De Middelnederlandsche dramatische poëzie

(1875)–Henri Ernest Moltzer– rechtenstatus



[pagina 216]
Een abel spel vanden winter ende vanden somer. Ende ene sotternie na volghende. Ghi heren, vrouwen, wijf ende man, Ic bidde gode diet wel doen can, Dat hi ons wil sijn gracieGa naar voetnoot1) gheven Ende hier na dat eweghe leven: 5[regelnummer] Dies biddic hem doer oetmoet. Nu seldi merken ende werden vroet, Heren ende vrouwen in allen sidenGa naar voetnoot2), Hoe winter ende somer selen striden Ende van elken sijn viertuutGa naar voetnoot3). 10[regelnummer] Nu swijcht ende maect gheen gheluut, Ende merct ende hoert, hoet beghint. Ic bidde u, dat ghijt wel versintGa naar voetnoot4), Want hets proper ende noyael, AneGa naar voetnoot5) die woorde ende wedertael 15[regelnummer] Van somer ende van winter beide. Die somer, hi es int ghereideGa naar voetnoot6), Ende weet, dat hi comen sal. Nu swijcht ende maect gheen ghescalGa naar voetnoot7), Dies biddic u vriendelike alle gader. 20[regelnummer] Ic bevele u gode den hemelschen vader. Die somer. Ic ben die somer ende doe singhen Die voghelkine inden locht, die bloemen springen
[pagina 217]
Ende die loverenGa naar voetnoot1) inden woude, Ende beneme des winters coude. 25[regelnummer] Ic bringhe ons den soeten tijt Ende doe den menegen met jolijtGa naar voetnoot2) Met sinen liefken spelen gaen, Als men die bloemken scone siet staen, Die te winter sijn verborghen. 30[regelnummer] Ic bringhe so menegen soeten morghen Metten dauwe inder dagheraet. Die dan met sinen liefken gaet Spelen in der minnen dal: Ach, dats vroude boven al, 35[regelnummer] Metten dauwe die bloemken lesen. Die winter. Swijcht, sot, al stille van desen! Ic ben die winter, diet al can dwingen. Die voghelen, die te somer singen, Canic wel doen swighen stille. 40[regelnummer] Ic hebt al te minen wille: Als ic werke na minen aert Endet fellijc uten oesten haertGa naar voetnoot3), Dan doe ic den meneghen cliptandenGa naar voetnoot4) Ende oec slaen met sinen handen, 45[regelnummer] Dat hem die vingheren moghen spliten. Oec doe ic die verkenGa naar voetnoot5) criten
[pagina 218]
Van groter couden achter straten. Ghi moghet wel u beroemenGa naar voetnoot1) laten, Want ic hebt al in mijn bedwanc. 50[regelnummer] Ic beneme den vogelkinen haren sanc Ende oec soe dwingic alle diere, Ende die vische in die riviere Doe ic woenen onder dijs. Die somer. Her winter, dies benic wel wijs, 55[regelnummer] Dat ghi hebt ene felleGa naar voetnoot2) nature Ende sijt van aerde alsoe stuere, Dat den menegen sijn herte beeft, Die te somer in vrouden leeft. Als ic werke na minen visouweGa naar voetnoot3), 60[regelnummer] Dan vergheten si allen rouwe, Die si te winter hebben ghedreven. Ic doe den menegen in vrouden leven, Die ghi hout liggheneGa naar voetnoot4) in die muut, Als die bloemken springhen uut, 65[regelnummer] Daer ane dat men die somer kint. Van den menegen benic ghemint Die u haet, want ghi sijt soe fel. Die winter. Her somer, dat wetic herde wel, Dat mi die selkeGa naar voetnoot5) niet sere en gheert: 70[regelnummer] Dat sijn die ghene, die hebben verteert Haar geldekijn in die taverne,
[pagina 219]
Ende drincken ende dobbelen alsoe gherne, Dat si hem niet ghecleden en connen Ende te somer liggen ter sonnen, 75[regelnummer] Ende wenen, dat si ewelijc sal dueren. Als ic dan come met minen scuerenGa naar voetnoot1) Ende bringhe haghel ende couden snee, Dan doe ic desen alsoe wee, Dat hem die darme van couden beven: 80[regelnummer] Dit sijn die ghene, die lodderlijcGa naar voetnoot2) leven Ende hem te sere op u verlaten; Dese doe ic gaen beven achter straten, Al warent jonghe edelinghenGa naar voetnoot3). Aldus canic den selken dwinghen, 85[regelnummer] Die sijn geldekijn niet en spaert. Die somer. Her winter, ghi hebt enen fellen aert: Dats dicwile wel an u te sien. Maer mi wondert sere van dien, Dat ghiGa naar voetnoot4) u wilt setten jeghen mi, 90[regelnummer] Want al die werelt blives mi bi. Ic ben soe edel van naturen: Ic ben die ghene, die vult die scueren Ende doe wassen alle vrocht; Ic bringhe ons die soete locht, 95[regelnummer] Den lieven somer, hets mijn aert: Ic doe bloien meneghen bogaert, Die te winter staet al droghe. Die winter. Daer omme moetic bliven int hogheGa naar voetnoot5),
[pagina 220]
Om dat ic alle dinc can dwinghen: 100[regelnummer] Ghine cont dat niet voer oghen bringhen, Ic en benGa naar voetnoot1) here ende ghi sijt knecht. Lojaert. Bi gode, her winter, dats goet recht, Want dat die somer can ghenerenGa naar voetnoot2), Dat condi herde wel verteren, 105[regelnummer] Als ghi sijtGa naar voetnoot3) bi uwen viere, Eet ende drinct vanden goeden biere, Ende hebt broet, wijn, vleesch ende visch, Ende doet dat bringhen op uwen disch, Ende sit biden viere al coe satGa naar voetnoot4), 110[regelnummer] Alst soe cout es op die straet, Dat niemen van couden en can ghedueren. Al dat die somer can besuerenGa naar voetnoot5), Dat verteert die winter al. Als men die waerheit segghen sal, 115[regelnummer] Sone es die somer maer een slave. Si sijn soe lanc, die hete daghe, Dat ic werde van werken mat. Ic ben die langhe daghe soe sat: Ic prise den winter minen here. Moyaert. Ga naar voetnoot6) 120[regelnummer] Her Lojaert, ghi sijt al buten kere, Dat ghi den somer sijt soe fel, Die jolijt, vroude ende spel
[pagina 221]
Dic doet driven te meneger stont: Hi doet cussen menegen mont, 125[regelnummer] Die somer, heimelijc int groen, Dat men te winter niet en can gedoen. Als die bloemken staen int dal Ende die voghelen maken ghescal, ElkerlijcGa naar voetnoot1) na sijn nature, 130[regelnummer] Dan en es op erde ghene creature, Sijn herte enGa naar voetnoot2) verblijt hem daer van: Heren ende vrouwen, wijf ende man, Elc wert sijn herte van vrouden wijt; Als comt die soete somer tijt 135[regelnummer] Met sconen bloemen, met sueten crude, Ende die voghelen beginnen te ludenGa naar voetnoot3), Dan doet hi spelen der minnen spel In heimelike steden, dat wetic wel, Daer die bloemken rieken soet: 140[regelnummer] Dies men terGa naar voetnoot4) winter derven moet, Want hi heeft soe fellen aert. Clappaert. Ga naar voetnoot5) Nu benic hier ende hete Clappaert, Ende sal segghen die waerheit al gader. Ic swere bi gode, den hemelschen vader, 145[regelnummer] Dat mijn here die winter alsoe wel doet Spelen, dies benic vroet,
[pagina 222]
Der minnen spel, daer ghi af segt: Daer twee ghelieve liggen ghedect Op een bedde al moedernaectGa naar voetnoot1), 150[regelnummer] Daer wert wel grote vroude gemaect, Al en es daer ghenen voghelensanc; Die nacht sijn cout ende daer toe lanc, Die coude doetse crupen bi een Elc tusschen anders been, 155[regelnummer] Daerse mijn here die winter toe dwinct Ende al selc vroude te gader brinct, Dat si der minnen spel gaen spelen: Ic segt al sonder helen, Want ic die waerheit daer af wel weet. 160[regelnummer] Maer te somer sijn die nachte soe heet, Dat deen leget hier, dander daer; Si en dorren malleec anderen niet comen naer, Dat doet die hitte vanden tide, Maer te winter dringhen si side ane side 165[regelnummer] Ende cleven mallijc anderen dicwile an thaer. Die winter. Bi gode, Clappaert, ghi hebt waer Ghesproken ende daer toe wel. Ic soude node der minnen spel Disstruweren in eneger stont. 170[regelnummer] Ic doe soe menegen roeden mont Cussen diese langhe nachte; AlGa naar voetnoot2) op een beddeken soete ende sachte Liggen ende slapen twee ghelieve Ende si daer mallijc anderen gherievenGa naar voetnoot3), 175[regelnummer] Daer wert oec ghespeelt der minnen aert, Al en eest in ghenen bogaert, Daer die voghelen lude singhen. Bollaert. Ga naar voetnoot4) Her winter, ghi sout gerne tonder bringen Den somer, maer dat en sal niet sijn. 180[regelnummer] Het soude mi eer costen dleven mijn,
[pagina 223]
Eer ic dat ghedoghen soude, Want ghi en brinct elGa naar voetnoot1) niet dan coude, Reghen, haghel ende couden snee; Ghi doet den menegen alsoe wee, 185[regelnummer] Dat hi alle vroude verghetGa naar voetnoot2). Maer mijn here den somer hi met Elc sijn herte in vrouden vol, Die te winter es een polGa naar voetnoot3), Leghet in die asschen biden viere: 190[regelnummer] Ic en can aen u gheen maniere Ghemerken, ghine moet bliven tonder. Die winter. Her Bollaert, dat heeft mi wonder, Dat ghi sprect dese hoghe woort: Ghine cont dat niet gebringen voertGa naar voetnoot4), 195[regelnummer] Ic en moet die overste sijn. Ic neme den somer sinen heten schijn Ende ic verdruckeGa naar voetnoot5) die clare locht Ende oec verteric alle vrocht, Die de somer ghewinnen can. 200[regelnummer] Op erde en es wijf noch man,
[pagina 224]
Sine moeten te minen dienste staen: Ic willer in een crijt voer gaen, Of ic sal te boven bliven. Mojaert. Nu en canic langher niet gheswigen 205[regelnummer] Noch der wareheit oec ghedervenGa naar voetnoot1). Her winter, ghi sout van honger sterven, En daet die somer die hoghe baroen; Salich winter, wat soudi doen, En dade die somer metGa naar voetnoot2) sijnder genaden, 210[regelnummer] Die wassen doet vroech ende spade Broet ende wijn, daer ghi bi leeft? Ende al dies men ter werelt heeft, Doet die somer comen uut, Appelen, peren ende ander fruut 215[regelnummer] Daer al die werelt bi leven moet. Waerdi ghesindichGa naar voetnoot3) ende vroet, Ghi sout hem toter eerden nighenGa naar voetnoot4). Clappaert. Her Mojaert, ghi moet nochGa naar voetnoot5) swigen, Want die winter es u te steerc. Die winter. 220[regelnummer] Als ic aen u legghe minen mercGa naar voetnoot6), So sijn u lippen van couden blau; Bi gode, ghine hebbet niet te lau, Grote hitte es u onghereetGa naar voetnoot7);
