversien, bi dommen rade:
Dies laet ons bidden den Here verheven,
Dat hi ons toene sijn genade.

Yeve.

Gheminde man, hout, nemt dees spade,
Daer mede soe moetti wercs beginnen:
Met bitteren arbeide ende met smade
Soe moeten wi onsen nootdorst⁴⁾ winnen.

Adam.

Laes, int paradijs daer binnen
En hadden wi des negenen noet,
Want alle vruchten, na tsheren verzinnen,

1) Bevrijt van bevrijen d.i. beveiligen; munire, tutum reddere: kil.

2) Gequyt van quyten d.i. kwijten, vroeger natuurlijk zwak vervoegd.

3) Verwaten d.i. vervloekt van verwaten, in het Mnl. zeer gewoon evenals vermesamt (van vermesamen) en vermaledijt. Oorspronkelijk 1^o hard op het lijf vallen, 2^o scherp aanspreken, 3^o dreigen, weigeren, enz., diefenbach II bl. 604 vlg.

4) Nootdorst d.i. nooddruft.

[p. 346]

Die wiesen, alsoe hise geboet,
Eer hi ons dus daer buten sloet.

(Selete, pause).

Nijt.

O Lucifer meester, verhuecht u, lieve!

Lucifer.

Hoe gevaren, Nijt?

Nijt.

Juust tonsen gerieve
Eest comen: wi en souden cume anders wenscen.

Lucifer.

Eest waer? Duvel, eest waer?

Nijt.

Jaet: alle menscen,
Die moeten nu sterven, dats verloren,
Ende dan selense ons toe behoren
Ende bliven bi ons hier inder qualen¹⁾,
Ocht thoechste recht sal moeten falen
Ende dat voertspel²⁾ des groets heren.
Maer, hemel ende eerde soude eer verkeren,
Eer hi veranderde luttel of yet
Die regle van rechte.

Lucifer.

Dats wel bespiet!
Hulpe longeren, nu horic vrij.
Comt dus die mensce met ons hier bi,
Soe sal hi betalen ons gequel,
Dat wi hier lijen.

Nijt.

Mijn mager vel,

1) Qualen van quale d.i. pijn: zie boven bl. 94 en 174.

2) Voertspel d.i. profetie: willems. Verg. vs. 484 beneden.

[p. 347]

Dat ic dus na heb liggen verbiten,
Es nu soe vrolic, het waent spliten
Om dies, dat ic den mensce verheven
Met Gode dus heb gebracht int sneven!
Hadde hi de vroude beseten so soete,
Ic hadde af gheeten hande en voete,
En haen wijs hem niet connen beweren
Haer welvaert.

Lucifer.

En weet mi hoe gebeeren¹⁾!
Mi selven en canic niet bedwingen!
Ic sal uut minen velle springen
Van bliscepen, dat ghise dus uut duechden
Hebt getrocken! Soe groten vruechden
En hadde noyt duvel voor desen int lijf!
Nijt, ic geef u voor dit bedrijf,
Dat ghi an Adame hebt bedreven,
Dat ghi voert ewelic selt leven
Op deser werelt, ende daer na erfelic
Seldi wesen altoes onsterfelic;
Oec blijfdi hier met mi gecroent
Inder hellen.

Nijt.

Soe worden gehoent
Veel sielen die ic noch sal betrapen;
Ende clerke, moencke, canoenke, papen,
Die pittereren²⁾ selen te strie
Op anderen bi giericheiden en bi nie,
Die salic hier noch met hopen bringen,
En doense in onsen ketel springen
Van boven neder, bi menegen cudde,
Ongetelt.

Lucifer.

Ic lache, dat ic scudde,

1) Gebeeren d.i. aanstellen, hetzelfde als ghebaren: zie oud. Gloss.

2) Pittereeren: ‘die impetreren zullen ten strijde?’ - vraagt willems. Ten strijde is zeer zeker juist voor te strie (verg. in het volg. vers nie voor nijde), maar pittereren? Over impetreren verg. oud. in voce, en roq. in voce empetrer en impetreir: het geeft weinig. Zit er ook empieteeren in?

[p. 348]

Om dat de mensce, die was verheven,
Aldus der gracien es ontdreven,
Die hem die here dor sijn gena
Verleende, en sal nu moeten met sma
Bi ons sijn. Twas een abel practike,
Daer ment soe coecte!

I. Duvel.

Noyt des gelike
En hoorde geen duvel singen noch lesen
Van liste. Nijt, ghi suit claer wesen
Lucifers raet in allen dingen;
Ghi selt allene meer wercs toe bringen
Dan al de duvels of neckers broet
Der ganser hellen. De sake eyscht spoet,
Om te vervolgene tot meer profijts,
Hoe dat verkeerde.

Lucifer.

Nu toe in tijts
Vor den rechtere, soet behoert,
Eer dat vercoele: wi selen hem dwoert
Verhalen, dat hi hen lieden spelde
Als hise int paradijs ierst stelde;
Dan als wijt hem aldus vorbringen,
Hi en saels niet loechenen.

Nijt.

Hi en canse niet verdingen
Bi rechte; ende anders, in genen kere,
Dan redene ende recht en gheert de Here;
Tegen recht en ginchi niet een hoy
Om hemel en eerde.

Lucifer.

Scoy, duvel, scoy
Tot vor den rechtere: het geeft wel vrame
Terstont te besoekene¹⁾. Brinct met Adame,

1) Besoekene van besoeken d.i. beproeven, onderzoeken.

[p. 349]

Dat hi sijn vonnesse hoer laet sien:
Na sijn mesdragen sal recht gescien,
Dat hopic an die gerechtiche
Des groets heren.

Nijt.

Nu, ghi moet me,
Adam, aenhoren tvonnesse van Gode.
Ghi hebt contrarie sinen gebode
Bi uwen consente willen sondegen:
Dies seldi van ons horen becondegen,
Wat boeten datter toe behoert
Tselker mesdaet, ende ghi tert voert;
Yeve, ghi hebt bedreven tfeit,
Dus moettier oec aen.

Adam.

Het es de waerheit,
Dat wi bi onversienen rae
Tgebod braken, des hoert genae,
Des heren, ter saken, om cort verclaren,
Want wire doch verleit in waren
Van u, viant, die ons uut spite
Brocht hebt aldus te Gods verwite¹⁾;
Ende uut u es, lude ende stille,
Geresen den swaren overwille²⁾,
Die wi in mensceliker natie
Broesscelic wrachten: dies hort wel gratie
Van den rechtere: dit aengesien,
Hopix genade.

Lucifer.

Neen, wacht u van dien:
Van gracien en wasser niet gesproken.
In rechte, begeric, dat si gewroken
Die sonde des overwils, bedreven
Van u beiden, en dat int sneven

1) Verwite van verwijt d.i. schande, oneer: Rijmb. Gloss.

2) Overwille d.i. aanmatiging, overmoed: kil., van waar overwilligh.

[p. 350]

Ghi ende u afcomst gemeene
Ewelic bliven selt in weene,
Want ghi verhoert¹⁾ hebt den volleestere
Des hemels enter eerden.

Nijt.

Alsoe waest, meestere,
Dat sijn de crude²⁾, vor waer soe sijnt.
Al waerdi van ons in dien gepijnt
Dat ghi dit deet en hebt gedaen,
Ghi haddet mogen wederstaen,
Wat ghi van Gode had uwen wille
Te doene: aldus te desen gescille
En hoert geen gracie, ic zegt u plat;
Ende oft ghi uwen wille hadt
Te doene, en consti dan ons beswaringe
Niet wederstaen, tes al plaringe³⁾
Dat ghier tegen te seggen moogt weten:
Bi rechte salment u af meten.
Tes verloren veel gemaut
Ocht gepluert⁴⁾.

Lucifer.

Mi hoert alst naut⁵⁾
Oec daerin te sprekene een woert.
O alder rechtverdichste rechter, hoert.
Ic bid u, dat ghi hier op let:
Ghi hebt den mensce gegeven een wet,
Ende in menichfuldegher wijse
Gestelt in uwen paradijse,
Ende hem geseit en weten laten,
Te wat uren si van den houte aten,
Dat daer in midden den pleyne stoet,
So sou hi sterven: dus, rechter goet,
De mensce heeft ongehorsamheit
Bewijst ende u gebod weerleit⁶⁾:

1) Verhoert zie boven op vs. 58. Volleester d.i. voleinder van volleesten: kil.

2) Crude: zie vs. 158.

3) Plaringe d.i. gekkernij, zot geklap: zie mertens Playerw. bl. VI en VII.

4) Gepluert van plueren d.i. tieren; ‘van ploderen, in het Hoogduitsch plauderen, strepere;’ willems.

5) Alst naut d.i. als nu, thans.

6) Weerleit van weerleggen d.i. verwerpen, ter zijde stellen; kil. heeft: rejicere, repudiare, enz.

[p. 351]

Dies eyschic, datti sterve al voren,
Ende dat mi dan sal toe behoren
Sijn siele, ende daer na emmermeere
Sijnder nacomers.

Nijt.

Tes redelic, heere,
Want de mensce, also men weet,
Heeft af geworpen u zuver cleet,
Ende es uwer gracien contrarie vonden,
Ende ons cleder aen gedaen van sonden.
Ten es geen wonder, dat ghi u bolcht¹⁾:
Hijs u ontgaen ende ons gevolcht,
Ende ofti, here, aldus int fijn
Met u niet en wilde, so moesti met ons sijn,
Want u contrarie in rechts bediet
Ons gebod dede ende duwe liet:
Aldus en can hi hem niet beweren
Bi genen rechte, na ons vercleren,
Hi en moet ons ewelic horen toe
Ende al de sine.

God.

Lieve Adam, hoe
So hebdi u selven hier toe gegeven?
Waerdi van mire gracien moe,
Daer ic u toe hadde verheven?
Ghi hadt hier binnen mogen leven
Termijn van redeliken jaren,
Dan haddi ewelic sonder sneven
Daer boven in dewige vruecht gevaren.
Nu es verloren dijn mesbaren:
De regle van rechte sal moeten gescien;
De duvels eysschen om u mesvaren,
Dat ic u wise te hem lien.
Wetti iet te seggene te dien
In u behulp op tsviants treeken,
Sprect op: elcx sake wel oversien,
Soe en sal hier niemen geen recht gebreken.

1) Bolcht van (hem) bolgen of belgen d.i. verbolgen zijn.

[p. 352]

Adam.

Lacen, here God, en weet wat spreken,
Ic kynne, dat ic de sonde dede.
Maer, genadechlic soe wiltse wreken
Op mij ende minen nacomers mede.
Selen die moeten den ewigen vrede
Derven om onser beider sonden,
Dan dunct mi geen gerechtichede,
En si mesdadich niet en sijn vonden
Anders dan wise hebben gebonden
In sonden bi onversienen rade:
Mi dunct, hier hoert wel toe genade.

Nijt.

Antworde van desen, here, wilt verstaen.
Die sondare, die moet loen ontfaen
Na dat es sijn weerdichede
Van hem daer hi de sonde aen dede,
Oec sidi geduerech rechter, here,
Dus moet de beteringe nemmermeere¹⁾
Van de sondaren sijn bedreven
Die tsegen u in sonden sneven;
Oec dor u groetheit, hort wes ic meene,
Waer die emende²⁾ veel te cleene
Van hem gedaen, die tfeit selve wrachte:
Dus moet dan arnen³⁾ al tgeslachte;
Ende noch en dade u uus selfs genoech
En waer u dit niet groet genoech,
U grote mogentheit aenghesien,
Wist men meer wraken te doen gescien
Dan aenden mensceliken knecht.
Bi redenen ende dies versuekic recht,
Here, op een cort, sonder verdrach.

God.

O mensce, wat horic van di, o wach!
Rechts soe sal ic mi moeten bewinden⁴⁾.

1) Nemmermeere: tier bij ontstentenis van en in positieven zin.

2) Emende d.i. het Fransche amende.

3) Arnen d.i. boeten, eig.: de vruchten inoogsten van zijne daden. Verg. teuthon: in voce arnen, (ernarnen), waar de hr. bormans m.i. terecht erarnen lezen wil.

4) Bewinden (tem) d.i. in toepassing brengen, een woord, ‘dat niet alleen omwinden, inwikkelen, maar ook besturen, regeren (administrare) en vandaar behandelen (tractare) beteekent’: clarisse t.a.pl. bl. 297. Zoowel voor handel en bedrijf uitoefenen wordt het gebruikt als in den zin van in praktijk brengen, gelijk hier: ‘Ik zal verplicht zijn recht te doen’: willems. Verg. Hem. d. Hem. vs. 466:

Op dat hem elc daer mach bewinden
Sire neringhen in vreden.

[p. 353]

Want na dat redene en recht vermach,
En condier geen onscout tegen vinden.
Ic dede u lieden als mijn verminden¹⁾
Ende coes u te mire glorien bequame,
Maer ghi hebt u laten verblinden,
Dies salder u af risen blame.
Want al, dat mensceliken name
Voert aen sal dragen na desen tijt,
Geboren werdende van Adame,
Die worden van mi vermalendijt,
Ende geefse u over in u berijt²⁾,
Viant; wanneer si selen sterven,
Soe seldise om deser sonden spijt
Met u inder hellen erven:
Dit vonnesse gevic te deser werven.

Lucifer.

Lof, rechter, van uwen rechte vercoren,
Wi dancken ons uwer weerdicheien.

Nijt.

Ghi hebt gemindert onsen toren,
Lof, rechter, van uwen rechte vercoren.

Lucifer.

Wi selen gaen stampen³⁾ en smoren,
En tegen hen lieden ons coken bereyen.

1) Verminden van verminnen d.i. beminnen: Rijmb. Gloss., en beneden vs. 957, 958.

2) Berijt: een woord, waarover wijlen de hr, van dale in den Taal- en Letterbode III bl. 187 vlgg. breedvoerig uitweidt: zie vooral bl. 192. Het beteekent 1^o rechtsgebied, jurisdictie, eig. ‘berijding, de daad van berijden, het berijden, tot oefening van de rechtsmacht’; 2^o ‘grondgebied, dat men berijden mocht; landstreek, welke aan het berijd onderworpen was; de uitgestrektheid, welke de schepenen, de burggraaf of zijne dienaren af te rijden hadden.’ ‘Geen wonder - voegt hij er bij - dat berijt in de volkstaal niet alleen de beteekenis kreeg van omtrek, omvang, gebied, maar ook die van macht, heerschappij, bedwang, bereik’, die hier o.a. voorkomt.

3) Stampen en smoren d.i. schelden en slaan; intonare verbis et verberibus, ventose minari: projicere ampullas et sesquipedalia verba: ira agitari., supplodere insultare’: kil.

[p. 354]

Nijt.

Lof, rechter, van uwen rechte vercoren
Wi bedancken ons uwer weerdicheyen.

Lucifer.

Scoyen wi, duvel, sonder beyen
Tot in den groten kakebo¹⁾!
Gawi de plaetse lingen²⁾ en breyen:
Het comter nu al, des ben ic vro!

Nijt.

Het worter bestiert, seg, so, Heer, so.
Laet werden, laet wassen Adams tronc,
Si moeten alle, in desen no,
Bi ons springen enen spronc,
Ja sijnse out of sijnse jonc.

Lucifer.

Ghi, helle, hoert, wes ic doe bekint:
Doet maken alrande instrumint
Van ruesters, van craulen³⁾ en van tangen,
Daer ghi den mensce met selt ontfangen,
Van cupen, van pannen ende van ketelen,
Van pecke en van gloyende zeetelen,
Om yegeliken nae sinen state
Tontfane; coninge en prelate,
Al saelter comen, rijf⁴⁾ en raf:

1) Kakebo d.i. ketel (cacabus: du cange in voce).

