De Middelnederlandsche dramatische poëzie

[p. 257]

Een cluijte van Plaijerwater¹⁾ of van den man diet dwater haelde.

Een man en heet Werrenbracht.

Och bedruecht²⁾ man van hertten, zere tongemake,
Wat salic nu allene op dese alleyndege werelt maken!
Tsal nu gesceyden worden, alleyndich man,
Dlieste paer volcs dat noyt binnen der werelt quam.
De vrucht³⁾ van ons beyen es nu ten eynde.
Jc mach wel ropen met allen: ic ben de gesceynde⁴⁾,
Verliesic mijn wijf. Sij heet siec gewest alle den dach. -^a)
Lieve dochter, hoe vaerdij?

Dwijf.

Zere qualic, lieve her Werrenbracht,
Eest met mij gestelt, soe ghij siet, wachermen⁵⁾.

Werrenbracht.

Laet staen u derlic⁶⁾ kermen
En wilt mij u verdriet voer ogen leggen.

Dwijf.

Och, mijn gebrec en maghic u niet al seggen,
Lieve Werrenbracht, ten sou mij niet betamen.

1) ‘Playerwater beteekent zooveel als speelwater, of water dat men uit lauter spel, voor de klucht, zulken naam geeft. De wortel is plaren freq. pladeren, d.i. ludere, jocari, nugari, verwand met het engelsch to play:’ deze woorden van den Hr. mertens, Een cluyte van Playerwater, bl. 1, maak ik tot de mijne. Verg. kil. in voce pladeren, plaeyeren, dat hij vertaalt met ludere, jocari, nugari; jonckbloet Spec. Gloss. in voce pleijen.

2) Bedruecht d.i. bedroefd.

3) Vrucht d.i. vreugd.

4) Gesceynde d.i. gescende van scenden d.i. in het ongeluk storten, verderven: L. Sp. Gloss.

a) Var. Soo eest al quay vracht.

5) Wachermen d.i. wach armen; wee mij, ongelukkige.

6) Derlic d.i. deerlijk.

[p. 258]

Werrenbracht.

Soudij u voer mij scamen
U gebrec te seggen: nu horic wonder dan.

Dwijf.

Och, jaic, lieve man,
Jc en mach u myn verdriet niet beseffen¹⁾.

Werrenbracht.

Ja, waerbij?

Dwijf.

Ghij cont mij qualic verleggen oft verheffen²⁾,
Tes u le moeylic nacht nae naecht.

Werrenbracht.

Ten es³⁾, seker, lief.

Dwijf.

Ic behoeft te vele, tes buyten uwer macht^a);
Sij es u te pijnlic, mijn moeite, hoort mijn vermaen,
Want ic behoeft te vele^b).

Werrenbracht.

Och, lieve wijf, ic sal u bij staen
Tot in deynde van ouwer⁴⁾ noot.

Dwijf.

Lieve Werrenbracht, hout mij thoot
Met beyen handen, in⁵⁾ douwet met dallen⁶⁾ stijft.

1) Beseffen, d.i. gewaar worden, opmerken, ons beseffen; hier wel niet anders te verklaren dan causatief als doen begrijpen, te kennen geven, zie mertens t.a, pl. bl. 2. Andere voorbeelden dan dit vond ik niet.

2) Verheffen d.i. optillen.

3) Ten es d.i. het en es, het is niet zoo.

a) Var. Alle den dacht.

b) Var. Ic ben so siech.

4) Ouwer d.i. uwer.

5) In d.i. en: de vorm in is in dit stuk zeer gewoon.

6) Met dallen d.i. volstrekt, toch. Ook zeer gewoon in de uitdrukkingen: al met allen d.i. geheel en al, ten eenen male; met allen niet of niet met allen, ons niemendal d.i. volstrekt niets of volstrekt niet; al met allen niet d.i. volstrekt niet. Zie Mnl. Wb. bl. 174.

[p. 259]

Werrenbracht.

Hoe? Alsus?

Dwijf.

Ja, maer ghij sijt mij te zere opt dlijf,
Gij maeckt mij te heet: beyt¹⁾, laet mij vercolen.
Och, hoe wel souwic mijnen mont willen spolen
Met coelen water als ten tijen^a).

Werrenbracht.

Beyt, lief, ic saels u halen.

Dwijf.

Ey, lieve Werrenbracht, ten es niet van dien^b),
Dat ic meyne: ic hebts so groten lost^c).

Werrenbracht.

Ja, wat water eest dan?

Dwijf.

Player water, lieve man:
Dies moet ic hebben, wat cost^d).

Werrenbracht.

Hebdij nae player water so groten doorst?
En waer haelt my datte, gevracht²⁾ bij gedoghe?

Dwijf.

Waer myt³⁾ haelt?

Werrenbracht.

Maer ja......

1) Beyt d.i. wacht van beiden.

a) Var.: Hoort mijn bediet.

b) Var.: Ten es van dat water niet.

c) Var.: Ic moets hebben wat cost.

d) Var.: Oft tis al verbost.

2) Gevracht d.i. gevraagd. Gevracht bij gedoghe is met permissie gevraagd. De Hr. mertens had zijne lezing gebracht in zijn eigen exemplaar in margine verbeterd naar het handschrift: verg. de vries Mnl. Taalz. bl. 157, noot 1.

3) Myt d.i. men het, voor ment, met, gelijk de spreektaal nog heeft: zie bormans St. Christ. bl. 250.

[p. 260]

Dwijf.

Tonvreen¹⁾, in oest lant, in het vloeyt hoghe
Uten berghe van ontwijste²⁾ bij tal³⁾ van drofheyen.

Werrenbracht.

Nu, ic wil gaen der waert, sonder beyen:
Hout u vromelic⁴⁾, ic sal my gaen spoeyen.

Dwijf.

Lieve Werrenbracht, en wilt u niet vermoeyen:
Nempt thijts genoch, den wech es ongereet;
De meneghe gerachter haestelic al eest hem leet,
Lieve vrient, dus moetict seggen.

Werrenbrecht.

Waeye, ic sal over zere⁵⁾ gaen.

Dwijf.

Maer woerptij u oec dan tsegen⁶⁾ bedde
Met vermoeyheiden, soe est al verdriet:
Dus gaet suverlick⁷⁾, ghy en verleet⁸⁾ niet,
Ic sorghe alse zere voer u, als ghij doet voer mij,
In druct⁹⁾ tallen herbergen.

