De Middelnederlandsche dramatische poëzie

[p. 141]

Een abel spel van Lanseloet van Denemerken,
Hoe hi wert minnende ene joncfrou, die met synder moeder diende¹⁾,
Ende ene sotternie na volghende.

Ic bidde gode vanden trone²⁾
Ende Maria, der maghet scone,
Dat si ons allens wille bewaren
Ende in doghden³⁾ alsoe ghesparen,
Dat wi hemelrike ghewinnen:
Dies biddic der maecht Marien, der coninghinnen,
Die een vrouwe es bovenal.
Nu hoert, wat men u spelen sal.
Hets van enen ridder prinsipael⁴⁾,
Die minde ene joncfrou noyael,
Hovesch van herten ende reine,
Maer si was hem te cleine⁵⁾
Van goede ende oec van gheboert:
Dies was sijn moeder op hem ghestoert,
Dat hi sine minne soe neder⁶⁾ droech:
Sijn herte altoes in vrouden⁷⁾ loech,

1) Met - diende van dienen met d.i. in dienst zijn van evenals Ferg. vs. 5115:

Met enen hertoghe ben ik garsoen.

2) Trone van troon of throon d.i. hemel.

3) Doghden: ‘die innere Sprachform des Wortes Tugend ist nicht mehr das Taugende,’ gelijk cohen in het Zeitschrift f. Völkerpsychologie und Sprachwissenschaft VI bl. 235 terecht opmerkt, doch in het Mnl. is zij het stellig nog: verg. Afd. I bl. 101.

4) Prinsipael d.i. voornaam.

5) Cleine d.i. gering.

6) Neder d.i. laag, gering: L. Sp. III 25 vs. 65:

En es coninc, grave noch hertoghe
Noch mensche so neder noch so hoghe
Die hem ter ledicheit tien (begeven)
Sine hebben scade ende scanden van dien.

Minne draghen d.i. liefhebben; hoffmann vertaalt: ‘dasz ich jemanden von so niederer Herkunft liebe.’

7) Vrouden van vroude d.i. vreugde, v.w. vroudelijk, vroolijk.

[p. 142]

 

Als hi anesach haer edel lijf¹⁾:

 

Maer sijn moeder, dat felle wijf,

 

Hats²⁾ altoes toren ende nijt

20

Ende verweet hem te meneger tijt,

 

Dat hi hem soe neder daelde³⁾,

 

Maer hi altoes hem vertaelde⁴⁾

 

Met hoveschen worden, als hi wel conste.

 

Maer altoes droech hi vriendelijc onste⁵⁾

25

Der scoender joncfrouwen, heet⁶⁾ Sanderijn;

 

Sien⁷⁾ mochte niet noyaelder sijn,

 

Maer si was hem te neder gheboren.

 

Dies hadde sijn moeder soe groten toren,

 

Dat sijt namaels brachte te werke⁸⁾, -

30

Nu biddic u, dat ghi uwen merke

 

Daer an wilt legghen ende versinnen:

 

Ic wane, dat ghi noit gheen [spel]⁹⁾ van minnen

 

En hebt ghehoert dies ghelike.

 

Nu biddic u allen, arme ende rike,

35

Dat ghi wilt swighen over al,

 

Ende merct, hoet beghinnen sal.

1) Lijf: over haer lijf voor haer zie Afd. I bl. 71.

2) Hats d.i. had des, dies.

3) Hem - daelde d.i. zich vernederde. Over het gebruik van het wederkeerig vnw. bij intransitiva sprekende merkt grimm Gramm. IV bl. 28 op: ‘tritt das Pronomen zu intransitiven, so steht es fast pleonastisch und könnte entbehrt werden, ohne dasz sich die Meinung bedeutend änderte: es ist dann eine Zugabe von leiser Wirkung, wie sie dem Wesen des Mediums grade entspricht.’

4) Hem vertaelde van hem vertaelen d.i. zich verantwoorden, zich verdedigen (verg. Afd. I bl. 26), van taelen: kil. loqui, dicere.

5) Onste d.i. gunst, genegenheid: L. Sp. Gloss.

6) Heet d.i. met name: zie Afd. I bl. 2.

7) Sien d.i. si en.

8) Brachte te werke: te werke brengen d.i. ten uitvoer brengen, mettre à effet. M. Lp. I. vs. 2284 vlgg.:

Si dacht ende raemde (beraamde) menigen stonde
Ende fantaseerde dach ende nacht
Hoe sijt beste te wercke bracht,

voor welke elliptische spreekwijze vs. 2306 wordt gelezen:

Daer sy hoir opset heeft volbrocht.

Namaels d.i. later, naderhand.

9) Spel staat niet in het Handschrift, maar is hier door hoffmann ingelascht. Mij dunkt, dat gheen en spel beide uit den tekst moeten.

[p. 143]

Lanseloet.

