De Middelnederlandsche dramatische poëzie

[p. 210]

(Ene sotte boerde ende ene goede sotternie)¹⁾.

(Die vrouwe).

Comt voert! den hals moeti breken,
Dat dus langhe vasten mijn beesten.
Hebdi nu gheweest in feesten?
Comt voert! ons vrouwe²⁾ moet u bedroeven!

De maerte.

Swucht, vrouwe! laet u ghenoghen
Met dat ic desen bundel draghe.
In ginc noit in ghenen daghe
Om voederinghe aldus verre:
Tonrecht sidi op mi erre,
Wat nie sent en rustic mine voete.

Die vrouwe.

Ay hoere, dat men u berren³⁾ moete!
Wat quader trijpsac sidi!

1) Eene vrouwe heeft woorden met haar maerte (meid), die, op hare beurt geaffronteerd - ‘In wil niet versproken sijn’ - door hare meesteres, haar ‘gheldekijn, suer ende swaer’ verdiend, opvraagt en haars weegs gaat:

Vrouwe, nu willic van u schiden
Nu hulpt god, diet al verleent.

Het begin is verloren geraakt, we worden verplaatst ‘in medias res.’ Moeti d.i. moogt gij: vs. 1.

2) Ons vrouwe nam. de heilige maagd.

3) Berren d.i. branden.

[p. 211]

De maerte.

Vrouwe, waer omme smitti¹⁾ mi
Sonder verdiente? dats mi leet,
Ramp moetti hebben in u sweet!
In wil niet versproken sijn.
Maer gheeft mi mijn gheldekijn,
Dat mi es worden suer ende swaer.

Die vrouwe.

Keren, hets een quaet jaer²⁾.
Al soude die duvel alles wouden³⁾,
Niet langher en willic u houden:
Gaet weech, die duvel moet u geleiden!

De maerte.

Vrouwe, nu willic van u scheiden,
Nu hulpt god diet al verleent. -

Ende hoe saen benic verbeent⁴⁾,
Dat ic ute minen dienste dus scheide!
Dat mi broeder Everaet⁵⁾ seide,

1) Smitti van smijten d.i. slaan.

2) Quaet jaer d.i. een ellendeling, een ongeluk: Afd. I bl. 129.

3) Wouden d.i. bemachtigen. Naast God wouds, dat - gelijk het spreekwoord zegt - ‘aller beden moeder’ is, stond: de duvel wouds: t.a.pl. bl. 123.

4) Verbeent van verbeenen d.i. beschimpen: kil. Verbeent laat zich zeer goed vertalen door ons verlakt, gedupeerd: Derde Martijn vs. 51:

Ic wane dine harte meent
Dattu mi heves verbeent;

zie het Gloss. Wap. Mart., alwaar o.a. deze plaats uit anna bijns I bl. 37:

Gods dienst gaet te niete, de waerheijt lijt gewelt,
Veel wolven werden onder Godts schapen getelt.
Hieremias wert verjaeght, Ezechiel verbeent:
Die de waerheijt wilt segghen (dus ist mi gestelt)
Wert schiere als sinte Steven ghesteent:
De werelt is op een eijnde, voorwaer ick meent.

5) Everaet, opzettelijk (?) aldus veranderd, voor Everaert. Over de Everardijnen of broeders van Sinte Everaerts oerde, die tot het bedelmonnikgespuis behoorden, geeft Hildegaersberch uitsluitsel:

Si horen selden metten (de vroegmis) singhen,
Maer achter noene gaen si dringhen
Bijden vrouwen in dat bier,
Entan worden sy voer theete vier
Root ghecammet als een haen;

en overal loopen ze

daermen gheeft

Butter, case, eyer of spec.

Zie verwijs X goede boerden bl. 50.

[p. 212]

Dunct mi dat ic nu bevinde.
Wanneer ic sinen tsau¹⁾ bekinde,
Moetic met sire minnen dolen.
Ic moet noch gaen te sire scolen
Ende haesten mi ter clusen waert. -
Hoerdijt, broeder Everaet?
Nu benic hier, god gheefts mi vrome.

Die broeder.

Ay minneken, sijt groot willecome,
Nu willic van mire clusen²⁾ scheiden,
Achter lande³⁾ salic u leiden
Ghelijc of ghi waert suster Lute.
Ic can soe menigerande clute⁴⁾,
Dies al die liede niet en weten.