Werrenbracht.

Och, wat getrouwer wijve sij^a)!

1) Tonvreen d.i. te onvrede, dus zooveel als in onrust en bekommering; de vrouw maakt er maar wat van, om Werrenbracht te verschalken.

2) Ontwijste d.i. onwijsheid, onnoozelheid: zie vs. 130 en 212.

3) Tal d.i. het dal.

4) Vromelic d.i. dapper, hier: goed, taai.

5) Over zere d.i. zoo gauw mogelijk. Zere in den zin van snel, hard is zeer gewoon: zie b.v. Rein. Gloss.; en over voor zeer (valde) insgelijks: verg. de jager Versch. bl. 212 vlgg., alwaar o.a. over scone, over stoute, over coene, over vrome, over swaer, over cuussche, over vaste, over gruet, trouwens overoud en overgroot hebben we nog.

6) Tsegen d.i. op, te. De zin is: ‘Valt gij er ook bij neer,’ enz. van vloten N. Kluchtsp. bl. 35, No. 3. Tsegen voor tegen: Die Rose vs. 2075:

Want hovarde es altoes tsegen
Dies gerechte minnaren plegen.

7) Suverlick d.i. bedaard, niet overhaast: kil. Suyverlick gaen: lente, sensim, lento gradu incedere, pedententim ingredi.

8) Verleet van verletten d.i. uitstellen, wachten.

9) Druct: lees drinct: de vries, t.a.pl.; van vloten item.

a) Var.: Wijf sijde ghij.

[p. 261]

Sij scheet¹⁾ van mij zere noey²⁾, dat sieic wel.
Al es huer verlangen noch so groten gequel³⁾
Van den water, sij steelt huer te gemake^a).
Orlof, lief.

Dwijf.

Ja, wildij mijn herte nu swaer maken?
Lieve Werrenbracht, wilt u toch sussen!

Werrenbrecht.

Och, mijn troest, ic moet u eens cussen:
Ter avonturen⁴⁾ sieic u nemmermeer met ogen ane.

Dwijf.

Lieve Werrenbracht, beghint toch te gane,
Tverlangen tsal myn herrte doen berueren⁵⁾,
Gaet toch.

Werrenbracht.

Nu, nu, ic sal mij gaen steken duere^b)6),
In hangen stoppe en flessche aen mijnen hals,
En brengen ons water uut oestlant van als⁷⁾,
Ic sal u uten dale van droefheyt besoeven⁸⁾.

1) Scheet d.i. scheidt van scheyden.

2) Noey d.i. noode.

3) Gequel d.i. kwellig, last: kil. in voce. Van quelen d.i. ziek zijn: zie op Esm. vs. 390.

a) Var.: Te vrede, dats claer.

4) Avonturen: ter avonturen d.i. misschien, evenals bi avontueren.

5) Berueren d.i. in beroering of beweging brengen, agiteeren. D. Doctr. II vs. 1925:

Ghi en selt oec ter gheenre uren
U wijf ter gramscap berueren
Daer ghijt wel coent ghedoen,
Dat leert ons her Salomoen.

b) Var.: Ga mij duersteken, wilt niet trueren.

6) Steken duere d.i. zich op de baan begeven: mertens op dit vers. Verg. beneden vs. 79, en clign. Bijdr. bl. 271.

7) Van als: zie Mnl. Wb. bl. 173, Aanm., en 176, no. 6. Van als (al) is dus van overal, van alle kanten, overal van daan. Hij wil zeggen, dat hij 't zal halen waar hij 't krijgen kan.

8) Besoeven: d.i. bezorgen: kil. De Hr. oudemans haalt op dit woord alleen deze plaats aan: Afl. II bl. 604. Lees voor sal: salt d.i. zal het.

[p. 262]

Dwijf.

Och ja, ic souts alte gherne proven,
Maer ten duuecht u niet dan wijse vasen¹⁾.

Werrenbracht.

Nu, ic sal gaen lopen dat ic mach rasen,
Orlof, ic steke mij duere sonder beijen.

Dwijf.

So doet dat u verdriet moet verleyen;
En nemmermeer en moet hij wer thuys geraken^a),
Want ic heb tavont en dachvaert²⁾ van enen pape,
Die mij tsommels³⁾ es alte goeder tieren, -
Sij en willen niet langhe vrijen, dats de maniere, -
Dus willic haestelic op gaen staen,
Want ic en ben met ghender siechten bevaen,
Die mij tot dien spele mach hinderen, God wet.
Hoe mij dese mans verseynt⁴⁾ gereet!
Tes oec niewe, hoe sommeghe vrouwen blijven in haer ere!
Nu, nu, niet merre: ic wilt gaen tot mijn here,
In seggen hem, dat hij noch tavont
Tonsent come, alst wordt avont.

Een man (met enen honder corve.)

Hoe ic oec altoes met comescapen ben belayen,

1) Wijse vasen: de Hr. mertens merkt op, dat wijse vasen het overgestelde is van visevase of vise-vase, phantasma, en door wijzen raad moet worden verklaart; de zin zou dan zijn: ‘maar gij behoeft niet dan wijzen raad.’ Ik geloof het niet: vise vasen en wijze vasen zijn m.i. hetzelfde en beduiden fables, resveries, nugae, fabulae: plantin in voce; duuecht lees: duncht, zie vs. 142, is van dincken d.i. dunken, schijnen. De zin is dan; ‘ik zou er dol graag eens van proeven, maar jij houdt het voor allemaal gekheid.’ Want hij gaat niet gauw genoeg naar haar zin.

a) Var.: En nemmermeer en thuys comen
Want ic sal tavont eenen paep hebben tot mijnder vromen.

2) Dachvaert d.i. afspraak tot samenkomst, rendez-vous: oudemans in voce.

3) Tsommels d.i. te somwijlen: mertens. Beter, meen ik, bisschop en verwijs Gedichten van Willem van Hildegaersberch, 's Hage 1870, Gloss: ‘sommaels, sommels, uit som en mael,’ over welk laatste woord zie Taal- en letterbode (1873) IV, I, blz. 68 vlgg.

4) Verseynt d.i. weggestuurd van versenden; verg. vs. 123, 146, 188, 206, enz. Beneden vs. 242 is seynen zooveel als zegenen.