2) Lingen ende breyen d.i. uitleggen in de lengte en in de breedte.

3) Craulen; zie over dit werktuig (drietandige vork) in de keuken zoowel als in de hel gebruikelijk V.d.L.O.H. vs. 4024:

Die duvele

hebben cravele vele gereet,

Vaste, sware, gloeiende heet,
En houden die caitivighe sielen:
Hen waer beter dat sie wielen!

Verg. vs. 4282: over het algemeen is de beschrijving van de hel in dat dichtstuk zeer lezenswaard.

4) Rijf d.i. breed, overvloedig, rijk. Raf d.i. de tegenstelling daarvan volgens willems, die rif en raf verklaart met ‘breed en smal, wat gerijffeld en geraffeld is.’ Ik houd mij aan den hr. de jager Lat. Verscheid, bl. 460, die de uitdrukking vergelijkt met het Engelsche riffraff d.i. uitschot, eig. dooreen gehutselde hoop, en haar gelijkstelt met overhoop, door elkander, zonder onderscheid: zie woecester's Diction: en wheatley A Dictionary of reduplicated words in voce. Over raf zie kil. in voce: hij heeft: ‘ligulae cubitales vel bicubitales ex ventre rhombi piscis.’

[p. 355]

Maect u bereescap en comes af¹⁾,
Sijt blide en vro! Helle, maect feeste:
Het wert al onse, beide minste en meeste!

Groet gerommel ende geruusch salmen in de helle maken met alrehande geruchte. Ende dan selete.

Adam

(seit tot sinen kinderen:)

Och lieve, geminde kinder vercoren,
Wi hebben de gracie Gods verloren,
Des moeten wi alle als erme slaven
Labueren, luken²⁾, dersschen ende graven,
Ende winnen in regen, in couden met sere,
Daer wi bi leven.

I. Kint.

Lof hebbe die here,
Die mach ons troesten van allen hindere.

Adam.

O laes, mijn uutvercoren kindere,
Ic werde versleten, out en cranc,
Dus dese ellinde valt mi te lanc,
Want ic heb hier in pinen sware
Geleeft over IX^c jare,
Dies mijn siecte es ongemeten;
Lacen, nu soudic geerne weten,
Wanneer dat ic de medicine
Gecrigen sal van mire pine,
Woude mi yemen den zin ontbinden,
Soe waric vroe.

Dander kint.

Wildi yet sinden
Ten paradise, dat men daer vrage
Om medecine tot onsen behage,

1) Comes af van afcomen d.i. afmaken: oud. Bijdr. in voce sub 5.

2) Luken d.i. beluiken, omheinen: zie kil.

[p. 356]

Hoe dat u boete sal gescien,
Van uwer qualen?

Adam.

Set, gaet besien
Ten paradise in corten stonde,
Want mi lanct¹⁾ na mijn gesonde:
Dies vraecht den ingel, wanneert sal wesen,
Dat ic mire qualen worde genesen,
Ende hoe men blusscen mochte dmesval²⁾;
Gaet, spoet u, lieve.

Set.

Wel, vader, ic sal
Der wert lopen met groter haesten,
Ende besoeken ten alder naesten
Die medicine, die u mach falen.
Adieu, dits wech; om cort verhalen,
God wil u hoeden altijt vor lee³⁾.

Adam.

Lieve kinder, mi es soe wee,
Mijn herte wert zwaerder dan een loot,
Lacen, mi naect de bitter doot,
Mijn aderen crempen, mi cout mijn bloet:
Ic moet van hier.

I. Kint.

Hebt goeden moet,
Vercorne vader, ic hoep ghi saen
Vertroest selt werden.

Adam.

En mach niet ontgaen
Der doet, mi wert soe wee ter herten;
En can niet meer van groter smerten:

1) Lanct van langen d.i. verlangend zijn. ‘En zoo zeide men oudtijds mij gedenkt, mij schrikt, mij vaakt, mij ijvert en eene menigte dergelijken’: de vries War. bl. 238.

2) Mesval d. is zondeval, ook ongeluk, als gevolg van eigen schuld: verg. vs. 753.

3) Lee voor leed.

[p. 357]

Mijn zenuwen crympen, mi faelgeren¹⁾ de sinnen:
Dus leyt mi te mijnder cameren binnen;
Mijn herte bezwijct mij; ic worde soe cranc;
Die doot, die noept mij.

I. Kint.

O vaderlijc sceiden wreet ende stranc²⁾!
Die nu den ganc der doot moet terden,
Haddij mogen verbeyden dontfanc
Van Set eerlanc, oft ghi verlost mocht werden,
Die ten paradise wert es met groten scerden³⁾,
Het soude volherden⁴⁾ u, hopic, algadere
Al dinen druc.

Dander kint.

O lieve vadere
Adam, nu sidi, soet God begeerde,
Ghestorven. - Nu laetten ons inder eerde
Begraven ende bidden Gode den here,
Dat hi sijn gracie op hem kere.

I. Kint.

Wel, broeder, ic ben bereet tot desen
O laes, tmoet al gestorven wesen.

Dander kint.

Orlof, Adam geminde vadere:
Tenen sceidene so eest nu comen;
IX^c en XXX jaer hebdi geleeft te gadere,
Nochtan hebdi nu inde genomen;
Wat mach den langen tijt dan vromen!

Set.

God danc, ic heb so lange geronnen,
Dat ic sie blieken gelijc der zonnen

1) Faelgeeren d.i. afnemen, bezwijken: zie boven bl. 227, no. 5.

2) Stranc d.i. wreed, hard: zie kil. op strengh.

3) Scerden: dezelfde metathesis als in terden voor treden.

4) Volherden: lees volhenden (voor voleynden d.i. ten einde brengen).

[p. 358]

Dat paradijs, groet van gewichte,
Dwelc God met sire hant selve stichte
Tot tsmenscen vrame, reyn int gescien.
Oec hebbic den sconen ingel gesien,
Die God, dor sijn hoge weerde
Daer voer stelde met enen zweerde:
Des willic hem te desen stonden
Gaen vragen na mijns vader gesonden
Met groten nernste, sonder versagen.

Eerwerdich ingel, ic come u vragen
Na die over sware mesquame
Van minen geminden vader Adame,
Ocht enege medicine tot dien
Bij gracie tsheren sal gescien.
Sier quetsen¹⁾ naem hi geerne bet,
Dies bidt hi om raet.

Dingel vor tparadijs, Cherubin.

Verstaet mi, Set,
Ic sal u seggen, hoe en waer mede
Dat hi sire qualen, die hem let,
Gecrigen sal gesondichede.
Dit es den boem, daer hi aen dede
De sonde hier inden paradise:
Bi hem soe sal hem oec den vrede
Comen in menichfuldeger wise.
Ghi selt verstaen met desen rise²⁾,
Die ic van desen bome u trac:
Daer sal Adam, die oude grise,
Bi werden verlost sijn ongemac.
Gaet henen, plant mi desen tac
Uwen vader onder sijn hoet:

1) Quetsen van quetse d.i. wond, beleediging, kwetsuur: oud. in voce, en beneden vs. 1463.
Bet: evenals van sire qualen te bat hebben beteekent van zijne kwaal herstellen, L. Sp. Gloss. in voce bat, zoo sier quetsen (te) bat nemen: van zijne kwaal genezing bekomen: verg. vs. 761 vlg. alwaar het antwoord, en vs. 778.

2) Rise van rijs d.i. tak.

[p. 359]

Het sal op groyen, sonder lac,
Ende werden een boem, scoen en groet.
Adame soe soldi vinden doot,
Dus doet als ic u heb geseit:
Bij desen wert hi verloest sier noot,
En brocht tot sire gesondicheit
Van selker qualen als hi in leit.

Set.

Lof en danc, God, here bequame,
Soe moet u ewelic toe vloyen,
Dat uten rise tot smenscen vrame
Medecine van sonden sal bloyen.
Maer, lacen, den ghenen sal seer vernoyen,
Die selen liggen in bitteren clagen,
Na tgene dat¹⁾ God sijn gracie sal spoyen
Op trijs, dat medecine sal dragen.
Orlof, her ingel. Na Gods behagen
Soe sal u hoge begerte gescien;
Doch, hopic, sal yemen gebyen²⁾ den dagen,
Dat men vruchtbarich dit rijs sal sien.
Om te volcomene als van dien,
Dat mi die ingel maecte cont,
Soe willic sier hoger begeerten plien
Ende planten trijs in corter stont
Ten teekene, dat noch sal maken gesont,
Bij gracien tsheren, al ons geslachte,
Ende dier nu bitterlijc liggen gewont
Inder demster hellen grachte.
Ic bevele u, rijs, des heren crachte.

Hier sal men singen of spelen, en dan comt Lucifer.

1) Na 'tgene dat d.i. na dien dat. Spoyen voor spoeden d.i. verhaasten, niet vertraden.

2) Gebijen d.i. volgens willems bij-zijn. Ik houd het voor hetzelfde als gebeyen d.i. verbeiden, afwachten en alzoo zien, beleven, verg. beneden vs. 2220:

Dat wi in vreden ende in hogen
Met salicheyen den tijt gebeyen.

[p. 360]

Lucifer.

O, duvels alle, versterct u neringe,
Hier wert so over grote geeringe¹⁾
Vander sielen, die hier zweymen²⁾,
Wi en selense waer weten heymen³⁾:
Mijn buuc sal bersten int verblien
Van deser conscilien⁴⁾.

Nijt.

Tmoet hier al lien⁵⁾,
Dat van den geslachte van Adame
Es comen, dat blijct aen Abrahame
Ende Melchisedech, den iersten pape,
Die hier oec sit,

Lucifer.

Hets tonsen betrape⁶⁾,
Dat bi naturen geboren es:
Jacop, Joseph ende Moyses,
Josue, Sampsoen ende meer andere,
Yesse, Salemoen ende Alexandere,
David, Job ende Ezechias,
Daneel ende oec Ysayas:
En soudse half niet connen bedien
Wat hier getont⁷⁾ es.

Nijt.

Den duvel, van lien
Het comt hier al, eest leec of clerc,
Hoe wijs, hoe constich of hoe sterc

1) Geeringe voor gaderinge d.i. bijeenkomst, vergadering.

2) Zweymen d.i. ‘sweven in der lucht, volitare’: Teuthon.

3) Heymen d.i. verbergen, versteken (niet herbergen: willems), zooals wij stoppen gebruiken: ‘ik weet niet waar ik ze stoppen zal.’

4) Conscilien d.i. concilie, vergadering.

5) Lien voor liden d.i. komen.

6) Betrape: betrape of betrappen d.i. listig vangen, inpalmen: betrap (het zelfst. nw.) dus hetzelfde: zie oud. Gloss. Lucifer zegt alzoo; ‘het is altemaal een goede buit voor ons, alwat’ enz.

7) Getont voor getoont van toonen. Wat hier getont es d.i. wat hier te zien is, dat zoude Lucifer niet kunnen (en soudse d.i. in (ic en) zoude ze) opsommen (bedien).

[p. 361]

Dat si sijn mogen, tcomter al na,
En elc sit hier na sinen sta¹⁾.
Den last valt groet, al doewijt geerne.
Wie salt ons beletten?

Lucifer.

Twaer quael te beweerne:
Niemen en mocht ons so verdullen,
Wi²⁾ selen den groten kakebo vullen:
Noit scure en was so vol gestommelt
Met scoven.

Groet geruchte inde helle.

Nijt.

Hoort, hoe men rommelt:
Het dunken mi horselen, die daer swermen,
Soe cruysschen³⁾ de zielen.

Lucifer.

Laet crisen, laet kermen:
Wi selen ons selven aen hen wreken!
Scoy wech, laet ons de brander⁴⁾ vort steken.

Gheruchte. Dits tclagen ende tkermen in de helle van den vaders.

Adam.

O alder rechtverdichste rechter verheven,
Hort mi Adam, het dunct mi tijt,
Want in den boeken so staet gescreven:

1) Sta voor staete: ‘the right man on the right place’ is de bedoeling, elk naar rang en waardigheid: zie boven vs. 664.

2) Wi: lees wine d.i. of wij.

3) Cruysschen d.i. schreeuwen, kermen, krijten: het woord staat ongetwijfeld voor crijschen, kil.

4) Brander: meervoud van brand (Bloeml. Gloss) d.i. brandend stuk hout. Vort steken staat tegenover op steken (d.i. wegsteken, verg. recondere gladium in vaginam, kil.) en beteekent te voorschijn halen, voor den dag brengen: zie L. Sp. en Hildeg. Gloss.
Dat met dergelijk tuig de duivelen gewapend waren, leeren plaatsen als Brandaen vs., 1094, 1105; v.d.L.o.H. vs. 4281. Ze droegen die brande (of brander) in de hand en gooiden er meê, bij aanval en verdediging.

[p. 362]

Nader grootheit der sonden bedreven
Soe moet ment beteren sonder respijt,
Ende wie dat in dootsonden blijt,
Vint men inder scrifturen claer,
Die moet der penitencien lijt
Daer voer gedogen ende int gestrijt¹⁾
Der pinen bliven menich jaer.
O here, nu eest wel openbaer,
Dat wi V^m jaer tuwer weerden²⁾
Hier hebben geseten, ende op der eerden
IX^c jaer oec hebben gedaen
Penitencie, dies wilt opslaen
U ogen van gracien tonser vrame,
Here, dor uwen weerdegen name.

Yeve.

Eest u bequame,
O here, ic, Yeve, bid u om gena
Der mesdaet, die bi minen ra
Gesciet is, dwelc alle creaturen
Genieten³⁾, dat mi nu rout te spa.
Ontfermt u onser sonden qua,
Die donsculdege met ons besueren
In desen kerkere.

I. Ander.

Hoe lange saelt dueren!
O God, of ghi den hemel scordet,
So waer ons allen wel gesciet,
Met uwer claerheit tdoncker dorbordet,
Ende brocht ons, daermen ewelic siet.

1) Gestrijt d.i. strijd, gevecht: oud. in voce.

2) Weerden: tuwer weerden d.i. ter eere van u, zooveel als: ‘omdat uwe waardigheid, uwe eer, het vorderde (zie vs. 104).

3) Genieten d.i. bezuren. Verg. het Mhgd. nieten en genieten, waarvan benecke II bl. 348 zegt, dat het, in tweede beteekenis, te kennen geeft: ‘ununterbrochen mit etwas zu thun hahen, wobei man eine ganz passive rolle spielen kann. Der gegenstand ist entweder angenehmer oder unangenehmer natur, a. mit etwas angenehmen beschäftigt sein, vergnügen daran haben, enz. enz.; b. (bl. 349) mit etwas unangenehmen zu schaffen haben, es ertragen, es leiden müssen:’ aldus is die beteekenis van bezuren (oud. in voce) te verklaren.

[p. 363]

David.

O, waer zijn, here, die ontfermicheden,
Die ghi besworen hebt vorleden
Davitte, dinen knecht getrouwe,
Die hier nu met bitteren rouwe
In zwaerder ellinden sit geplaecht?
Ontfermt sijns, die u dliden claecht,
Want seker wi sijn in bitteren sere.

Job.

O God, antwoordt mi, lieve here,
Hoe vele gerechticheiden van mesdaden
Ic, Job, sal moeten liden noch meere,
En wilter mi cortelinge¹⁾ af ontladen.
Oec toent mi, here, dor u genaden,
Twi ghi u aenscijn bercht dus lange
Vor mij: hoe moechdi ons dus gescaden²⁾
Te laten in der duvelen bedwange?
Tverdinken van desen valt mi seer strange³⁾,
O here, ontbint den zwaren bant:
Ic loefdu met woerden ende met sange
Nu houdi mi, scint⁴⁾, vor uwen viant.

Ysayas.

