De Middelnederlandsche dramatische poëzie

(1875)–Henri Ernest Moltzer– rechtenstatus



[pagina 291]
Eene ghenouchelicke clute van nu noch, van IV personagien te weten, de man, de ghebuer, dwjf ende de pape. De man. 1[regelnummer] Ey lacen, die altoos is gheplaecht Ende nemmermeer blijden dach en bejaecht, Hem mach wel langhe dyncken den tyt. Als ic buten ben, hebbic eenich jolijtGa naar voetnoot1), 5[regelnummer] Maer als ic thuis ben, leyt mijn herte ghebonden: Zo minnelic ben ic ghelevert den honden! Mijn wijf, zij loddertGa naar voetnoot2), zij bouftGa naar voetnoot3): DanGa naar voetnoot4) es mijn herte zo zeere bedrouft. Dit waer te liene, om claer vermanenGa naar voetnoot4): 10[regelnummer] Zij doet mij lachen, dat mijn ooghen tranen, Zoo stijf versetse mijnen capproenGa naar voetnoot6). De ghebure. Ghebure, hoe vaerdij? Man. Lieve ghebure, wat soude ic doen? Mijn wijf es teghen mij zo quaet.
[pagina 292]
Ghebure. 15[regelnummer] En beteret niet? Man. Wacharmen, jaet, Achterwaert, als de hinne schertGa naar voetnoot1). Ghebure. Anders niet? Man. Het staet voorwaer alzoo verwert 20[regelnummer] Als noynt garen dede up een streneGa naar voetnoot2). Ghebure. Ic sal u leeren een reneGa naar voetnoot3): Daermede zuldijse up een ander ployeGa naar voetnoot4) bringhen. Man. Up een ander ploye? ic heb van als gheproeftGa naar voetnoot5). Ghebure. Tsuere metten soeten? Man. 25[regelnummer] Ja, al, datter behoeft: Tquaet met goet, tes alleleensGa naar voetnoot6).
[pagina 293]
Ghebure. En blijvet noch altoos even quaet? Man. Godt weet, neens, Maer lancx omGa naar voetnoot1) quader dat sij wort. Ghebure. 30[regelnummer] Ic sal u wel raet gheven op een cortGa naar voetnoot2). Man. Dat beteren sal? Ghebure. Godt weet. Man. Nu segt mij dan. Ghebure. Verstaet wel tbescheet: 35[regelnummer] Als ghij thuus comt, een voor al, Spreect sij dan quaet zo sij ooc sal, Watse u smijt of wat sij u doet: Zecht altoes nu noch. Man. Waer dat goet, 40[regelnummer] Dat waer tghene dat ic haer hiette. Ende indien sij mij trocke, smete of stiete, Zey ic nu noch, ic weet wel te voren, Sij slouge mij doot, dat waer verlorenGa naar voetnoot3)!
[pagina 294]
‘Haut, dat nu noch, dat wert u droufelic swaer:’ 45[regelnummer] Dat zou zij zegghen. Ghebure. Daer en vraecht niet naer: Ghij moetet herdenGa naar voetnoot1), groot en cleene. Man. En soudic altoos nu noch zegghen? Ghebure. Ja ghij, al teenenGa naar voetnoot2). Man. GoyGa naar voetnoot3), zo zoudic langhe nu noch zegghen. Ghebure. 50[regelnummer] Tot dat ghijze verwectGa naar voetnoot4) en leert nu noch te zegghen, Ghij moetet verduwenGa naar voetnoot5). Man. Hoe zoudic pijnen mij dat an te legghen? Gheifse mij een smete, ic zegghe nu noch,
[pagina 295]
Zoo gheefse mij dusent mael meer toch: 55[regelnummer] Hoe zal ict daer mede maken? Ghebure. En of zij namaels wel stoffeerde u caken Met goeder spijse na u ghevoech, En zoudij nu niet connen nu noch zegghen? Man. Ja ic, man, mij passeretGa naar voetnoot1) ghenouch 60[regelnummer] Nu noch te zegghen even stijf, Gaefse mij wel tetene. Ghebure. Jaese. Up u lijf, Herderet in smijten in eenen doene, Ghij zullet haer maken alzo ghewone, 65[regelnummer] Dat zij haer zal vervarenGa naar voetnoot2) dan En wanen, dat ghij uus sins mist. Man. Dats rechs die man! Mochtmense alzo ontvechtenGa naar voetnoot3)! Ghebure. Jaet, zechdij nu noch. Man. 70[regelnummer] Ja ic, bij allen Godts knechten, Ic zal nu noch zegghen, wat zij mij doet. Ghebure. Soo dat ic sal haer maken vroet,
[pagina 296]
Dat sij u heeft al dul ghesmetenGa naar voetnoot1), En dat ghij van den duvel zijt beseten: 75[regelnummer] Dat heifse met haren smijten ghedaen. Man. Dat wort een groete boerde! Ghebure. Nu, ghij zout ghaen. Gaet henen thuiswaert, rasch. Man. Ghij zecht zeker waer. 80[regelnummer] Adieu, ghebuer. Ghebure. Gaet henen, gaet henen, ic werpe u een schoelapGa naar voetnoot2) naer Dat ghij wel herden moet in desen: Want het zal zeker vremt te hooren wezen..... Daer wort een groot gheschal. Man. 85[regelnummer] Nu dus, vooren! God zeghent het al. Zet ons teten en te drijncken, haest u snel: Wat duvel, waer blijfdij? Dwijf. KeGa naar voetnoot3), zecht, heer, willecome, schoon spel, Zecht uut: waer hebdij ghebeyt zo langhe? Man. 90[regelnummer] Nu noch.