[p. 263]

En tsomme tsmorgens tijlic¹⁾, in tsavons spaye²⁾,
In altoes so benic int lopen tachter!
Int treysen moetic altoes sijn ewen wacker,
Ic heb te dragen mijn volle vracht.

Werrenbracht.

Goeden moerghen.

Man.

Goeden dach, her Werrenbracht.
Wannen comdij sus tijlic gestreken³⁾?

Werrenbracht.

Ic loep, siet, dat mij den nuese mach leeken⁴⁾,
En wet mij van vresen hoe gehermen⁵⁾.

Man.

Ja my⁶⁾ scout⁷⁾ u yet?

Werrenbracht.

Jaet, wachermen.
Ic sta beraest, verstaet mijnen snater⁸⁾.

Man.

Werrenbracht, waer wildij sijn?

Werrenbracht.

In oestlant, om player water,
Dat moetic hebben, wats ghesciet^a).

1) Tijlic d.i. vroeg: zie Winter ende Somer vs. 489.

2) Spaye d.i. laat, spade.

3) Gestreken van strijken d.i. trekken, gaan: kil. in voce.

4) Leeken d.i. vloeien, druipen.

5) Gehermen d.i. bewegen: kil.

6) Ja my d.i. ja maer, immo vero. Van maer toch is me zoowel de verminking als van men en mij.

7) Scout van scelen d.i. ghebrecken, zooals de Teuthon. heeft.

8) Snater d.i. gesnater: kil.

a) Var.: Al souic sweeten gelijk eenen dasse.

[p. 264]

Man.

Waertoe, Werrenbracht?

Werrenbracht.

Lieve vrient, mijn wijf es alte siecht^a),
Ic duchte sij saelt willen besterven,
Est dat sijs langhe moet derven:
Sij heves te grooten loost^b).

Man.

Het u wijf nae player water doerst^c),
So en hoerdic mijn dage noyt merder wonder.

Werrenbracht.

En haeldics huer niet, sij storve, al waer haerder honder¹⁾,
Dat merck ic wel aen haren lost, tsij u verclert.

Man.

De meneghe crijcht tsommels wel, dat hij beghert,
Die beyen mach: nemet int tgoye²⁾.

Werrenbracht.

Och, huer es alte we te moeye:
Tsou u verwonderen haer smerttelic gequel.

Man.

Werrenbracht, ic versta huer meninghe wel:
Sij het u verseynt in wil u tampteren³⁾.

Werrenbracht.

Waer om souse mij verseynden?

a) Var.: Qualijk te passe.

b) Var.: Begheerte.

c) Var.: Water, dats een vrempt geveerte.

1) Honder: haerder honder. De Hr. mertens zet hier een vraagteeken; de zin kan wel geen andere wezen dan: ‘al waren er honderd menschen bij.’

2) In 't goye d.i. ten goede.

3) Tampteren d.i. tenteren; tentare, pertentare kil., eig. dus beproeven, hier in den zin van kwellen, leed berokkenen: verg. uitdrukkingen als ik ben beproefd, het is eene ware tentatie en derg.

[p. 265]

Man.

Dat sij wil hoven¹⁾......^a) in brasseren,
In u tonvreden maken bijnen uwen huyse.

Werrenbracht.

Nu horic wonder van dien abuise:
Sout te mijnent sijn tal^b)2) van droefheyen?
Daer moettij mij meer af seggen, eer wij sceyen,
Ic ben in ontwijste racht tonghemake.

Man.

Dat salic gherne doen, verstaet de sake,
Maer ghij moetet secretelic bedecken.

Werrenbracht.

Ja, willet mij dan vertrekken,
In bedien mijns wijfs siechte tusschen ons beyen.

Man.

Gherne. U wijf plecht den blijndeman te leyen
Int tfoereest van Venis palen.

Werrenbracht.

Den blyndeman?

Man.

Ja, Werrenbracht.

Werrenbracht.

Bij Wijds doot³⁾, dat sal sij betalen!
Segt mij, wat guyte dat sij heet onder staen......

1) Hoven: zie op Esm. vs. 542; Lanc. vs. 234, en beneden vs. 231 en 321.

a) Var.: Achter hoven staat in ontlie, maar vrij onleesbaar.

b) Var.: het tal.

2) Tal: verg. vs. 47.

3) Wijds doot: bij Wijds doot d.i. bij Wodans dood: verg. vs. 379 alwaar bij Vids mortelhamer. Dat de hamer oorspronkelijk Thor niet Wodan heeft toebehoord, kan geen bezwaar zijn, omdat, zooals mertens terecht opmerkt, Wodan en Thor wel eens met elkander verwisseld werden, inzonderheid, toen de godenleer van het noorden in vergetelheid geraakte.’ Verg. grimm Myth. I, 166; van den bergh, Myth. bl. 265; mertens bl. 26. Dat bij Vijts doot later evenzeer aan S. Vitus werd gedacht, is buiten kijf, dunkt mij.

[p. 266]

Man.

Wat guyte?

Werrenbracht.

Ja.

Man.

En pape oft een capellenlaen.

Werrenbracht.

Wat necker, sou sij daer af den offer ontfaen?
Daer af slut¹⁾ mijn herte al waert een clater²⁾.

Man.

In hier omme seynsse u om player water:
Woudijt bevroyen³⁾, ghij vijnes touwent met hopen.

Werrenbracht.

Ic hore wel, ic en derf in oest lant niet lopen
Om player water, tfloeyt tonsent toeten dike⁴⁾.
Ey, oft ic heymelic thuys ware!

Man.

Leeft mijns raets: wij selent wel maken.
Ic salter u in brengen, geseet goed ront,
Alte⁵⁾ abelic⁶⁾, sijt toch onbesoercht.

Werrenbracht.

Ja, hoe?

Man.

Ghij selt hier achter gaen sitten in mijnen corft^a),

1) Slut: lees slat of slaet, zooals de Hh. mertens en de vries voorstellen.

2) Clater d.i. ratel. Al d.i. als, gelijk; zie Mnl. Wb.

3) Bevroyen d.i. bevroeden.

4) Toeten dike d.i. tot den dijk toe, zooveel als: meer dan mij lief is.

5) Alte d.i. zeer of heel: Mnl. Wb.

6) Abelic d.i. proprement, joliment, élegamment: plant. Dus hij zou dat eens netjes lappen: verg. vs. 206.

a) Var.: Ghy selt hier in mijnen corf cruypen ter stont.