[pagina 225]
Ic siet wel, ghine hebbet niet te heet, 225[regelnummer] Al hebdi aldus hoghe gesproken. Die somer. Bi gode, her winter, dit wert gewroken, Dat ghi laet spreken dese hoghe tale. Als die bloemen in ghenen dale Staen ende rieken ende bloyen scone, 230[regelnummer] Ende die sonne aen ghenen trone Soe vriendelijc in vrouden schijnt, Ende men gheen dinc op eerde en vint, EnGa naar voetnoot1) sal blojen of draghen vrocht: Her winter, dan es uus levens dochtGa naar voetnoot2) 235[regelnummer] Ende ghi selt verliesen uwe cracht. Bollaert. Ende si dan comen, die soete nacht, Metten edelen dauwe in ghenen dale, Ende si dan sinct, die nachtegale, Ende die bloemen staen int groen, 240[regelnummer] Wijt ende roet ende elc na sijn doen, Ende die bloomkenGa naar voetnoot3) staen ghebloit, Elc sijn herte in vrouden groit, Dan dobbeleertGa naar voetnoot4) die minne in vrouden rijc. Die winter. Nu en hoerdic nie des wonders gelijc. 245[regelnummer] Ghi sprect recht, dat heeft mi wonder, Of ic die minne woude houden tonder
[pagina 226]
Ende si te winter niet en ware: Daer af soe willic comen int clare, Dat men te winter alsoe wel mint 250[regelnummer] Ende meer noyaelder minne vint Dan te somer, dies sijt vroet. Al en es die dan niet soet, Die nachte sijn lanc, verstaet dit wale, Elkerlijc te hebben taleGa naar voetnoot1), 255[regelnummer] Twee ghelieve, daer si sijn Elc met sinen mijnnekijn Vriendelijc omvaen metten aermen, Ende si dan mallijc anderen verwaermen, Daerse van rechtGa naar voetnoot2) die coude toe dwinct, 260[regelnummer] Al eest dat die nachtegale niet en sinct: Daer wert ghespelt der minnen spel Meer dan te somer, dat wetic wel, Daer willic onder setten mijn lijf. Die somer. Dies willic vallenGa naar voetnoot3) in een crijt, 265[regelnummer] Al soudic daer omme liden smerte. SoeGa naar voetnoot4) blider tijt soe blider herte, Soe blider herte soe meer minnen. Als men den somer can ghewinnen, Ende die bloemken staen ende springhen 270[regelnummer] Ende die voghelkine lude singhen, Soe werden alle herten proys, Want die somer es soe gracioys, Ende alsoe edel na sine nature, Al ware een herte verbolgen ende suere, 275[regelnummer] Als die somer comt int lant,
[pagina 227]
Hem wert alle vroude becant. Die te winter sijn bedwonghen, Beide menschen ende vogheltonghen, En maken te winter gheen gheluut: 280[regelnummer] Het moet al ligghen in die muut, Alst vriest ende es ghesnoutGa naar voetnoot1). Den selken hem sijn leven rout Van groten aermoede, die hi lijt, Die hem te somer sere verblijdt, 285[regelnummer] Als hi vernemt dat sonneschijn. Her winter, hier mede soe moeti sijn Verwonnen, wildi die waerheit kinnen. Die winter. So moetti anders sins beghinnen, Soudic mi noch verwonnen lienGa naar voetnoot2). 290[regelnummer] Ic ben soe sterc met mijnder paertien, Dat ic den selken noch sal doen beven. Soude ic mi dan verwonnen gheven? Dies moestic hebben van gode ondancGa naar voetnoot3)! Ic hebt al in mijn bedwanc 295[regelnummer] Dat leeft onder des hemels trone. Maer in die ere van Venus, die ene crone Draghet ende es vrouwe vander minnen, Daer mede dat ghi mi wilt verwinnen, Dat mense te somer meest antiertGa naar voetnoot4) 300[regelnummer] Ende dat si te winter faelliertGa naar voetnoot5):
[pagina 228]
Dies willic comen in een crijt, Dat ghi daer af loghenere sijt, U lijf te setten jeghen mijn, Te becorteneGa naar voetnoot1) tusschen twee sonneschijn. 305[regelnummer] Dat die minne noyaelder es Te winter, sijt seker des, Dan te somer, des sijt wijs: Dies willic voer hare draghen prijs, VenusGa naar voetnoot2); die vrouwe es vander minnen, 310[regelnummer] Ende doer hare den camp beghinnen. Ontfaet den hantscoeGa naar voetnoot3), of ghi sijt goet. Die somer. Nu en wannic nie soe bliden moet, Als ic doe te deser uren, Dat ic soe meneghe creaturen 315[regelnummer] Verbliden sal ende maken vroe, Dat mi comen es alsoe, Dat ic u hebben sal ten campe. Ic sal u doen al sulken scampeGa naar voetnoot4),
[pagina 229]
Dat ic u daer in sal ontliven. 320[regelnummer] Aldus salic u verdriven Ende ewelijc saelt somer sijn. Die cockijn. Ga naar voetnoot1) Dies benic blide int herte mijn: Her somer, ghi selt hem spelen sijn spel. Her winter, ghi hebt mi gheweest soe fel, 325[regelnummer] Dat ic niet en hebbe dorren spreken. Ic weet wel van uwen trekenGa naar voetnoot2): Ghi hebt mi gedaen soe groten aermoede, Nu prisic den somer met sinen hoedeGa naar voetnoot3), Want hi verblijdt die herte mine 330[regelnummer] Ende daer toe ander cockine, Die in die asschen liggen ende braden. Nu comt die somer met sijnder genaden, Die u verdriven sal van hier. Ghi hebt mi doen sitten bi tfier 335[regelnummer] In die asschen ghelijc der hinnen: Daer omme moetic den somer minnen, Die u nu verdriven sal. Ghi hebt mi gedaen groot ongheval, In die asschen doen sitten bi den vier: 340[regelnummer] Her winter, nu moetti van hier. Ghi sijt mi hier al te lanc, Ghi hebt mi doen sitten inden stanc Ende inden roec, alst mi wel schijntGa naar voetnoot4): Daer omme es hi van mi ghemint, 345[regelnummer] Die somer, die u sal nemen dlijf. Die winter. Maect u henen, wel vul keytijf, Met uwer overmoedegher spraken.
[pagina 230]
Ic sal u noch soe confuus maken, Dat u rouwen sal u leven. 350[regelnummer] Ic sal u noch van couden doen beven Ende dmeerchGa naar voetnoot1) doen berren uten schenen. Vul keytijft, nu maect u henen, Ghi moet gaen ligghen in die muut. Her somer, ic segghe u over luut, 355[regelnummer] Dat ghi moet setten enen borgheGa naar voetnoot2), Dat icx mach bliven sonder sorghe, Her somer, tuwen camp te comen. Die cockijn. Alsoe moet mi god verdoemen, Ic wil een vanden borghen sijn: 360[regelnummer] Ic minne met alder herten mijn Den edelen somer, die coene wigant. Ic sette te borghe al mijn lant Ende mijn lijf ende al mijn goet, Dat hi sal comen met hoghen moet, 365[regelnummer] Her winter, jeghen u int crijt. Clappaert. Swijch al stille, ter quader tijt, In duvels name, maect u van hier, Ende gaet sitten biden vier, Want ghi hebt die coude soe groet; 370[regelnummer] Mi dunct ghi sijt van clederen bloet, Ghi staet recht als een cockijn. Ghi hebt emmer ter goeder merct gesijnGa naar voetnoot3), Want ghi hebt herde wel vercocht! Welken duvel heeft u hier brocht? 375[regelnummer] Ghi dunct mi een recht lodder wesen. Haddi den somer, ghi waert ghenesen, Dat sieic wel aen uwen scilt, Ende oec soe dunct mi, haddi geelt,
[pagina 231]
Ghi soudet verdobbelen al u macht. 380[regelnummer] Vrient, ghi en sijt hier niet geacht, Ghi moet hier besiden staen. Die cockijn. Ay voey, haddic goede cleder aen, Soe soudic voert ghetrocken sijn. Maer nu benic ghescouden cockijn, 385[regelnummer] Om dat ic niet wel en ben ghecleedt. Aldus hebbic mi beleedtGa naar voetnoot1) Metten boeven onder die cockine. Mi waer ghereder ene gardineGa naar voetnoot2) Dan enen mantel van scaerlaken roet. 390[regelnummer] Maer ware die felle winter doot, Soe soude mijn herte in vrouden leven. God moetGa naar voetnoot3) den somer victorie gheven, Dat hi verwinnen moet tghevecht. Mojaert. Her winter, na der campen recht 395[regelnummer] Soe werdic borghe den hoghen baroen, Dat hi sal comen als een lioen,
[pagina 232]
Sijn ere verwarenGa naar voetnoot1) int crijt. Her winter, om dat ghi aenlegger sijt, Soe doet oec na der campen giseGa naar voetnoot2). Clappaert. 400[regelnummer] Nu willic, dat men den winter prise. Ic werde sijn borghe nu alte hant, Dat hi sal comen als een coen wigant Voldoen, dat hi heeft begonnen. God moet hem der doeghden onnen, 405[regelnummer] Dat hi moet bliven in sijn ere. Nu gaet henen ende haest u sere: Die winter, die sal hem ghereiden. Mojaert. Ay god, wie sal dit moghen scheiden Tusschen dese twee heren, dit paerlementGa naar voetnoot3)? 410[regelnummer] Al die werelt die blijft ghescent, Eest dat die somer tonder blijft, Ende wert oec die winter ontlijft, Soe eest tfierendeel van den jare verloren. Daer sal af comen groten toren,
[pagina 233]
415[regelnummer] Welc van beiden tonder gaet. Ay, nu en wetic ghenen raet, Hoe men dit ghebrekenGa naar voetnoot1) mocht, Want si sijn beide alsoe bedochtGa naar voetnoot2) Ende hebbent bi dieren eden ghesworen: 420[regelnummer] Hine es op eerde niet gheboren Diet soude beletten met siere macht. Maer mi es comen in mijn ghedacht Dat ic wil gaen met bliden sinne Tot Venus der godinnen, 125[regelnummer] Die een vrouwe es boven al. Ic hope, dat sijt wel breken sal, Als ict haer segghe ende make vroet Venus der edelen vrouwe goet, Hoe die saken sijn ghesciet. 430[regelnummer] Ic weet wel si en saels laten niet, Sine saelt opnemenGa naar voetnoot3) dit ghevecht. Nu willic gaen lopen als een knecht Tot Venus der vrouwen mijn.