[pagina 297]
Wijf. Ja, ghaet u ghanghen: Ic wedde, ic proufGa naar voetnoot1) u. Man. Nu noch. Wijf. Swijght! Godt bedrouve u, 95[regelnummer] Dat ghij dus langhe leeft, auden dwaes! Man. Nu noch. Wijf. Ja, goeij faesGa naar voetnoot2), Nu noch? eyst anders niet? Man. Nu noch. Wijf. 100[regelnummer] Hoort dit bedietGa naar voetnoot3): Met dezen nu noch wat hebbic geleden!
[pagina 298]
Man. Nu noch. Wijf. Godt moet u schaden en schedenGa naar voetnoot1), Wat meendij hier me, vuil catijf? Man. 105[regelnummer] Nu noch. Wijf. Ke, hoort doch dit bedrijf! En zal mer anders niet zegghen? Man. Nu noch. Wijf. Laet ons met vreden met dezen nu noch! 110[regelnummer] De duvel schinde u! Man. Nu noch. Wijf. Ic wedde, ic vinde u Dat u sal rauwen: ic zecht u claerlijc. Man. Nu noch. Wijf. 115[regelnummer] Dats emmer die duvel baerlic,
[pagina 299]
Ghij en vraechter niet naerGa naar voetnoot1), Dat mercke ic doch. Man. Nu noch. Wijf. Haut dat! zecht nu noch, 120[regelnummer] Vuil catijf! wat hebdij voren? Man. Nu noch. Wijf. Wey, tes al verloren! Ic zals u noch gheven, dat u zal grouwen! Man. Nu noch. Wijf. 125[regelnummer] Ic zal u zo douwen, Ghij zult dat nu noch achterlaten. Man. Nu noch. Wijf. En macht niet baten? Ic en hoorde derghelijcx noynt mijn leven. Man. 130[regelnummer] Nu noch. Wijf. Goy, ic zals u genouch geven Dat u grauwelen zal, zonder ghetal.
[pagina 300]
Man. Nu noch. Wijf. Bij goy, ic zal. 135[regelnummer] Haut dat! Wildijs noch meer? Man. Nu noch. Wijf. AmijGa naar voetnoot1), mijn hant doet mij zo zeer. Al soudij ramp hebben en die u drouchGa naar voetnoot2), Wat meendij doch? Man. 140[regelnummer] Nu noch. Wijf. Dat es vreemt bescheet, Ja tvremste dat ic noynt hoorde. Man. Nu noch. Wijf. Ic zal ghereet. 145[regelnummer] Haut dat! nu zecht nu noch al teenen. Man. Nu noch. Wijf. Wat mach hij hier mede meenen? Ic en hoorde mijn daghen vremder advijseGa naar voetnoot3).
[pagina 301]
Man. Nu noch. Wijf. 150[regelnummer] Tjan, ic loope uten huse! Lieve gheburen, comt mij ter baten! Ghebure. Wat ist, lieve ghebure? Wijf. Dat zal ic u weten laten: Wat ic mijnen man doe, goet of quaet, 155[regelnummer] Hij zegt altijt nu noch, wat ic hem doe. Ghebure. Jc zoude den pape halen daer toe: De man heeft claer sijns sins ghemist Met uwen smijtene. Wijf. Est dat dan best, 160[regelnummer] Dat wij den pape halen? Ghebure. Jaet, Godt weet. Wijf. Nu gaen wij dan! Ghebure. Jc ga mede ghereetGa naar voetnoot1). Nu gaen wij den pape halen, onder ons beeden.