[p. 267]

En ic sal u thuys waert dragen voer enen verhauden¹⁾ cappoen.

Werrenbracht.

Her, set neer uwen corf, dat willic doen.
Och, mocht ic den losen pape
Binnen mijnen huyse betrapen^a)
Ic sou hem beyen player water geven te dege!
Maar, hoe comdij in huys?

Man.

Sijt te vreden: ic sal bidden, so ic pleghe,
Touwent om herberghe, sijt onververt,
In ic sal u draghen aen uwen heert
Met mijnen coerffe; soe moechdij sien allet bedrijf.

Werrenbracht.

Her, her, set mij op u lijf:
Ic sal uwen arbeyt wel betalen,
Ic ben rachts²⁾ tonvreen.

Man.

Daer moet mij player water halen:
Nu nempt toch in u hertte verstant,
Dat ghij niet en doerft gaen in oest lant:
Men vijnes hier genoeg te cleynen bederve^b)3).

Werrenbracht.

Ic wet wel, ic sout alte wel derven,
Maar tes u moeylic, dat ic sus⁴⁾ hange aen u lijf.

1) Verhauden d.i. oud, zou ik denken. plant. en kil. hebben beide verouden d.i. oud worden; de eerste ook veroudt, veroldt d.i. enveilli; inveteratus, antiquatus: verg. Rijmb. vs. 179:

Nu, alsic van daghen

Bem veroud, salic kint draghen:
Ende mijn here es kevel mede.

a) Var.:

En machic dese pape vinden in mijn huys,
Ic salle so nutrechten, voort een abuys.

2) Rachts d.i. met grond: recte, rite, juste, kil. Verg. vs. 46.

b) Var.: Want ghi selet hier ghenoech verwerven.

3) Bederve van bederf d.i. behoefte: huyd. Stoke I bl. 7 en III bl. 428.

4) Sus d.i. zoo.

[p. 268]

Man.

De meneghe souwer de doet voer sterven,
Dien ha getrout al selcken wijf.

Werrenbracht

Ic wet wel, ic sout waltewel derven.

Man.

Player water te halen, tes een arm bedrijf.

Werrenbracht.

Ic wet wel, ic souts alte wel derven.
Maer tes u alte moeylic, dat ic sus hange aen u lijf.

Man.

Nu sit al stille ende macht geswijch,
Ic sal u vast wocken¹⁾ in scoecken.
Wij selen desen pape alte wel bestoppen²⁾
In u wijf, dat sij hueren loest mach verslaen
Met player water. Nu laet ons vast gaen.

Dwijf.

Nu benic properlic racht te ghereke³⁾!
Hier om hebbic siec gelegen alle de weke
En raet gesocht, hoeic mijnen man sou verseynden!
Hij es nu ewech. Nemmermeer en moet hij weynden,
Dat biddic hem, die ons hee morgen gaf den dach.
Ic wil gaan tot mijn here, oft hij thuys sijn mach:

1) Wocken: wocken in scoecken d.i. heên en weer schokken: mert. Van wocken heb ik geen tweede voorbeeld aangetroffen: het is wellicht met wiegen of wegen (-wogen) in verband te brengen.

2) Bestoppen d.i. verschalken, obthurare et fallere: kil.

3) Ghereke van gherec d.i. orde, goede staat. De zegswijze te ghereke sijn (waartegenover staat uten ghereke sijn) beteekent oorspronkelijk dus in orde zijn, zooals o.a. blijkt uit Ferg. vs. 2687:

Si waren te gereke saen
Ende gingen op Ferguet slaen;

en in afgeleiden zin: in goeden welstand verkeeren; goed uitgerust, uitgedost zijn en, zooals hier, in zijn schik zijn. Verg. L. Sp. Gloss en hoffman v.F.'s Gloss. Belg.

[p. 269]

Dat duncht mij dbeste, dus lopic voor zijn duere. -
Ou, sech, ou!

Een Pape.

Wije es daer voere?

Dwijf.

Ic, here, in come u herttelic groten.

Pape.

Keren¹⁾, wille comen, lieve zoete.
Sijt neer, ic moet u eens vriendelijken^a) aan u mondeken.....

Dwijf.

Dats wel mijn willeken op dit stondeken,
Maar en vercroecht²⁾ niet mijn verchs³⁾ wympelken⁴⁾,
Slaet toch gaye⁵⁾ mijn proper tympelken⁶⁾:
Maer doet anders dat u hertte beghert.

Pape.

Ja, waer gaey wandelen?

Dwijf.

Ic come touwert,
Omdat gij tonsent sout comen, sy u bekynt^b).

Pape.

Waer is u man dan?

Dwijf.

Dien hebbic alte abelic verseynt
In hebben doen lopen gelic enen cater.

1) Keren d.i. Kristus: zie op Buskenblaser vs. 16.

a) Var.: Eens cussen aen.

2) Vercroecht van verkroken d.i. verkreukelen, kil.

3) Versch d.i. nieuw, idem.

4) Wijmpelken d.i. sluier; plant. vertaalt 't door estandart, baniere, guimple ou voile: vexillum vel velum quod capiti apponitur.

5) Gaye d.i. gade. Gadeslaan hier zooveel als oppassen met.

6) Tympelken d.i. halsdoek: dwijf zegt dus: ‘wees toch voorzichtig met mijn sluier, pas toch op met mijn halsdoek.’

b) Var.: Want ic meynt.

[p. 270]

Pape.

Waer hene, soete?

Dwijf.

In oest lant om player water
Hebbicken verseynt tsijnen groten leyen^a).

Pape.

Ja, waer sal hij dat water vijnden?

Dwijf.

Aenden berch van ontwijste, bij tal van droefheyen
Sal hijt halen alle sijn leef daghe lanc.

Pape.

In waer omme haelt hij dyte?

Dwijf.

Ic lach te bedde, in ic sey ic was met dallen¹⁾ cranc,
En clachde hem mijn grote alleynde.

Pape.

In heb dien so verseynt?

Dwijf.

Jaic, gelijc enen jongen kijnde:
Hi en sal in drie dagen connen gekeren.

Pape.

Willic dan tavont comen?

Dwijf.

Och, jaghij, lieve heren^b):
Ic heb uus te doene, ghij plecht mij mer te gerieven²⁾.

a) Var.: Al sonder beyen.