[pagina 234]
Verloren wi den somer metten sonneschijn, 435[regelnummer] So waer die vrocht al meest verloren. Waer sidi, vrouwe hoghe gheboren, Venus edel coninghinne? Venus. Segt mi, vrient, met soeten sinne, Om wat saken sidi uut? Mojaert. 440[regelnummer] Vrouwe, ic segt u overluut: Hets van tween heren hoghe geboren, Die hebben mallijc anderen doot gesworen Ende ghedaecht al in een crijt: Eer morghen te vespertijt 445[regelnummer] Hebben si ghesworen mallijc anders doot. Hine es op der eerden niet soe groet, Die dit op ghenemen can, Here noch vrouwe, wijf noch man, Meer dan ghi vrouwe allene. 450[regelnummer] Dese twee heren en sijn niet cleneGa naar voetnoot1): Die een es die somer van haven rijc, Die ander es die winter al ghelijc, Ende sijn ghevallen in een kijfGa naar voetnoot2) Om uwen wille, vri edel wijf, 455[regelnummer] Sijn dese saken al toecomen. Nemmermeer en werdet op ghenomen, En si dat ghijt selve doet. Venus. Lieve vrient, nu maect mi vroet, Hoe sijn die saken comen biGa naar voetnoot3)? 460[regelnummer] Ghi segt, dat es ghesciet bi mi, Ende ic ben onschuldich alder daet.
[pagina 235]
Mojaert. Vrouwe, ic wille dat ghijt verstaet: Si hebben ghestreden met fellen woorden; Daer stonter vele omtrent diet hoerden, 465[regelnummer] Hoe si mallijc anderen verspreken gingen Ende elc bracht voert van sinen dingen, Van sinen doen, van sinen viertuut. Doen sprac die somer overluut, Dat hi ware scone ende gracioys 470[regelnummer] Ende dat hi alle herten proys Maecte ende van vrouden wijt, Ende dat men inden somertijt Meer noyaelder minne vint Dan te winter, si u bekint: 475[regelnummer] Edel vrouwe, dat was sijn woort. Doen tartGa naar voetnoot1) die felle winter voert Ende wert verbolghen ende gram; Enen hantscoe dat hi nam Ende hieschGa naar voetnoot2) den somer in een crijt, 480[regelnummer] Ende die somer scoetGa naar voetnoot3) met vlijt Ten hantscoe ende heeften op ghenomen Ende meint hem te camp te comenGa naar voetnoot4), Ende hebben ghesekertGa naar voetnoot5) in beiden siden. Edel vrouwe, benemt dat striden, 485[regelnummer] Want ghi hebbes wel die macht.
[pagina 236]
Die winter es van felder cracht, Ic duchteGa naar voetnoot1) den somer minen here. Venus. Vrient, ic sal mi haesten sere, Ic sal daer morghen tilijcGa naar voetnoot2) wesen, 490[regelnummer] Eer die sonne es op gheresen, Sal ic daer wesen wel in tijt, Eer die heren gaen int crijt, Sal ict opnemen in beiden siden; Want liet men die heren striden, 495[regelnummer] Daer soude af comen menich wonder; Welc van beiden dat ginge tonder, Die werelt blever bi ghescent. Ic sal opnemen dit paerlement, Op dat icx macht hebbe ende ic can. Mojaert. 500[regelnummer] Och edel vrouwe, soe willic dan Keren met enen bliden moede: Ghi selet bringhen wel te goede, Dat wetic wel ghewaerlike. Hine leeft niet op eertrike, 505[regelnummer] Diet bevellenGa naar voetnoot3) mach dan ghi. Venus. Vrient, ic sal daer wesen bi, Eer dat morghen die sonne opgaet. Mojaert. Dit dochte mi die beste raet. Hets beter, dat ghescheiden blijft, 510[regelnummer] Want worde enichGa naar voetnoot4) van tween ontlijft,
[pagina 237]
Daer soude af comen jammer groot. Maer bleve mijn here die somer doot, Soe hadden wi alle qualijc ghevaren, Want die winter en souts niet sparenGa naar voetnoot1), 515[regelnummer] Hi heeft te male enen fellen aert. Die winter. Nu soe benic op die vaert Inden camp, als mi toe behoert. Hier roepic den somer voert, Dat hi come ende beware sijn ere. Die somer. 520[regelnummer] Her winter, ghine doerft nemmermere Peinsen, ic en sal u comen. Daer omme hebbic den camp ghenomen, Dat ic u dleven nemen sal. Die cockijn. God die here es boven al, 525[regelnummer] Her somer, die moet u victorie gheven, Dat ghi den winter moet nemen dleven: Soe soude verbilden al mijn herte. Hi doet mi dicke soe groten smerte, Dat mi die lever van couden beeft. Venus. 530[regelnummer] Ghi heren, ic bidde u, dat ghi mi gheeft Dit paerlement ende desen strijt; Want ghi beide ghebroeders sijt, Soe duncket mi herde qualijc staen Jeghen eenGa naar voetnoot2) in een crijt ghegaen, 535[regelnummer] Ende sout mallijc anderen willen ontliven.
[pagina 238]
Her somer, nu willes te miweert blivenGa naar voetnoot1), Dies biddic u op gherechte minne. Die somer. Vrouwe Venus, edel coninghinne, Dies en doe ic niet al te gherne. 540[regelnummer] Nochtan en willicx u niet wernenGa naar voetnoot2): Om dat ghi vrouwe vander minnen sijt, Soe willic u gheven desen strijt, Doet daer mede, dat ghi ghebiet, Hine leeft op der eerden niet, 545[regelnummer] Diet mi verbiddenGa naar voetnoot3) soude dan ghi.
[pagina 239]
Venus. Her somer here, dies moetic mi Van u bedanckenGa naar voetnoot1) emmermere. Nu biddic u, her winter here, Dat ghi mi vanden selven doet. Die winter. 550[regelnummer] Venus vrouwe, ghi draecht den hoet Ende sijt vrouwe vander minnen: Daer omme en wijstic hoe beghinnen U tontsegghene, dat ghi begheert. Venus vrouwe, ghi sijts mi wel weert, 555[regelnummer] Ic wils gherne tuweert bliven. Venus. Sone seldi voert ane nemmermeer kiven Ende ewelijc ghebroeders sijn. God die ghemaect heeft water ende wijn Ende al, dat men ter werelt vint, 560[regelnummer] Hi heeft ghemaect dat firmament Ende seven planeten daer ane gheset Ende daertoe twaelf teken met; Dese hebbent al in haer behoutGa naar voetnoot2): Si makent heet, si makent cout, 565[regelnummer] Dese doent winter ende somer wesen, Als ons die astrominenGa naar voetnoot3) lesen; Deen es cout, die ander heet, Nemmermeer dat stille en steet, HetGa naar voetnoot4) moet winter of somer sijn,
[pagina 240]
570[regelnummer] Somtijt dat hete sonneschijn, Somtijt den haghel ende couden snee; Dit en sal vergaen nemmermee; Soe langhe als die werelt sal dueren, Sal elc werken na sijn nature, 575[regelnummer] Want god hevet alsoe gheset; Worde enich van beiden belet, Somer of winter dier ghelijcGa naar voetnoot1), Al dat es op eertrijc Soude vervarenGa naar voetnoot2) ende vergaen, 580[regelnummer] Bleve die tijt al stille staen, Deen en mach sonder dander niet wesen. Die winter. Venus vrouwe, ghi hebt mi ghenesen, Want u woorde, die sijn al waer. Ic moet den somer volghen naer 585[regelnummer] Ende die somer moet volghen mi. Die somer. Dat wetic alsoe wel als ghi, Dat deen sonder dander niet sijn en mach. Maer mijn verdriet ende mijn beclach, Dat es, dat ghi mi wout verdriven, 590[regelnummer] Doen ic sprac, ende hiet mi swighen Ende seit, ghi waert die dwinghelant. Her winter, dats mi wel becant, Dat ghi der gheenre dwijngher sijt, Die ic doe leven met jolijt, 595[regelnummer] Als ic come met minen bloemen. Venus. Ghi heren, dit hebbic op ghenomen
[pagina 241]
Tusschen u beiden dit paerlement Bi uwen wille ende bi u consent Daer uut te segghene minen wille. 600[regelnummer] Nu swijcht van allen saken stille, Ende ewelijc seldi ghebroeders sijn. Laet ons eten ende drincken wijn Ende met goeder vrouden leven. Die cockijn. Ay, nu moetic al mijn leven 605[regelnummer] Sijn onder dies winters roede, Die mi doet soe groten aermoede, Dat ic en weet wiesGa naar voetnoot1) beghinnen. Dies wetic Venus der coninghinnen OndancGa naar voetnoot2), dat si daer quam 610[regelnummer] Ende tusschen hen beiden den camp opnam. Die duvel brachse daer in tijtGa naar voetnoot3), Ic was int herte alsoe verblijt, Dat die winter soude sijn verdreven. Die somer hadde hem ghenomen dleven, 615[regelnummer] Want hi hadde soe goeden moet Ende sine wapene was soe goet Ende sijn sweert van goeder snede, Hi hadden seker verslegen daer mede, Hadden si ten camp ghecomen. 620[regelnummer] Nu heeften vrouwe Venus op genomen: Dies es droeve die herte mijn. Nu willic gaen lopen als een swijn Te Maestricht biden steencolen, Daer willic gaen ligghen ter scolenGa naar voetnoot4), 625[regelnummer] Tot dat die somer comt int lant.

[pagina 242]
Hier beghint die sotternie. Rubben. Ay boyGa naar voetnoot1), nu es mi wel becant Ende daer toe benicx wel vroet, Dat die meneghe met haesten doet, Dat hem namaels sere berout. 5[regelnummer] Ic ben hier selve ende hebbe een jonc wijf ghetrout, Dies es omtrent drie maent ledenGa naar voetnoot2) dat icse nam, Ende gister navont, doen ic thuus weert quam, Was si van enen kinde genesenGa naar voetnoot3). Ende ic hebbe dicwile horen lesen, 10[regelnummer] Dat ment neghen maent plecht te draghen; Nochtan segghen si alle diet saghen, Dat hem en ghebrac dach noch ure, Ende esGa naar voetnoot4) voldraghen, een scoen creature, Ende alle sijn ledekijn wel ghemaect, 15[regelnummer] Naghelken, teelkenGa naar voetnoot5), ende al wel geraect: Es dit binnen drie maenden al ghesciet? Alle die leven en seiden mi niet, Dat ic dat kijnt hebbe ghewonnen. Si moets emmer hebben begonnen 20[regelnummer] Langhe te voren eer icse nam. Die duvel hebts deel, dat icker noit an quam! Maer haer moeder en liet mi niet met gemake,
[pagina 243]
Bi gode, si wijst wel vander dochter sake BatGa naar voetnoot1) dan ic dede, dat wetic wel voerwaer. Dwijf. 25[regelnummer] Wat, Rubben, enGa naar voetnoot2) sidi daer? Nu segt mi, hoet met mijnder dochter steet? Rubben. Ewaerheit, vrouwe, ic en weet. U dochter es van kinde gelegenGa naar voetnoot3) Ende heeft bracht enen jongen degen, 30[regelnummer] Al waer hi een haelf jaer out. Dwijf. Dies hebbe god danc menichfout, Dat si dat nu heeft leden. Rubben. Ic en beens niet wel te vreden, Dat si haer soe sere heeft ghehaest. 35[regelnummer] Ic sta van herten soe beraestGa naar voetnoot4), Dat ic en weet wat viserenGa naar voetnoot5). Dwijf. Hoe ende in wat manieren? Vertrect mi coenlic uwen staet. Ic sal u gheven selken raet, 40[regelnummer] Ghi seles wel in vredenGa naar voetnoot6) bliven.