Ay god here, hoe mach dit sijn,
Dat ic die scone Sanderijn
Aldus met herten hebbe beseten¹⁾,
Nochtan wert mi verweten
Van mijnder moeder alle daghe,
Dat ic mine minne soe neder draghe:
Dies horic menich spitich woert.
Maer haer minne heeft mi soe doerboert²⁾,
Dat icse ghelaten niet en can,
Ic en³⁾ moet haer altoes spreken an,
Als icse metten oghen anescouwe:
Dies heeft mijn moeder groten rouwe,
Daer omme soe moet⁴⁾ verborghen sijn.
Nu willic hier wachten die vrouwe mijn,
Onder desen neghelentier⁵⁾:
Want si sal hier comen scier⁶⁾,
Dat wetic wel, in desen bogaert.

Sanderijn.

Ay edel ridder van hogher aert,
God, die alle dinc vermach,
Die moet u gheven goeden dach,
Edel ridder van herten vri⁷⁾.

Lanseloet.

O scone maghet, god die si ons bi
Ende moet u ende mi in doghden sparen,
Ende van allen quaden bewaren,

1) Aldus met herten enz. d.i. in het hart draag.

2) Doerboert: men denke aan ‘der minnen strael’ d.i. pijl, die hem in het harte stak.

3) Ghelaten niet en can Ic en: verg. Afd. I bl. 51.

4) Moet d.i. moet het.

5) Neghelentier d. i: duinroos. De oorspronkelijke vorm van het woord is eghelentier en de n de zoogenaamd paragogische, gelijk die - de opmerking van clarisse is immers waar gebleven? - ‘nog hedendaags dikwerf vóór klinkletters wordt uitgesproken, waar zulks niet behoort’: Hem. d. Hem. bl. 377. Verg. Hor. Belg. V bl. 37; de vries War. bl. 90.

6) Scier d.i. schie(r)lijk.

7) Vri d.i. minzaam.

[p. 144]

Ende sonderlinghe¹⁾ van niders²⁾ tonghen,
Alsoe dat niet en werde ghesongen³⁾
Van ons beiden enich quaet.
O Sanderijn, gheeft mi raet,
Mijn herte, dat es te male⁴⁾ ontstelt
Ende van uwer minnen ghequelt,
Dat mi costen sal mijn lijf.
O Sanderijn, wel scone wijf,
En machic uus niet gheweldich⁵⁾ sijn,
Dat sal mi costen dleven⁶⁾ mijn,
Ende ewelijc benic verloren.

Sanderijn.

O edel ridder hoghe gheboren,
Dat en mach nemmermeer ghescien;
Al eest, dat ic u gerne mach sien,
Ic en ben niet uus ghelijke,
Ghi sijt mi te hooch gheboren ende te mechtich⁷⁾,
Edel ridder, te sine u wijf:
Daeromme soe moet sijn een blijf⁸⁾,
Al eest, dat ic u met herten minne.
Ende oec en willic gheens mans vriendinne

1) Sonderlinghe: oorspronkelijk afzonderlijk, gelijk b.v. L. Sp. II 36 vs. 1342:

Doe zaten si neder ende screven
Elc van andren zonderlinghe;

ten tweede een voor een, b.v. Rijmb. vs. 34129:

Die vechters, die dieve, die zeloten
(Want elc wroegde andren in der roten)
Hi ontlivedse alle sonderlinge;

daarna verschillend, onderscheiden, b.v. t.a.pl. vs. 34421:

Ende daer toe beeste van meneghen lande
Sonderlinge ende menegherande;

eindelijk, gelijk op onze plaats, inzonderheid, bovenal, in het bijzonder.

2) Niders van nider d.i. benijder.

3) Ghesongen d.i. verteld: zie Wal. II bl. 279 vlg.

4) Te male d.i. ten eenen male, geheel en al.

5) Gheweldich d.i. machtig.

6) Dleven voor het leven evenals dlant; dliegen (het liegen); dlam; dlijf enz.

7) Te mechtich: aldus in het Handschrift, in den ouden Goudaschen druk van 1490,92 daarentegen:

Ghi sijt mi te hooch ghehoren ende te rike.

8) Een blijf: zie Afd. I bl. 100 en beneden vs. 744:

Reinout, dit moet sijn een blijft,

‘es musz unterbleiben,’ zooals hoffmann vertaalt.

[p. 145]

Sijn, die leeft onder des hemels trone:
Al waer hi een coninc ende spien¹⁾ crone,
Soe en dadic mi niet te cleine.

Lanseloet.

O scone maghet van herten reine,
Al dadi die wille mijn,
Uutvercoren Sanderijn,
En bleve u onvergouden²⁾ niet.
Want messelike³⁾ dinge sijn ghesciet:
Ghi mocht noch werden wel mijn vrouwe.
Sijt mijns ghenadich ende blijft ghetrouwe,
Ende comt met mi in dit casteel,
Ic sal u gheven een juweel,
Ic wane, ghi noit des ghelike en saeght.

Sanderijn.