1) Met dallen d.i. geheel en al, te eenen male; Mnl. Wb.

b) Var.: Wij willet wagen.

2) Gerieven: zie o.a. op Winter ende Somer, vs. 174.

[p. 271]

Pape.

Seker soete, tot uwen believen
Salic dan comen, sonder enich verbeyen^a):
Maer bereyt ons wel te brassen.

Dwijf.

Ic sal ons vrijlic wel bereyen^b)
Lacker vlaykens, gecruyt met canele, in fijne¹⁾,
En doen ons hallen²⁾ van den besten wijne
Tot uwer liefden, racht oft ghij quaemt van buyten.

Pape.

Ja, ja, in laet ons met uwen man nu guyten:
Wij willen brassen, hoven in vrolijk singen!
Tot dat u man player water sal bringen,
Also langhe salic u vrij bij blijven.

Dwijf.

Dat ghij ommers³⁾ compt?

Pape

Jaic, in trouwen.

Dwijf.

Nu salic mijnen man een screve ontscrijven,⁴⁾

a) Var.: Cesseren.

b) Var.: Bereyen in laboreren.

1) Fijne d.i. lekker, zie L. Sp. Gloss., en beneden vs. 239.

2) Hallen d.i. halen, zie vs. 240 beneden.

3) Ommers d.i. bepaald, stellig.

4) Screve ontscrijven: ‘eene schreef aenschrijven, proverbialiter: te leur stellen,’ zegt mertens. Ontscrijven zou dan eene verbastering zijn van aenscrijven d.i. asscribere (Teuthon.) of noteeren, van het schreefje (ook wel een kruisje) gezegd, dat ‘met een krijtje’ op wand of balk werd aangeteekend: tuinman I bl. 146; en de zin der uitdrukking primitief dus een streepje aankalken, en vervolgens beet nemen, verlakken moeten wezen, eindelijk te leur stellen. Het is mogelijk, maar ontscrijven kan ook, niet verbasterd uit aenscriven, beteekenen afschrijven of, van het bewuste streepje, uitdoen, - even als het bij brederoo voorkomt in den zin van ‘door valschheid in geschrifte iemand te kort doen, bestelen,’ zie oudemans in voce, - en dan zou de spreekwoordelijke uitdrukking moeten worden opgevat als de bij harrebomeé II bl. 261 medegedeelde: ‘men zal een schreefje voor hem uitdoen,’ d.i. ‘als men iemand ergens niet meer onder telt, 't zij onder levenden, gasten, enz.’ Dwijf zou dan zeggen: Zie zoo, nu reken ik mijn man niet meer mêe, doe net alsof hij er niet is.’

[p. 272]

Want de sake es racht wel verwaert¹⁾.
Ic wil de taffel gaen decken nae den aert²⁾
Van spijsen, van drancke, kijselic³⁾ in fijne,
En halen ons van den besten wijne^a):
Ic moet hem doch doen goet geryef.

Pape.

God seynt⁴⁾ hier al.

Dwijf.

Keren, wille comen, suete lief,
Compt sitten, u cussen es gescuut^b).

Pape.

Soete, siet dat ghij de duere sluut^c),
Dat ons niement over den hals en come bekijken.

Dwijf.

Sijt vrij sonder sorghe hen allen te spijte,
Diet leet es. Her, schenckt ons van den coelen wijne,
Wij willen emmer ons beyen pinen vrolic te sijne.
Ic moet u eens bringen: hout daer, siet.

Pape.

Dat wachtic, en ic en heb een haer niet,
Dats u weygeren sal desen nacht.

Dwijf.

Ic sette u vrij in mijn, daer siet,

1) Verwaert van verwaeren d.i. zooveel als bewaeren, custodire: kil. hier bezorgen: zie boven bl. 99 en 232.

2) Aert d.i. kunst voor aerte, arte. Over de verwisseling van aert en aerte zie Mnl. Wb. bl. 120.

3) Kijselic voor kieselijk d.i. verkieselijk.

a) Var.:

En spijsen en dranck om vrolic tsijne,
Lief bij lieve dat en es gheen pyne.

4) Seynt van seynen d.i. zegenen, eig. signare, ergens een kruis over maken.’ david in Rijmb. Gloss.

b) Var.: Opgescuut seer net.

c) Var.: Dat ghij op tsluyten vander dueren wel let.

[p. 273]

Ic brinct u, en spaert mij niet, en proeft u cracht.

Pape.

Dat wachtic, en ic en heb een haer niet.....

Dwijf.

Ic brinct u, en doet vrij u macht.

Pape.

Dat wachtic, en ic en heb een haer niet,
Dats u weygeren sal desen nacht.

Dwijf.

Dits ghenuechte, al sou mijn man sijn versmacht¹⁾.
Laetten nu lopen, dat hij mach breken sijn beene!

Man.

Ja, sijttij wel?

Werrenbracht.

Wat? Jaic, ic sitte allene
Al waric een roettaert²⁾ in een ghyoelken.³⁾

Man.

Hoe u wijf u verseynt heet!

Werrenbracht.

Sij hout met mij haer foelken⁴⁾
In verseynt mij! Al sou sij huer nach⁵⁾ been verstuycken,
Ey oft ic bij haer ware!

1) Versmacht van versmachten d.i. ombrengen, zie op Esm. vs. 370.

2) Roettaert d.i. kauw: ‘sorte d'oiseau; gracus, graculus;’ plant.

3) Ghyoelken d.i. kooitje: ‘cavea, caveola, carcer, seu domuncula avium. Gall. gayole: Ang. gayle:’ kil.

4) Foelken: sijn foelken houden met enen d.i. den gek met iemand scheren, oud Bijdr. III, bl. 313. Andere voorbeelden van deze zegswijze heb ik niet kunnen vinden. De uitdrukking zelve, vergeleken met ‘sijn scheren houden met enen,’ wordt overigens duidelijk, daar folen met enen beteekent schertsen, boerten met iemand: Hor. Belg. VI bl. 1, vs. 15:

Selc houden sotte, daer si met folen.

5) Nach d.i. nack, nek.

[p. 274]

Man.

Blijft vast sitten duychten¹⁾:
Jc salder u dragen aen uwen heert wel ter cuere²⁾.

Werrenbracht.

Hoe salicse begayen³⁾!

Man.