De maerte.

Wat! broeder Everaet, sidi beseten?

1) Tsau d.i. volgens hoffmann ‘vielleicht das noch in Holland gebräuchliche sjouw (Weiland Wb. IV bl. 442): Pack, Paket, im gemeinen Leben eine Last die schwer zu tragen fällt.’ De zin zou dan wezen: ‘Wann ich seine schwere Arbeit kennen lerne -’: ik geloofde het niet. Mijne eigene gissing om deze plaats te verklaren - als zou de maerte namelijk zeggen: wanneer ik zijn dienst (soldy) zou dragen (over bekennen in dezen zin zie V.d.L.O.H. Gloss.) enz. enz. - geef ik ook gaarne voor die medegedeeld in g.l. van den helm Proeven van Woordgronding II bl. 142: ‘Prof. de vries herstelt vs. 29 en 30 aldus:

Wanneer ic mi tsinen tsaut bekinde
Moestic met si(e)re minnen dolen.

d.i. “wanneer ik mij in zijne soldij (d.i. in zijnen dienst) begaf, mocht ik.... enz.,” waarin dus, terwijl moeten naar Mnl. gebruik aan Nnl. mogen beantwoordt, tsaut niet anders is dan het onder 4 v. vermelde tsout.’ En daar ter plaatse wordt verwezen naar L. Sp. I xliv vs. 4, alwaar

Die was (nam. Numa Pompilius) eerst vinder daer af
Dat men riddren tsout gaf;

verg. Rein. 2409:

Die dienen wilden omme tsout (om soldij).

2) Clusen van cluse d.i. kluis.

3) Achter lande d.i. het land door.

4) Clute d.i. aardigheid: ‘een bewijs - zegt van vloten -, dat het woord toenmaals reeds zijne nieuwe beteekenis had aangenomen.’

[p. 213]

Wildi mi leren nu truwanten¹⁾?

Die broeder,

Swijcht, minneken, bi allen santen,
Truwanten en es ghene pine.
Hout, doet ane dese slavine²⁾,
Ic soude u node qualijc raden,
Wat bider liever gods ghenaden,
Es int lant een goet morseel³⁾,
Wi selens hebben beide ons deel.
Oec sal menich edelen traen
Van wine doer ons stroetken⁴⁾ gaen.
Nu volghet mi, suster Luetgaert.

De maerte.

Gherne, broeder Everaet!

Die broeder.

Hulpt god, hoe moede siwi van gane!
Want te sente Jans te Latrane⁵⁾
Ende te Jerusalem ten heileghen grave
Hebben wi gheweest vele droever dage:
Moeten wi doghen in alder tijt?
Ay, dat ghi werden moet verblijdt,
Wilt mi ende suster Luten gheven
Van uwen goede, daer wi bi leven.
Brinct ons iet leckers in onse caken,

1) Truwanten d.i. truwant zijn. Truwant d.i. vagebond, bedelaar hier bedelmonnik: zie Wap. Mart. Gloss.

2) Slavine d.i. pij, pelgrimskleed: Rein. Gloss. De lezing stamine van hoffmann wordt door het Handschrift niet gestaafd.

3) Morseel d.i. morceau, brok.

4) Stroetken van strote of storte d.i. keel, vroeger ook kraeghe, naar het bekende versje:

Ik, Jonker Sissinga
Van Groninga,
Dronk dees hensa
Door mijn kraga
In mijn maga:

kil. bl. 321.

5) Te Sente Jans te Latrane: in welke kerk elk, van waar en wanneer hij ook kwam, ‘als hire comt es hi quite ende vrij van allen sonden ende van penitencien indien dat hi rouwe heeft:’ verg. van vloten, Proza bl. 66 vlgg.