Alsoe ic inder scrifturen vant,
Doen ic op de werelt was,
Soe dedic van doen u allen becant
Als die prophete Ysayas:
Soe seide ic u, hoe dat ic las,
Dat een kint soude sijn geboren
Van eenre maecht, sijt seker das,
Dat lossen⁵⁾ soude, dat was verloren.
Dat kint soude na sijn behoren
Heten God, na mijn verclaren:
Dus, vriende, soe ic u seide te voren,

1) Cortelinge d.i. in korten tijd, eerlang evenals cortelicke: Rijmb. Gloss.

2) Gescaden d.i. benadeelen. Te laten lees En laten. Verdinken in het volg. vers is zooveel als overpeinzen: zie boven bl. 166 en bl. 88.

3) Strange d.i. hard: kil.

4) Scint voor scint het van scinen in den zin van blijken.

5) Lossen d.i. verlossen.

[p. 364]

Saelt al volscien; drijft geen mesbaren,
Den tijt, die naect ons sonder sparen.

Adam.

Verhuecht u, vriende, ende blijft in hopen:
Die prophecie en mag niet liegen.

I. Ander.

De gracie Gods steet al noch open:
Verhuecht u, vriende, en blijft in hopen.

David.

Hoe ons dees demsterheit mach nopen,
Gods woert en sal ons niet bedriegen.

Adam.

Verhuecht u, vriende, ende blijft in hopen:
Die prophecie en mach niet liegen.

Sanc of spel.

Bitter ellende.

(op crucken, ermelic gecleet.)

Lof heb de gracie des heren volmaect,
Doch benic met groter pinen geraect
Tot op dees weerelt, soe men siet,
Daer ic eens mijn vriendinne liet,
Die mi beleefde hier in mijn stede
Te blivene, ende heet Innige Bede,
Ende es getrouwe, altoes bereit
Vor de hoghe drievuldicheit:
Daer willic aen gaen, sonder versagen,
Ende haer dat bitter liden clagen,
Die¹⁾ Moyses ende haer vriende gemeene
Gedogen in den kerkersteene²⁾
Der hellen te haren ongevoege³⁾,
Op dat sijt vor den hoechsten droege:
Hen souts, dat hopic, gracie gescien.

1) Die: lees dat.

2) Kerkersteene: gevangenis, kerker.

3) Ongevoege: zie boven bl. 152.

[p. 365]

God danc, doch hebbicse versien¹⁾,
Dies hopic een sake groet van gewinne.
God gruetu, vrouwe.

Innich Gebet.

God loens u, vriendinne,
De gracie des heren wil u bescermen:
Ghi scijnt sere mesmaect.

Ellindicheit.

Dat benic, wachermen,
Soet blijct, en was noit niemen soe wee
Als mij.

Innich Gebet.

Hebdi de beene ontwee²⁾,
Dat ghi soe deerlic, en weet hoe,
U leede sleept?

Ellindicheit.

Jaic, en trugbeen³⁾ toe.
En can gestupen⁴⁾, gecnielen, gebucken,
Dies moetic jammerlic op mijn crucken
Dus henen sweyven in zwaerder allinde,
Alsoe ghi siet.

Innich Gebet.

Wie sidi, geminde?
Ghi scijnt so druckich⁵⁾, dat ghi mi deert:
Hoe es u name?

1) Versien: voor gezien.

2) Ontwee d.i. eig. in tweeën, vandaar in 't algemeen stuk (adj.), gebroken, kapot, L. Sp. Gloss., alwaar ‘die zide met enen spere ontwee steken’ (d.i. doorsteken, stuk steken) en ‘tlijf ontwee gheeselen (aan flarden geeselen.)

3) Trugbeen d.i. het ruggebeen.
Toe d.i. daarenboven: Bloeml. Gloss; dus haar ruggebeen was almede gebroken.

4) Gestupen d.i. buigen, bukken.

5) Druckich d.i. 1^o bedrukt, benauwd, bezwaard; 2^o droevig, deerniswaardig; 3^o beangst. Van de 2^e bij oud. Bijdr. in voce genoemde beteekenis is dit een nieuw voorbeeld.
Deert von deren d.i. kunnen schelen, belangstelling en medelijden gaande maken: kil. heeft - ‘gij deert my. Miseret me tui.’

[p. 366]

Ellindicheit.

Dat wert u vercleert,
Wie dat ic ben, van ende tende,
Ende wanen ic come. Och, Bitter Ellende
Soe es mijn name, hort mi vertellen:
Die oude vaders, die inder hellen
Noch liggen moeten¹⁾ houden stede,
Die namen geerne, Innich Gebede,
Sercoers²⁾ van haren bitteren lidene,
Dus, vrouwe, wisticse te verblidene,
Ghi daetter wel aen boven maten,
Want si hebben u hier gelaten
In haer stat om Gods behagen,
Dat ghi haer boetscap sout gewagen
Aenden here, die u vermint
Om u snelheit.

Innich Gebet.

Dats waer, ic kint,
Dat si mi ter meniger stede
Gelast hebben als Innich Gebede,
Dat ic hen soude sijn bereet,
Soet in den soutere³⁾ ende elder steet,
Die Moyses, Saelmon ende Davit
Ordineerden. Maer, dat ghijt wit⁴⁾,
Mijn jaghen, mijn vlieghen ende mijn volgen
En baet niet: de heer es verbolgen,
Dat ic hem, vrouwe, in desen saken
En der⁵⁾ aenrueren noch genaken;
Hi es verherdicht al in een
Ende ruect⁶⁾ mijns lutter.

Ellindicheit.

Ach, lacen, neen,

1) Moeten: lees moeten ende.

2) Sercoers d.i. hulp (secours).

3) Souter d.i. psalm: St. Amand Gloss.

4) Wit voor weet. ‘Ik zeg 't u, opdat gij 't weet’: wiilems.

5) Der van dorren d.i. durven; L. Sp. Gloss.

6) Ruect van roeken d.i. (ergens) om geven. Lutter voor luttel. De zin is: ‘en bekommert zich weinig om mij.’

[p. 367]

Soe bliven si verloren plets¹⁾,
Mijn vriende vercoren.

Innich Gebet.

Sijt niet te wets²⁾,
Allindicheit, geminde vrouwe,
Ic hebber een vriendinne getrouwe
Biden here, die mi te gerieve
Ons tale sal vueren.

Ellindicheit.

Wie esse, lieve,
Die tuwer talen sal sijn bereit
Vor den meesten.

Innich Gebet.

Ontfermicheit,
So es van deser vrouwe den name,
Die vor den here es soe bequame³⁾,
Dat onmogelic waer te tellene,
Hoe hise vermint.

Ellindicheit.

Pijnt u derweert tstellene⁴⁾,
Innich Gebet, ic bids als vuere⁵⁾;

1) Plets d.i. plat af, kort en goed (nam. gezegd): zie boven bl. 321, op vs. 132

2) Wets: sijt niet te wets d.i. volgens willems: ‘zijt niet te weidsch, jaeg er niet te veel naer, zoek er niet naer;’ en voegt hij er bij: ‘van weiden, jagen.’ - Ik geloof er geen woord van: òf sijt is een nevenvorm van set, en dan beteekent de regel gelijk vs. 1746 - want te wets d.i. te pand: verg. kausler Denkm. III bl. 326, Parthonop. en Bloeml. Gloss. -: wed er niet om, zet er niets voor te pand, wees daaromtrent niet onzeker; of wel wets is een nevenvorm van wis d.i. zeker, vast (verg. wet en wit (geloof)), en dan zegt innich gebet: wees niet te boud in uw spreken, daarvan behoeft gij alles behalve zeker te zijn. Ik geef bij nader inzien de voorkeur aan de eerste verklaring, vooral ook na lezing van hetgeen bl. 93 van het Acad. Proefschrift (Teksteritiek van Mnl. Schrijvers, Leiden W.T. Werst 1872.) van dr. j. verdam geschreven staat: ‘Te wets beteekent vooreerst te pand’; ‘vervolgens gaat deze beteekenis over in onzeker, in twijfel, omdat natuurlijk altijd de kans bestaat, dat men iets, wat men te pand zet, nooit terugkrijgt.’

3) Bequame d.i. aangenaam, immers ‘in de oogen des heeren’, zooals de geijkte term luidt. Over het woord zie boven bl. 162 en 180.

4) Tstellene: lees tsnellene d.i. te snellen.

5) Als vuere d.i. vóór alles: zie boven bl. 208.

[p. 368]

Want saelt gescien, dat wert bi huere¹⁾,
Dat hopic ende bi niemen el:
Dus spoetter u mee.

Innich Gebet.

Ellindicheit, wel,
Ic hope, si en sal mi niet verhoren²⁾:
Met minen eggere salic gaen boren
Nernstelic in den hemel een gat
Ende vliegen tot hare.

Ellindicheit.

Ghi en moecht niet bat.
Doet de bederve³⁾ sonder vermien:
Datter de ouders af verblien.

Sanc of spel, ende Innich Gebet sal dicwile metten eggere een gat willen boren in den hemel enz. ende seggen boven:

(Innich Gebet.)

O alder hoechste here almechtich,
Lof heb u gracie, di mi so crechtich
Maect, dat ic ten hemele dus saen
Des menschen bederve hier heb gedaen,
Want alsoe sciere als mi vercleert
De mensce, soe weet⁴⁾ die hi begeert,
Eest God selve, sentinne oft sant.
Noit snelder bode men en vant
Dan ic, Innich Gebede, si. -

1) Huere d.i. heur, haar.

2) Verhoren d.i. ongehoorzaam zijn. Egger, in het volg. vers, beteekent groote boor: zie weiland in voce.

3) Bederve: doet de bederve d.i. doe het noodige: verg. vs. 1286, 1431, enz. Sonder vermien d.i. zonder tijdvermijden, zonder uitstel.

4) Weet: de opmerking dat hier weet voor weet het staat, zal, vermoed ik, hier niet ondienstig zijn.

[p. 369]

Ontfermicheiden so benic bi,
Dies willic haer gaen vertogen
Mijn hoge bederve.

Ontfermicheit.

Hoe comdi gevlogen
Dus snellic, geminde vrou eersame?
Wanen es ditte?

Innich Gebet.

Vrouwe, van Adame
So comic, die tot mi dede sinden
Op der erden seer Bitter Allinden,
Die nemmermeer, also so dede gewach,
Hier boven selve niet comen en mach,
Dus heefse mi haren sin ontbonden
Ende mi met nernste aen u gesonden
Om, vrouwe, te nemen met u raet,
Ende dat ghi dan wort haer avecaet,
Als ghi selve wet, dat es van noe
Ende haer behoeft.

Ontfermicheit.

Sijt willecome, boe¹⁾,
Maer segt mi Bitter Ellinden bedrijf:
Esse niet ermelic?

Innich Gebet.

Soe maten²⁾ wijf
En sach noit mensce met ogen ane:
Haer waer seer ongereet te stane,
Hadsi niet crucken daer si op leende;
Si hulsde³⁾, si bulsde, si crochte, si steende,
Haer cleder dorscuert ende al berost⁴⁾,

1) Boe: zie boven bl. 322, No. 1.

2) Maten van mate, door kil. opgegeven als een verouderd woord dat laag, gering beduidt. Hij heeft voorts mate-lieden d.i. arme lui en mate-man d.i. arme man. Verg. meijer in voce.

3) Hulsde van hulsen d.i. hoesten, meer voorkomend in verband met bulsen d.i. kuchen: oud. Bijdr. in voce. Crochte van crochen d.i. zuchten, kermen, kreunen: t.a.pl.

4) Berost d.i. berooid: willems; liever beroest d.i. verroest, door roest bedorven van beroesten: Hildeg. Gloss. Hier bedorven in 't algemeen, versleten, vergaan dus.

[p. 370]

Haer scoen dorgaet¹⁾, haer cousen vermost,
Haer hoet dorsmeten²⁾, haer wangen dorpletst,
Haer nese dorblutst³⁾, haer ogen dorcretst
Te halven: so crupse met swaren onluste;
In LII^c jaren en hadse ruste:
Eest wonder, vrouwe, al es si verbeent⁴⁾
Van selken tormente.

Ontfermicheit.

Och, lacen, neent.
Mijn sinne verscricken, mijn hert weent bloet,
Dat si dit liden dus doegen moet:
Dies willic van haren overterdene⁵⁾
Haer advocaet bestaen te werdene
Vor den here gebenedijt.
Ic ga tot hem, hets meer dan tijt.

Selete opt cortste. Die wile⁶⁾ salmen Gode bloet sien sitten.

Ontfermicheit (tot Gode).

O alderhoechste, mogenste en mechtichste,
Rechtverdichste rechter en warechtichste,
Ic Ontfermicheit, die in minnen
Wonachtich es tuwer herten binnen,
Noit niemen en conster mi uut gedriven,
Mijn woninge moet daer ewelic bliven
Ocht de werelt opt corte verginge.

1) Dorgaet van dorgaten d.i. doorschoten: oud. Bijdr. III bl. 116 en Wb. Hooft: alwaar ‘hoe veel zij der, op een rij, met een roer oft mosketloodt, doorgaten konden;’ ook kil. heeft het. Hier is dorgaet zooveel als vol gaten.
Vermost (van vermossen) d.i. verrot.

2) Dorsmeten d.i. vol wonden en bulten van dorsmijten d.i. door en door afranselen: oud. t.a.pl. III bl. 63 in voce deursmijten, deursmiten; plantijn in voce doerslaan.
Dorpletst van pletsen d.i. kneden: kil. heeft in voce ‘palma quatere: et depsere, subigere,’ dus doorpletst zal zooveel beteekenen als ‘morwe’ d.i. (murw) geslagen.

3) Dorblutst d.i. kapot gebroken, zoodat er geen stuk van heel was, door en door gekneusd: zie oud. in voce blutsen.
Dorcretst van cretsen d.i. krabben, krauwen: kil.

4) Verbeent: zie boven bl. 211.

5) Overterdene: terden voor treden.

6) Die wile d.i. gedurende dien tijd; bloet d.i. ‘bloot, baerblijkelijk:’ will.

[p. 371]

Hoert dan, wies ic u sunderlinge
Met groten nernste ben vercleerende,
Dats dat ic intelic¹⁾ ben begerende,
Dat ghi de gevangene, die sijn gevaen,
Telivereert²⁾, here, en wiltse ontslaen:
Dies benic tu³⁾ als Ontfermicheit
Met nernste biddende.

Gerechticheit.

Ja, al ghereit⁴⁾.
Men doe haer gereetscap, si bid des boye⁵⁾,
Opdat u, here, niet en vernoye.

1) Intelic d.i. inniglijk: t.a.pl., ook oud. verklaart 't alzoo.

2) Telivereert: van telivereren nevenvorm van triveleren, beide het romaansche delivrer: St. Amand Gloss.

3) Tu: voor tot u: will. Desgelijks Limb. X vs. 447.

Dies soe comic tu om raet;

XII vs. 905:

Want ics mi sere betrouwe tu;

zie huyd. Stoke II bl. 281.

4) Ghereet d.i. gereedelijk, spoedig. Gereetschap in den volgenden regel is gelegenheid: oud. Bijdr. IV bl. 531: verg. plantijn in voce. Gereetschap doen vat ik op als bescheid doen, audientie geven.