Swijt al stille: wij sijn aen de duere,
En maecht geen geruchte, cleyne noch groet:
Ic sal cloppen. Ou, sec, ou!

Dwijf.

Daer es een voere, bij der doot,
Wie maecht sijn, die hier compt so verghe^4)a)?
Wie esser voere?

Man.

Jc, lieve vrouwe, in hae gherne herberghe,
Om Gods wille in mijnen penninc me.

Dwijf.

Tes hier al vol vochs⁵⁾.

Man.

Och lasen, eest?

1) Duychten lees: duycken d.i. zich verschuilen.

2) Ter cuere d.i. naar wensch, eig. naar verkiezing, zooals men het zou kunnen wenschen: verg. clar. Hem. d. Hem. bl. 402 vlgg. ‘Doorgaans wordt het - zooals hier bij wel - bij een adj. of part. gevoegd om de beteekenis te versterken; ter core goet is dus zoo goed als men maar wenschen kan, zeer goed, ter cure besloten, ter deeg ingesloten:’ L. Sp. Gloss. Desgelijks wel ter cuere gewapent; scone ter coere; ter core vast (hecht en sterk); reine ter cuere d.i. volkomen gelijk aan ons keurig netjes. Verg. Nu Noch. vs. 241.

Hi machse wel ter keure (zeer gaarne).

3) Begayen d.i. begaden, waarover zie boven bl. 131, 154, 200.

4) Verghe voor verghen d.i. storen: mertens. De pape en dwijf werden stellig gestoord, wie zal 't ontkennen, maar verghen is vragen, voorstellen; proposer, mettre du devant, encharger: plant. verg. kil.

a) Var.: Die ons dit nu compt vergen.

5) Vochs: lees volchs: de vries t.a.pl.

[p. 275]

Dwijf.

Jaet, gaet voerder in stee,
Daer vindij herbergen genoech met hopen.

Man.

Och, vrouwe, ic en wet nu waer lopen,
Tes avont, en ic plege hier te leggen^a).

Dwijf.

Wat stan¹⁾, ic moet u op desen tijt ontseggen,
Ic en ben mijn selfs niet, nemet int tgoye^b).

Man.

Herbercht ons toch.

Dwijf.

Ic seggu, dat ict niet en doeye^c);
En geloefdij mij niet? Waer me lijcdij²⁾ mij, en quelt?

a) Var.: En ghij plecht mij hier wel te leggen.

1) Wat stan: kil. heeft wat ist dan? waarvan dit eene verkorting is: zie mertens.

b) Var.: Goe.

c) Var.: Doe.

2) Lijcdij van lijcken d.i. vergelijken: zie kil. in voce en verwijs Mnl. Biblioth. Afl. IV en V, bl. 67:

So bistu wijf van hogher aerden,
Wes machnen di gheliken dan?

Hildeg.: XXXIX vs. 17:

Hoe soude ic dan figuren neemen,
Die enighen mensche mochte betemen,
Te liken gyeghen (met) rechte hoveerde?

t.a.pl. LVIII vs. 214:

Men machen nerghent liken tieghen
Dan Lucifer: den hoort hi toe.

Ook onzijdig: t.a.pl. XLVI vs. 92:

Wat minne mach daer liken tieghen?

Verg. L. Sp. Gloss. in voce ghelicken, en L.v.J. C. 90, het opschrift: ‘Van den exempele daer hi hemelrike gheleec den man die sayde goet saet op sijn lant, maer des nachts quam sijn vient ende sayde op dat selve lant crocken.’ Dwijf vraagt dus: ‘Waar vergelijkje me meê of waar houje me voor, en valt me lastig?’

[p. 276]

Pape.

Keren, soete, ghij selt
Den man herbergen, tes beter in hier gebleven¹⁾.

Dwijf.

Ja? hoe soe?

Pape.

Hij sout ter avontueren alden lieden te kinnen geven,
En seggen int tgemeyne en int clare
Oppenbaerlic, dat ic hier ware:
Dus duncht hij mij best hier behouwen,
So en weter niement af.

Dwijf.

Ghij segt waer, bij mijnder trouwen,
Om dat hij u hier noch meer heet sien vernachten.

Pape.

Roepten inne!

Dwijf.

Komt naer, al soudij versmachten,
Ic sal u verleenen dac in stro²⁾.

Man.

Gherne, lieve werdinne.

Pape.

Tes, segc, dbeste also.
Laetten gaen sitten daer besijen.

1) Gebleven: tes beter in hier gebleven is, vergeleken met vs. 296, alwaar terecht behouwen, zeer zeker minder juist uitgedrukt, indien althans niet de regel dus behoort te worden gelezen:

De man herbergen, tes beter. In hier gebleven.....

waarop dwijf hem in de rede vallende:

Ja? hoe soe?

2) Stro: ‘verleenen dac in stro, - dak en stroo geven. Herbergen zoo goed als ik kan:’ mertens.

[p. 277]

Dwijf.

Gaet daer duere.

Man.

Dits met orlove¹⁾, dat ic dus moet lijen
Aen u taffele alsus ruym?

Pape.

Vrient, wats in den corf?

Man.

Here, kiekenen, in enen groten cappuyn
Esser in gesprongen desen^a) morgen.

Dwijf.

Gaet, segc, sitten in uwen vre, en wilt niet sorgen^b):
Ic moet desen priester doen goey siere.
Segt, wildij yet hebben?

Man.

Ic wou, ic hae een pijntken van uwen biere,
Daer me sou ic der vruchden lieken singen!

Dwijf.

Hout, daer eest een pijnte.

Man.

Eest, lieve werdinne^c)?
Gelofsij God, nu benic te vreden alte male.

1) Orlove van oorlof, d.i. verlof, goedvinden. Met oorlof van u d.i. tua pace, tua venia dixerim, fecerim; in gelijken zin hier: ‘kunt gij gedoogen, dat ik me met niemendal moet tevreden stellen aan uw zoo wel voorziene tafel?’ Over lijen zie kil.

a) Var.: Heden.

b) Var.: Esser in gesprongen, met ghedoghe, te deser ste.

Dwijf.

Gaet, segc, sitten in uwen vre.

c) Var.: Soo salict in mijn buycsken dringen.

[p. 278]

In beyt, ic hae noch kasen broet in mijn male¹⁾:
Daer sal dit bierken alte wel op smaken.

Dwijf.