[p. 214]

Want gerne waren wi te ghemake.
Ghelaten hebben wi alle pine
Ende meinen voert truwante te sine:
Het hulpt ons alte wel dlorinen¹⁾.
Men vinter noch, die node pinen,
Want wi hebben vele ghesellen
Beide in clusen ende in sellen,
Die de werelt quantsijs²⁾ begheven.
Maer gingese vollen ofte weven,
Si souden bat met selken saken
Gode onsen here ghenaken.
Maer swesters³⁾, baghinen, lollaerde,
Si sijn alsoe loei van aerde,
Datse qualijc pinen moghen,
Maer si droilen⁴⁾ wel grote toghen,

1) Dlorinen d.i. het bedriegen, volgens van vloten en hoffmann, waarbij wordt herinnerd aan lorerije d.i. impostura, fraus: kil. Bij lorinen, gesteld tegenover pinen d.i. werken van vs. 67, zou ik liever denken aan lodder (Mghd. luoder, Eng. lure, Fr. leurre) d.i. brasser, zwelger (verg. de jager Lat. Verscheid. bl. 146 vlgg.), vanwaar loddernie d.i. brasserij, lodderlick d.i. luxuriose: kil. en dergelijke, - omdat er geen kwestie is van bedriegen maar veeleer van lui en lekker leven.
Van een ww. lorinen is mij echter geen tweede exemplaar voorgekomen in eenig Wb. of Gloss. Is wellicht het geheele woord een lapsus calami van den afschrijver, die dlorinen zette waar staan moest: dlaveijen d.i. leegloopen door vagari otiose, otia agere, errare, palari vertaald in kil.? Over dit ww. zie de jager Archief III bl. 366 vlgg. Ik voeg er bij, dat de onnauwkeurigheid van rijm bij dezen dichter geen bezwaar kan opleveren tegen de verandering. Overigens videant doctiores.

2) Quantsijs d.i. quasi, kwansuis, niet te verwarren met het quansijs, waarover de vries in de jager's Archief I bl. 72 vlgg., heeft gehandeld. Begheven (met of zonder de werelt) d.i. kluizenaar worden, vanwaar de zeer gewone uitdrukking een begheven clusenare d.i. een heremiet en begheven sijn d.i. heremiet zijn.

3) Svesters d.z. geestelijke dochters van Duitschen oorsprong: Theoph. Gloss. Oorspronkelijk Sehwestern des freien Geistes en voluntariae paupertatis sorores en evenals de baghinen of bogaerden (Begijnen d.i. geestelijke dochters, die geene gelofte aflegden) eene heilige zusterschap,

Die ons leren ende wisen
Soe dat se ons billics staen te prisen,

ontaardden ze weldra als die

Wat si leren uit sermoen,

zelve niet meer betrachtten, en kwamen in een kwaad blaadje van wege haar ongerechtigheid: verg. hoffmann Hor. Belg. VI bl. 231 vlgg., en Bloeml. Gloss. Over de lollaerds Ald. I bl. 135.

4) Droilen of drollen d.i. inslaan, eig. wentelen. Hier te vertalen door: ‘maar ze verschalken een goed glas’ enz.

[p. 215]

Als sire connen ane gheraken.
Hier met willicx een inde maken,
Want ic wel te vele mocht spreken.
Die wel doet, en derf ghenen wisch¹⁾ uutsteken.

Die duvel.

Hoert, ghi heren over al,
Ic hebbe bracht in den val
Desen brueder met minen treken²⁾:
Sine heilicheit heeft hi nu besceten.
Al draechti nu grau abijt³⁾,
Het sal noch comen wel den tijt,
Dat hi rekeninge doen sal,
Ende sijn brueders groot ende smal,
Die dus truwanten achter lande
Ende eten der lieden sonden ende scande:
Dies selen si noch voren singhen⁴⁾
Ende in minen ketel⁵⁾ springhen.

1) Wisch d.i. stroowisch als symbool van te koop zijn. ‘Die wel doet, behoeft er niet meê te koop te loopen’ beteekent de regel.

2) Treken van treke d.i. booze streek, bedriegerij: Rein. Gloss.

3) Abijt d.i. kloosterkleed (habit).

4) Singhen d.i. zengen, branden, blaken, waartoe de duivelen ruimschoots gelegenheid gaven in de hel met het vagevuur,

Dat fel es ende onghetier
Ende dusentwerven heter indien
Dan tfier dat wi hier sien.

Daar nu worden van de zielen

Som ghezoden, som ghebraden,
Som gesmouten alse caden (korstjes vet),

en dat vuur:

Al waest dat aellinghe
Die zee daer door ghinghe,
Die hitte nochtan van desen
En soude twint te minder wesen!

Voren d.i. vooraan, onder de eersten; voren gaen d.i. voorop gaan, zie Rijmb. Gloss.

5) Ketel: ‘Wi sullen noch al ons ketels vullen’ zegt Belet van duegden in Heil. Sacr. vs. 329 en 837.