Neen, edel here, noch benic maeght,
Dies dancic gode vanden trone:
Al woudi mi gheven te lone
Dusent merct⁴⁾ van goude roet,
Hoghe baroen, edel ghenoet,
Nochtan woudic behouden emmermeer,
Lanseloet, hoghe geboren heer,
Mijn suverheit: al en benic niet rike van haven
Noch gheboren van groter maghen⁵⁾,

1) Spien van spannen d.i. binden; over crone spannen zie Afd. I bl. 97. De zin van het volgende vers is: ‘ik zoude mij in geen geval verlagen,’ want van een huwelijk meende zij, dat volstrekt geen sprake zou kunnen zijn. De zegswijze laat zich zeer goed met het nog gebruikelijke ‘zich te goed doen’ vergelijken.

2) Onvergouden d.i. onvergolden.

3) Messelike van messelyc d.i. raar, zonderling.

4) Merct d.i. mark: kil.: XVI stufer. Brabant.

5) Maghen rijmt assoneerend op haven van het voorgaande vers, evenals Wal. vs. 199:

Dat hi an hem hevet ghesleghen.
Walewein reet wech ende si sijn bleven;

vs. 1515:

Het sal jou wel sochte draghen;
Het can wel telden ende draven.

Verg. jonckbloet Over Mnl. epischen versbouw bl. 165 vlgg.

[p. 146]

Nochtan menic mi soe te houden,
Dat ic niet en sal werden ghescouden¹⁾.
Ic en wil niet wesen [Her Lanseloet]²⁾ enich mans vriendinne,
Maer ic wille gerne gherechte minne
Draghen sonder dorpernie.

Lanseloet.

O Sanderijn, bider maghet Marie,
Dorperheit en leggic u niet te voren,³⁾
Want daer en es nu gheen wijf gheboren
Op eerde onder des hemels trone
Soe rijc, soe mechtich no soe scone,
Die mi verhoghen mach dan ghi.
Och Sanderijn, ende seldi mi
Laten dan in dit verdriet,
En sal uus⁴⁾ mijns ontfermen niet,
Dat ic troest van u mochte ontfaen
Ende ghi met mi wout spelen gaen
Hier neder in dit groene dal,
Daer die voghelkine maken ghescal⁵⁾
Ende die bloemen staen int groen,
Scone maghet, sonder mesdoen
Ende al sonder dorperheit?

Sanderijn.

Her Lanseloet, hets dicke gheseit:⁶⁾

1) Ghescouden d.i. uitgescholden, van scelden, scalt of scolt enz. Ghescouden is het tegengestelde van onbesproken, scelden oorspronkelijk niets anders dan beschuldigen wordt vaak zooveel als luide verklaren, v.w. quite scelden - d.i. kwijt schelden; quaet scelden d.i. afkeuren en derg. Verg. benecke Mhgd. Wbuch II II bl. 131; diefenbach Vergl. Wbuch der Gothischen sprache II bl. 254.

2) Her Lanseloet: in den druk staat hier:

Ende ic en wil sijn gheens mans vriendinne.

3) Leggic te voren: te voren legghen d.i. voorstellen.

4) Uus: zoo staat duidelijk in het Handschrift, eenvoudig eene schrijffout, dunkt mij, voor u.

5) Gescal d.i. geschreeuw, geraas, rumoer, hier gezang, verg. Beatr. vs. 328 vlgg. waar wordt verteld, dat de gelieven ‘smorgens quamen aen een foreest,’

Daer die voghele hadden feest.
Si maecten soe groet ghescal,
Dat ment hoerde overal:
Elc sanc(zong) na der naturen sine.

Verg. L. Sp. Gloss.

6) Hets dicke gheseit d.i. het is eene bekende waarheid: Ferg. vs. 659:

Het es waer ende het es dicke geseit:
‘Die mont sprect dat int herte leit.’

[p. 147]

‘Bi lichte gheloven es die menege bedrogen,’
Dats seker waer ende niet gheloghen,
Want hets menechweerf ghesien
Dat vrouwen oneerlijcheit ghescien,
Omdat si mans te verre betrouwen,
Dat hem namaels sere berouwen¹⁾,
Als die saken waren ghesciet.
Ic en weten²⁾ op eerde gheboren niet,
Dien ic soe verre betrouwen soude,
Ginic met hem spelen si³⁾ te woude,
Hi en soude met mi doen sijn gherief⁴⁾.

Lanseloet.

Daertoe hebbic u te lief,
Sanderijn, wel scone wijf,
Dat ik onteren soude u lijf,
Scone maghet, haddicx⁵⁾ die macht;
Alsoe en was ic nie bedacht,⁶⁾

1) Aldus in het Handschrift, het gedrukte stuk heeft hier:

Dat hem namaels seer doet rouwen,

eene lezing waaraan ik de voorkeur geef, tenzij men schrijve:

Dat hem namaels hevet berouwen:

verg. Rubben vs. 4.
Ook zal dat vs. 128 wel behooren te worden geschrapt; van de eenigszins gewrongene constructie geeft bormans St. Christ. bl. 120 meer voorbeelden, o.a.

Ende dies gelijcs en wart gesien
Noyt onder sterflec minschen gescien.

2) Weten d.i. weet hem, ken hem.

3) Si te woude: ‘der Abschreiber hat sich öfters verschrieben,’ zegt hoffmann, zoo ook hier: de druk heeft in den woude. Ginic verschreef hij waarschijnlijk voor gincic d.i. ging ik.