[pagina 302]
Man. 165[regelnummer] Aldus zou men deze quade wijven beleedenGa naar voetnoot1)! Bij sent Jan, dats goeden raet, Dat ic nu noch seide. Al es twijf quaet, Ic hebse emmers versubtieltGa naar voetnoot2) hier inne Zij meent, dat ic ben uuten zinne: 170[regelnummer] Ic moeter om lachen, dats verloren! Ic ben wijzer dan Salomon hier te voren Of Virgilius of Aristoteles met. Dat ic nu noch zey, was goet opset. Ic zal haer quaetheit nu afbrijnghenGa naar voetnoot3): 175[regelnummer] Gelijk den cochuitGa naar voetnoot4) zal ic zijnghen Altoos nu noch tot mijnder vromen. Zo waen ze dat mij nu es over comen, Ende zal mij steerckelic smeeken dan. Dwijf. Lieve heere, comt tot mijnen man, 180[regelnummer] En ziet doch, wat hem deert. Pape. Wat mach hem ghebreken? Wijf. Hij zeyt altoos nu noch.
[pagina 303]
Pape. Wat? dat sijn vremde trekenGa naar voetnoot1): Nu noch, wat ramp heeft dat inne? Ghebure. 185[regelnummer] Hij is claerlic uuten zinne. Dwijf heift hem ghestooten en ghesmeten, Dus mach hij wel zijn bezeten Om deze onverduldicheitGa naar voetnoot2) swaer. Pape. Ic zal met u gaen tot daer. 190[regelnummer] Haelt mij mijn stoleGa naar voetnoot3) en mijn bouc Ende mijnen quispeleGa naar voetnoot4). Ghebure. Dit wert een schoon besouc! Nu zullen wij weten wat nu noch bediet. Pape. Nu gaen wij rasch. Wijf. 195[regelnummer] Hier wonic, heere, ziet. Dit es mijn man, spreect hem toe.
[pagina 304]
Pape. In nomine patris et filii. Man. Nu noch. Wijf. Ic zegghe, de man es claer beseten, 200[regelnummer] Des zoudic meenen. Man. Nu noch. Pape. En spreect hij anders niet al teenen Dan nu noch? Wijf. Neen hij, heere, 205[regelnummer] Dit heeft hij curtsGa naar voetnoot1) aenghenomen. Pape. Sa vrient, tot uwer vromen Ic wil u belezen en besweeren Ende manen, bij al dat u mach deeren, Bij nachtriddersGa naar voetnoot2) ende bij avondtroncken
[pagina 305]
210[regelnummer] Die achter den hoven de belle clonckenGa naar voetnoot1), Bij cocketoysenGa naar voetnoot2), bij neckers, bij maren, Ende bij den drollenGa naar voetnoot3) int weer weghen,
[pagina 306]
Bij cattenGa naar voetnoot1) die te dansen pleghen Tswoendaechs, en bij varende vrauwenGa naar voetnoot2), 215[regelnummer] Dat ghij zecht, op goeder trauwen, Wat u letten mach of ghebreken. Man. Nu noch. Pape. Wat? En condij anders niet spreken? Wijf. Neen hij, seker, heere. Pape. 220[regelnummer] TjanGa naar voetnoot3): noch bemane ic u meere Bij den zonnen boom en bij der manen Die Alexander verfierde in waneGa naar voetnoot4),
[pagina 307]
En bij alle doode papen, Ende ic bemane u bij alle die gheselschape, 225[regelnummer] Die te BabelonienGa naar voetnoot1) leyt up tcasteel. Man. Nu noch. Pape. Wey, Godt hebs deelGa naar voetnoot2), Jc en weet niet wat hem mach letten. Ghebure. Of men hem teten gave? Pape. 230[regelnummer] Ja, ja, wilt hem dat voren zetten Van den besten ghezoden en ghebraden. Wijf. Ic heb hier een stic van eender vladen: Wil ic prouven of hijse mach? Man. Nu noch.