5) Boye d.i. volgens willems vol. ‘Des boye, daervan vol zijnde: uit een overloopend gemoed. Zie kil. verbo Bo. Zoo zeggen wij nog ‘van iets beu zijn:’ Belg. Mus. IX bl. 95.
‘Deze verklaring zal wel niemand bevredigen,’ zegt de vries L. Sp. Gloss. bl. 390. Uit plaatsen als L. Sp. II, XI, vs. 21:

Dat mach elc wel weten,
Dat vele yngbele wouden beten
Ter feesten, daer geboren waert,
Jeghen der naturen aert,
Haer scepper (Jezus nam.) van eenre maghet reine.
Si achtens herde cleine (gaven er weinig om)
Ende en hadde hem twint boy
Dat hi daer lach opt hoy;

Ferg: vs. 5108:

Die naen sweech, het haddem boy;

Lanc. II vs. 37198:

Het sal ben hebben harde boy,
Dat wi des tornoys dorren roeken;

III vs. 13836:

Gygantion makede bem berde boy:

is de beteekenis genoegzaam op te maken, die nam. van verdrietig, landerig, maar den oorsprong heb ik nergens gevonden, evenmin als verwanten. Ontfermichheit is alzoo verdrietig, bedroefd: verg. vs. 1044, 1092, 1349. Boye zal zooveel zijn als met seere d.i. met smart.

[p. 372]

Mi geliefter oec toe te sprekene
Als Gerechticheit, die te verstekene
Niet en mach sijn, ic seggu twi:
Wat also wel benic als si
In uus selfs herte, here verlicht,
En op mi hebdijt al gesticht
Dat bevaen heeft hemel en eerde.
Aldus dan, dor u hoge weerde
So sidi mi sculdich dan int clare
Te horne alsoe wel als hare:
Haer soetelic spreken mach niet gehoert sijn
Sonder mijn antworde.

God.

Wilt niet gestoert sijn
Op anderen¹⁾, weerde, lieve vriendinnen:
Ghi wet mijn sinnen vierich dorboert sijn
Noyaellic met uwer beider minnen,
Dies seldi mi duegdelic laten bekinnen
Uwer beider gebreke²⁾ in wedersie,
Ende alsic uus vortstels ben te bynnen,
Soe salic sonder enich envie³⁾
U beiden payen van desen gestrie.

Ontfermicheit.

Te goeder tijt, here, te vreden blivic
In u sentencie, mer noode so kivic
Tegen mire suster Gerechticheit.
‘Maer scade sceet vrienscap,’ soemen seit:
Dies sijt mi gunstich van dat mi noest⁴⁾,
Dats dat ghi derme menscen vertroest,
Ocht si moeten gemeynlic alle
Verloren sijn in den mesvalle,
Want David seit ten cleeren bescouwe:

1) Anderen: nam. de eene op de andere.

2) Gebreke van gebreck d.i. behoefte, nood. Wedersie voor wederside, dus v.w. d.i. van wederzijden.

3) Envie d.i. hier onpartijdigheid. Payen in het volg. vers is te vreden stellen: willems.

4) Noest van nosen d.i. verdrieten (het Lat. nocere). Vertroesten vs. 1093 d.i. helpen; zie beneden vs. 1473 en 1472.

[p. 373]

Den tijt komt, dat mender ontfermen souwe:
Dies benic begerende, dat dan gescie
Vlues¹⁾ op een cort.

Gerechticheit.

Van kleinen bedie
Es u vortstel, soe ghijt bediet;
Ghi hebbet scrifture noch qualic dorwiet²⁾,
Want dat God sprac, dats uutgenomen:
Boven alle dander moet dat volcomen.
Hi seide, dat sterven moet, groet en clene,
Adam met sinen navolgers gemeene
Van dier tijd, dits ander besceet,
Dat Adam in den appel beet,
Toten jonxten dage, seide hi toe:
Cnuut³⁾ dat wort wel.

Ontfermicheit.

Suster, ic doe:
Al en dadijs so scerpelic niet vermaen,
Ic soudu ten nausten emmer verstaen,
Maer, Gerechticheit, suster, u woerdeken sniden
Als sceerse⁴⁾; mer benic om overliden
Ghestelt, here vader, in uwen moet,
Waertoe soe benic dan te goet?
En magic niet in u gedochte
Volcomen, daermen mi toe wrochte,
So blijft de werelt met allen tenden,
Want u Gerechticheit sout al scenden,
Dat wesen sal ende menscelic leeft:
Des seggic: neen.

1) Vloes d.i. fluks, spoedig.

2) Dorwiet van dorwien d.i. nagaan, doorvorschen; kil. in voce. Het woord wordt bij oud. gemist: verg. bl. 64, 119, 130 van afl. III.

3) Cnuut van cnuwen (cnauwen, cnouwen) d.i. overdenken: oud.

4) Sceerse van sceers of scaers d.i. scheermes.
Overliden: volgens willems: ‘om te laten voorbijgaan, om zoo nauw niet toe te zien.’ Ik zou denken, dat het was: ‘om voorbij te gaan, d.i. om niet geboord (gepasseerd) te worden;’ Ontfermicheit laat er dan ook zeer natuurlijk op volgen (vs. 1117): ‘waar dien ik dan voor?’

[p. 374]

Gerechticheit.

Dwoert, dat God heeft
Gesproken, suster, dan mach niet falen.
Al waerdi noch so suet van talen,
U en steet dat Gode niet tontsmekene,
En sal u seggen bi desen tekene:
Worde Adam niet dewige doot besurende,
Gerechticheit en waer niet ewelic durende,
Ende na dat ic gescreven vinde,
So es Gods waerheit sonder ynde,
En aldus dan, na u verstaen,
Soe soude de waerheid Gods vergaen:
Ontfermicheit, suster, dan mach niet sijn,
Dat wetti selve wel.

Ontfermicheit.

Verstaet den fijn¹⁾:
Tscrifture seit, daer ics mi aen houwe:
God sciep den mensce, om datti souwe
De glorie besitten, alsoe ic las,
Daer Lucifer uitgeworpen was:
Daer was hi toe geordineert,
Van der Gods gracien geviseert²⁾,
Ende te bescouwene die ewige claerheit
Van Gods anscine; nu na de waerheit,
Daer ghi, Gerechticheit, op dinct,
Eest dat ghi dit den mensce niet en gehinct³⁾,
So en sal de wille noch de macht fijn
Van sinen makere niet volbracht sijn,
Want hijs niet, so ic seide te voren,
En maecte om te bliven verloren,
Maer wilde hine ter glorien maken,
Hi moet sijns makers wille dan smaken,
Dan can hem niemen wederstaen,
Of Gods wille moet falen.

1) Fijn d.i. bedoeling: beneden vs. 1187 is het einde.

2) Geviseert van viseren in den zin van beramen, bepalen, zooveel als voorbeschikken hier: L. Sp. Gloss.

3) Gehinct: ons gehengt.

[p. 375]

Gerechticheit.

Hoert mijn vermaen:
Suster Ontfermicheit, dat ghi segt,
Luyt vremde, want na dat ghi sprect,
Soe soude de mensce van sinen mesdaden
Ongecorrigeert bliven en bi genaden
Nuyt¹⁾ gaen van dat hi mesdoet,
So dadense hem so lief quaet als goet.
Gi en ergeweert²⁾ niet, suster, versinde ghijt
Na u voertstel.

Ontfermicheit.

Neen, suster, bekende ghijt,
Daer hebbic u niet te voren geleit,
Maer de wise meester die seit
In sinen boeke, nu hort na mi,
Dat God vele geringere³⁾ si
Den mensce tontfermen, sijt seker des,
Dan hine te verdoemen es,
Want sijn grote ontfermicheit besneden⁴⁾
Es meerder dan smencen quaetheden;
Ende om dat dit prueflic ende claer es,
So eest noet⁵⁾ temelic, dat waer es,
Dat de mensce van sinen bedrive
Verlost si dan⁶⁾ hi verloren blive
Ewelic, suster. Hier mede ic slute
Ende begeers recht.

Gerechticheit.

En heb noch niet ute:

1) Nuyt: voor uyt. Verg. clar. Hem. d. Hem. bl. 377 vlgg.; de vries War. bl. 90. ‘De zondaar wil G. zeggen, zou dan weer uit zijne schuld kunnen komen,’ verg. vs. 1176 en 1177.

2) Ergeweert: van (e)argueren, (e)arguweren d.i. argumenteeren: oud. t.a.pl. I bl. 243.

3) Geringere van gering d.i. gemakkelijk, eerder geneigd: kil. in voce.

4) Besneden d.i. volmaakt, van besniden eig. het overtollige wegsnijden, besnoeien en daardoor zoo schoon mogelijk maken. Besneden van aensicht vertaalt kil. met ‘gracilis et exilis facie.’ Zie vs. 1250, 1363.

5) Noct d.i. nood. Temelic d.i. billijk: verg. de jager Archief IV bl. 160, alwaar o.a. ‘dat de onderscheiding (van tamelijk en betamelijk) niet in de woorden ligt, maar eerst in later tijd is ontstaan.’

6) Dan: elliptisch voor eerder of meer dan.

[p. 376]

Hier op willic antworde geven.
Segt doch: waer vondi noit gescreven,
Wie dat mesdede, om cleer verstaen,
Hi en moeste bi rechte correxie ontfaen?
Dus Adam es mesdadich vonden,
Dies moet hi aernen dan sijn sonden
Ewelic geduerich, sonder fijn:
Want alle die leven of selen sijn,
En souden na groetheit des heren
De souden gebeteren na der leren
Van der ewiger scrifturen:
Dus moet hise ewelic besueren,
Hi en sijn geslachte me:
Dit seggic als Gerechtiche.

De Waerheit.

Heer vader, ic bid u om een woert
Ten besten te sprekene. Ik heb gehoert,
Dat mijn susteren in gescille
Gevallen sijn om des menscen wille,
Dat qualic vuecht, here, mocht gelien¹⁾,
Dat si dus jegen elc anderen strien:
Dus soudicse als Waerheit geerne versamen
Ende enegen, here; maer na dbetamen²⁾
Van mi, Waerheit, en van hem beyen
Dat si in dit gedinge voerseyen,
Soe waert wel noet, dat men dan vonde
Yemen, die beterde tsmenscen sonde
Metter doot ende dat uut trouwen,
Die in de sonde niet en waer gehouwen,
Die Yeve ende Adam bedreef:
Dus vondemen yemen die suver bleef
Ende onbesmet ende claer van desen,
Die soude tgeslechte al mogen genesen:
Ende anders so en maecht niet gescien
Bi mi als Waerheit.

1) Gelien d.i. o.a. voortduren, blijven bestaan, aanhouden: oud. IV, bl. 449 sub. 3 en 4.

2) Dbetamen d.i. het betamen: waarover verg. de jager t.a.pl. bl. 158: Betamen d.i. voegzaam, betamelijk achten, goedkeuren, aannemelijk achten. Waerheit zegt derhalve, dat ‘naar het gevoelen van haar en de beide anderen,’ enz. enz.

[p. 377]

Ontfermicheit.

Dan onder ons drien
Soe laet ons met begeerten groet
Besueken, of yemen der ewiger doot
Van den sonden Adams bedreven
Onsculdich en onbesmet es bleven:
Wat segdi dies, Gerechticheit?

Gerechticheit.

Neent, sustere, want tscrifture seit
In den latine, claer becondicht¹⁾,
Wi hebben alle in Adam gesondicht,
Oec en es niemen na Davids leere,
Si en hebben gesondicht tegen den here.

De Waerheit.

Suster, om u te besceidene
Als Waerheit gelieft mi u te leidene
Ten chore der Ingelen, verstaet den fijn,
Want daer noch enege Ingele in sijn,
Die noyt noch en mesdaden in sonden
En ongehouden sijn en ontbonden
Van Adams mesdaet, dit es waer:
Dies gawi onder ons drien tot daer,
Ic hope, wi wordender bi gevraemt²⁾.
Siet, sustere, daer steeter veel versaemt:
Als Ontfermicheit doet de relacien.

Ontfermicheit.

O heilege Ingele, van hoger nacien,
Sonder blamacien
Sidi bi Waerheiden, mire sustere, vonden,
Regnerende in jubilacien:
Sonder falacien
Biddic geerne, hoert mijn orconden:
Soude yemen die sonden
Af doen willen van Adame
Ende tenegen stonden

1) Becondicht d.i. afgekondigd: oud.

2) Gevraemt van vramen d.i. baten.

[p. 378]

Sterven willen om smenscen vrame,
Dat waer mi uterlic¹⁾ seer bequame.
Als Ontfermicheit doe ics bede,
Die vor u knielt in smenscen stede.

Een Ingel.

Vrou Ontfermicheit, u tale besneden
Hebben wi gehoert, ende tuwer beden
Souden wi ons vuegen als²⁾ van dien:
Wies der heileger drievuldicheden
Ghelieft van desen, sijt dies te vreden,
Dat moet wel van ons gescien;
Hier en es niemen int oversien,
Dien de natuerlike doot verdriet:
Eest God begerende tot ons lien,
Wij willen alle geerne plien,
Wes dat de here aen ons gebiet:
Dus wordet u, vrouwe, van ons bediet.

Ontfermicheit.

Lof hebt ghi, Ingele. Mijn susteren beie,
Laet ons vor den here dan gaen,
Want soe mi die Ingel seye,
Soe doen sijt, wilt hijt hebben gedaen.

Gerechticheit.

Neen, suster, dat hebdi qualic verstaen:
Ghi sout mi so mijns rechts verdringen,
Si moestent minlic selve aengaen,
De here en machser niet toe dwingen:
Die sake die soude mi dus ontspringen,
En fortse³⁾ so worde gerekent dat feit.
De doot en mach hem niet verlingen⁴⁾.
Diet doen sal: dats verloren geseit.

1) Uterlic d.i. bijzonder: kil.

2) Als van dien d.i. geheel naar datgene.

3) Fortse d.i. kracht, geweld, gewelddadigheid, dus geen vrije wil, en juist dit was een vereischte: verg. vs. 1277 ‘minnen.’

4) Verlingen d.i. volgens willems vervelen. kil. en plant. hebben het woord niet, wel de Teuthon. die in voce verlangen verwijst naar verdryeten d.i. ‘tedere, pigere,’ enz. Verg. benevens vs. 1359 en 1578 beneden, Theoph. vs. 123:

[p. 379]

De Waerheit.

Nu dan, ghi Ingele, ic als Waerheit
Die spreke u toe, wilt mi verzinnen¹⁾:
Heeft yemen ten mensce selc onst geleijt
Datti de doot wilt sterven uut minnen,
So mogense dewige vroude gewinnen
Ende inden hemel besitten dees stee.
Doet mi daer af u const²⁾ bekinnen,
Des biddic u, Ingele, als de Waerhe.

(Hier swigen sij alle).

Si swigen gemeyn op alle be.
Anderwerf vragic, of ghi wilt sterven
Om den mensce ten ewigen vree
Te bringene; noch vragicx u derde werven,
Ocht niemen en antwert tonser bederven.

Ontfermicheit.

O laes, den troest, die wi hier vinden,
Es cranc, latet ons gaen ontbinden
Gode, den almechtegen here,
Hi sal ons beraden, hopic sere,
Of de mensce blijft onverloest,
En crigen wi anders genen troest:
Dies gaic, als vriendinne getrouwe,
Tot Gode den vadere met groten rouwe.

Here vader, onder der ingele scaren
En es nu niement int oppenbare,
Die hem uut minnen wilt laten ontliven,
Noch oec ter werelt dies werdich ware
Om te verlossen den armen sondare:

1) Verzinnen d.i. letten op: L. Sp. Gloss. en b.v. beneden vs. 1373.

2) Const d.i. hier zooveel als: wat men kan.

[p. 380]

Sal hi dan dus verloren bliven?
Ghi moecht doch alle leet verdriven:
Ic bids u, staet hem nu in staden,
Als u Ontfermicheit.

God.