4) Gherief d.i. voordeel: verg. hierbij Winter ende Somer vs. 170 vlgg. waar de Winter zijn goed recht o.a. op den volgenden grond verdedigt:

Ic doe soe menegen roeden mont
Cussen diese langhe nachte
Al op een beddeken soete ende sachte
Liggen ende slapen twee ghelieven
Ende si daer mallijc anderen gherieven, enz.

V.d. een gerieflijk meisje d.i. une fille de joie: Hor. Belg. V bl. 35.

5) Haddicx d.i. had ic des.

6) Bedacht d.i. besloten, van plan: Rein. vs. 82:

ende also saen
Alse die heleghe waren brocht
Was hi andersins bedocht.

[p. 148]

Dat ic u doen soude enege scande.
Al haddic u in vremden lande,
Sanderijn uutvercoren,
Ic soude u dbroet bidden te voren,
Eer ic u hongher hebben liet:
Bi ridderscape, ic en mesdade u niet,
Sanderijn, jeghen uwen danc.

Sanderijn.

Her Lanseloet, wi sijn hier te lanc,
Ons mochte iement horen ofte sien.
Want nijders sijn altoes uut om spien,
Of si iement mochten te scande bringen.
Een verrader hadde liever quaet te singhen
Dan goet, want hets sijn nature.
Nu willen wi scheden in corter ure,
Dat hem niement ane ons en stoet¹⁾
Hoghe baroen, edel ghenoet,
God onse here moet u bewaren,
Ende altoes in doghden sparen,
Waerweert dat ghi u bekeert²⁾.

Lanseloet.

Ay noch soe blijft mijn herte verseert³⁾

1) De beteekenis is: ‘opdat wij niemand aanstoot geven,’ letterlijk staat er: ‘opdat niemand zich aan ons stoote.’

2) Bekeert: zie Afd. I bl. 101.

3) Verseert van verseren d.i. bedroefd zijn zoowel als bedroeven, leed doen: Limb. VII vs. 726:

dien therte sere verseerde;

Rijmb. vs. 27740:

Dese sake heeft verseerd
Der goeder herte;

als subst. gebruikt L. Sp. II 3 vs. 76:

Dat God dine bede heeft ontfaen
Ende dine scande ende dijn verzeren
Al in vruechden di sal keren:

naast verseren staat zeer, zere d.i. verdriet, droefheid; seerech d.i. bedroefd; zeericheit enz.

[p. 149]

Vander scoender Sanderijne:
Sine wilt niet doen den wille mine,
Dies moetic droeven alle mijn dage.
Wat ic kerme of wat ic claghe,
Sine wilt niet gaen met mi int wout:
Si mint ere voer enich gout,
Dat horic wel aen haer ghelaet,
Si leidt enen reinen staet,
Ende haer herte es soe noyael,
Bi ridderscape, ic woude wael,
Dat si gheboren waer mijns gelijc,
Al en waer si niet van haven rijc,
Ic souder maken af mijn wijf,
Want si heeft een reine lijf,
Ende haer herte es al vol eren.
Si en wilt haer niet te mi waert keren,
Dies lijdt mijn herte rouwe groet.

Sine moeder.

Van Deenmerken Lanseloet,
Ic hebbe u herde wel horen vrien.
Lanseloet, bider maghet Marien,
Dat en can mi verwonderen niet¹⁾,
Dat ghi u selven niet bat en besiet,
Dat ghi u minne soe neder draeght:
Ghi staet soe weeldelijc²⁾ ende claeght
Om ene die luttel om u gheeft:
Tfi³⁾ der scanden dat ghi leeft,

1) De zin der woorden van dit vers is duidelijk, maar de beteekenis in het verband verre van dien, de druk heeft hier trouwens:

Het ghevet mi wonder boven maten.

Volgens het Handschrift kan de moeder alleen willen zeggen, dat zij het natuurlijk vindt, dat haar zoon zich zoo aanstelt, en wel op grond van vs. 184 en 185: immers hij scheen wel van zijn verstand beroofd?

2) Weeldelijc d.i. wildelijc, wild en woest: L. Sp. Gloss.

3) Tfi d.i. bah: Wap. Mart. I vs. 475:

Twi seghetmen ten dorpre: ‘Fi!
Ganc wech, God onnere di!

Du best der werelt scame.

[p. 150]

Dat ghi sout minnen soe nederen wijf!

Lanseloet.

Och moeder, si heeft soe reine lijf,
Ende haer herte es alsoe proys,¹⁾
Ende van live soe gratioys,
Dat icse emmer minnen moet.
Mijn herte, dat bert²⁾ al een geloet,
Als icse methen oghen anscouwe.
Lieve moeder, edel vrouwe,
Ic moetse minnen, wat ghesciet.

Sine moeder.

Lanseloet, ic wille, ghi u bat besiet,
U scone lijf, u hoghe gheboert,
Ende werct na minen rade voert,
Ende wilt minnen uus ghelijc

Lanseloet.