[pagina 308]
Ghebure. 235[regelnummer] Nu rasch, zonder verdrachGa naar voetnoot1). Haelt hem te eten: hij zal claer ghenesen. Man. Nu noch. Pape. Ten mach gheen quaed wesen: Hij heet zo mughelijc al duereGa naar voetnoot2). Man. 240[regelnummer] Nu noch. Pape. Hij machse wel ter kuere: Ic zie wel, de man en heift gheenen noot. Ghebure. Vrouwe, tes u schult cleen en groot: Gaefdij uwen man wel tetene, 245[regelnummer] En ghij hem niet en waert zo fel, De man zoude hem hebben wel. Man. Nu noch. Pape. Gij moet den man smeekenGa naar voetnoot3) schiere.
[pagina 309]
Wijf. Ic zal, heere, in alder manieren, 250[regelnummer] En bidden hem vergeiffenesse van alle mijn mesdaet. Jan, vergheift mij, dat ic u oynt was so quaet En oynt zo fel was teghen u. Man. Ic vergheift u gherne. Ghebure. Ja, wat zechdij nu? 255[regelnummer] De man es ghenesen ter stont. Wijf. Hoe vaerdij, Jan? hoe vaerdij, Jan? Man. Ic ben al ghezont, Als ghij mij niet meer quaet zijt. Wijf. Neen ic, nemmermeer. Pape. 260[regelnummer] Godt zij ghebenedijt, Die man es van den evelGa naar voetnoot1) gescheyden. Adieu, vaert wel. Wijf. Heere, Godt wilt u gheleyden, Ghij hebt mijn herte ghepaeytGa naar voetnoot2) ter deghe. 265[regelnummer] Ic wil ooc gaen.
[pagina 310]
Ghebure. Dwijf es up weghe, Wij mueghen wel spreken met goeden raetGa naar voetnoot1): Dat ic u nu noch dede zegghen, Was dat niet goeden raet? Man. 270[regelnummer] Bij Sent Jacob, jaet: Maar metten eerstenGa naar voetnoot2) was ic daerom ghesmeten. Ghebure. Maer nu hebdij namaels goede vladen gheten! Man. Dat doe ic, sekere. Ghebure. Ic en sach noynt wijf bat beghect! 275[regelnummer] Wanneer se meer haar man uut stectGa naar voetnoot3) Of dat zij quaet sprect, een vooral: Zecht altijts nu noch. Man. Bij sent ThoonGa naar voetnoot4), ic zal, Want anders gheen zaken en mach mij vroomen. Ghebure. 280[regelnummer] Ja, zo meent zij, dat u curen overcomen, En ghij zullet al te boven blijven. Wijf. Ay, lodders, dat men u moet ontlijven! Dat hebbic al te malen ghehoort!
[pagina 311]
Man. Wacharmen! wacharmen! Ghebure. 285[regelnummer] Moort! moort! dwijf zal ons vernielen! Wijf. Nu zecht nu noch! Man. Ic en zal, bij minder zielen, Nemmermeer, seker, lief wijf. Wijf. Suldijt meer zegghen? Man. 290[regelnummer] Neen ic, up mijn lijf, Twas mijn ghebure, diet mij riet. Ghebure. Tjan, heere, ic en riet u niet: Daerom willet mij verdraghen. Wijf. En weettij niet, dat hem mesvalt met vlaghen, 295[regelnummer] Die zijn hant steect tusschen schus en boom? Ghebure. Och ic kenne dat waer es! Wijf. So nemes goom. Elc wacht hem, die wel wil varen. Godts gratie wil ons allen bewaren. 300[regelnummer] De vader, die zone, die helighe gheest Verleene ons zalicheit aldermeest.	voetnoot1) Jolijt d.i. pleizier. voetnoot2) Loddert van lodderen d.i. lodderlijc leven, zie boven Afl. I, bl. 135, III bl. 219, de hoer spelen. plantijn vertaalt: caignarder au lit, en kil. heeft lodderen in de sonne d.i. apricari; lodderen int bedde d.i. voluptuose volutari in lecto sive cubili. voetnoot3) Bouft van bouven; evenals lodderen van lodder, alzoo bouven van bouf voor boef. voetnoot4) Dan d.i. danen, van daar. voetnoot4) Vermanen d.i. zeggen evenals vermaen doen; Hor. Belg. V bl. 36 en 9 vs. 251: O Sandrijn, mijn uutvercoren, Ic bid u doch, wilt na mi horen - Van dies ic u sal doen vermaen. Om claer vermanen vertaalt de Hr. van vloten met om het rechtuit te zeggen. Het voorgaande liene is van lien voor liden d.i. verdragen, lijden. voetnoot6) Capproen d.i. muts. voetnoot1) Schert van scherren of scharren