[pagina 244]
Rubben. Ewaerheit, al soude men mi ontliven, Ic en mochte niet meer sijn tonvreden: Want dies es op den dach van heden Drie maent, dat ic uwer dochterGa naar voetnoot1) nam 45[regelnummer] Ende ierst in haer gheselscap quam, Ende omtrent vijf nacht, Ende heeftGa naar voetnoot2) nu een kint ter werelt bracht, Al waert out een haelf jaer. Hem en ghebrect niet alsoe vele als een haer 50[regelnummer] Ochte naghel aen vingher of aen tee; Het es ghedragen min of mee Neghen maent al uut ende uutGa naar voetnoot3), Ic deertGa naar voetnoot4) wel segghen over luut, Dat ic dat kint noit en wan. Dwijf. 55[regelnummer] Keren, nu hoert metGa naar voetnoot5) desen man! Entrouwen, ghi sijt emmer verdoertGa naar voetnoot6)! Rubben. Ic en ben druncken noch versmoert, Ic weet herde wel wat ic segghe. Als ic een op twee legghe, 60[regelnummer] So eest drie, ende vijf nacht. Dwijf. Lief kint, ghi sijt qualijc bedachtGa naar voetnoot7): Dien tijt hebdi qualijc onthouden.
[pagina 245]
Ghi waert wel weert, dat ghi waert bescoudenGa naar voetnoot1), Dat ghi van uwen wive wilt spreken lachter. 65[regelnummer] Drie maent vore ende drie maent achter Ende drie maent in die midden gestelt, Dits emmer neghen te gader getelt, Want dat wetic wel bi sakenGa naar voetnoot2). Rubben. Condijs mi dies vroet ghemaken, 70[regelnummer] Ic wille, dat ghi mi HugheGa naar voetnoot3) heet, Want ic weet soe goeden bescheetGa naar voetnoot4) Van eenre coe, die ic doe vercocht, Daer was mi gister navont tgelt af brocht, Ende doense die man copen soude, 75[regelnummer] Bat hi, dat icse hem borgen woude, Drie maent was sijn ondersprectGa naar voetnoot5). Wat! waendi, dat ic ben een gect, Ic en onthoude wel den tijt?
[pagina 246]
Dwijf. Nu horic wel, dat ghi druncken sijt, 80[regelnummer] Want driewerven drie dats neghen te gader. Hier es mijn man, onser dochter vader, Ic weet wel, dat hijt oec wel weet. Hou! Gosen, sidi ghereet? Comt tote hier, ic moet u spreken. Gosen. 85[regelnummer] Keren, wat duvel sal u ghebreken? Nu benic hier, wat saelt sijn? Dwijf. Nu segt, goede Goeswijn, En ghedinctGa naar voetnoot1) u niet, dat ons dochter hude? Gosen. Jaet, ende dat si enen man troude, 90[regelnummer] Dies es omtrent drie maent leden. Dwijf. Dat eest op den dach van heden Neghen, diet wel teelt, Maer Rubben ons sone en sere ontsteelt, Dat si van kinde nu es blevenGa naar voetnoot2). 95[regelnummer] Al en ware der maenden maer seven, Nochtan mocht dat wel sijn ghesciet. Gosen. Wat, Rubben goede sone, ic en sach u niet: Es ons dochter bleven? god hebse in hoeden!
[pagina 247]
Rubben. Jaes, maer ic en can niet bevroeden, 100[regelnummer] Dat icker vader af soude sijn. Ic deert wel sweren bider trouwen mijn, Dat icse maer drie maent en hebbe gatGa naar voetnoot1). Dwijf. Ende drie maent, datse bruutGa naar voetnoot2) sat, Ende drie maent, die ghi niet en teelt, 105[regelnummer] Ende als men dit te gader steelt, Soe eest neghen tenen hoep: Dats tenGa naar voetnoot3) rechten jaer loep, Dat een vrouwe kint te draghen plecht. Gosen. Hets waer, dat si u secht: 110[regelnummer] Hier ane en heeft si niet gheloghen. Rubben. Heeft mi die duvel dan bedroghen? Ende ict soe wel weet bi mijnder coe! Noch salicker meer segghen toe: Doen ic uwer dochter nam 115[regelnummer] Ende ierst werven bi haer slapen quam Ende icse te werke soude stellen, Vrouwe, dit moetic u vertellen, Si wijst alsoe wel als ic dede, Si ghincker toe stellen al haer lede 120[regelnummer] Al hadser seven jaer met omme gegaen. Daer namic alte quaden exempelGa naar voetnoot4) aen,
[pagina 248]
Al sweechic, ic was herde gram. Gosen. Soe dede haer moeder, doen icse nam Ende wi te gader slapen gingen: 125[regelnummer] Si wijst alsoe wel van allen dingen, Al haddicse seven maent gehat. Dwijf. Waer bi quam dat? Dat haddic van horen segghen geleert; Want wie datter hem toe keert 130[regelnummer] Ende al onthout, dat hi hoert spreken, Hem en mach nemmermeer constGa naar voetnoot1) gebreken: Alsoe wast mijnder dochter ghesciet. Hoert, liefkint, ende verslaet uGa naar voetnoot2) niet. Wildi die waerheit wel verstaen? 135[regelnummer] Die tijt es u bi nachte ontgaen, Die soe en hebdi niet ghetelt, Als ghi in vrouden hebt gespeltGa naar voetnoot3) Met mijnder dochter uwen jongen wive, Als ghi laecht bi haren sconen live 140[regelnummer] Vriendelijc ghedect waerme, Elkerlijc in anders aerme: Dien tijt hebdi vergheten. Maer die daghe hebdi ghemeten, Als ghi die sonne verbarenGa naar voetnoot4) saecht.
[pagina 249]
145[regelnummer] En es gheen vrouwe die kint draecht, En wast alsoe wel bi nachte als bi daghe: Dits emmer waer, dits ghene saghe, Hiermet hebdi den tijt verloren. Wildi die waerheit sweren hoeren, 150[regelnummer] So dericGa naar voetnoot1) wel sweren op een cruus, Doen mijn dochter quam in u huus, Dat si niet te meer van man en wijst Noch daer op en hadde gheghijstGa naar voetnoot2), Dan ic en dede, doen ic haren vader nam. Gosen. 155[regelnummer] Bi gode, nochtan wasic herde gram! Om dat ghi u soe wel te werke ghinc stellen, Peinsic: dese heeft onder goede gesellen Yewerijnc enen hortGa naar voetnoot3) ontfaen. Maer ghi gaeft mi te verstaen, 160[regelnummer] Dat ghijt al van horen seggen wijst. Rubben. Ewaerheit, here, vrouwenlist, Hebbic horen segghen, es quaet te gronden. Maer haddic uwer dochter vonden SaeftierGa naar voetnoot4) dier ghelijc icse meesterse vant:
[pagina 250]
165[regelnummer] Wat duvel, het ghinc haer soe wel in hant, Dat mi niet verwonderen en conste. Dwijf. Dat quam daer bi, dat sijt u wel onste Ende groet vrienscap tuwert droech. Haer herte altoes in vrouden loech, 170[regelnummer] Wanneer dat si u sach. Tierst dat si te segghen plach: Haddic Rubben mijn lief ghesien, Soe en mocht mi van desen dagenGa naar voetnoot1) gheen quaet ghescien: Dat was altoes haren sanc. 175[regelnummer] Het was grote vrienscap, diese dwanc, Daer omme en conste si haer niet gheveinsenGa naar voetnoot2). Ghine doerft nemmermeer peinsen, Mijn dochter en was maecht te voren Vijf jaerGa naar voetnoot3) na dat si was gheboren: 180[regelnummer] Dat deric wel tenGa naar voetnoot4) heileghen sweren. Rubben. Bi gode, soe sout mi ewelijc deren,
[pagina 251]
Haddic haer onvredeGa naar voetnoot1) ghedaen. Maer dat mi die tijt dus es ontgaen, Dats een dinc, dies ic mi niet en bevroedeGa naar voetnoot2), 185[regelnummer] Want mi es emmer alsoe te moedeGa naar voetnoot3), Dats maer drie maent en es leden. Dwijf. Hoert, liefkint, sijt dies te vreden. Den tijt willic u te rechte stellenGa naar voetnoot4) Ende op dese drie vingher tellen: 190[regelnummer] Die ierste drie maent settic hier, Ende dander drie maent sat si bi den vier, Ende die derde drie maent dat sijn die nacht: Hier met es die tijt volbracht, Dits neghen maent te gader. 195[regelnummer] Ic swere u bi allen heilegen: kints esGa naar voetnoot5) vader, Ende peinst anders nemmermeere. Gosen. Si segt waer, bi onsen here, Daer en can si niet ane ghelieghen. Rubben. Latic mi dan den duvel bedrieghen, 200[regelnummer] En hebbic die nachte niet ghetelt: Soe hebbic mijn herte om niet gequelt, Soe sijn die scouden al gader mijn; Soe soudic ewelijc rouwich sijn,
[pagina 252]
Haddic minen wive verweten. 205[regelnummer] Nu willic gaen ende ghereiden haer teten Ende doen haer werdicheit ende ere Ende danckens gode onsen lieven here, Dat si mi soe sconen kint heeft bracht. Dwijf. Soe doet ende haest u al u macht 210[regelnummer] Ende doet ons enen pot met vleesche te viere, Want ic sal darweert comen sciere Ende besien hoet met haer steet. Rubben. Dat salic gherne doen, god weet! Ende saelt alsoe lecker maken, 215[regelnummer] Dat u soe wel sal duncken smaken, Ghi selter al u vingher na lecken. Dwijf. Aldus soude men rodenGa naar voetnoot1) gecken,
[pagina 253]
Als men hadde alsulken man, Ende hanghen hem ene blau hoykeGa naar voetnoot1) an 220[regelnummer] Ende steken hem thoeft in enen sac. Gosen. Ghi ende u dochter sijt beide lacGa naar voetnoot2): Ghi soudes Rubben vele ontmetenGa naar voetnoot3)! Ic hebbe oec wel selc dinc geweten, Dat ghi mi al te male ontgaeftGa naar voetnoot4). Dwijf. 225[regelnummer] Ic waen, ghi noit niet an mi en sacht, Ghine mochtet wel vertrecken met eren. Gosen. Ghi wet soe vele loser keren: Al sie ic een dinc, ghi gheeft mi anders te verstaen, Als ghi Rubben hebt ghedaen
[pagina 254]
230[regelnummer] Ende hebt hem neghen voer drie ghetelt Ende hebbet hem alsoe wel ghespelt, Dat hi daer jeghen niet en can geseggen. Maer ghiGa naar voetnoot1) ende ghi conet soe wel omleggen Ende maectGa naar voetnoot2) den selken mans die mouwe. 235[regelnummer] Het gheeft die selke een wijf sijn trouwe Ende wenseGa naar voetnoot3) hebben voer maeght, Bi gode, siGa naar voetnoot4) doer haer boschkijn ghejaecht! Soe waerdi oec, doen ic u nam, Ende doen ons dochter aen Rubben quam 240[regelnummer] Si wijst oec wel van melc metenGa naar voetnoot5). Dwijf. Sidi op uwen clapstoelGa naar voetnoot6) gheseten?