Sone wetic wijf int kerstenrijc,
Die ic woude hebben voer Sandrijn.
Ic woude, si mochte mijn eygen sijn,
Lieve moeder, bi uwen danc³⁾
Al ware al die werelt an mi belanc⁴⁾

1) Proys d.i. vroolijk, opgeruimd: welke beteekenis vooral blijkt uit Winter ende Somer vs. 470:

Ende dat hi alle herten proys
Maecte ende van vrouden wijt;

verg. Afd. I bl. 27 n^o. 3 en bl. 84.

2) Bert van berren d.i. branden.

3) Bi uwen danc d.i. met uwen danc, gelijk in den lateren druk wordt gelezen, dat wil zeggen mit deinem Willen.

4) Belanc: kil. propinquus, proximus, vicinus, affinis; belanc sijn d.i. behooren tot, gebruikt b.v. van aanverwantschap en bezitting of welke betrekking dan ook: zie Leven van J. Cap. VIII: ‘Want Joseph ende onse vrowe waren van enen gheslegte, ende deen den andren na belanc’ d.i. verwant, en meijer t.a.p. bl. 283; D. Doctr. Gloss. bl. 331, alwaar o.a. deze verzen uit hillegaersberch:

Doet al an Gode was belanc,
Doe sprac hi: enz.

in den zin van afhangen van, overgelaten zijn aan; Hem. d. Hem: vs. 970:

Hi sal nutten talre stont
Sulke spise ende sulken dranc
Als sire complexien es belanc

d.i. overeenkomt met: clarisse bl. 368 vlg.; vaak eenvoudig betreffende: zie van wyn heelu bl. 95 en de vries L. Sp. Gloss. alwaar o.a. ‘Belangen is in den grond zich in de lengte of langs iets uitstrekken, dus aanliggen of aangrenzen, vandaar aanverwant zijn, verder behooren tot, in betrekking staan, betreffen, eindelijk aangelegen zijn, er op aan komen.’

[p. 151]

Ic woude wel, dat si ware mijn wijf.

Sine moeder.

Scaemt u der scanden, vul keytijf,
Dat ghi soe neder mint,
Ende men soe scone joncfrouwen vint
Van hogher gheboert, van groten geslacht.

Lanseloet.

O lieve moeder, der minnen cracht
Ansiet hoghe geboert no¹⁾ rijcheit van goede,
Maar si soect haers²⁾ gelijc van moede,
Die beide sijn van enen wesen,
Ic hebbe dicke wel horen lesen³⁾,
Dat die minne soect haers ghelike;
Al es deen arm ende die ander rike,
Die edel minne die doet haer werc;
Gerechte minne en let⁴⁾ geen merc
Aen rijcheit noch aen grootheit van maghen
Noch nie en dede te ghenen daghen,
Maer het comt al bi gheluc:
Gheeft die edel minne haer stuc⁵⁾,
Si anesiet ghene hoghe gheboert.

Sine moeder.

O Lanseloet, ende hoe versmoert,

1) No d.i. noch.

2) Haers: hier reflexief, gelijk vs. 215.

3) Variatie van vs. 124: waarvoor elders ‘men heeft gheseit ooc over (voor) lanc;’ ‘hebbic horen segghen;’ ‘ende hets een out bispel,’ enz. enz. Over lesen zie Wap. Mart. Gloss.

4) Let voor leet van legghen, waarvoor Lippijn vs. 50, 55 leet. Over merc legghen zie Afd. I bl. 126.

5) Stuc d.i. stuk, gedeelte: ‘dikwijls enkel omschrijvend,’ zegt leendertz M. Lp. Gloss. Verg. II vs. 110:

Wat is mi, arme deerne, verbaert!
Ic hadde ghehoept up svroechdens stuck:
Nu vindic alle leyt ende druck.

Onze dichter zegt: ‘als de min beschenkt met hare gaven’ enz.

[p. 152]

Soe es u herte ane Sanderijn!
Wildi doen den wille mijn,
Ic salse u doen hebben tuwen willen
Al desen nacht heimelijc, al stille,
Op u camer, heer ridder weerdt,
Ende doet daer mede dat ghi begheert,
Wildi mi ene ghelofte¹⁾ doen.

Lanseloet.

Vrouwe moeder, bi sente Symoen,
Dat ghi begheert, willic u gheloven,
Op dat ic metter maght mach hoven²⁾
Op mine camere, ic ende si.

Sine moeder.

Heer Lanseloet, gheloefdijt mi
Bi ridderscape ende bi trouwen:
Als ghi met Sanderijn der joncfrouwen
Hebt ghedaen al u ghevoech,³⁾
Dan seldi segghen: ‘ic hebbe uus genoech,
Sanderijn, ic ben uus nu sat
Ende van herten alsoe mat,
Al⁴⁾ haddic vii baken gheten’:
Dies en seldi emmer niet vergheten,

1) Ghelofte d.i. belofte, verg. vs. 233, 236, 264, enz.

2) Hoven d.i. zich vermaken.