Wilt mij beraden,
Suete sone, ende hoert mijn woerde.
U susteren drie sijn buten trade¹⁾
Gevallen ende sere van discoerde:
Gerechticheit als die gestoerde
Begeert, dat Adam blive in weene;
Ontfermicheit wilten te minen acoerde
Bringen en sijn geslachte gemeene:
Hoe salict maken, en²⁾ stoerder eene?
Want alle beide moeticker plegen,
Dadict niet, Sone, hoert wies ic meene,
Ic ginge mire hoger godheit tegen,
Dies wilt mi tesen avise gewegen³⁾.

De Soen Gods.

O vader, uwen wille van dien,
Soet recht begeert, moet wel gescien,
Wi en mogen niet bat noch ghi noch icke
Dan trecht inhout van desen sticke⁴⁾:
Dus salmen recht ende waerheit vragen,
Wats hen van desen best sal behagen:
Dat dunct mi goet, eest soe u wille.

De Heilige Geest.

O vader, laet zwichten dit gescille,
Dies biddic u als Heilich Geest,
In u, als wortele ende keest⁵⁾,
Eenwillich, volmaect ende onversceyen:
Wes u behaecht, gelieft ons beyen

1) Buten trade d.i. ten einde raad; ‘buiten raed ('t raden)’ will.

2) En wederom voor in (ic en). De zin is alzoo: Zonder eene boos te maken.

3) Gewegen d.i. ghewaegen, gewagen, mededeelen.

4) Sticke: van desen sticke d.i. op dit stuk.

5) Keest: kil. heeft: nuleus, granum, germen; uitspruitsel zal het hier beteekenen: verg. keesten: germinare, pullulare, bij denzelfden. Zie ook oud. in voce.

[p. 381]

Als u en wi, sonder mestermen¹⁾,
Want doch ons proper es ontfermen:
Wat ghi begeert, dats oec mijn raet.

De Vrede.

Ic als Vree, Here, na dat staet,
Bid der Waerheit ende u om hulpe:
Die gaf den raet dat hi dit stulpe²⁾;
Ghi sijt genadich in allen keere.

De Waerheit.

Soe seggic dan als Waerheit, here,
Yegelijcs saken wel oversien,
Sal den mensce sorcoers gescien,
Dat wort bi rechte³⁾ van uwen sone,
Ende dat bi redenen, om dat gone
Elken in recht staende onbegrepen⁴⁾.
Bi hem was ierst de mensce gescepen
Oec es gescreven, alsoe ic las,
Dat alle dinc bi hem gescepen was:
Dies laet ons sire wijsheit dan duer oetmoet
Bidden om sijn hulpe soet
Sire vriende, die sijn in bitteren weene.

Ontfermicheit.

O sone des vaders, in duechden reene,
Ic, vrou Ontfermicheit, bid met seere
Vor u vriende, groet en cleene,
Die bliven verloren emmermeere,
Ten si bi uwer sueter leere,
Dat ghi hens⁵⁾ deugdelic wilt ontfermen;
Dan u genadicheit op hen keere,
Ende wilt gedincken haer bitter kermen: Niemen dan ghi en machse bescermen.

1) Mestermen d.i. misspreken: will. verg. betermen: Teuthon. Als u en wi is stellig corrupt; heeft er wellicht alsoe wale gestaan?

2) Stulpe van stulpen d.i. stelpen, doen ophouden. Deze regel wil zeggen: ‘dat de zoon een einde make aan het geschil.’

3) Bi rechte d.i. met recht.

4) Onbegrepen?? Een corrupt vers, waarin ik de ware lezing, ook na omzetting en dergelijke hulpmiddelen, niet heb gevonden.

5) Hens voor hunner; zie ook beneden vs. 1441.

[p. 382]

God.

Mijn sone, na dat ghewarich¹⁾ toe bringen
Van mire dochter Ontfermicheden
Soe es mi zwaer ende groet verlingen,
Dat si daer sitten in onvreden,
Die mi dicwile in tiden voerleden
Hebben gedaen eere ende vrame,
Patriarken ende propheten besneden,
Ende meest de afcomst van Adame:
Dus dan het waer mi seer bequame,
Haddi de minne tot hem so groet,
Woudise met uwen sueten name
Verlossen ende sterven de bittere doot.

De Soen Gods.

O Vader, twi eest, dat recht geboot,
Dat ic sal moeten boeten de sake
Ende ontsluten, dat Adam sloet,
Met pinen ende met ongemake
Meer dan hi soude? Versint mijn sprake,
Heilige Geest, dat vragic dij,
Die alsoe mechtich es al wij.

God.

Mijn lieve sone, de sake aenhoert:
Ic ben soe uterlic seer gestoert
Op den mensce, ic segt u naect,
Dat mi leet es dat icken heb gemaect;
Ende tusscen den ingelen, ic sec u mee,
Ende den mensce es oec een vee²⁾;
Ende ghi sijt middel persoon int weesen
Mi ende tsheilichs Geests in desen:
Soe sidi sculdich, verstaet int cleere,
Hier af te sine een middeleere
Om te peysene³⁾ tuwen wensche

1) Ghewarich d.i. waarachtig. Toebringen d.i. bijbrengen, in casu van bewijzen.

2) Vee d.i. veete.

3) Peysene van peysen (paix, pais) d.i. bevredigen, ook vrede maken: Rijmb. vs. 19925:

Maer die Jueden setter hem jeghen,
En hebber c dusent versleghen.
Dandre paisden jeghen (met) den here:
Dus hadden die Jueden al die ere.

[p. 383]

De vete tusscen mi ende den mensche
Ende tusscen die ingelen, die in gescille
Oec liggen: aldus soe es mijn wille,
Dat ghi, sone, de sake aengaet
Ende sijts een middeleere.

De Waerheit.

Voert mede verstaet,
Wies dat ic uut des vaders monde,
Sone Gods, als die Waerheit orconde:
Ghi hebt de cracht ende macht waerachtich
Van uwen vader ontfaen almachtich,
Oec hebdi sijn wijsheit groet sonder getal;
Ende wie dees sake aenveerden sal,
Moet doen bi also wisen zecrete,
Datter de viant niet af en weete,
Want, here, geraecte hijt te verhorne,
Hi soude hem pinen u doot te storne
Ende te beletten smenscen profijt.
Dus dan ghi, die de wijsheit sijt,
Selt best de sake al oversien
Tes menscen vrame, ende doense gescien
Ten siensten¹⁾: dit slutic als Waerheit
Dat u behoert.

Gerechticheit.

Dats wel geseit,
Bi redenen, die ic, als Recht, sal gheven.
Bij wijsheiden ontfinc de mensce sijn leven,
Ende was van eerden, alsoe ic thoone²⁾,
Bi u geordineert als den soone:
Das es hi u bi enegen saken
Ontrocken, so moettien weder maken,
Ende bat behoert u, Sone, nu marc,
Te volcomen uus selves werk,

1) Siensten: ‘naer het beste uitzicht,’ zegt willems. Sien (waar tegenover staat nsien) is ‘hetgeen schoon is, hetgeen men gaarne ziet, aangenaam:’ huyd. Stoke I 1. 105; tot compar. had het sien(d)er; tot superl. sienst, welk laatste ook in den in van best, gevoeglijkst Rijmb. Gloss.; clign. Bijdr. bl. 397; vooral ook de vries Taalz. bl. 54.

2) Thoone van thoonen zooveel als toonen.

[p. 384]

Diet mi recht te gronde¹⁾ besochte,
Dan dat u een ander vol wrochte.
Alsus, soe lidic²⁾ onbevreest,
Dat God, u Vader, noch Heilich Geest
En betaemt den mensce, hoe dat si,
Te verlossene, Sone, tegen³⁾ di:
Want ghijt voer hen sijt sculdich te doene.

God.

Ghi wet doch wel mijn stercheit, Sone,
Die hebdi oec in u bedwanc,
Ende die mensce es teeder en cranc,
Het es van node, dit wel verdacht⁴⁾,
Dat hi bi u ontfa dan cracht:
Aldus soe seggic ende es mijn raet,
Dat ghi des menscen bederve bestaet⁵⁾
In minnen reyn ende onbevreest.
Het hoert u bat dan den Heilegen Geest,
Soe ghi wel wet, Sone, ocht dan mi.

De Sone.

Heer vader, al dat u wille sij,
Dat moet bi mi altoes gescien;
Uwer hoger begeerten so blivic bi⁶⁾,
Minlic soe willic mi voegen te dien;
Die doot en willic niet ontsien,
Sterven willic in rechter minnen;
Met minen bloede salic haers plien,
Die nu sijn ter hellen binnen;
Hen willic vriendelic doen bekinnen,
Dat mi Ontfermicheit heeft ontstaect⁷⁾,

1) Te gronde d.i. grondig; besoeken d.i. onderzoeken: verg. de bij oud. aangetogen plaatsen.

2) Lidic van liden of lien d.i. bekennen.

3) Tegen d.i. in vergelijking van: zie Bloeml. Gloss. op jeghen.

4) Verdacht van verdenken of verdinken: zie boven bl. 166, No. 3.

5) Bestaet: de zin is: ‘dat gij 's menschen bekommernissen op u neemt.’

6) Bi: bliven bi hier zooveel als volharden.

7) Ontstaect van ontsteken. De zwakke vorm staat voor ontstoken (ontvlamd): ik ken er geen tweede voorbeeld van. Dat overigens de zwakke en de sterke vervoeging reeds in het Mnl. weleens door elkander loopen, is eene bekende waarheid: den vorm zalven te verwerpen zou m.i. uit dien hoofde alleen reeds gewaagd zijn.

[p. 385]

Vuerich dorscoten mijn hert, mijn sinnen,
Ende metten strale¹⁾ van minnen geraect:
Dies wort van mi de doot gesmaect.

(De Vrede sal Gerechticheit cussen ende seggen dit:)

De Vrede.

O Gerechticheit, heb danc van desen,
Ende alle, die hier toe hulpich wesen.

Ontfermicheit.

Lof werdich Gods sone gebenedijt,
Als Ontfermicheit Gods togic mijn quale,
Daer ghi een medicijn af sijt,
Ende een triacle²⁾ int generale:
Aensiet hoe ic met desen strale
Ben dorscoten om die onvrame,
Dat smenscen geslachte altemale,
Moet liden die over zwaer mesquame:
Seert der beeten van Adame
Soe heeft dees wonde ye sint gebloet.
Soet mi Ontfermicheit betame,
Vindic u Gods sone nu gemoet,
U suete minne so in mi gloet,
Dat mi de quetse van desen gescichte³⁾
In u herte mijns seers verlichte.

Gerechticheit.

Lof, Sone des Vaders, tot mi genegen!
Als Gerechticheit Gods gevic orconde,
Dat ghi de balance van mi gedregen
Hebt effen geladen te deser stonde:
Want bi uwen rechtverdegen vonde:
So wert de mensce sijns drux verloost;
Dies rise u lof uut elken monde
Dat ghi de uwe aldus vertroest.

1) Strale van straal d.i. pijl: zie Beatr. Gloss.

2) Triacle d.i. geneesmiddel, eig. tegengif: verg. kil. in voce dieriaeckel en heyse Fremdwörterbuch in voce Theriak.

3) Gescichte d.i. pijl (schicht).

[p. 386]

De Waerheit.

Lof, Sone des Vaders, van dat ons noest
Sijn wi bi uwen eygenen wille
Als susteren, ja, diet wel geloest¹⁾,
Verenicht van onsen swaren gescille:
Bi waerheiden ende rechte verstoert de hille.

Ontfermicheit.

Lof, specie²⁾, edel, vruchtbarich tac,
Sonder nommer³⁾ soe es u weerde.

Gerechticheit.

Lof, bloyende rijs, dat Adam brac;
Lof, specie, edel, vruchtbarich tac.

Waerheit.

U vruchten sijn reyn ende sonder lac;
Noyt edelre vrucht en wies op eerde.

Ontfermicheit.

Lof, specie, edel, vruchtbarich tac,
Sonder nommer soe es u weerde.

Gerechticheit.

Ghi wert gebloeit uut Yessen geerde,
Also ons Balam heeft versproken;

Waerheit.

Ende ons in den scrifturen vercleerde,
Werdi gebloyt uut Yessen geerde.

Ontfermicheit.

Geen edelre bloeme noch soe vermeerde
En stont ter werelt noit ontploken.

Gerechticheit.

Ghi wert gebloeyt⁴⁾ uut Yessen geerde,
Alsoe ons Balam heeft vorsproken.

1) Geloest van geloesen d.i. uitleggen, verklaren: hier zooveel als opmerken; verg. oud. in voce en will. t.a.p.

2) Specie d.i. specerij, welriekend kruid.

3) Nommer: verg. 1397: ‘sonder getal’ voor ontelbaar, onmetelijk groot.

4) Gebloeit: zie boven bl. 164, no. 2.

[p. 387]

Waerheit.

Bi u soe wert de helle tebroken,
Voetsel van vramen leit in u keerne¹⁾.

Ontfermicheit.

U grote genaden staen wide ontploken:
Bi u soe wert de helle tebroken.

Gerechticheit.

Ghi sult sorcoersen met uwen roeken
U vrienden, Lucifer te deerne.

Waerheit.

Bi u soe wert de helle tebroken,
Voetsel van vramen leit in u keerne,
Al onduecht steet tot uwen beweerne.

Selete.

Joachem.

O makere en stichtere van alder stichtinge,
Ic bidde uwen heilegen, weerdegen name,
Dat mijn offerande ende mijn beghichtinge²⁾
In den tempel van duechden mach sijn bequame.
Ic sie de priesters: God geefs mij vrame
Als dat haer mijn onvruchtbaricheit
Onversteken³⁾ moet wesen, alsoet betame;

1) Keerne van keern d.i. kern, pit.

2) Beghichtinge: voor begift(ig)ing, met de gewone wisseling van f en ch.

3) Onversteken d.i. niet verwerpelijk: immers versteken d.i. verstooten, verwerpen: Rijmb. vs. 8828:

Samuel sprac dese dinc:
Nu hebdi, heren, enen coninc;
Ghi hebt versteken Gode en mi,

alwaar de Hist. Schol. heeft: ‘me abjecistis et dominum’; vs. 11085:

Also alse Samuel voorsprac,
Moegdi lesen dat men verstac
Helys gheslachte, dat nemmermere
Daer na ne quam te ghere ere;

vandaar eene verstekene (vrouw) voor eene verstootene (repudiata, van welk woord het Rijmb. vs. 5391 de vertolking is).

[p. 388]

In den tempel vol duechdeliker claerheit,
Met bescaemder herten, met groter zwaerheit
Salic hier mijn offerande bewisen:
Vrame van duechden moeter uut risen.

(Pause).

O Pyleren des tempels, gesticht in vreden,
Ontfaet hier in onderhoricheden
Mijn offerande ter Gods eeren.
Al wordic oud ende zwaer van leden,
Van alder vruchtbaricheit af gesneden,
En wiltse mi niet blamelijc wederkeren¹⁾:
Woude God mijn generacie vermeeren,
Hi soude mi wel doer sijn hoge weerde
Natuerlike kinderen verleenen op eerde,
Dus nemtse int goe.

I. Priester.

Gaet uwer veerde:
U offerande die es seer onbequame.

II. Priester.

Ghi sijt onvruchtbarich, tes scande en blame:
Ghi moet emmers verwaten sijn van Gode.

De Bisscop.

Ghi doet enichsins tegen Gods gebode,
Dat ghi dus onvruchtbarich hlijft.

I. Priester.

Tes uus levens scult, dat ghi bedrijft,
Anders en dorfdijs niemen op²⁾ tijgen.

Joachem.

Ten es, oft God wilt.

Bisscop.

Ghi moegt wel swigen.

1) Wederkeren d.i. teruggeven: ‘etiam restituere notat,’ teekent van hasselt aan op het woord bij kil.

2) Op: ons aan.