[pagina 255]
Dies moet die duvel hebben deel! Ic soude u vollijc voer u museelGa naar voetnoot1) Smiten, die tande souden u uutspringen. Gosen. 245[regelnummer] Soe seldi tierst voren singhen. Hier vechten si.	voetnoot1) Gracie d.i. genade. voetnoot2) In allen siden d.i. aan alle kanten, geheel en al. voetnoot3) Viertuut d.i. vertu, goede hoedanigheden. voetnoot4) Versint van versinnen d.i. nagaan, overwegen: kil. voetnoot5) Ane d.i. ten opzichte van, betreffend. - Wedertael d.i. weerspraak, antwoord. voetnoot6) Ghereide d.i. zadel: Ferg. vs. 475: Hi grepene (het paard nam.), int gereide hi spranc, Den steghereep (stijgbeugel) wistijs cleinen danc. voetnoot7) Ghescal d.i. leven, lawaai. voetnoot1) Loveren van loof d.i. blad: vanwaar Mnl. lindenloof voor lindenblad, en daert een loof niet wayt voor bladstil: de jager Lat. Versch. bl. 95. Het mvd. luidt lover, lovere, loveren: Rein. vs. 41: Het was in enen sinxen daghe, Dat beide bosch ende haghe Met groenen loveren waren bevaen. voetnoot2) Jolijt d.i. vermaak evenals joye, en met de bijbeteekens van joyen kil. vet. jocari, delectari, venere delectari, venerea voluptate frui. voetnoot3) Haert van haren: kil. frigore aut calore nimio torrere vel urere: urentem aurem spirare, snijdend koud waaien. voetnoot4) Cliptanden d.i. het oudere klippertanden, het tegenwoordige klappertanden, ongeveer hetzelfde als klipklappen. De klok klept is mede zeer gewoon. Verg. de jager Werkwoorden van herhaling enz. bl. 124. Bild. op huygens Korenbl. V. bl. 353. voetnoot5) Verken: dat hier vroeger, in de xiv^e eeuw b.v., evenals nu nog in Duitsche dorpen, de varkens los bij den weg en op straat liepen, kan uit stukken als de Brusselsche Keur van 1342 worden bewezen: ‘Item. Dat nijement en gheene verkene opt strate sal laten gaen, binnen der stad.’ Item. Wie verkene houdt te Brussele binnen sinen huys, hi en salse niet laten gaen opt strate, tusschen beyde de clocken, dats te verstane tusschen de clocke smergens te werke te gaen, ende de clocke savonts van den werke te gane: waer mense vonden opt strate, zij waren verboert:’ Belg. Mus. I bl. 253. Verg. i.a. streso, Levenswijze en gewoonten onzer voorvaderen bl. 66. Criten d.i. schreeuwen v.w. krijtende tienden voor tienden van blatende lammeren: weiland in voce. voetnoot1) Beroemen d.i. pochen, bluffen. voetnoot2) Fel d.i. wreed. voetnoot3) Visouwe d.i. denkbeeld, plan, kil.: consideratio, animadversio, sensus. voetnoot4) Ligghene: de lezing van de vries ligghende zal wel de ware zijn en geene aanbeveling behoeven. voetnoot5) Die selke d.i. sommige, deze en gene. voetnoot1) Scueren van scuere d.i. onweer: Stoke VII vs. 67: En alsmen boven was op tlant, Verkeret doe tweder alte hant, Ende quam een donre scuere so groot Dat water van den hemele vloot Of ment met backen hadde ghegoten: verg. de aant. van huyd. III bl. 461, en voor het Mhgd. Schûr, schûre benecke in voce. voetnoot2) Lodderlijc d.i. als een lodder: Afd. I bl. 135. voetnoot3) Edelinghen van edelinck d.i. edel jonghelinck: kil. voetnoot4) Dat ghi enz.: het vers beteekent: dat gij u wilt vergelijken met mij. Setten d.i. schatten: kil. voetnoot5) Int hoghe d.i. verheugd: Afd. I bl. 52. voetnoot1) Ic en ben d.i. of ik ben; zoodat ik niet zou zijn. Het volgende lojaert d.i. luiaard. voetnoot2) Gheneren d.i. onderhouden, voeden. Vandaar hem gheneren d.i. zijn kost winnen, met den tweeden nvl. der zaak: Carel vs. 489: Nu secht mi wies ghi u gheneert. voetnoot3) Sijt: of sit, gelijk vs. 109? voetnoot4) Coe sat d.i. stom dronken. Kil. heeft koedronck hetzelfde als fonckdronck d.i. het ledigen van een beker in een teug, vanwaar fronckdrincken d.i. uutdrincken sonder snoeven (ademhalen): kil. amystin vel amystide bibere, ducere, educere: affatim bibere sine respiratione, strenue epotare. voetnoot5) Besueren d.i. lijden, doorstaan, hard werk doen. Lojaert wil zeggen, dat de winter op al de vruchten van den zomer (vs. 103) en al den zuren arbeid (al dat die somer can besueren) beslag legt en ze voor zich neemt. Voor besueren heeft hoffm. Gloss.: mit Mühe und Anstrengung hervorbringen: zie boven bl. 161. voetnoot6) Moyaert d.i. fat: kil. homo elegans, bullatus, ostentator: verg. Hor. Belg. VI. bl. 241. voetnoot1) Elkerlijc d.i. elk: over dezen pleonastischen vorm zie grimm Gramm. III bl. 54. voetnoot2) En: de zin is: ‘of zijn hart’ enz. voetnoot3) Luden d.i. zingen, eig. geluid geven, zich uiten, vandaar zoowel klinken als spreken en loeien, Rijmb. vs 4914: So hingen bellekine van goude LXXII die luudden daer; vs. 4619: Dune salt, in ghere (gheenre) stonde, Luden eneghe valsche orconde (getuigenis) Jeghen iemen; vs. 30263: Het donrede ende blexemde onsochte So dattie erde luden dochte, waarvoor in het Latijn: et ingentes terrae concussae mugitus. Insgelijks werd de bosine d.i. trompet gezegd te luden; luedde daer een wonderlijc sanc, enz. enz., verg. St. Christ. en Ferg. Gloss. voetnoot4) Ter: lees te. voetnoot5) Clappaert d.i. babbelaar, ratelaar, waarvan klappei het vrouwelijk is. voetnoot1) Moedernaect: zie Afd. I bl. 1. Over de middeleeuwsche gewoonte van naakt te slapen, verg. jonckbloet, Beatr. bl. 50 (1^e uitg.). voetnoot2) Al: hoffmann voegt hier in daer, en vat dan al daer natuurlijk op als alwaar: doch al verschilt niet van alse d.i. toen: Mnl. Wb. voetnoot3) Gherieven: zie boven bl. 147. voetnoot4) Bollaert d.i. hetzelfde als Clappaert: verg. kil. in voce. voetnoot1) El d.i. anders. El niet of niet el d.i. niets anders: verg. elwaert d.i. naar eene andere plaats; ellende d.i. eig. anderlandigheid, en derg. L. Sp. Gloss. voetnoot2) Verghet: over dergelijke formaties als deze en met voor meet (vs. 186) en sprect voor spreekt enz., zie Afd. I bl. 28. voetnoot3) Pol d.i. boel, minnaar. voetnoot4) Gebringen voert: voert bringhen d.i. uiten, zeggen of schrijven: hier voor den dag brengen. Dat geeft te kennen hetgeen gij daar vertelt. De zin is: ‘gij kunt zooveel niet aanvoeren, of ik moet het altoos winnen.’ voetnoot5) Verdrucke van verdrucken d.i. onderdrukken, kil. opprimere. Doch ongetwijfeld behoort hier te worden gelezen: Ende ic verdecke die clare locht nam. met wolken of, zooals Rijmb. vs. 129, met demsterheden. Omgekeerd verclaert men hetgeen verdect is: Hem. d. Hem. vs. 407: Wetten en dinghe verclaren Die tevoren verdect waren. Immers geeft verdect ook meer bepaald te kennen overtogen, met een sluier b.v. of iets dergelijks, gelijk duidelijk blijkt uit Car. vs. 377: Des conincs scilt was verdect, waarbij hoffmann Hor. Bel. IV bl. 56, de verklaring voegt: ‘regis clipeus erat velatus, non eum voluit portare apertum propter insigne in eo depictum, ex quo illico Elegastus regem agnovisset. Sic insignia clipeorum tegumento aliquo aut velo subtilis lintei aut foliis velabantur, ne clipeati agnoscerentur.’ voetnoot1) Ghederven d.i. derven, missen. voetnoot2) Met: het door hoffmann ingeschovene niet is een onnoodig inlapsel. voetnoot3) Ghesindich d.i. verstandig, hetzelfde als sinnich van sin d.i. verstand. En daarvan weder: sinnicheit en zinlicheit, verg. huyd. Stoke I bl. 2. Dezelfde beteekenis heeft zin in ons scherpzinnig, diepzinnig, krankzinnig. voetnoot4) Nighen d.i. buigen. Hem d.i. voor hem. voetnoot5) Noch d.i. bovendien, toch wel. voetnoot6) De zin is: ‘als ik u maar aankijk’ enz. voetnoot7) Onghereet d.i. onaangenaam, nadeelig, eig. hetgeen niet bij de hand is, niet te vinden: M. Lp. I vs. 168: Onheyl was alle wege mijn. Wes ic jaechde was onghevangen (d.i. niet te vangen verg. Afd. I bl. 35); Doch en ist niet al ontganghen. Wort mij gheen lieff, so creech ic leyt: Wes ic begheerde was onghereyt; vandaar fig. wat niet voor de hand ligt, moeilijk: Der Ystorien Bloemen (ed. a.c. oudemans in de Dietsche Warande I bl. 137 vlgg.) vs. 4248: Mi ware ongereet sekerlike Te seggene die miraclen, die hi dede; eindelijk gevaarlijk, nadeelig enz.: Carel vs. 708: Het soude mi wesen onghereet, Soudicker nu binnen gaen. Verg. M. Lp., L. Sp., Lorr. (en den Brief van de vries bl. 29), Carel en Wap. Mart. Glossaria. voetnoot1) En d.i. het en (hen). voetnoot2) Docht d.i. vrees. De zin is: ‘dan is er vrees voor uw leven.’ voetnoot3) Bloomken: aldus in het Handschrift. Hoffmann leest hier, en m.i. terecht, bomen. Over staen gebloit, zie boven bl. 164. voetnoot4) Dobbeleert van dobbeleren d.i. verdubbelen: kil. voetnoot1) Tale: tale hebben d.i. spreken, vertellen: Beatr. vs. 397: Dus hadsi tale ende wedertalen. voetnoot2) Van recht d.i. naar eisch, naar behooren: L. Sp. Gloss. voetnoot3) Vallen: elders gaen of comen in een crijt. Dat vallen niet uitsluitend van eene vallende beweging werd gebruikt, kunnen uitdrukkingen, als L. Sp. Gloss. worden aangehaald, bewijzen: zie boven bl. 61. voetnoot4) Soe-Soe d.i. hoe-deste: St. Christ. vs. 602: Nu moeghdi dit bi gelikenes verstaen: Men neme gescut (pijl) in enen boghe En spanne so men alder stijfst moghe (zoo strak men kan); So (hoe) menne stiver spant en dwinct, So (deste) hi starcleker sciet ende swinct. voetnoot1) Ghesnout: snouwen of snauwen voor sneeuwen kan niet bevreemden: in de jager's N. Archief N.T. bl. 477 wordt de vorm onder eenige ‘Zaanlandsche woorden en spreekwijzen’ opgegeven. Van es voor ons heeft geldt grimm's opmerking, Gramm. IV bl. 249: ‘das zusammengesetzte prät. wird meist mit haben, zuweilen mit sein gebildet: es hat getagt, gedonnert, geblitzt, geschneit, geregnet;.... aber einmal: sam all die wochen trunzen waere gesnîet; morgen dô ez was ertaget;’ enz. voetnoot2) Verwonnen lien: zie Afd. I bl. 94. voetnoot3) Ondanc d.i. verdriet, ongeluk. voetnoot4) Antiert van antieren of hantieren d.i. in praktijk brengen: ‘het woord was in de middeleeuwen van veel uitgebreider toepassing dan ons hanteeren - zegt de vries -, nu eens drukt het object de eene of andere deugd of ondeugd, eene goede of kwade eigenschap uit, en dan is het zooveel als plegen, in praktijk brengen; dan eens is het object een beroep of bezigheid, en beantwoordt het aan ons hanteeren of oefenen:’ enz. enz., verg. L. Sp. Gloss. voetnoot5) Faelliert van faellieren, faelgieren, failgieren of failgeren d.i. feilen, missen, ook bezwijken, afnemen, waarvan de Mnl. vorm is falen. Zeer gewoon is de stoplap zonder falen, zonder faelgie d.i. zonder mankeeren, stellig en bestendig: zie L. Sp. en M. Lp. Gloss. voetnoot1) Becortene van becorten d.i. den twist eindigen door een kamp, uitmaken, eig. het geding bekorten door een duel; Lorr. III vs. 23: Waer ic gesont, Dat becorte ic nu ter stont, Ende souts wel u wedde ontfaen; Limb. VIII vs. 148: En lietict dor den sondaen, wi beide Souden becorten mine meesterie: verg. Gloss. en Car. Gloss. in voce corten, alwaar minder juist bekorten, beter beslechten. Tusschen twee sonneschijn: de verklaring van hoffmann, dat deze woorden hetzelfde zijn als binnen 24 uren verdient, dunkt mij, de voorkeur boven die van grimm Rechtsalterth bl. 540 noot 2, die bij vechten zwischen zwo sunnenschinen denkt aan ‘die theilung des kampfplatzes bei duellen nach der sonne.’ Want, al was den kampioenen voorschreven: ‘die sunnen sol man in gelich tailen, als sie erst zesamen gaut,’ daarom waren er nog niet twee sonneschijn. Verg. t.a.pl. bl. 814. voetnoot2) Venus enz.: zie Afd. I bl. 57, n^o. 4, bl. 76 n^o. 3, enz. voetnoot3) Hantscoe: verg. Rein. II (ed. willems) vs. 676: Siet hier, ic biede u den hantscoe! m.a.w. ‘ik zeg u vrede en vriendschap op,’ gelijk noordewier t.a.pl. bl. 38 verklaart. Of d.i. indien. voetnoot4) Scampe d.i. smaad, schandelijke bejegening, dus niet uitsluitend hetgeen mij tegenwoordig schamper noemen. voetnoot1) Cockijn d.i. schooier, kil. heeft: Cockin. Mendicus, homo petax, amator sive sectator culinae. Et homo ineptus et nebulo, vappa, tenebrio. voetnoot2) Treken van treke d.i. list, booze streek: clign. Bijdr. bl. 309. Het woord staat tot trekken als getrahijnt (Ferg. vs. 1243: Die minne es so getrahijnt d.i. listig) tot traîner en geslepen (sluw) tot slijpen: ‘en de Limburger zal zoowel zeggen dat men hem gesleept of getrokken heeft, als dat hij daervoor het werkw. bedriegen zal aanwenden:’ Bormans St. Christ. bl. 58. voetnoot3) Hoede d.i. bescherming. voetnoot4) Schijnt van scinen d.i. blijken: zie boven bl. 83. voetnoot1) Dmeerch d.i. het merg. voetnoot2) Setten enen borghe d.i. borgstellen. Evenzoo Rein. II. vs. 6787: ‘Set gi twee ons weddenborgen Dat gi opten dach van morgen Ten criten comet als campioen, Te doen dat gi sculdich sijt te doen!’ voetnoot3) De zin is: ‘je bent alles kwijt, je hebt niets meer over.’ Over ghi hebt ghesijn, zie boven bl. 3. voetnoot1) Beleedt volgens hoffmann van beleiden of hem beleiden d.i. sich begeben, verfügen, ik geloof ten onrechte. Leendertz M. Lp. Gloss. wijst op de omstandigheid dat vanwege het gelijkluidend deelwoord beleyt de ww. belegghen en beleyden met elkaâr zijn verward. Wel is waar heeft kil. be leyden sijn leven voor vitam instituere, maar daartegenover staat M. Lp. IV vs. 2256: Hier mede latic dese woert, Die wijs sijn hebbent wael ghehoert Ende die in duechden hem belegghen: Den quaden en machmen doch niet segghen; Lantsloot (Hor. Belg. V, volgens den ouden druk van 1490) vs. 799: Nu ben ic belast seer utermaten Hoe ic mijn bootscap belegghen sal; Beatr. vs. 1006: Ic sal in een sermoen U biechte openbare seggen Ende dat soe wiselike beleggen, enz. enz.: uit welke plaatsen de uitdrukking hem belegghen voor het leven belegghen, evenals zich beteren voor zijn leven beteren, voldoende wordt verklaard. voetnoot2) Gardine d.i. gordijn, zie kil. in voce. v.d. schueren Teuthon. bl. 58 heeft: ‘crame, gardijn. Cortina enz. Lectica enz. De zin zal dus wezen: ‘ik heb liever een bed dan mooie kleeren.’ voetnoot3) Moet van moeten d.i. mogen. voetnoot1) Verwaren d.i. verdedigen: zie echter boven bl. 99. voetnoot2) Gise d.i. gewoonte, wijze, het Fransche guise, dat overigens van het Germaansche Weise of Wîse afstamt: verg. littré in voce. voetnoot3) Paerlement d.i. samenspreking, of pleit, of sprake, gelijk stoke V vs. 552 het noemt, hier bijeenkomst van strijdende partijen. ‘Paerlement - zegt huydecoper - is eigenlijk een gesprek. Doch vooral zulk een gesprek, waarin gemeenlijk of Staats- of Rechts- zaaken verhandeld worden. Eene bijeenkomst van afgezondenen uit verscheiden Landen, om eenen Vrede te beraamen, heet bij stoke een parlement,’ bij wien het ook in den zin van terechtzitting voorkomt evenals elders - in dien van raadsvergadering: ‘beide maar al te dikwijls eene bron van hevige woordenwisseling, van twist en tweedracht,’ voegt de vries L. Sp. Gloss. in voce perlement er bij. Daaruit is het te verklaren, dat paerlement ook voor twist wordt gebruikt, b.v. beneden vs. 498 en 598 en L. Sp. I 34 vs. 15: So en ghebrac nie zint nijts, Noch perlements, noch strijts; elders perlement ende discoort; werre (opschudding) ende perlement; ghescelt (smaad) ende perlement, enz. enz. Verg. verder Floris vs. 3729: Ghi heren, nu gheraden wi Onsen here, dat hi sonder lachter si, Ende tperlement met sinen eren schede, alwaar scheden gelijk hier ter plaatse voor ‘aus einander gehen lassen.’ voetnoot1) Ghebreken of breken (vs. 426) d.i. afbreken, een einde maken aan: M. Lp. II vs. 3063: Condijs anders niet ghebreken, So moechdi const ende list toe spreken. voetnoot2) Bedocht d.i. besloten: zie boven bl. 147. voetnoot3) Opnemen (dit ghevecht) d.i. overnemen (den kamp), in handen nemen ter beslechting; als scheidsrechter optreden in, v.d. den kamp, het duel opheffen: verg. vs. 447 (alwaar opghenemen), 456, 493, 498, 596, 610, 620, maar vooral vs. 484 waar opnemen is verwisseld met benemen: Edel vrouwe, benemt dat striden, d.i. voorkomt het gevecht door een vonnis; vs. 505 alwaar bevellen in gelijken zin: Hine leeft niet op eertrike Diet bevellen (verg. vonnis vellen) mach dan ghi. Eigenlijk staat opnemen tegenover opgheven: daarom vraagt Venus ook vs. 530: Ghi heren, ic bidde u, dat ghi mi gheeft Dit paerlement ende desen strijt: waarop vs. 542 die somer antwoordt: So willic u gheven desen strijt, Doet daer mede dat ghi ghebiet; en Venus aanvaardde de beslechting, zooals ze zegt vs. 599: Daer uut te segghene minen wille. Verg. de merkwaardige beschrijving van den kamp tusschen Reinaert en Isengrim: Rein. II vs. 7381 vlgg., alwaar insgelijks: Ende baden hem menichfoude Dat hi den camp opnemen woude, enz. voetnoot1) Clene: hoffmann had hier Helene: ‘verrassend nieuws! - schreef de vries Taalz. bl. 9. - De beide heeren, Zomer en Winter, zijn niet Helena! Natuurlijk schreef de dichter Dese twe heren en sijn niet clene.’ Het Handschrift maakt deze emendatie waar. voetnoot2) Kijf d.i. ghekijf: kil. voetnoot3) Comen bi d.i. gebeuren: kil. cedere, succedere, evenire: Glor. vs. 446: Hulpt, here god vanden paradijs, Neve, hoe mach dat comen bi. voetnoot1) Tart d.i. trat van treden. voetnoot2) Hiesch van heyschen d.i. vorderen, eischen, uitdagen: verg. vs. 443 en Brief van de vries aan jonckbloet, bl. 28. voetnoot3) Scoet van scieten. Met vlite eig. met vlijt, hier fluks, zonder aarzelen: zie Bloeml. Gloss. voetnoot4) Hem te camp te comen: verg. vs. 357. voetnoot5) Ghesekert van sekeren d.i. zich verbinden, hier met borgstelling, zie vs. 355. Sekeren is hetzelfde als sekerhede doen: Reinout vs. 1160: Wildi mi doen des sekerhede, Ghi sult mi vinden hier ter stede, of trouwe gheven, t.a.pl. vs. 1167: Alsus sal Renout, semmin leven, Roelant sine trouwe gheven, hetgeen ook kon geschieden door handslag, t.a.pl. vs. 1402: Want elc hat andren vanden wiganden Tevoren ghesekert wel met handen. Schulden werden niet alleen gezekerd of ongezekerd genoemd, maar ook geplogende schoud of onverplogen (van plicht in den zin van obligatio): zie noord. t.a.pl. bl. 257 en 265. voetnoot1) Ducht van duchten d.i. vreezen, vereeren. De constructie gedoogt niet aan duchten in den zin van bezorgd zijn te denken, immers zou dan de tweede nvl, evenals b.v. bij drien of drigen (bevreesd zijn) en het tegenovergestelde verbliden een noodwendig vereischte zijn: in den zin zoude die opvatting anders uitnemend passen. voetnoot2) Tilijc d.i. tijdig, hetzelfde als vs. 491 in tijt d.i. bij tijds. voetnoot3) Bevellen d.i. te niet doen, dus hier bijleggen, eig. hetzelfde als vellen d.i. doen vallen: verg. V.d. L.O.H., L. Sp., Rijmb. Gloss. voetnoot4) Enich d.i. een, iemand; Slag v. Woer: vs. 6028: Ochte door noot enich vloe; en beneden vs. 576. voetnoot1) Sparen d.i. dralen, wachten. De zin is: ‘want de winter zou er niet mede wachten.’ voetnoot2) Jeghen een d.i. tegen elkaar: verg. bijeen voor bij elkaar en ineen voor invicem, inter se, zooals hoffmann Hor. Belg. IV bl. 67 vs. 1341 van Carel m.i. goed verklaart (verg. editie jonckbloet bl. 115). Ghegaen d.i. gaan. voetnoot1) Bliven te - weert d.i. evenals vs. 555 zich houden aan, hier dus aan de uitspraak van. Daarvoor ook, en eveneens met den tweeden nvl der zaak, bliven an, b.v.L. Sp. III 26 vs. 155: Doe elc dus hadde ghesproken Ende sine redene uut ghetroken, Bleven sijs an clerken drien, Ende dat si souden versien Welc van hem int scoonste ware Ende dat uut gheven openbare; of bliven in b.v. Rijmb. vs. 19785: In Alexandre sijn sijs bleven; of bliven op b.v. Stoke VII vs. 117: Dat hi woude, dat men begheve Des orloghen, ende mens bleve Op den coninc, sine here, Ende op hem selven. Verg. Limb. IV vs. 1375: Nu blijft te gode, wi moeten sceden, Onse here god moet u gheleden, en verder L. Sp., Wap. Mart., Rijmb. Gloss. voetnoot2) Wernen of weernen d.i. weigeren. Rein. vs. 189: Daer toe willic helpen gherne: Mijn oom en salt ooc niet wernen, Rose vs. 11293: Die herberge, die gi hier siet, Sine werd u gewerend niet; V.d.L.O.H. vs. 946: Dies mij wille wernen, hi es sot. Wernen werd geconstrueerd zoowel met den tweeden als met den vierden nvl. Waarom hoffmann hier weren, evenals in het vorige vers gheren, heeft geschreven, vat ik niet. voetnoot3) Verbidden: zie op Esm. vs. 383. Het is opmerkelijk dat verbidden aan den eenen kant, esenals verspreken en versmeken, beteekent door bidden overhalen, en aan den anderen, evenals verdinghen en vertaelen te kennen geeft door bidden verlossen, vrijbidden: al naar mate dus bij het woord de persoon, tot wien men bidt, of hij, voor wien wordt gebeden, meer op den voorgrondt treedt, wijzigt zich de beteekenis in dezen of in genen zin. voetnoot1) Bedancken: in voce verwijst Kil. naar beloven en vertaalt sich (hem) beloven door contentum esse, gaudere empto, facto etc. Hem bedancken is dus zooveel als tevreden zijn over. Venus zegt: ‘deswegens mag ik voor immer over u tevreden zijn, daar zal ik u eeuwig dankbaar voor wezen.’ voetnoot2) Behout d.i. macht: zie huyd. op Stoke I bl. 450. voetnoot3) Astrominen van astromijn d.i. sterrekundige: zie oudemans Bijdrage tot een Middel- en Oudnederl. Wbk. in voce. Lesen: zie op Lanseloet vs. 326. voetnoot4) Het. de vries leest hier hen, en zeer zeker terecht: hen voor het en, in den zin van of het, komt menigvuldig voor ook in deze stukken: zie b.v. Esm. vs. 117, 341, Lans. vs. 859 enz. enz. voetnoot1) Dier ghelijc d.i. op gelijke wijze, eveneens. ‘Onverschillig, zomer of winter’ wil Venus zeggen. Men had in het Mnl. voor ons gelijkerwijs zoowel dies ghelijc (of ghelike) als dier of deser ghelijc: Rijmb. vs. 25554: O du! Jherusalem, Hoe dicken wildic ghewillike Dijn volc vergadren, dies ghelike Dattie hinne hare kiekine broet; t.a.pl. vs. 26575: Hi vint gescreven sekerlike Al dus of deser ghelike. voetnoot2) Vervaren d.i. vergaan. voetnoot1) Wies d.i. wat, afhangend van beghinnen, dat den tweeden nvl regeert. voetnoot2) Ondanc: ondanc weten d.i. misprijzen met den tweeden nvl der zaak en den derden des persoons: verg. ons dank weten. voetnoot3) In tijt d.i. intijds, op tijd. De bedoeling is ongeveer dezelfde als die der oude lezing in ontijt, maar het Handschrift heeft duidelijk in tijt en waarom met hoffmann hier eene verandering gemaakt? De zin toch is: ‘de duivel bracht Venus daar net bij tijds,’ m.a.w. ‘ik wou, dat ze maar gevochten hadden.’ voetnoot4) Ligghen ter scolen d.i. studeeren: X Goed. Boerd. n^o. 9 vs. 24: Nu liggic te Parijs ter scole, Ende bem daer een studant. Cockijn zou zich dus gaan troosten bij het vuur te Maastricht en daar gaan ‘studeeren’ om te worden ‘meester vander arten.’ voetnoot1) Ay boy: verg. op Buskenbl. vs. 81 en Winter vs. 382. voetnoot2) Dies es leden; zie boven bl. 171. voetnoot3) Van - kinde genesen: genesen van kinde of eens kints of der vrucht d.i. bevallen. voetnoot4) Ende es nam. het, volgens den gewonen regel. voetnoot5) Teelken d.i. - volgens hoffmann Hor. Belg. VI bl. 259. - Knöchel, Gelenke; beter m.i. van vloten t.a.pl. bl. 29: ‘het is het verkleinwoord van te voor teen; zoo lager: ‘ochte naghel aen vingher oft aen te.’ Liefst zou ik het van teen met de niet ongewone wisseling der liquidae n en l afleiden. Wat den vs. 50 voorkomenden vorm tee aangaat, deze is bekend al geeft kiliaen hem niet: verg. Lorr. Gloss; Rein. (ed. willems) Var. vs. 774 vs. 10; Teuthon. bl. 270: ‘dye groitste Tee.’ voetnoot1) Bat: ‘bij hoffmann verkeerdelijk wat,’ zegt van vloten en terecht. voetnoot2) En: over deze wijze van spreken zie bormans St. Christ. bl. 236 en de bl. 529 in voce en aangehaalde plaatsen. voetnoot3) Gelegen: gheligghen of ligghen van kinde d.i. bevallen, nog voortlevend in het tegenwoordige in de kraam liggen. voetnoot4) Beraest: zie boven bl. 177. voetnoot5) Viseren d.i. uitdenken, bedenken. voetnoot6) Vreden d.i. gerustheid, verg. vs. 42, alwaar tonvreden d.i. in ongerustheid, bekommering: zie op Esm. vs. 256 en Rijmb. vs. 4465: Ende doe hi sach den groten onvrede, Die Moyses hem selven dede, enz.; St. Christ. vs. 1870: In twivels niet, hien (of hij) worde verloest Van sunden, van scande ende van onvrede, Ende van alre siecheit daer mede. voetnoot1) Uwer dochter: zie op Glor. vs. 493. voetnoot2) Ende heeft: nam. si. voetnoot3) Uut ende uut d.i. geheel en al: verg. op ende op, ons opentop. voetnoot4) Deert van dorren d.i. durven: voor ic dar (der) het. voetnoot5) Met voor me d.i. mij. voetnoot6) Verdoert d.i. gek, dwaas, (eig. misleid, begekt, verdwaasd van verdoren (door d.i. dwaas). Bloeml. Gloss.): D. Doctr. I vs. 299: Die wise Salomon aldus seit: Die antwerdt, eer hi volhoert, Toent, dat hi es verdoert, Ende valt in confusen sulc stont. voetnoot7) Bedacht: op eenigerlei wijze bedacht sijn gaf in het Mnl. te kennen zus of zoo te werk gaen: verg. L. Sp. Gloss. alwaar wel bedacht sijn d.i. met goed overleg te werk gaan en dullike b.s.d.i. zonder overleg te werk gaan. voetnoot1) Bescouden d.i. bescouwen, waarover zie boven bl. 196. voetnoot2) Bi saken d.i. met reden, met grond, dus secuur. Hoffmann teekent hierbij aan: ‘Rubben erinnert sehr an die bekannte ungarische Geschichte. Ein Ungar kommt zum Pfarrer und klagt ihm, seine Frau sei zu früh niedergekommen. ‘Wie lange bist du denn verheirathet?’ - 4½ Monat. - ‘Und deine Frau?’ - Auch 4½ Monat. - ‘O du dummer Esel, das macht ja neun.’ voetnoot3) Hughe: met toespeling op de afleiding des naams van hugu of hugi d.i. verstand, Sinn, Geist, en niet, gelijk kil. bl. 895 wil, van ‘hauen, haugen, hougen i. caesim ferire: verg. graff Alth. Sprachschatz, IV bl. 784, h.f. otto abel Die deutschen Personen-Namen bl. 35, littré in voce. Waarom de dichter van Cassamus (zie Mnl. Bibl. Afl. 2 bl. 54 n^o. 6) den naam Hugo in dit verband: In bem Huge noch Thomas Niemene sone wilt mi minnen, Ende ine wille niemenne lief gewinnen,’ gebruikt, begrijp ik niet. Rubben zegt dus: ‘als ge me dat aan mijn verstand kunt brengen, moogt ge me wel een heele bol noemen.’ voetnoot4) Bescheet d.i. zekerheid, zie boven bl. 169. voetnoot5) Ondersprect d.i. afspraak, voorwaarde, van onderspreken d.i. samenspreken, onderling spreken. Huyd. Stoke II bl. 310 merkt op, dat onder in den zin van onderling ‘wordt geplaatst voor allerlei werkwoorden, die iets beteekenen twelk onder twee of meer personen geschiedt’ en voert als vbb. aan: ondersien, ondermoeten (ontmoeten), ondergroeten, onderlachen, onderminnen, ondercussen, onderhelzen (omhelzen), onderbinden, ondertrouwen, onderhouwen, onderslaen, ondersteken: ook worden nog gevonden onderscriven, ondernemen (voor omarmen), enz. enz. voetnoot1) Ghedinckt van ghedincken d.i. indachtig zijn, ook onpersoonlijk gebruikt met den tweeden nvl der zaak en den derden des persoons: zie Rijmb. Gloss. voetnoot2) Bleven van bliven. Eens kints of van e.k. bliven d.i. bevallen: L.v.J. cap. 6: Doe de tijt was comen dat Elisabet bliven soude, so bleef se ens soens; verg. cap. 219 en meijer aldaar bl. 282 en 381. Vandaar de uitdrukking van een kint doot bliven voor in de kraam sterven: Sp. H. I i 51 vs. 41: Want soe (d.i. Rachel) van Benjamine bleef doot. voetnoot1) Gat d.i. gehad. voetnoot2) Bruut d.i. jonggehuwde vrouw: bij de Germanen toch werd het woord beide voor sponsa en uxor gebruikt, zie noordewier t.a.pl. bl. 176. voetnoot3) Dats ten staat voor dat is de(n), gelijk in den eersten nvl. nog vaak de n wordt gehoord. Jaerloep d.i. eig. jaargang, jaarverloop, verg. tijdsverloop: kil. in voce verloop des jaers. Dwijf wil dus zeggen: ‘dat is precies het deel van een jaar, dat een vrouw haar zwangerschap pleegt te duren. voetnoot4) Exempel d.i. voorbeeld. Exempel nemen an d.i. leeren van: kausler Denkm. III bl. 212 vs. 237: Elc lantsheere mach nemen wel Exempel an dit bispel. Rubben had dus een zeer (alte) treurige ervaring opgedaan, een slecht lesje gekregen. voetnoot1) Const d.i. kennis, wijsheid. voetnoot2) Verslaet u: zie kil. bl. 725 alwaar verscheidene voorbeelden. voetnoot3) Ghespelt voor gespeeld. voetnoot4) Verbaren d.i. zich vertoonen, eig. evenals baren, openbaren (trans) en openbaar worden (intr.) van waar ook hem baren en verbaren d.i. zich openbaren, verschijnen: Floris vs. 1050: Eneghe joncfrouwe met eneghen jonghelinge, Die ghelieve waren onderlinghe, Die hovesc ende natuurlic waren, Die moesten te hant haer minne baren; Lorr. II vs. 3578: Ende het wert scone dach Ende teerst dat menne (d.i. men hem) baren sach; Carel vs. 186: So moeti in mijn gheleide sijn In deser deemsteren nacht, Ende verbaren aen mi u cracht! Hetzelfde woord zal ook moeten worden gelezen Beatr. vs. 287: Hem dochte, daer si voer hem stont, Dat die dach verclaerde: immers hoe kan de dag verclaeren (d.i. helderder worden), als het nog baarblijkelijk nacht is volgens vs. 290: Dus voren si henen beide Soe verre, dat began te daghen? voetnoot1) Deric van dorren, welks 1^e pers. Tegenw. Tijd met klankwisseling ook der in plaats van dar luidt. voetnoot2) Gheghijst van ghissen d.i. niet vermoeden, muthmassen maar eenvoudig denken: zie M. Lp. Gloss. voetnoot3) Hort: kil. in voce: pulsus, pulsatio, enz. enz. voetnoot4) Saeftier: hoffmann leest daarvoor: maecht dier ghelijc enz., van vloten t.a.pl. maecht, gelijc enz. Iets dergelijks moet er blijkens het volgende, o.a. vs. 178 vlg., hebben gestaan, want dat in saeft een andere vorm van saecht of zoo iets zou schuilen, komt mij vanwege het verband onwaarschijnlijk voor. voetnoot1) Van desen daghen d.i. dezer dagen. Het vers zal wel primitief geluid hebben: ‘Soe en mocht mi van daghe gheen quaet ghescien.’ gelijk van vloten hier heeft. Dat het de eerste regels van een bekend minneliedje zijn, is duidelijk: maar uit willems Oude Vlaemsche liederen en hoffmann Niederl. Volkslieder (Hor. Belg. Pars II) herinner ik ze mij niet. voetnoot2) Haer gheveinsen d.i. (evenals hem veinsen) veinzen. voetnoot3) Vijf jaer: dat dit vijf ‘bedorven’ zou zijn, kan ik den heer van vloten t.a.pl. bl. 33 niet toestemmen. Dat vijf is zoo koddig in 's wijfs mond, juist tegenover dien stumperd van een Rubben, dat het comisch effect van het tooneeltje er m.i. niet weinig door wordt verhoogd. voetnoot4) Ten d.i. bij de, gelijk elders up of bi; vs. 195. Heileghen van heileghe d.i. reliquie der heiligen: Rein. vs. 82: Ende also saen Alse die heleghe waren brocht, Was hi andersins bedocht, Ende ontvoer in sine veste; Lorr. II vs. 161: Den helegen enten santen mede Hi grote onwerde dede, Ende altemale die hi vant, Cruce ochte kelecte in tlant, Die dede hi tsinen scatte draghen Ochte hi gaeft sinen maghen. voetnoot1) Onvrede d.i. onrust, bekommering, ook twist, krijg, zooveel als onpeys: verg. Rijmb. Gloss. Onvrede doen d.i. verwijten doen: zie vs. 204. voetnoot2) Mi - bevroede van hem bevroeden d.i. inzien, begrijpen eig. zich vroed maken, zich verklaren, geconstrueerd zoowel met den 2^den als met den 4^den nvl. M. Lp. II vs. 514: Doch om te doden tquade vermoeden, Woude hi sinen here den sin bevroeden; verg. Gloss. in voce. voetnoot3) Te moede: ‘moet - in het Mnl. -, een woord van zeer ruime beteekenis, gemoed, gedachte, meening, begrip, verstand, zin, gezindheid, bedoeling:’ L. Sp. Gloss. Verg. Afd. I bl. 39. voetnoot4) Te rechte stellen d.i. te recht brengen. voetnoot5) Es: lees met de vries: wes d.i. wees, evenals met van vloten vs. 199 voor dan: van. voetnoot1) Roden: dit vers wordt door hoffmann verklaard als: ‘also sollte man Narren austreiben,’ roden opgevat als roeien, uitroeien, en gecken als 't mvd van geck. Edoch, roden is een zelfst. nwrd en ghecken, een w.w., dat te kennen geeft bespotten, voor den gek houden, bedriegen, verg. kil. in voce. Roden is een basterdvorm van rueden of ruyden (evenals in de handschriften rode d.i. hond, rekel varieert met roede en ruede), het mvd van rued d.i. ruw, dom, onbeschaafd, hier onnoozele bloed, 't Lat. rudis: M. Lp. II vs. 646: Ic houde mij voer een menschelic romp, Onverstandel, ruyde ende stomp; Jans Teesteye (ed. snellaert) vs. 1726: Maer mi wondert sonderlinghe, Dat ghi in allen dinghen Also ruyt sijt ende so blent; maerl. Sp. H. III viii 93 vs. 185: Die dese rude boerde vant, Was emmer ute Vrieselant, Een rudaris, ende was bedroghen. Zie de kausl. Denkm. Gloss. aangehaalde plaats en L.v.J.c. 71 enz. enz. benevens de jager Taalk. Mag. IV bl. 83 vlg. voetnoot1) Blau hoyke enz.: van dezen en den volg. regel zegt hoffmann: ‘Letzteres geschah beim Ertränken’ en te recht: verg. noordewier t.a.pl. bl. 309, het was eene zeer gewone vrouwenstraf. Dwijf is dus van oordeel, dat luî als haar schoonzoon maar moeten ‘gesackt, int water geworpen ende verdroncken worden.’ Was ist aber - gaat hij voort, - unter Anziehen einer blauen huke gemeint? Noch im 16 Jahrh. wurde erkannt auf ‘de tonne, die men noemt de heike, te draghene’ oder ‘den houten huik of tonne om den hals te draghene’ enz.: ook dit laatste is juist, t.a.pl. bl. 319. Maar wat is de blau hoyke? Evenmin als dwijf bij ‘steken hem thoeft in enen sac’ denkt aan de straf voor toovenarij of kindermoord, maar die uitdrukking eenvoudig gebruikt voor verzuipen, zoo ook bij de ‘blau hoyke, dat is de blauwe huik (mantel).’ Ze wilde Rubben den blauwen mantel wel aantrekken, dat wil zeggen: hem bont en blauw slaan, eene verklaring die te aannemelijker zal voorkomen, als ze wordt vergeleken met spreekwoorden gelijk: ‘hij zal klopzak hebben;’ ‘iemand een wambuis geven,’ welke hetzelfde beteekenen, en met analoge spreekwoorden als: ‘hij heeft de hondschoenen aangetrokken’ voor ‘hij is onbeschaamd;’ ‘hij heeft zijn rokje gekeerd’ voor ‘hij is van partij veranderd;’ ‘hij is wel in zijn lobbe’ voor ‘hij is in zijn schik;’ ‘hij staat in 't hemd;’ ‘hij heeft den fijnen mantel omgehangen’ voor ‘hij is vroom geworden’ en met zooveel, die aan de huik zijn ontleent: zie b.v. de jager N. Archief bl. 300 vlgg.; schotel's Holl. Huisgezin der xvii^e eeuw bl. 129 vlg., waar nog had kunnen zijn genoemd: ‘met de blaauwe huik voor yemand uitgaan:’ tuinman I bl. 86. voetnoot2) Lac d.i. gemeen. Kil.: lack. Fland, venereus, luxuriosus, lascivus. voetnoot3) Ontmeten: zie Afd. I bl. 62. voetnoot4) Ontgaeft van ontgheven: t.a.pl. bl. 66. voetnoot1) Ghi ende: deze twee woorden zijn blijkbaar overtollig. Conet d.i. cont het, kunt het. Omleggen d.i. inkleeden, bemantelen, L. Sp. III 4 vs. 131: Ist dat u vrient aen u soect Dinc die ghi te doene roect, Dat doet saen met bliden sinne: Daer leit danc tweevout inne. Wildijt hem ooc ontsegghen (weigeren) Dat wilt so hoveschelijc omlegghen Ende so bedectelijk, dat hire Hem niet omme en sconfire; zie het Gloss. in voce: ‘het is dezelfde metaphora als er doekjes om winden, enz.’ voetnoot2) Maect - die mouwe: die mouwe - maken d.i. bedriegen, voor den gek houden, Wap. Mart. I vs. 452: Menich seghet nu ende echt: ‘Mijn sin es ane di gheheeht So sere, ic wane bedouwen;’ Achter maecsi die mouwen; zie verder de in het Gloss. aangetogen plaatsen, alwaar tevens de oorspronkelijke beteekenis van het woord mouwe (vorstehende Unterlippe) en verg. atzler t.a.pl. en littré in voce. Dat men na het verouderen van het woord mouwe is begonnen aan mouw (manche) te denken, is zeer natuurlijk, en daardoor wat op de mouw spelden wellicht verklaarbaar. De zin van deze regel en den voorgaanden is: ‘maar jij kunt 't zoo netjes inkleeden, en maakt menegen de dupe.’ voetnoot3) Wense voor waent se. voetnoot4) Si: lees si es. voetnoot5) Melc meten: moeder en dochter waren dus beide ‘al boter uit eene kern,’ daar was bij beiden ‘melk aan de kan:’ zoowel de eene als de andere had er slag van, een slecht maatje melk te geven, d.i. te bedriegen. voetnoot6) Clapstoel d.i. praatstoel. voetnoot1) Museel d.i. smoel van museau evel morseel van morceau.

Vorige Volgende

De Middelnederlandsche dramatische poëzie

Een abel spel vanden winter ende vanden somer.
Ende ene sotternie na volghende.

Hier beghint die sotternie.

Over dit hoofdstuk/artikel

titels

Een abel spel vanden winter ende vanden somer. Ende ene sotternie na volghende.

Hier beghint die sotternie.

Over dit hoofdstuk/artikel

titels

Een abel spel vanden winter ende vanden somer.
Ende ene sotternie na volghende.