3) Gevoech d.i. genoegen. Eigenlijk wat voegt of te pas komt, wat dienstig of nuttig is ‘naer maet en tijd en gerief,’ dus nooddruft, behoefte; van daar verder voordeel, genoegen, gemak, sieraad en dergelijke, verg. L. Sp. Gloss.. ‘De vertaling door kil. van het woord gevoeg gegeven als commodum, commoditas beteekenende, brengt reeds eenigermate tot die van jucunditas, fruitio,’ gelijk dan ook ‘aan gevoegelijkheid meer de beteekenis van hetgeen genoeglijk, veraangenamend, begeerlijk is, dan die van geschiktheid, gepastheid is toegekend:’ clarisse t.a.pl. bl. 357 en 356. Al u gheroech of al u ghevoeghen is dus al wat u aangenaam is.
Het tegengestelde is onghevoech eigenlijk dus wederom wat niet voegt, van daar wat schadelijk is, noxium, kwaad, nadeel, ongeluk, en eindelijk onaangenaamheid, last, verdriet, zoodat het tautologisch met leed wordt gebruikt, b.v. M. Lp. IV vs. 784:

Soe moeten sij bij wilen let (leed)
Ende grote onghevueghe lijden;

zie het Gloss. en bormans St. Christ. bl. 376 vlgg.

4) Al d.i. alsof. Bake d.i. varken. Gheten d.i. gegeten.

[p. 153]

Ghi¹⁾ selt spreken dese woert,
Ende dan seldi rechte voert
U van hare keren al den nacht,
Ende ligghen ende slapen soete ende sacht,
Sonder spreken, ende swighen al stille.

Lanseloet.

O lieve moeder, es dat u wille,
Dat ic spreke dese dorper²⁾ woert?
Des ghelike en hebbic niet ghehoert:
Wat mach u hier met gheholpen sijn,
Dat ic dit tot Sanderijn
Spreken soude met minen mont,
Ende ligghen voert ane³⁾ als een hont
Sonder spreken, als een keytijf?
Wat soude peinsen dat reine wijf,
Dat ic die dorperheit begonste,
Ende ic haer draghe soe vriendelijke onste?
Dat soude mi daer mijn herte deren.

Sine moeder.

Lanseloet, dits mijn begheren,
Seldise hebben in uwer ghewelt,
Dat ghi mi dit gheloven selt,
Ende volbringhen als goet man.

Lanseloet.

Vrouwe moeder, doetse mi comen dan:
Ic sal doen, dat ghi begheert,
Al eest dat mire herten deert.

‘De meneghe⁴⁾ sprect, hi en meines niet:’
Al dier ghelike es mi ghesciet,

1) Ghi: lees ghine.

2) Dorper d.i. gemeen.

3) Voert ane d.i. voorts, vervolgens; over de drie beteekenissen van dit woord (1^o voort, terstond; 2^o voorts, vervolgens; 3^o voortaan, van nu af aan, in 't vervolg) zie Mnl. Wb. bl. 54 vlg.

4) De meneghe d.i. menigeen: ‘Menigeen zegt waar hij niets van meent’ bedoelt Lanseloet met dit gewone gezegde.

[p. 154]

Want al spreict mijn mont,
Ic en saels niet meinen in minen gront,¹⁾
Want ic an hare alder doecht.²⁾
Ic bidde gode den oversten voeght³⁾
Dat sijt mi qualijc nemen en moet:
Si es soe eersam ende soe goet,
Ende eest dat sijt qualike nemt,
Soe wert haer herte van mi ontvremt,
Dan soe blijft mijn herte in pinen staen.

Sine moeder.

Daer omme soe eest mi al ghedaen,
Dat ic u beiden sal doen scheden.
En siedi niet, hoe hi hem soude beleden⁴⁾,
Ende es die hoechste vanden lande,
Ende doet hem selven die grote scande,
Dat hi mint soe nederen wijf?
Hi soudse trouwen, die keytijf,
Dat horic wel, woudics hem ghestaden,⁵⁾
Maer ic salt al anders begaden⁶⁾.
Dat dat nemmermeer⁷⁾ en sal sijn. -
Waer sidi, scone maghet Sanderijn?
Ic moet u spreken, comt te mi.

Sanderijn.

Hoghe geboren vrouwe, dat si:
Nu segt mi, wats u begheert?

Sine moeder.

Sanderijn, dat mijn herte sere deert,

1) Gront d.i. gemoed.

2) An hare alder doecht: hare is derde, alder doecht tweede nval.

3) Voeght d.i. heer.

4) Beleden d.i. beleedigen, in den zin van verongelijken, schande aandoen. Beleden is zooveel als leed doen: zie Rymb. Gloss. in voce leet. De afgeleide w.w. met ig worden met de simplicia door elkaâr gebruikt, waarvan voorbeelden bij de jager WW. van Herhaling en During bl. 207 vlgg. Leeden heeft overigens ook kil. in voce.

5) Ghestaden d.i. toelaten, veroorloven, het Hgd. gestatten. ‘Afkomstig van stade d.i. de juiste plaats, gelegenheid, duidt het in den grond aan: (iemand tot iets)gelegenheid geven.’ L. Sp. Gloss.