[p. 389]

Dat u God geen vruchtbaricheit toe en sint,
Dats een teeken, dat hi u niet en kint,
Ende en kint u God niet in u werken van minnen,
Twaer onredene, souden wi u dan kinnen
In den tempel van duechden verchiert met eeren,
Hier sittende in de stad des heren,
Als die alle onduegden werpen ter nedere.

II. Priester.

Hout daer u offerande.

Joachem.

Ic en begheerse niet wedere.

I. Priester.

Neen, dats om niet:
Want diemen onvruchtbarich siet,
Tes een teeken van quaden exempel.

II. Priester.

Heft u van hier.

Bisscop.

Gaet uten tempel:
Wij refuseren u nu dijn offerande,
Hout, worptse hem na.

Joachem.

Och, noyt meerder scande
En gescie mij, lacen, noch sulkere confuse
Binnen minen geslachte.

I. Priester.

Nu, elc verhuse
Uten tempel metter spoet;
En volgen wi den bisscop opten voet.

Joachem.

Och, God, en hoe mij de ogen leeken
Van drucke dor dese grote blaemte!

[p. 390]

Men saels mi ewelijc scande spreken
Ende minen geslechte noyt¹⁾ selken onvraemte!
O, God here, aensiet mijn grote scaemte,
Hoe ic in den tempel nu ben vercleent,
Om dat ghi mij na der naturen betaemte
Gheen vrucht op erterike en verleent.
Waer magics verdient hebben? En weet wat meent²⁾.
Noyt en was mijn herte soe sere ontstelt.
Al suchtende, met natten ogen beweent,
Willic mijn beestkens gaen wachten³⁾ opt velt
Ende bevelen mi der godliker gewelt.

Hier singen ende spelen inden trone;
God sal seggen totten Ingel:

God.

Nu willic recht, het dunct mi tijt,
Mijn Ontfermicheit, suet van seden,
Gansen⁴⁾, die lange gehadt heeft strijt
Jegen mine Rechveerdicheden.
Dat vliecht, mijn ingel, tot daer beneden
Aen enen, Joachemme genaemt,
Die es bevaen met zeericheden,
Om sijn onvruchtbaerheit es hi geblaemt:
Segt hem dat hi niet bescaemt
En si noch en draghe geen verlingen,
Want Anna, sijn wijf, alsoet betaemt,
Die sal een salege vrucht voort bringen,
Soe salich, dat alle, die lesen of singen,
Haer salicheit niet en souden gegronden⁵⁾.

1) Noyt d.i. jamais, positief opgevat. Onvraemte d.i. 1^o nadeel; 2^o kwaad, zooals wij het in kwaadspreken gebruiken. Joachem wil zeggen, dat men het ongeluk in het nadeel ook van zijn geslacht zou uitleggen, evenals men er schande om sprak van hemzelven.

2) Meent: bij dit en de drie voorgaande woorden zij men op den zin van en (d.i. ik niet) en de crasis van wat met het of 't bedacht.

3) Wachten d.i. bewaken; L. Sp. Gloss.

4) Gansen d.i. heelen, genezen.

5) Gegronden d.i. doorgronden; Wap. Mart. vs. 248:

Jacop, menich proeft ende coert
Der helegher scrifturen woert,

Ende waenste wel ghegronden;

So clapt hijt lecken diede voert,
Dat gherne niewe dinghe hoert,

Wat hi hevet vonden.

[p. 391]

Ghi sulten vinden nu ten stonden
Bi sinen beesten, daer hi mi claecht
Sere bitterlijc, om waer orconden,
Dat Anna, sijn wijf, geen kint en draecht.

Dingel.

O Here, na dat ghijt hebt gewaecht,
Soe saelt gescien, sijt dies te binnen¹⁾:
Ic sal hem blide ende onversaecht
U hoge bederven laten bekinnen.

Joachem.

O, God here, met bedructen sinnen
Soe clagic u mijn bitter vernoysele.
O, Anna, vercorne bloeme vol minnen,
U vruchtbarich boem en draegt geen groysele.
O Here, sint ons een overvloysele
Van uwer minliker gracien soet,
Dat den boem der natueren mach crigen bloysele,
Daer ons salige vrucht uut groyen moet.
Alsoe waerlijc als ghi uut rechter oetmoet
Uter droger roetsen doet water springen
Ende naemt al dysraelsche in u hehoet,
Soe wilt ons met uwer gracien mingen²⁾,
Dat Anna een vrucht ter werelt mach bringen.

Dingel.

Joachem, u seit God ons here,
Dat ghi u selven te vreden stelt
Ende en truert noch en droeft niet mere,
Want uwen druc wert haest bevelt³⁾;
Al dus dan u niet meer en quelt

1) Te binnen: te binnen sijn d.i. weten: oud. Bijdr. in voce; in inne sijn is er zeer goed mede te vergelijken, en ons te binnen brengen; verg. vs. 1758.

2) Mingen d.i. mengen, vereenigen: hier zooveel als beschenken, begiftigen.

3) Bevelt van bevellen d.i. doen bevallen (d.i. vallen, zie Hild. Gloss.).

[p. 392]

En gaet thuus, hoert wies ic meyne:
God seit, dat ghi gecrigen selt
Een vrucht, van allen vruchten greyne:
Vol duechden wort si, een fonteyne,
Elc sondaer sal in haer genaden
Hem mogen suveren van allen weyne¹⁾;
Derfsonde, die wert bi haer ontladen.
Ten tekene, dat u God sal gestaden²⁾,
Soe sal u comen te gemoete
U wijf, bevreed van allen quaden,
Ende sal u bieden hoefsche groete
Ter guldender porten om stwifels boete³⁾,

Joachem.

Lof, here, en danc soe hebt van dien,
Dat ghi den uwen aldus versiet.
Den ewigen lof moet u gescien
Altoes, dat ghi der uwen pliet:
Des willic, also mi es bediet,
Thuus keren, ende stellen mi te vreden;
In hem, die mi dit weten liet,
Soe settic⁴⁾ mijn ellendicheden.
Lof hebbe sijn gracie groet, besneden,
Want ic ter guldender porten mach scouwen⁵⁾,
Dies danckic Gode met sueter beden,
Annen mijnre geminder vrouwen.
Vor waer soe magic nu wel behouwen⁶⁾,
Dat mi seide die ingel soete:
Dies willic haer bieden huessche groete.

(Pause lutter).

God gruetu, Anne, suete vercorne:
Los benic van allen torne,
Want mi dingel heeft verhuecht:
Dies gawi te vreden, suver juecht,

1) Weyne van weyn d.i. geween, verdriet, voor ween: zie L. Sp. Gloss.

2) Gestaden: verg. in staden staen en ons te stade komen.

3) Boete d.i. betering. ‘Om stwifels boete, om des twijfels betering, om allen twijfel weg te nemen’: willems.

4) Settic: Joachem wil zeggen, dat hij al zijne bekommernissen op God werpt.

5) Scouwen: de tweede nvl. kan bij werkwoorden van zien, merken enz. niet verwonderen: vs. 1632.

6) Behouwen voor behouden d.i. houden (voor waar houden, verg. vs. 1610).

[p. 393]

Hi heeft mi bracht seer goede mare:
Dies benic vroe.

Anna.

In grooten vare
Wasic om u, vercorne man,
Om dies ic u te volgen began,
Ende bid u vriendelic, hoert mijn vercleeren,
Dat ghi u emmer in Gods begeeren
Niet en verslaet¹⁾, want waert sijn wille,
Wi cregen wel vrucht.

Joachem.

Vrouwe, zwijcht al stille:
Daeraf es mijn clagen gedaen.
Dies laet ons beide te vreden gaen
Gode biddende als van dien,
Datter ons salicheit in moet gescien,
Soe ic ben hopende van den sticke:
Dies gawi te vreden, ghi en icke.

Sanc spel, opt lanxste.

Een van den gebueren.

En hoorde mijn dage noyt vremder abuus²⁾:
Wat seit men van Joachem?

II. Gebuer.

Hi es weder thuus,
Alsoe ic corts heb horen verclaren,
Ende oec en was hi in VII jaren
Soe vrolijc noch soe blide van moede,
Ja van gelate.

1) U verslaet van hem verslaen d.i. beroerd worden in de ziel (perturbari animo: kil.), neerslachtig worden: zie de door van hasselt, bl. 725 noot, aangehaalde plaatsen.

2) Abuus d.i. vreemde zaak, zooveel als wonder (wonderlijk ding). L. Sp. I xlii vs. 160:

Daer te hem (Romulus en Remus) eene wolfinne quam,
Diese zoghede ende hielt te live (in 't leven):
Dit is wonder dat ic hier scrive,

waarvan de varia lectio: Dit es abuus dat.

[p. 394]

I. Gebuer.

Na dat ic bevroede,
Soe en waest niet goed, dat men hem dede
Ja alsulken onwerde ende confusichede,
Ende vor alle tvolc alsoe bescaemde.

II. Gebuer.

Mi docht, dat alsoe niet en betaemde,
Ja mocht ment seggen int openbaer.

I. Gebuer.

Thoet es thoet, dat latic daer.
Laet ons van onsen woerden stillen,
Dese papen makent alsoe si willen,
Ic hebs meer gehoort, ic en segge niet hoe.

II. Gebuer.

Het en hoert ons oec niet wel toe
Daerin te sprekene, dats anders nochtan¹⁾.

I. Gebuer.

Wilt ment hem witen?

II. Gebuer.

Wat maechs de man,
Oft hem God geen vrucht en verleent?
Eest dan sijn scout?

I. Gebuer.

Wat? Trouwen, eer neent:
Hi creechse wel, waren si aen hem versien²⁾.

II. Gebuer.

Gods gracie, die moeter inne gescien

1) Nochtan d.i. bovendien.

2) Versien d.i. voorzien, in den zin van beschikken. plantijn heeft ‘alle sijn saken versien ende beschicken: prouvoir à tous ses affaires et y mettre ordre.’ Hij zou ze wel krijgen, bedoelt Gebuer, als God ze hem in zijnen raad had beschikt: zie vs. 1965 en 1971 b.v.

[p. 395]

Ende oec in onser alder leven,
Tsi hier oft eldere.

I. Gebuer.

Dat moet God geven,
Ende wil den bescaemden sijne scaemte so lyen¹⁾,
Datti na dese scaemte vor sijn scaemte noch moet verblien.

Selete.

Anna.

O godlijc licht, vol gracien claer,
U scijnte es blickende altoes eenpaer,
Op den uwen ghi hittelijc laeyt²⁾;
U grote gewichte es openbaer
In hemel, in erde grondeloes zwaer;
U vonc invierich³⁾ altoes raeyt:
Lof hebt der vrucht, die ghi gesaeyt
Hebt in minen besondegen lichame.
Mijn man, die teersten was ontpaeyt⁴⁾,
Sal nu des drux, here, sijn verfraeyt⁵⁾:
Ghebenedijt si dies u name,
Want seer bequame
Soe wert mijn vrucht, ic hebt bevonden.
Dies rise u lof, here, tallen stonden.

Pause. Sanc of spel.

1) Lijen: voor leiden.

2) Laeyt van laeyen d. i vlammen evenals laeye: vlam.

3) Invierich: evenals inargh (heel erg), indorre, infraey, inghierig, ingloedigh (zie beneden vs. 2018), ingoet, ingram, ingroen, inheet, inheymlick, inherd, inkleyn, inkoud, inleelijck, inlief, inloos, inluy, inluyd, inscherp, inschoon, insoet, insout, inwel, inwijs, inwit.

4) Ontpaeyt d.i. het tegengestelde van gepaeyt (tevreden): vs. 1714.

5) Verfraeyt van verfraeyen d.i. opvroolijken (van fraey, waarover zie oud. in voce). van hasselt haalt op kil. bl. 706 o.a. deze inscriptie aan op een beker:

Weynich wijns die verfraeyt het hert,
Maer veel gedroncken baert smert,
Tot gedenckenis zijn wij gelate
Voor de vrienden hier uyt charitate.

[p. 396]

Joachem.

Noyt blider man en was op eerde,
Want Anna, mijn wijf, soet God begeerde,
Die heeft, alsoe mi es verclaert,
Een suete dochter nu gebaert;
Soe edel, soe reyn, soe scoen van live
En was ter werelt noyt van wive
Geboren: lof hebt dies, hemelsche vader,
Want ghi mijn troest sijt en berader,
Dies sijt geloeft in ewegen tie.

Een priester.

Joachem, ghi scijnt seer blie,
Vercorne vrient, wats u gesciet?
Segt ons de sake.

Joachem.

En soudic niet?
Ghi heren, ic ben soe wel gepaeit!
God heeft sijn gracie op mi gespraeit
Soe overvloedich, ja diet wel vaet;
Ic hopic nemmeer en werd versmaet
In den tempel, des ben ik vro,
Om mijn onvruchtbaerheit.

Dander Priester.

Keren¹⁾, lieve, hoe soo?
Joachem, dats ons lief om²⁾ horen!

Joachem.

Noyt scoender kint en was geboren,
Ghi heren, dat si u wel verclaert,
Dan Anna een dochter heeft gebaert,
Mijn lieve wijf: dies soudic begeeren
Aen u beiden, om cort vercleeren,
Dat ghi mi enen sueten name
Wout condegen, soet haer best betame
Na haer scoenheit ende behoerte³⁾.

1) Keren: basterdvloek voor Kristus.

2) Om voor om te: zie bormans Christ. bl. 25.

3) Behoerte d.i. vereischte.

[p. 397]

Een priester.

Welk tijt was des kints geboerte,
Joachem vrient, doets ons gewach:
Dit horen wi gheerne.

Joachem.

Den VIIIⁿ dach
Van September dat kint lofsam¹⁾
Van harer moeder ter werelt quam,
Ende daer om spoet u sonder beyen:
Ic wil gaen thuus en doen bereyen
Mijn dingen, alsoe daer toe behoert,
Ende wilt mi volgen rechte voert²⁾:
Dies biddic u, tes meer dan tijt,
Scep hem den name.

Dander Priester.

Ghebenedijt
Moet sijn de vrucht om ons verhogen.
Maer hoe selen wijt heeten mogen,
Dit kint? Geselle, wilt mi beraen:
Ic bens te weets³⁾.

Deerste Pape.

Bidt vol genaen
Den oversten here met goeden avise,
Datti ons enen naem bewise,
Als sijn heilege wille si:
Bidt dies met nernste.

Hier bidden si.

Dingel.

Soe hoert na mi,
Wies dat ic u nu sal vercleeren.
Noemse Maria: dit seit hi di,

1) Lofsam d.i. loffelijk (zie verwijs Bloeml. Gloss. in voce loefsam), ‘een zeer gewoon adjectief, geheel met ons loffelijk gelijkstaande, was vooral als prijzend epitheton van edele ridders in gebruik’: de vries Taalz. bl. 57.

2) Rechte voert d.i. 1^o regelrecht, rechtstreeks; 2^o aanstonds: Rijmb. Gloss.

3) Te weets: zie boven op vs. 975.

[p. 398]

Die hoechste here, tes sijn begeren.
Den wreeden viant te sijnder deeren
Ende alle den hemelschen here ter vrame
Makic te binnen u deser meeren,
Dat Maria wert haren name;
Si wort den here alsoe betame¹⁾,
Dat noyt haer weerde en was volscreven,
Hoe hoge, hoe groet ende hoe bequame
Dat si daer boven sal sijn verheven;
Den stoet der inglen sal haer aencleven.

Een Priester.

Lof, salich kint, gebenedijt
Van Gode, die ons dees boetscap brachte.

Dander Pape.

In uwer moeder lichame gewijt,
Lof, salich kint gebenedijt.

Een Priester.

Ghespruyt, geboren dat ghi sijt
Uut Yesse, den edelen gheslachte.

Dander Pape.