Nu, laet ons gaen sitten hoven in craken²⁾
En met genuechten eten in drincken!

Pape.

Ja, in van desen coelen wijne scijncken!
Ic moets u emmert een bringen uter^a) scalen.

Dwijf.

Die wachtic seker alte male:
Her, gefse mij, sij en sal mij niet ontspringen.

Pape.

Wat, ou, en seley wij niet eens een lieken singen?
Wij sichten³⁾ racht al hadden wij den moet verloren!
Wat, liefken, sincht ons eens.

Dwijf.

Nee, in trouwen, heren, sincht ghij voeren,
Dan salic oec singen, in⁴⁾ heb so sotten liet gedacht.

Pape.

Nu, dits ter liefden van u.

(Dit sincht hij.)

Her Werrenbracht, her Werrenbracht,

Ghij sijt wel uwer vrouwen knacht!

1) Male d.i. reiszak, reistasch. Floris vs. 1705:

Doe dede Floris reken (halen) in sine male
Een guldene cop al metter scale;

vs. 1820:

Sijn orse ende sijn someren dede hi ontschepen,
Sijn scrinen, sijn malen (Gepäck) te lande slepen.

2) Craken d.i. zwetsen, volgens mertens. Leven en vervolgens lawaai maken zal wel de beteekenis sijn, v.w. kcraecken ende poffen, crepare, jactare, ostentare: kil. Voor andere toepassingen zie L. Sp. en Wal. Gloss.

a) Var.: Uut deser.

3) Sichten d.i. zitten.

4) Lees voor in: ic, gelijk het verband kennelijk vereischt.

[p. 279]

Den wach es swaer, den buere¹⁾ es claer:
Ghij en compt in VII dagen daer:

Dat est dat ic wane.

Dwijf.

Ey, loerdeken, ghij moetter tavont ane:
Ic bringe u een dronckens sonder verdingen²⁾.

Pape.

Dat wachtic: maer ghij moet oec eens singen.
Vruecht es in mijn hertte gesoncken.

Dwijf.

Ic singhe, haddic u dese scale gesconcken.

Pape.

Nu, liefken, doet u belof³⁾.

Dwijf.

Swijcht, ghij selter vrijlic horen of.

(Dit sijncht sij.)

Hier sijttic bij mijnder hertten vruecht!

Verblijt, ghij scone, jonghe juecht,

Frijchs⁴⁾ in wael gedaene,

1) Buere: oud. in voce heeft buer: beddetijk, matras, kussen, naar plant. alwaar un coutil; culcitra: verg. boven vs. 244. - Buere kan ook huis beduiden: kil., in welke beteekenis oud. het hier opvat: t.a.pl. De zin is dan, daar claer hier leêg, vacuus, inanis te kennen geeft, blijkbaar: ‘we hebben hier vrij spel;’ of ‘wij hebben het huis vrij’, zooals mertens vertaalt. Ik heb gedacht, of buere hier ook in denzelfden zin (voor boer) kon staan als in Carel. vs. 1070:

Dat was hem een scone boer (gunstige kans),

waarover de vries Mnl. taalz. bl. 174 vlg., zoodat de pape zou zeggen: ‘de fortuin loopt blijkbaar meê:’ maar durf niet te beslissen.

2) Verdinghen: sonder verdinghen d.i. zonder voorwaarde: mertens Gloss., eigenlijk zonder marchandeeren: plantijn in voce.
Wat 't laatstgenoemde betreft, zie stoke III vs. 217:

En verdingheden tier stont
Aldaer om vijf hondert pont;

v.w. verdinc d.i. verdrag, beding. Taalk. Mag. IV bl. 56, vlg. Verg. voorts vs. 250, 254, 254.

3) Belof d.i. belofte. Sijn belof doen, d.i. zijne belofte volbrengen: oud. in voce.

4) Frychs d.i. frisch, zooveel als lustig en vroolijk: t.a.pl.

[p. 280]

Ghij selt noch tavont moeten slanen^1)a):

Dat est dat ic wane.

Man.

Een walpuyt²⁾ biers en heet niet vele ane,
Als meynchs met doerste es beringhelt³⁾.

Pape.

Ou, vrient met ten corve, hoe est met u gestelt?
Ghij en maecht ons geen genuechte: sijt vrolic.

Man.

Dats waer, vrient.

Pape.

Want ghij sijt al toelic^4)b)!
Keren, ghij sout ons wat ghenuechten voert bringen!

Dwijf.

Ey, goejer, segt hem, hij moet ons wat singen,
Een proper lieken, goet van verstane.

Pape.

Vrient, ghij moet eens singen.

Man.

Wachermen, so benicker qualijc ane:

1) Slanen d.i. vechten, volgens mertens Gloss. Een tweede voorbeeld van dezen vorm is me niet mogen gelukken te vinden: alleen heeft plantijn: slaninge of slaginge, dat hier allicht van dienst kan zijn.

a) Var.: In mijn armken slapen gaen; en

Frisch, geut en reyne,
Ghy selt noch tavont hebben alleyne
Ghij weet wel wat meyne,
Tis ooch seer cleyne.

2) Walpuyt d.i. halve pot: zie kil.

3) Beringhelt van ringhelen d.i. kwellen: zie de jager W.w. van. herhaling enz. bl. 61 volg., en verg. ons ringelooren.

4) Toelic d.i. te oolijk: wanneer de vries Taalz. bl. 155 vlgg. eene allerbelangrijkste aanteekening heeft. De zin is hier: ‘jij neemt het een beetje al te gemakkelijk op.’

b) Var.: Al waerdij van der kerren gevallen.

[p. 281]

Ic en cans niet, ic bidde om verdrach¹⁾.

Dwijf.

Nene, ghij moet singen.

Man.

Moet ic singen? En wet niet wat ic best singen mach.
Verdraghet mij, ic bids u touwen²⁾.

Pape.

Ne, ghij moet singen in dere van allen vrouwen.:
Ons werdinne begerijs, sij sal u den wijn scijncken.

Man.

Souwic wijn drincken,
So salic eens vrolic singen.

Dwijf.

Wat? Jaghij?

Man.

Hoert nauwe, ic sal gaen beghinnen,
Tsal wat niews sijn.

1) Verdrach d.i. kwijtschelding, hier dus zooveel als verschooning, of wel uitstel: zie L. Sp. Gloss. Verg. vs. 365 alwaar verdraghen d.i. verschoonen: Nu noch vs. 293.