6) Begaden d.i. beschikken.

7) Nemmermeer: lees nemmeer.

[p. 155]

Moetic u claghen minen noet.
Hier es mijn lieve sone Lanseloet,
Es met siecheden sere bevaen:
Hi wert ghister navont alsoe bestaen¹⁾,
Dat hi noit sint²⁾ woort en sprac.
Ic en weet niet wat hem ghebrac³⁾.
Ochte wat dat hem deren mach.
Maer heden merghen, doent was dach,
Gaf hi enen swaren sucht:
Sanderijn, ic hebbe sijns levens ducht,⁴⁾
Dies doeght mijn herte grote pijn.
Nu biddic u, scone maghet Sanderijn,
Dat ghi wilt gaen te Lanseloet,
Want hi leghet in groter noet,
Dies doeght mijn herte swaer verdriet.

Sanderijn.

Edel vrouwe, dat ghi ghebiet,
Wert herde gerne van mi ghedaen.
Ic wille vriendelike met u gaen,

1) Bestaen d.i. aangetast: benecke Mhgd. Wbuch II ii bl. 578 geeft als 1^e beteekenis van bestân, bestên (transitief) stehen bei, um jemand; 2^e stehen auf etwas, stehend besetzen; 3^e sich gegen etwas stellen, sich an etwas machen (um ihn b.v. zu bekampfen, an zu greifen enz.), alle welke geleidelijk de eene uit de andere ontspringen: desgelijks in het Mnl. Nu eens is het aanvallen met de wapens: Stoke II vs. 752 (en huijd. aldaar en op VIII vs. 114):

Hi sprac in ghetrouwen rade,
Datmen best bestonde de scare,
Daer Saladijns Beniere in ware,

soms met bijvoeging van met stride, met wighe; dan weder met woorden aan boord komen: L. Sp. II 23 vs. 8 (en het Gloss.):

Ende heeften herdelijc bestaen
Met fellen stueren woorden,
Daert vele liede hoorden;

elders aanpakken in den zin van ondernemen en dan zoowel met den 4^e nvl. b.v. twerc (Rijmb. vs. 17861) of den 2ⁿ b.v. des bestaen (vs. 18537 t.a.p.) als met de onbep. wijs (bestaen te winne d.i. winnene). Verder bestaen (deelwoord) met felheden d.i. in woede ontstoken en bestaen van (of met vs. 327 beneden) sieckte (kil.) d.i. affectus morbo en derg.

2) Sint d.i. daarna.

3) Gebrac van ghebreken d.i. ontbreken, schelen.

4) Ducht d.i. vrees.

[p. 156]

Want mi ware leet, mesquame¹⁾ hem iet.

Sine moeder.

Die hem in tijts wel besiet,
Die mach in eren staende bliven.
Al dus soude men een dinxken bedriven²⁾,
Om een wijf te bringhen inden stric.
Wie soude dit bat ghedaen hebben dan ic?
Want, als die wille es ghedaen,
Soe es die minne al vergaen,
Dit es menichweerf ghesciet.

Nu heeft si gheweest met hem in die camere.

Sanderijn.

Ay god, die hem crucen liet,
Wat valscher wijf es Lanseloets moeder!
Dies benic nu vele vroeder,³⁾
Dan ic gister navont was:
Want si scout⁴⁾ mi ene sterke loghene ende las,
Dat hi met siecheide ware bestaen,
Ende bracht mi inden stric ghevaen,

1) Mesquame van mescomen d.i. anders gaan dan men wenscht, vandaar zoowel mishagen als overkomen, wedervaren en het znw. mesquame d.i. ongeval, onheil, Ungemach. Van het eerste geeft een voorbeeld Flor. vs. 549:

Die niemare hem harde mesquam,

van het laatste vs. 2655:

Beide uw mesquame ende uw ongheval:

zie Afd. I bl. 27 n^o. 3.

2) Bedriven d.i. uitrichten, tot stand brengen, ons aanleggen. Over de uitgestrekte beteekenis van het woord zie L. Sp. Gloss.

3) Vroeder: des vroet sijn d.i. het begrijpen, inzien.

4) Scout van scelden d.i. zeggen, zie boven op vs. 104 en verg. vs. 329, waar tellen d.i. vertellen in hetzelfde verband wordt gevonden. Het volgende las van lezen is hier weder eenvoudig zeggen, spreken, eene beteekenis, die verklaarbaar wordt uit ‘de destijds algemeene gewoonte van het voorlezen der boeken, een gevolg van het geringe aantal personen, die lezen konden:’ L. Sp. Gloss. Vandaar dat lesse vaak beduidt het gesprokene, gelijk in den ouden druk:

Want si mi seker een lesse las,
Dat hi met siecten was bevaen.