Lof, salich kint, gebenedijt
Van Gode, die ons dees bootscap brachte;
Van groter crachte, hoge inden here
Soe sijn u machte onsprekelic seere,
Dies vloye u lof toe emmermeere.

Selete wech.

Anne.

Lof, here, en danc in allen tien.
Vercorne man, wilt u verblien:
Al es ons kint seer jonc van dagen,
Soet blijct, het es, na Gods behagen,

1) Betame d.i. passend, geschikt, goed: versta aangenaam in zijne oogen: zie vs. 1873.

[p. 399]

Seer wijs van sinne, suptijl¹⁾ en vroet,
Scoen, bequame, vol der oetmoet,
Nochtan en eest, God hebs gewout²⁾,
Nu recht omtrent maer III jaer out:
Dus waert u wille, ic sout wel raen,
Dat wise in den tempel daen,
Want si hevet mi gevraecht:
Wat sechdier af, dochter?

Joachem.

Mijn suver maecht
Uwe begeerte als van dien,
Lief kint, die sal u wel gescien:
Dies segt mi, gaet mi me of tegen,
U wille sal sijn.

Ons vrouwe, een ionc kint.

Vader, ic ben genegen
Altijt te doene na u bevelen
Ende Gode te dienene.

Anne.

Dees vier gespelen,
Maria dochter, wilt met u leyen:
Wijsheit en laet van u niet sceyen;
Oetmoedicheit es der anderen name;
Suverheit de derde, die geeft vrame;
Gehorsamheit, om duecht verstiven³⁾:
Dese selen altoes met u bliven.

Nu, kinder, tert⁴⁾ op, weest onversaecht.
Here, ontfaet dees suver maecht

1) Suptyl d.i. schrander: kil. bl. 863; en beneden vs. 1844.

2) Ghewout: zie boven bl. 5, no. 7.

3) Verstiven d.i. versterken. ‘Verstijven. Obdurescere’: heeft van hasselt, en voegt er bij: ‘et ideo pro corroborare; in Vlaerd. Redenr. b.

Alle wat men behoeft tot nootdrufts verstijven;

atque ibid.

Wat eendracht doet verstijven.

4) Tert: voor treedt.

[p. 400]

Met haren gespeelen, dies biddic dij,
En nemtse in hoeden.

Bisscop.

In Gods namen sij.
Nu gawi, dochter. Onder u viven
Dat ghi eendrechtich tsamen moet bliven,
Alsoe ic hope, na recht bekin¹⁾,
Dat sal volcomen.

Joachem.

Nu, kinder, tert in;
Dat al den hemelscen heere soet
U reyn bestaen bequaem sijn moet.
Wi sceiden van u nu als in desen²⁾:
Gods gracie wil altijt bi u wesen.

Bisscop.

Lief kint, hoe es den name dijn?

Maria.

Maria.

Bisscop.

Wel moetti comen sijn,
In duechden wil u God gesterken.
Ghi selt nayen, stofferen en werken
De orlementen³⁾ des tempels, en voort
Seldi u oefenen, alsoet behoort,
Ten geboden Gods in allen tijen;
Ter leeringe ende ter prophecien
Pijnt u te volgen⁴⁾ in allen kere:
Seldi, Maria?

1) Bekin d.i. kennis: oud. in voce, en op beken. Na recht bekin wil zeggen: gelijk ik wel wil bekennen of gaarne beken.

2) Als in desen d.i. hiermede: zie Rijmb. Gloss. voor in desen en in dien en de vries Mnl. Wb. bl. 206 sub. f.

3) Orlementen: blijkbaar voor ornementen.

4) Volgen: of voegen? In allen kere d.i. in alle opzichten: oud. in voce keer sub 9 en de daar aangehaalde voorbeelden.

[p. 401]

Maria.

Jaic, geerne, here.

Anna.

Nu, gawi, Joachem, vercorne man,
Maria es inden tempel bleven.

Joachem.

God wilse met duechden verlichten voort an.

Anna.

Nu, gawi, Joachem, vercorne man.

Joachem.

Die hemel ende erde heeft int gespan¹⁾,
Die wille haer salegen voortganc geven.

Anna.

Nu, gawi, Joachem, vercorne man,
Maria es inden tempel bleven.

Joachem.

Haer onsprekelike wijsheit, haer duegdelijc leven,
Die sal noch, hopic, naer Gods gehingen,
Allen menscen salicheit inbringen²⁾,
Want na de wijsheit, die in haer gesticht es,
Si metten heilegen geest verlicht es:
Hoe soude haer joncheit anders beseffen
Den keest³⁾ van duechden.

Anna.

God wiltse verheffen
In duechden als alder weertste geminde,
Datter elc gracie ende troest aen vinde.

Selete.

1) Gespan: int gespan d.i. in zijn bestier: willems. Ik zou liever vertolken in het verband, vereenigd, bij elkaar: zie M. Lp. Gloss.

2) Inbringhen d.i. veroorzaken: zie Afl. I bl. 4, no. 7.

3) Keest d.i. pit, merg; ‘het fijne’, zeggen wij.

[p. 402]

Bisscop.

Ghi heren, mi wondert al te sere,
En dede de gracie vanden here,
Hoe dat Maria, dese suete maecht,
Dus jonc haer soe suptijlec draegt:
In allen dingen, dats openbaer,
Es si soe duegdelijc.

Een Priester.

Dats seker waer,
Heer bisscop, wi en hebben noyt vernomen
Selc maegt hier in den tempel comen
Van bedene, van werkene soe wijs, soe vroet,
Soe scoen, soe lieflijc en vol der oetmoet:
Ic en can gepeynsen, hoe dat sij,
Na haer joncheit.

Bisscop.

Wat raeddi mij?
Ghi heren, wi moeten den gebode
Gehoorsaem wesen, al sceiden wi noode
Van deser maegt, om cort verclaren.
Si es seer nakende hueren jaren:
Onsprekelijc eest dat men soude rueren¹⁾
Van enegen jongen creatueren,
Dat sij mocht hebben alsulken sin
En hadsi den heiligen geest niet in,
Want si es een vorme der reinicheit
Ende der oetmoet.

Dander Priester.

Vor waer geseit,
Si es de sorchfuldichste ende de bequaemlijxte,
De gehorsamste ende de tamelijxste
In allen dingen, soet es beseven²⁾;
Si leit bat yngelen dan menscen leven,
Si es volmaect ende onbevlect.

1) Rueren d.i. hier aanroeren, ervan spreken, verg. L. Sp. en M. Lp. Gloss. - Onsprekelijc d.i. wat niet uitgesproken kan of mag worden, hier zooveel als ongehoord.

2) Beseven of beseft d.i. begrepen, verstaan; oud. afl. II bl. 548 vlg.

[p. 403]

Bisscop.

Maecht sijn, daer Salomon af sprect
In sinen cantiken, soe ic verzinne:
‘Ghi sijt met allen scoen, mijn vriendinne,
In u en es geen smette gesticht,
Scoender dan de sonne ende boven dlicht,
Der sterren duytnemenste, ongebreckelijxste,
Fonteine vloyende inder gracien, de reckelijxste¹⁾,
Die noyt ter werelt ontfinc wesen’:
Wat saels gescien?

Deen Priester.

Nu als te desen²⁾
Wille ons de here verlenen spoet,
Dat tonser salicheit wesen moet.

Selete. Dan sal Ons Vrouwe groet sijn.

Joachem.

Anna, vercorne, geminde vrouwe,
Daer ic in duegden mi toe betrouwe,
Eest wonder, dat mi therte verhuecht es,
Als Maria, de duegdelike kersouwe,
Besprayt es metten hemelscen douwe
Van gracien, daer elkerlijc in verhuecht es,
Want si tverchiersele van alder duecht es,
Oetmoedelijc in den tempel des heren
Boven alle maechden, dwelc ons een vruecht es:
Salicheit moeter bij vermeeren.

Anna.

Joachem, geminde man vol eren,
Si en salder niet lange in mogen bliven.

1) Reckelijxste van reckelick hetzelfde als ghereckelick, d.i. schoon, voortreffelijk, edel, goed; kil. heeft ‘decens, cultus, ornatus: et probus’ enz. enz. M. Lp. IV vs. 1919:

Het schiede te Ghent enen goeden wive,
Die rackelic was van horen live,
Ende van rouwen daer na starff;

en elders in hetzelfde werk worden in een adem genoemd reckelic ende edel; rackelijc ende guet; rackelic ende wel beleyt, waaruit de zin genoegzaam blijkt: zie Rein. Gloss.

2) Desen: nu als te desen d.i. nu wat dat betreft; willems.

[p. 404]

Joachem.

Soe machse haer tot huweliken state keren
Oft in suverheden haer selven bescriven¹⁾.

Anna.

Gods gracie, die wil in haer becliven,
Want si scier²⁾ hubaer wesen sal,
Reyn duegdelijc boven alle wiven:
Dies lovic den oversten here van al.

Joachem.

Hi, die hemel en erde, berch ende dal
Gemaect heeft, die laetse voort regieren,
Hi salse best hueden voor ongeval
Ende duegdelic tsijnder gelieften bestieren.

Anna.

Nu laet ons met herten goedertieren
Loven den here, tes meer dan tijt,
Dat Maria soe duegdelijc es van manieren
Dor de gracie des heren gebenedijt.

Joachem.

Lof, goddelijc wesen diet al verblijt,
Ingelen, menscen, hemel ende eerde.

Anna.

Lof, specie vol duechden, der yngelen jolijt.

Joachem.

Lof, goddelijc wesen, diet al verblijt,
Ingelen, menscen, hemel ende erde,
Dat Maria die meegdelike geerde³⁾
Met uwer gracien dus es versien:
Dies moet u ewigen lof gescien.

1) Bescriven d.i. beperken, afperken: verg. oud. Wb. Bred. bl. 495.

2) Scier d.i. spoedig.

3) Geerde d.i. tak evenals ook vs. 1486. Belg. Mus. IX Gloss. heeft willems terecht ‘Staef, roede, tak’ (niet prieel of hof, zooals hij in de aanteekening bl. 109 en 125 zegt). Zie ook vs. 1929 beneden.

[p. 405]

Bisscop.

Na Gods gebod moet u verclaert sijn:
Alle maegden die verjaert¹⁾ sijn,
Die trecken thuus bi vader ende moedere
Ende nemen man als haren behoedere,
Dit benic gebiedende sonder respijt.
Maria, ghij hebt oec uwen tijt,
Die daertoe steet, reyn, suver geerde,
Ghi moet oec huwen.

Maria.

Bij uwer weerde,
Eerwerdich vadere, ic hebbe in mij
Genomen, op dat Gods wille sij,
Dat ic mijn reinicheit ende mijn trouwe
Gode almechtich offeren souwe,
Dus soudic geerne houden Gode
Mijn opset²⁾ van dien, ende den gebode
Niet en ware³⁾ contrarie van dien.

Bisscop.

Maria, dat en mach niet gescien
Na mijn verstaen: ic en weets hoe keren.
Almechtich God, Here alder heren,
Wilt ons verlichten met saleger leeren
In duegden tot onzer sielen bate,
Oft Maria, wiens duegden altijt vermeeren,
Hier bliven sal in den tempel des heren
Oft haer voegen tot huwelijken state.

I. Priester.

Balseme van gracien, suet honichrate,
Wilt u grote genadicheit hier bewisen.

1) Verjaert van verjaeren d.i. jarig zijn? Ik stel voor te lezen: voljaert, dat o.a. voorkomt bij noordewier t.a.pl. bl. 175, bij kil. voor ‘adultus, adulta aetate, plenis nubilis annis.’

2) Opset d.i. ‘veurneminghe:’ kil.

3) Ware: nam. het, aan te vullen uit niet d.i. voor niet 't

[p. 406]

II. Priester.

Verwerft ons in glorien de hemelsce sate¹⁾,
Daer men de sielen mach ewich spisen.

Bisscop.

Soe datter elc comfoort van duechden in vate,
Balseme van gracien, reyn honichrate.

II. Priester.

Verwerft ons inder glorien de hemelsce gesate,
Daer men de sielen mach ewich spisen.

Bisscop.

Balseme van duechden, reyn honichrate,
Wilt u grote genadicheit haer bewisen,
Wiens lof dat niemen en can volprisen.

Dingele.

Her bisscop, hoort de redene mijn:
Alle, die van Davits geslachte sijn,
Die bringen droege roeden, sonder vernoyen,
Ende de wiens²⁾ dat daer sal bloyen
Sal Maria hebben in hoeden³⁾
Te huwelike: wilt u hier met spoeden.

Bisscop.

Lof, cracht, des alle crachten cracht hebben,
Dat ghi u vriende aldus versiet.

I. Priester.

Wel hem, die u in haer gedacht hebben:
Lof, cracht, des alle crachten cracht hebben.

Bisscop.

Wat dat wi menscen in duechden gewracht hebben,
Bi uwer duecht soe en eest al niet.

1) Sate d.i. zetel, woonstede, (niet bezitting, zooals willems heeft), verg. 1953 gesate en oud. in voce.

2) De wiens: voor die wiens (‘hij wiens roede’: will.).

3) In hoeden: voor ten huwelijk: zie op hoeden bij oud. sub 3^o.

[p. 407]

II. Priester.

Lof, cracht, des alle crachten cracht hebben,
Dat ghi u vrienden aldus versiet.

Bisscop.

Nu salic, sonder te letten¹⁾ yet,
Alle, dat van Davits geslechte geresen es
Ende tot huweliken state beqaume int wesen es,
Gaen doen versamen met groter spoede:
Laet sien wie Marien vol der oetmoede
Sal vallen te goede, si es soe duegdelijc.

I. Priester.

Elc mach int herte wel wesen vruegdelijc;
Al Davits geslechte mach wel verblien!
Tert voort, ghi heren, in allen sien²⁾.

I. Jongelinc.

Gods werken sijn wonderlijc te verstane.

II. Jongelinc.

Wie sal sijn wijsheit dan gronderen?

III. Jongelinc.

Het gaet verre buten minen vermane³⁾.

I. Jongelinc.

Gods werken sijn wonderlijc te verstane.

III. Jongelinc.

Nu pinen wi na sbisscops bevel te gane
Ten temple daer elc mach veryubileren.

I. Jongelinc.

Gods werken sijn wonderlijc te verstane.

1) Letten d.i. toeven.

2) Sien: voor siden.

3) Vermanen d.i. vermelden, gewagen van; buten minen vermane is zooveel als onuitsprekelijk.

[p. 408]

II. Jongelinc.

Wie sal sijn wijsheit dan gronderen?

III. Jongelinc.

Die hem in wijsheden met wijsheden fonderen,
Doent sonder vaer¹⁾.

II. Jongelinc.

Die wisen dolen meest.

I. Jongelinc.

Dats emmer waer.

III. Jongelinc.

Te beter hebben sijt, die goet clerc²⁾ sijn.

I. Jongelinc.

Ja, wat segdijs? Moet niet een wonderlic werc sijn,
Dat Maria de maegt, reyn van gedachte,
Bi Gods bevelene uut Davits geslachte
Enen man sal trouwen, geseit vor al³⁾,
Niet wetende wie dat hi wesen sal,
Dan si in Gods begeerte te vreden es?

II. Jongelinc.

Menich maecht, die opten dach van heden es,
En soude soe lichte niet gepayt sijn.

III. Jongelinc.

Die haer gecrigen sal, mach wel verfrayt sijn,
Want haer minlijc opsien es soe sedelijc.

1) Vaer d.i. vrees: zie boven bl. 124, no. 3.

2) Clerc d.i. geleerde: zie halbertsma's Aanteekeningen op het IV^e Dl. van Maerl. Sp. H. bl. 350: ‘met leeken, lieden, ende met clerken, clerken geleerden of geestelijken, leken ongeletterden, lieden menschen uit het volk.’