d.i. krabben, van waar scharrelen. voetnoot2) Strene d.i. streng. kil. heeft strene garens d.i. strenghe. voetnoot3) Rene voor redene, rede d.i. reden, spreuk gelijk de Hr. van vloten, niet redene, raed zooals willems heeft. Ghebure wil zeggen, dat hij hem een woordje zal leeren, dat de uitwerking van een tooverwoord zal doen. voetnoot4) Ploye d.i. plooi. De zin is: er eene andere plooi aan geven. voetnoot5) Gheproeft van proeven d.i. beproeven, probeeren: Carel vs. 342: Bi den here, die mi ghewrochte, Hine ontridet mi te nacht, In sal proeven sine cracht. voetnoot6) Alleleens d.i. eveneens. Het eene, wil hij zeggen, hielp evenmin als het andere. voetnoot1) Om: verg. over uitdrukkingen als langs hoe ongeruster, langs hoe slechter, langs hoe meerder; soe lanc so meer; hoe langhs so meer, lancx om min d.i. hoe langer hoe minder, lancx om bet d.i. hoe langer hoe beter: huyd. Proeve II bl. 210. voetnoot2) Op een cort d.i. kort en goed, in korte woorden; verg. op een niew, op een her: kil. voetnoot3) Verloren: ‘dat waer verloren, eene gewoone Vlaemsche zegswijze voor: dat ware al om niet:’ willems. Zie beneden vs. 169: Zij meent, dat ic ben uuten zinne: Jc moeter om lachen: dats verloren. voetnoot1) Herden d.i. uitstaan, verduren: oud. in voce, en een ander voorbeeld beneden vs. 82. voetnoot2) Al teenen d.i. altijd door, vs. 202 alhier: En sprect hi anders niet al teenen Dan nu noch? Zie Mnl. Wb. in voce. voetnoot3) Goy d.i. God. littré haalt op jarnidieu (d.i. je renie Dieu) de volg. plaats aan: ‘les paysans de la comédie disent jarnigoi, jarnigué, jarniguienne, jerniguienne;’ enz., zie voorts vs. 131, 134, enz.; zie boven bl. 288 no. 3. voetnoot4) Verwect van verweecken d.i. verzachten, vermurwen, hetzelfde als weecken, zie Rijmb. vs. 33870: Maer Galylee bestont hi voren, Om te weckene uwe felhede; alwaar josephus heeft: ut vobis poenitentiam agendi daret opportunitatem, en de variant luidt: om te weckene. Hebben we Brandaen vs. 948 wellicht ook aan weeken te denken? De Duitsche teksten (ed. schröder) geven geen uitsluitsel. voetnoot5) Verduwen hetzelfde als verdouwen d.i. slikken, zooals wij zouden zeggen. Zie kil. op verdouwen de spijze. voetnoot1) Passeret van passeren. De Hr. van vloten vertaalt: passeerde het, zou het gebeuren: ik vond geen ander voorbeeld van dergelijk gebruik en durf dus niet tegen te spreken, maar het komt mij vreemd voor, dat moet ik bekennen. Wellicht staat het eenvoudig voor passet d.i. paste het van passen d.i. commodum esse evenals het volg. herderen voor herden: zie kil. in voce, verg. vs. 82, en boven vs. 47. voetnoot2) Vervaren (hem) d.i. ontstellen: Rijmb. Gloss. voetnoot3) Ontvechten d.i. ontgaan, eig. ontworstelen: L. Sp. Gloss. voetnoot1) Dul ghesmeten: evenals wij spreken van ‘lam slaan,’ ‘bont en blauw slaan.’ voetnoot2) Schoelap: over den schoen als symbool zie noordewier bl. 38 vlg., en harrebomée II bl. 254 over het spreekwoord ‘hij werpt er zijn schoen op.’ Ghebure wil [...]en: ‘ik bezweer u, dat gij u goed houdt.’ voetnoot3) [...]: zie Afl. I bl. 130 vlg. voetnoot1) Prouf van prouven d.i. op de proef stellen en - er in laten loopen. Rijmb. vs. 11939 vlgg., alwaar van de koningin van Saba wordt verhaald; dat zij Quam in Iherusalem Te Salomoene (te provene hem) Met rijcheden al onghetelt, Met feesten, met groter ghewelt; vs. 22231: Om hem (Jezus) te provene quam hi (de duivel) daer, verg. vs. 24141, 25348 en L. Sp. Gloss. voetnoot2) Faes: ‘goey faes, goed gerafel! ik wensch, dat het u rafelen wel gelukke: ga voort, ik wensch u goed spel (gelijk eenige regels hooger). Verg. hoeufft, Proeve van Bredaasch taaleigen, bl. 148:’ aldus willems, waarbij oud. Bijdr. in voce voegt: ‘rafelen nu is volgens weiland “delirare” dat is raaskallen.’ Ik geloof dat men er rafelen niet bij behoeft aan te halen maar eerder het bij kil. voorkomende vaesche of vaese, dat phantasia, delirium beduidt, en de uitdrukking goey faes best vertolkt door ‘mooie praatjes, allemaal gekheid.’ voetnoot3) Bediet d.i. antwoord, verg. vs. 106 alwaar bedrijf in ongeveer dezelfde beteekenis. Ze wil eenvoudig zeggen: ‘hoor me zoo'n kerel eens aan.’ voetnoot1) Scheden d.i. scheiden, in den zin van oordeelen. Dat het alleenstaande in die beteekenis voorkomt, bewijst Hild. bl. 121 vs. 153: Dit en daet hi niet, diet al wat weet, Ende gheen dinck en blijft verborghen, Ende alle recht na rechten sceet. voetnoot1) ..... naer: den regel vat ik niet te best, of hij moet beduiden: ‘het schijnt je niet te kunnen schelen.’ voetnoot1) Amy d.i. wee mij. voetnoot2) ..... drouch: zij bedoelt uwe moeder. Willems vraagt: ‘droeg? of: die u bedotte?’ en denkt aan driegen wellicht: stellig ten onrechte. voetnoot3) Advijse d.i. raad, denkbeeld, verg. vs. 141 boven, alwaar in gelijken zin bescheet: kil. bl. 832. voetnoot1) Ghereet d.i. dadelijk, aanstonds, bereids. Over dergelijke adverbia zie clign. Bijdr. bl. 59 vlgg. voetnoot1) Beleeden d.i. behandelen, 't aanleggen met, omspringen met: zie oud. t.a.pl. in voce en op beleiden. voetnoot2) Versubtielt van versubtielen d.i. verschalken, eig. door spitsvondigheden verwikkelen: te slim zijn; verg. L. Sp. en Rijmb. Gloss. in voce subtijl en Bloeml. Gloss. in voce versuptilen. blommaert Ovl. Ged. III bl. 82 vs. 672: Si versuptilen ende vercloeken Trecht in soe menigher manieren Met niewer consten, die si versieren, Eude maken tonrecht soe ghemeen Dat men recht ende onrecht gheen Vaerinc onderkinnen sal, Het dunct mi, nu overal. voetnoot3) Afbrijnghen d.i. afleiden, een einde maken aan: deducere, et avocare, removere a proposito: kil. voetnoot4) Cochuit d.i. kockuut-voghel, Vlaamsch voor koekoek: idem. voetnoot1) Treken van treek d.i. streek, zie boven Afl. III bl. 215 en 229. voetnoot2) Onverduldicheit d.i. wanhoop. M. Lp. I vs. 883: Laet die stompe doren lopen, Dat ghi niet en derft wanhopen, Als die guede Perna dede, Die starff in onverduldichede, en in het Gloss. wordt aangehaald: ‘En zeer na daer bij is de vlier-boom, daer Judas hem aen verhing van onverduldigheyt,’ uit de Reyse van jan mandevijl. voetnoot3) Stole d.i. stool, ‘de breede band, dien de priester bij het verrichten van den heiligen dienst om den hals en de schouders draagt:’ de vries Taalg. IX bl. 198 vlgg., alwaar hij à propos van Rein. vs. 378: Ic hebbe bi der scole (lees: stole) vergheven Al vleesc ende vleeschsmout, over het woord breedvoerig uitweidt. voetnoot4) Quispele d.i. wijkwast; ‘aspergillum, aspersorium, vulgo dispersorium; Gal. guespillon’ heeft kil. Over het nieuw Fransche goupillon zie littré in voce; diez I bl. 219 en nagel bl. 359 in voce vulpes, alwaar: ‘goupillon, Wedel eig. Fuchsschwanz.’ voetnoot1) Curts d.i. binnen kort. voetnoot2) Nachtridders: daarover geeft Broeder gheraert (Natuurk. v.h.G.) uitsluitsel: zie vs. 709: Duvele die sijn in die lucht, Ende doen den mensche dicken vrucht. Si connen oec wel maken vier, Dat ons vlame dinct schinen hier, Dat si schieten onderlinghe. Daer seghet men of vele dinghe. Nacht ridders heten si, Ende sijn duvele, ic seg di; Haghetissen ende varende vrouwen; Goede kinder in goeden trouwen; Coubouten, alven, nickers, maren, Die hem smorghens openbaren, Ende comen halen vier. Maren heten wise hier, Minnen, het sijn duvele alle, Die ons ghenre brochten te valle. ‘Nachtridders, of misschien naauwkeuriger Nachtridderessen, Geesten, of geestachtige wezens, vooral (zoo niet alleen) van het vrouwelijk geslacht, welke des nachts reden, Nachtrijdsters, zooals zij in de Edda genoemd worden (Qveldridha, Myrkridha):’ clarisse, bl. 215. Verg. van den bergh Mythol. bl. 160; grimm Mythol. II bl. 1010 vlgg. Avondtroncken: ‘het woord schijnt uit avond en tronck zamengesteld te zijn; het Vlaamsch had een werkwoord troncken, kil. truncare, dus avondschender? evenals straatschender; een geest, die des avonds eene klok luidt of eene schel trekt, om de lieden te plagen of te verschrikken. Hier komt weder de karakteristieke trek der alven te voorschijn. Willems echter wil avetroncken lezen en vergelijkt het met het Duitsche abetroc (phantasma) ons droch:’ van den bergh t.a.pl. bl. 9; Belg. Mus. II bl. 116. Ik zou de lezing van den tekst wenschen te behouden en avondtroncken eerder als eene verbastering van het andere aanmerken; avetronck is dan hetzelfde als het Hgd. âgetroc of abegetroc, dat, volgens grimm t.a.pl. bl. 432, ‘bezeichnet in der älteren Sprache vorzugsweise teuflische, von bösen Geistern ausgehende Täuschung,’ ons alfsgedroch. De afleiding van den Hr. van den bergh komt ook mij niet waarschijnlijk voor: verg. Heil. Sacr. bl. 88 vlg. voetnoot1) Cloncken van clinghen d.i. doen klinken, doen hooren: Bloeml. Gloss. voetnoot2) Cocketoysen: willems verklaart aldus: ‘helsche poelgeesten, van het middeleeuwsch Latijnsch woord cochetus (cocytus). Zie du cange in voce; of misschien cocketrijsen, serpenten.’ Neckers van necker d.i. nikker: zie van den bergh in voce. Maren van mare d.i. kwelgeest: idem in voce nachtmerrie; clarisse t.a.pl. bl. 221 vlgg. De maren behooren evenals de bovengenoemde tot de luchtgeesten, die 's menschen verderf bedoelen en werken, handlangers en dienaren van den Boozen Geest. voetnoot3) Drollen van drol d.i. kaboutermannetje, ‘een geest, die nu eens de menschen dient, dan ze weer erg plaagt, en die vooral in het noorden zeer bekend is:’ verwijs Heil. Sacr. bl. 94; van den bergh t.a.pl. bl. 24 vlgg.; Dr. van helten Proeven van woordverklaring bl. 43, noot 2. In 't weer weghen: willems vraagt, of het zooveel is als ‘luchtbewegen, storm,’ verwijs bl. 88 beweert: ‘voor int weer weghen, dat onzin is, leze men: uut Noerweghen,’ eene lezing, die 1^o door het rijmpje Auch sagt man wie daz trollen In Norwegen sein sollen, zie Heil. Sacr. Gloss. op Drol; 2^o door de plaats Heil. Sacr. vs. 1033 Du, noertsch drol, niet weinig wordt aanbevolen. En toch vermoed ik, dat in de bedoelde uitdrukking eene vertaling van het door van den bergh Mythol. bl. 24 vlg. aangehaalde aura levatitia, auram levare schuilt, en hier is te denken aan de ‘vis daemonum concitans procellas’ (verg. grimm Mythol. bl. 604 vlgg. en 1040 vlg.), een invloed later toegeschreven aan menschelijke werking aan de ‘homunculi, a sanctitate, justitia et sapientia alieni, a fide et veritate nudi, odibiles etiam proximis, a quibus dicunt verhemenissimos imbres, sonantia aquae tonitrua et levatitias auras posse fieri:’ grimm t.a.pl. Maar ik moet bekennen, dat de conjectuur van den Hr. verwijs verleidelijk genoeg is. voetnoot1) Catten: dat ‘hexen und feen oft katzengestalt annehmen und katzen besonders verdächtige, zauberhafte thiere sind’ (grimm t.a.pl. bl. 476), is bekend; ‘nog heerscht onder ons, zelfs in de steden en bij lieden uit den beschaafden stand, het bijgeloof dat