2) Touwen. mertens heeft hier: ‘verdraghet mij - touwen, verschoont mij bid ik u vriendelijk - touwen voor te houwen: benevole. Zie kil: s.v. houd.’ van vloten t.a.pl. bl. 36 verklaart touwen door toe. Met geen van beide uitleggingen kan ik me vereenigen, met de eerste niet om de beteekenis van houde, met de tweede niet om de constructie, die aan toebidden eerder dan aan bidden tot doet denken: de vorm geeft anders geen bezwaar, zie Glor.: op vs. 1056. Ik stel voor te lezen: trouwen zooveel als in trouwen. waarvoor het ook staat Hildeg., XLVI vs. 176:

Trouwen, hi waer harde vroet.
Diet altoes te voren wiste;

blommaert Ovl. Ged. I bl. 74 vs. 99:

Trouwen, vader, men seide mi dat,
Dat ic soude op ene stat
Met vele sweerden sijn verslaghen;

en op vele plaatsen in den M. Lp.: zie het Gloss. Verg. verder voor de beteekenis verwijs, Van vrouwen enz. bl. 25 vs. 653:

Nu soe doet mi voert bekinnen,

Dies biddic u in goeder trouwen

Welc dat ghestadeliker minnen

Ende serst, soe manne ofte vrouwen?

[p. 282]

(Dit syncht de man metten corve.)

Her Werrenbracht, her Werrenbracht,

Smijt den pape nu op sijn vacht,

Hij doet u soe groten confuyse:

U wijf maecht met u huer sceren,

Ghij siet wel hoe sij douwe verteren:

En vindij nu niet player water bijnnen uwen hyuse?

Werrenbracht.

Bij Vids mortelhamert!
Ey, valcs pape, hier sal u af comen dat meste saus!
Longher gaten¹⁾, dit seldij bey becopen!

Pape.

Wachermen, waer salic lopen?

Werrenbracht.

Wat maechtij hier, hier, segc, horen cater²⁾!

Man.

Beghieten met player water,
En latet op u wijf oec druppen.

Dwijf.

Eey, ey, ey, mijnen arm es mij in stucken:
Ic bidde ghenade. Wat salic nu aen gaen?

Werrenbracht.

Ey, valsche lougenen, ghij moet uwen loest nu verslaen³⁾!
Waerdij hier om siec? Dat sal u vergaen te leye⁴⁾.

Pape in dwijf.

Ey! Ey! Wachermen!

1) Longher gaten: een vloek, verbasterd uit jongheren gelijk het in Pots longeren d.i. Gods jongeren (Kristus discipelen) en Hulp of Hulpe longeren (Maria's Blisc: vs. 393 voorkomt): en uit gaten d.i. wonden: zie oud. Wb. Bred. in voce Pots longeren; verwijs Heil. Sacr. bl. 84; de vries War. bl. 97-100.

2) Horen cater d.i. hoerenkater, zooveel als duivelsche hoerenzoon.

3) Verslaen d.i. blusschen: zie plant.

4) Leye d.i. leede; de zin is: ‘het zal u opbreken’: van vloten.

[p. 283]

Man.

Ghiet vrij, Werrenbracht, ‘tes al meye’^a).
Twaer scaye¹⁾, datter yet besijen ghinge.

Werrenbracht.

Ic sal ghieten van boven neer.

Man.

Och ja, Werrenbracht, enen geringhe²⁾,
Twaer scaeye, soudij nu stille staen.

Werrenbracht.

Longeren, dermen³⁾, ic sal u beyen doot slaen,
Ghij valschs pape, dat ghij mij noit deet de confuyse⁴⁾.

Pape in dwijf.

Ey! Moert! Moert! Moert!

Man.

Schijgaeten⁵⁾, loept bey uten huyse,
400 Eer ghij u lif verliest: ghij siet wel, hoet hier steet.

Pape.

Och, lieve vrient, gaet int bescheet⁶⁾,
Om Gods wille, de slagen maken mij so mat.

Man.

Gheringe, loept hier duer dit gat
Alle beye, oft en can u niet gehelpen.

a) Var.: In de.

1) Scaye d.i. schade, jammer hier.

2) Gheringhe; enen gheringhe d.i. en een beetje gauw ook. Over gheringhe zie oud. Dat dit woord, in later tijd niet meer gebruikt noch begrepen, werd verwisseld met gheerne, zooals b.v. in 't volksboek De 4 Heemskinderen, is zeer natuurlijk.

3) Dermen: eenmaal vloekende en zwerende bij longheren deed men geen grooten sprong van daar (longheren heeft zooveel klankovereenkomst met longen) tot darmen, indien men evenmin als door bij den zweten en bij den storten (strot) door bij Gods darmen meende te zondigen tegen het gebod.

4) Confuyse d.i. schande; zie M. Lp. Gloss., alwaar bijv. iemand confuus doen d.i. iemand schande aandoen; confuus maken d.i. schandaal maken, en derg.

5) Schy gaeten lees: met de vries Taalz. t.a.pl. schijtgaeten, een gewoon scheldwoord.

6) Bescheet d.i. tusschenkomst hier: kil. in voce.

[p. 284]

Werrenbracht.

Beyt, en hout mij niet, laet mij hueren commer stelpen
Met player water, daer sij mij om heet gesonden.

Man.

Sij tocht te vreden, ghij hebbes genoch vonden,
Ghij en doerster¹⁾ niet om lopen in oest lant^a).

Werrenbracht.

Tes waer, ic hebts duchtig, mijn leven lanc,
Scompte²⁾, verdriet, verwit³⁾ in grote onneren:
Wij willen alle eerbaer vroukens eren,
Die gherne sijn bij hueren eyghen man.

Nu gaet Marien alle bevolen dan
En haren sone, Jhesum van Naserenen;
Dat hij u allen peys in vre wil verleenen,
En uwen houwelic so wilt hanteren⁴⁾,
Dat ghij in dewich leven muecht ringeneren⁵⁾. -

1) Doerster lees: doerfter d.i. behoeft er.

a) Var.: Goddanck.

2) Scompte d.i. schimp, en staat voor scampe.

3) Verwit d.i. verwijt.

4) Hanteren: zie op Winter ende Somer vs. 299.

5) Ringeneren d.i. regeeren, régner.