3) Geseit voral: d.i. vooral in aanmerking genomen, een stoplap die althans den dienst doet van de aandacht op het volgende te vestigen.

[p. 409]

I. Jongelinc.

Ende Maria, die oetmoedege maecht seer vredelijc,
Sal op Gods betrouwen, soet jonst huer riet¹⁾,
Enen man gaen trouwen, al en kint sijs niet.

II. Jongelinc.

Wie hoerde noit wonderliker dingen?

III. Jongelinc.

Die sijn rijsken bloyende sal bringen,
Sal de maecht trouwen, dats openbaer.

I. Jongelinc.

Dat teeken sal groot sijn.

II. Jongelinc.

Dats emmers waer:
Men sach sulc wonder noyt gevallen²⁾.

III. Jongelinc.

Diense geburen sal van ons allen
Es van Gode seer uutvercoren.

I. Jongelinc.

Op eerde en was noyt scoender geboren,
Haer scoenheit verlicht al tscijn der sonnen.

II. Jongelinc.

Haren meegdeliken lichaem es soe dor ronnen
Met minnen tot duegdeliker ingloedicheit.

III. Jongelinc.

Si es soe vol der oetmoedicheit,
Elker herten geeft si goet exempele.

1) Soet jonst enz.; willems vertolkt, en terecht, naar de schikking der (hoogste) gunst.’ Raden in den zin van beraden: ‘raden, zegt halbertsma t.a.pl. bl. 303, is parare, gereed maken, schaffen, waarvan consulere, door raad klarigheid schaffen, eene latere specificatie is.’

2) Gevallen voor gebeuren: verg. het geviel, goed geval en derg. Voor men sach leze men: men en sach.

[p. 410]

I. Jongelinc.

Hets de vorsienichste¹⁾ van den tempele,
De wijste, de oetmoedichste ende de reynste,
De gehorsamste den Here ende de serteynste²⁾,
Die noyt op groyende was in duechden.

II. Jongelinc.

Dat esse waerechtig.

III. Jongelinc.

Si es soe vol vruechden,
Dat noyt op eerde en quam haers gelike,
Alsoet wel blijct.

I. Jongelinc.

Ic ben mechtich ende rike,
Maer mocht mi de scoen maecht geburen,
Ic dancte Gode der goeder aventuren
Ende ic wilder herte ende sin toe leggen
Haer te beminnene.

II. Jongelinc.

Alsoe mochten wi oec seggen,
Hier en es niement, vaet mijn vercleren,
Hi en soudse te huwelike wel begeren,
Marien, die een beseut³⁾ vor toren es.

III. Jongelinc.

Hi salse wel crighen, dire toe geboren es:
Ic meynder noch sulc es, diere na lesen⁴⁾ sal.

1) Vorsienichste van veursienigh, dat door kil. in voce wordt gelijk gesteld met veursichtigh d.i.o.a. schrander.

2) Serteynste van s(c)erteyn d.i. standvastig.

3) Bescut d.i. bescherming, hoede: oud. Afl. II, bl. 581.

4) Lesen d.i. ‘kiezen, keuren’ volgens willems. Ergens na lezen is ergens onderzoek naar doen, verg. L. Sp. Gloss., zoodat m.i. de jongeling te kennen wil geven, dat hij van oordeel is, dat er wel sommigen zijn (sulc es), die de zaak tot klaarheid zullen brengen.

[p. 411]

I. Jongelinc.

Sijn roede sal bloyen, die brudegom wesen sal.
Gawi ten temple de maecht aenscouwen.

II. Jongelinc.

Tes messelic, wie ons meskief¹⁾ genesen sal:
Sijn roede sal bloyen, die brudegom wesen sal.

III. Jongelinc.

Sijn aventure es groet, die in desen sal
Gode behagen ende de maget trouwen.

I. Jongelinc.

Sijn roede sal bloyen, die brudegoem wesen sal.
Gawi ten temple de maecht aenscouwen:
God wil ons met sire gracien bedouwen.

Bisscop.

In den name des Heren hoort alle, die sijt
Van Davits geslechte, sonder verwijt
Te huwene: brinct elc een roe²⁾
Droege, dat God sijn gracie doe
Tot onser salicheit, hoe dat geet.

I. van Davits geslechte.

Heer bisscop, wi sijn alle bereet
Naer u gebod, soet redene si.
Joseph, tert vort.

Joseph.

Wat hangt aen mij?
Ghi heren, wilt mi dies verdraghen³⁾,
Ic bens onwerdich.

1) Meskief d.i. ongeluk, het Oudfr. meschef, waarover zie roquefort iu voce.

2) Roe voor roede; in het volg. vs. droege voor droge.

3) Verdraghen d.i. verontschuldigen: zie op Playerw. vs. 365, en beneden vs. 2075 alwaar verlaten in denzelfden zin.

[p. 412]

Bisscop.

Hoort mi gewagen:
Wiens roede dat bloyt mach wel verblien,
Want hi sal trouwen¹⁾ der maecht Marien,
Joachems dochter, na Gods bevel.
Stect op u roeden. O God Emanuel,
Hoe mach dit wesen? Dits vremt bediet,
Hier en bloyt een ynckel roede niet:
Nochtans seide dingle int openbaer,
Dat soude gescien.

I. Priester.

Joseph, comt naer;
Wees onderhorich naer dbetamen;
Stect op u roede en wilt u niet seamen:
Wat God begeert, dat moet gescien.

Joseph.

Ghi heren, dat kennic, maer al in dien
Benic bereet in alder maten:
Maer dees soe mochti mi wel verlaten.

Bisscop.

Lof, Here, die niement en can geliken,
Hier doedi openbaerlijk bliken,
Dat alle dinc es in u vermogen.
Joseph, ghi moecht u wel verhogen,
Want God die heeft u uutvercoren
Boven al dandere; nu, na dbehoren,
Joseph, soe moetti trouwen te wive
Marien, reyn, suver, bequame van live,
Alsoet de overste here begeert.

Joseph.

Her bisscop, dat en wert u niet geweert.

1) Trouwen: de tweede naamval hier kan worden vergeleken met dien bij de verba van vangen, winnen, nemen: waarover zie grimm Gramm. IV bl. 646 vlgg. en met dien waarvan Afl. I, bl. 98, no. 5 en II, bl. 244, no. 1 sprake is.

[p. 413]

Bisscop.

Nu, Joseph, in onderhoricheden
Soe geloefdij den here, dat ghi met vreden
Ende met getrouwicheden in werken van minnen
Marien, vol der oetmoedeger sinnen,
Volstandich bi bliven selt emmermeere
Sonder afsceiden?

Joseph.

Dat gelovic here¹⁾ ende Gode den here
Vor u, her bisscop, als man van trouwen.

Bisscop.

Dat geloefdij oec, Maria?

Maria.

Jaic, here.

Bisscop.

God laet u wel houwen.
Nu, Joseph, vrient, wilt u bereiden,
Thuus wert te treckene sonder beiden,
Maria dochter ende Joseph ghi,
Weest onderhorich.

Joseph.

In Gods namen si.
Maria, laet ons gaen gereetscap maken,
Soet ons betaemt, van allen saken:
Ick wil gaen trecken ongelet
Te Bethleem waert.

Maria.

Ende ic te Nazareth.
Gods gracie wil ons alsoe gewegen²⁾,
Datter sinen lof in sij gelegen.

(Selete).

1) Here lees: haer.

2) Gewegen d.i. geleiden: oud. in voce, sub 3 (de sub 3 aangehaalde plaats vervalt, zie Rose (ed. verwijs) vs. 3906).

[p. 414]

God.

Gabriel, hoert: wilt u bereyen,
Sijt snel en wilt niet langer beyen:
Ic wil aen nemen menscen natuere
Volcomen, dat die propheten seyen
Van mire hoger gebuertelicheyen,
Aen eene meechdelike figure,
Om te verlossen, die daer int sure
Lange bedruct hebben geseten;
Die willic nu als creature¹⁾
Bringen, daer ewelic geduere
Mijn grote bliscap ongemeten.
Gabriel, ic doet u weten,
Dat ghi selt trecken te Nazaret:
Daer seldi vinden in secreten
Maria, die maget onbesmet:
Haer seldi seggen ongelet
Van minen wegen in corter spacien:
‘God gruetu, sonder wee, vol gracien’:
Dat segt haer van den monde Gods.

Gabriel.

O here, behouden²⁾ uus gebods,
Mi wondert, hoet u gelieven souwe
Menscheit te nemen aen een vrouwe,
Al es si suver, ic segt u bloet,
En sterven natuerlic dan de doot,
Ende ghi onsterfelic sijt, soet claer es:
Want de mensce, soet openbaer es,
Met sonden ontreint es en besmet
Contrarie sgebods en tuwer wet:
Dits hoech³⁾ verstaen, ic segt u vrilic.

God.

Gabriel, dees maecht heeft mi so blilic
Gedanct, geloeft als haren verminden,
Ghi en selter blame noch smette in vinden,

1) Creature d.i. schepsel, mensch: zie vs. 2130.

2) Behouden d.i. behoudens, met behoud van.

3) Hoech d.i. zwaar: verg. kil. ‘hoogh ende swaer: arduus,’ en ons ‘dit of dat is me te hoog.’

[p. 415]

Dies es mijn harte in haren bedwange.
Gescreven staet in Salomoens sange:
Mijn liefste vriendinne eest, hoe dat si,
Want si es geheilicht in mi;
Ende op wien sal rusten Gods geest
Dan opten oetmoedegen alder meest?
Dus segt haer voert, sonder respijt:
‘De Here es met di; gebenedijt
Soe sidi boven alle vrouwen.’

Gabriel.

O claerheit, die niemen en mach dorscouwen,
Hets meer dan tijt: ic lide¹⁾ verwonnen.
Grondeloes sijn u hoge connen
Ende u genaden onbesneden²⁾
Uut uwer hoger godlicheden
Om, here, te quitene die nu sterven:
Soe werdic nernstich ter bederve³⁾.

(Pause cort): Gabriel knielt vor Marien, ende si leit en leest in haer camere, haer hande te Gode wert hebbende.

Gabriel.

Van Gods wegen, suver vercorne,
Los van allen smetten, reyne,
Soe comic tu in tsviants toorne:
Ghi selt verlossen die verloorne,
Hi wilt hem rusten in uwen pleyne⁴⁾
Ende wilt vertroesten⁵⁾ vor die veleyne,

1) Lide van lien d.i. bekennen. Gelove lien of verwonnen lien d.i. het gewonnen geven: verg. jonckbloet Wal. II bl. 332 vlgg.

2) Onbesneden d.i. ‘onbepaald’: willems; liever volmaakt.

3) Ter bederve d.i. tot hetgeen noodig is, nam. het bevolene.

4) Pleyne van pleyn d.i. vlakte, plein: hier figuurlijk genomen: verg. vs. 63 boven.

5) Vertroesten d.i. te hulp komen, hulp brengen: zie kil. in voce troesten. Veleyne van veleyn d.i. zondaar. Belangrijk is hetgeen roquefort in voce villain aanteekent: ‘depuis le XII_e siècle jusqu'au XVI^e (?) ce mot ne présentoit rien d'infâme, quoqu'il fût employé pour vilis: il servoit à désigner l'ordre du Tiers-etat; il signifioit, paysan, habitant de la campagne, laboureur, fermier et cultivateur; homme du peuple, marchand, roturier, qui n'est pas noble d'état ou de moeurs; villanus. Gent villaine: race roturière, plébléienne.’

[p. 416]

Die liggen inder duvelen tra¹⁾:
Ave, gratia plena.

(Hier verscricse haer.)

Maria, vrouwe, sijt onversaecht,
Natuerlic seldi baren een kint
Ende werden moeder ende bliven maecht,
Die gracie des heren heeft u vermint;
Jhesus saelt heten, mi wel versint,
De hoechste van deser werelt wijt;
Ghi sijt, soemen gescreven vint,
Vor alle vrouwén gebenedijt.

Maria.

Her Ingel, die hier dus comen sijt,
Seer verwondert mi van dien;
En kinde noyt man ter werelt wyt:
In wat manieren saelt dan gescien?

Dingel.

Suver maecht, sijts onbevreest,
Gods gracie heeft u daer toe bereit;
Ghescien saelt biden heilegen geest
Mids uwer groter oetmoedicheit.
Ten tekene van dien, vor waer geseit,
Heeft Elizabeth, u nichte, ongewaent²⁾,
Enen sone ontfaen in haer outheit,
Ende es nu in haer seste maent,
Nochtan dat si onvruchtbaer sij,
Ten dae³⁾ Gods gracie.

Maria.

Her Ingel, soe ghi
Mi seit, soe moet met mi verkeren:
In Gods genaden soe keeric mij:
Siet hier de deerne Gods, ons heren.

1) Tra d.i. ‘trade, trede, vertreding:’ willems. Verg. plantijn: ‘tredinge oft terdinge, trede oft terdt. Le marcher, marchement, le pas. Gressus, ingressus, vel calcatio, conculcatio, pessundatio’: het laatste vooral is van belang.

2) Ongewaent: zooveel als entrouwen, zeker, stellig.

3) Dae: voor dade.

[p. 417]

Gabriel.

Reyn maecht vol eren, suete Marie,
Die gracie Gods heeft u omvaen,
Een godlike hemelsce tresorie
Seldi voort bliven sonder vergaen.
Orlof, ic kere ten hemel saen.

Selete.

O alder hoechste, gebenedie,
Godlike, hemelsce tresorie,
Laet u ons slechtheit¹⁾ sijn bequame,
Dat wi hier minlic, sonder envije
Hebben vertoecht²⁾ in weder sije³⁾
Ter eren van uwen soeten name;
Dor uwen oetmoet, huetse vor blame,
Diet duegdelic hebben willen verzinnen
Ende hier sijn comen tot onsen verzame;
Gheeft hen te harer zielen vrame,
Dat si die ewige vruecht gewynnen.
Wij doen u duegdelic bekinnen,
Dat wi, en God wilt, tander jare
U dander⁴⁾ bliscap selen beginnen,
Ende vort van jaer te jare met minnen
Oec dander bringen int oppenbare:
Tot sevene lanc, verstaet int clare
Salmen u achter volgende vertogen
Ter eren der weerdicheit van hare,
Die vele meerre eren werdich ware
Dan wij van hare vercleren mogen.
Dies bidt der lampten⁵⁾ sonder verdrogen,
Datti ons allen moet bevrien

1) Slechtheit d.i. het eenvoudige stuk: over den vroeger meer, ook in conerete beteekenis, gebruikelijken uitgang heit zie clign. Bijdr. bl. 312 vlgg.

2) Vertoecht van vertoghen d.i. vertoonen: zie vs. 2213.

3) In weder sye d.i. aan beide zijden, aan weerszijden. Doelt dit wellicht op de tale en wedertale, het pro en contra der verschillende advocaten, waardoor de zaak als van alle kanten bekeken mag worden aangemerkt? Anders versta ik den zin niet.

4) Dander: daar zouden er nog zes volgen: zie vs. 44 en 2212.

5) Lampten: lampte voor lampe (d.i. lamp) kan wegens het Ital. lampade (zie kil.) geen verwondering baren. In anderen zin desgelijks Belg. Mus. IX bl. 172 noot.

[p. 418]

 

Ende dat wi ons te haren dienste so pogen,

2220

Dat wi in vreden ende in hogen

 

Met salicheyen den tijt gebeyen.

 

Bidt dies der sueter maecht Marien

 

Gemeynlic, die hier sitten of staen.

 

Orlof, geminde, hets nu gedaen:

2225

Tot tander jaer, soet es vorseit.

 

Ic beveel u der drievuldicheit.