zwarte katten (soms ook witte), gelijk men het noemt, niet pluis zijn, d.i. tot den boozen geest in eenige betrekking staan; neemt men ze op, zoo worden zij hoe langer zoo zwaarder, en zij kunnen zich ook zoo groot als een kalf maken’: van den bergh bl. 123. En dat ze dansen op Wodan's dag is niet bevreemdend, daar ‘Mittwoch und Freitag für verworfne Hexentage gelten:’ grimm Mythol. bl. 1092; Abergl. bl. 613. voetnoot2) Varende vrouwen: ‘dit zijn geene andere dan de rijdende (nachtridders). Zij varen, zweven, vliegen door het luchtruim, somtijds op dieren, en schieten daaruit gevaarlijke pijlen af.’ clarisse. voetnoot3) Tjan d.i. bij St. Jan: oud. Wb. Bred. in voce, Bijdr. in voce Batjan. Zie vs. 150, 292 alhier, enz. voetnoot4) Wane: dit en het voorgaande vers zijn niet te begrijpen zonder kennis van hetgeen door maerlant Alex. X vs. 560 vlgg. wordt verhaald. In Indië ontmoetten hem o.a. ‘twe oude man’ (vs. 540), die hem wat wonders zouden te aanschouwen geven. De een zeide: Sijt seker des, Ende merct des wale ende gome, Wi solen di tonen twe bome; Die een es der manen, die ander der sonnen, Die griex en ints spreken connen: Waer af dattu oec wout horen Solen si di bringen te voren;’ en verder (vs. 631): Der sonnen boom sal spreken saen Als die sonne sal onder gaen, Want hets sijn recht ende sijn sede, En alse die sonne riset mede; Dier manen boem sprect also saen, Alse die mane sal op gaen Ende alse hi te hove gaet. De twee boomen profeteerden (vs. 715 en vs. 751), dat hij, schoon onverwonnen, binnen kort te Babilonien in die stat den dood sterven zou. Verg. maerl. Sp. II. I IV 48. Verfierde van verfieren d.i. kil. ferocire, protervire. Het kan hier weinig anders beteekenen dan fier maken, eene beteekenis die ook door meijer in zijn Woordenschat wordt opgegeven. Over het feit zelf zie bv. Alex. vs. 875, 975, 985, t.a.pl. voetnoot1) Babylonien: in hetzelfde verband in Rein. vs. 20: Si maken sulke rime valsc, Daer si niet meer af en weten Dan ic doe, hoe dat si heten, Die nu in Babilonien leven: De beide verzen 224 en 225 beduiden alzoo: ‘ik bezweer u bij ik weet niet al.’ voetnoot2) Deel: zie Afl. I bl. 60 no. 6. voetnoot1) Verdrach: zonder verdrach d.i. zonder dralen: L. Sp. Gloss. voetnoot2) Duere: het vers geeft te kennen: ‘mogelijk zal hij het door eten’. willems. voetnoot3) Smeeken d.i. zoete broodjes bakken, eig. vleiend en zacht behandelen. L. Sp. II xxxix vs. 83: Rechte also men een kint, Dat hem niet en versint, Allencskine smeken moet, Alst weent ende gram is ghemoet, Eerment te pointe can ghesetten; III iv vs. 297: Hebdi stiefmoeder ofte stiefouder, Die so suldi beide gader Smeken in allen zinnen Ende mit duechden hem verwinnen; verg. het Gloss. voetnoot1) Evel d.i. kwaad, hier ziekte, evenals in St. Jans evel, vallende evel en derg. Evenals van den live sceden beteekent sterven, zoo ook van den evel sceden hetzelfde als beter worden. voetnoot2) Ghepaeyt van paeyen d.i. bevredigen: Afl. III bl. 201. voetnoot1) Met goeden raet d.i. onder ons, eig. met goed geheim (zie Rein. Gloss.), zoo dat niemand het hoort. In rade d.i. heimelijk; Rein. vs. 3161: In rade dat hijt mi riet. voetnoot2) Metten eersten d.i. aanvankelijk: oud. Bijdr. III bl. 214. voetnoot3) Uutstect van uutstecken d.i. uitdrijven, verstooten; expellere, extrudere: kil.; verg. Rijmb. Gloss. voetnoot4) Thoon d.i. Antonius.

Vorige Volgende

De Middelnederlandsche dramatische poëzie

Eene ghenouchelicke clute van nu noch, van IV personagien te weten, de man, de ghebuer, dwjf ende de pape.

Over dit hoofdstuk/artikel

titels