[p. 157]

Ende heeft mi loghene voer waer getelt,
Ende brachte mi in Lanseloets gewelt,
Dat mi ewelijc rouwen sal.
Nochtan deert¹⁾ mi boven al,
Die woorde, die hi sprac die ridder vri,
Ende keerde sijn anschijn omme van mi,
Al haddic gheweest een stinckende hont.
Dat hebbic soe vaste in minen gront,
Ende doet mijnder herten alsoe seer;
Ic meine, dat hi mi²⁾ nemmermeer
Van mi en weet goet noch quaet.
Ic salt al laten ende gaen mijnder straet³⁾
Dolen in vremden lande.
Ic bidde gode, dat hi mine scande
Wille decken, die ic nu hebbe ontfaen,
Want ic hebt sonder danc⁴⁾ ghedaen,
Dies es mi te moede wee.
Lanseloet, ghi en siet mi nemmermee:
Ic wille gaen dolen in dit foreest.
O vader, sone, heilich gheest,
Ic bidde u dat ghi bewaert mijn lijf,
Dat ic nemmermeer mans wijf
Werden en moet te minen scanden,
Waer ic come in eneghen landen,
Dat ic moet bliven dat ic si.
Dies biddic u, moeder ende maghet vri,
Fonteine alder suverheit,
Dat mi nemmermeer dorperheit
Gheen man te voren legghen en moet:
Dies biddic u, fonteine, der doghden vloet,
Werde moeder ende maghet reine. -
Ic sie ghinder ene scone fonteine,
Daer op⁵⁾ willic gaen nemen rast:
Ic hebbe soe langhe tijt gevast,

1) Deert - die woorde (of woert?): over eene dergelijke constructie zie beneden op vs. 417.

2) Mi: eene verschrijving natuurlijk voor nu.

3) Mijnder straet d.i. mijns weegs.

4) Sonder danc d.i. mijns ondanks, zooals de druk ook heeft. Daarnaast was gebruikelijk an minen danc met an in de beteekenis van zonder, waarover Mnl. Wb. bl. 55.

5) Daer op d.i. daarbij, evenals in optie zee, op dat dorp en derg.

[p. 158]

Dat ic hebbe hongher ende dorst,
Ic hebbe te drinckene soe groten lost¹⁾,
Dat icx²⁾ niet langher en can ghedragen.

Een ridder.

Nu, wouts god³⁾, ic wille varen jaghen,
Ic bidde gode vanden trone,
Ende Marien, der maghet scoene,
Dat si mi heden bewaren moet,
Ende gratie wil gheven ende spoet⁴⁾,
Dat ic moet jaghen ende vangen:
Want seker, ic en vinc in langhen,
Dies ic mi van rechte⁵⁾ scofiere.
Ic hebbe gejaghet der dagen viere,
Nochtan en vincic⁶⁾ noit conijn.
Ic scaems mi inder herten mijn,
Dat mine aerbeit dus blijft verloren.
Nu willic steken⁷⁾ minen horen
Ende besien, of mi god beraden⁸⁾ mochte.

1) Lost rijmt hier op dorst: over deze en dergelijke slechte rijmen in onze tooneelspelen handelt hoffmann Hor. Belg. VI bl. xxxvii en V bl. 38, alwaar: ‘wahrscheinlich würde früher das r in der Aussprache unterdrückt, so sagt man noch jetzt in meiner Heimath Dost, Durst; Bost, Brust; Wost, Wurst; Boste, Bürste; Veste, First, und anderswo sogar swat für swart, schwarz.’

2) Icx d.i. ic des.

3) Wouts god: zie Afd. I bl. 130 en 123.

4) Spoet d.i. voorspoet, goed geluk, vandaar de gewone uitdrukking, b.v. Carel vs. 1037:

Dats pine jeghen spoet

d.i. het is vergeefsche moeite gedaan: Wal. II bl. 250.

5) Van rechte d.i. te recht, met goeden grond. Mi scofiere van hem scofieren d.i. zich schamen (vs. 376), van het Romaansche desconfire.

6) Vincic d.i. ving ik van vaen.

7) Steken (den hoorn): kil. buccinare, canere buccina, cornu, evenals wij nog praten van de trompet, de bazuin steken.

8) Beraden d.i. helpen, verzorgen, redden: clign. Bijdr. bl. 213, alwaar aangehaald Rijmb. vs. 26486:

Die papen (de Joodsche grooten) seiden mede: ‘Hi,
Die andren lieden stont in staden,
Ne mach (kan) hem selven niet beraden!’

verg. Afd. I bl. 3. Kristus wordt ons aller berader; de Romeinsche Senatoren worden de beraders van der stede genoemd.

[p. 159]

Nu stect hi den horen.

Biden here, die mi ghewrochte,
Ic sie ginder porren¹⁾ een wilt,
Daer mijn herte op es ghestilt²⁾:
Ic wane noit man op ghenen dach
Alsoe sconen wilt en sach
Als ghinder staet op ghene fonteine.
Een scone maghet ende ene reine,
Dunct sijt³⁾ mi sijn an haer ghedaen.
Ay god here, mochtic die ghevaen,
Soe en ware mine aerbeit niet verloren!
Noch willic steken minen horen
Ende besien, hoe si haer stellen⁴⁾ sal.

Noch stect hi den horen.

Ay god, die here es boven al,
Die moet mi geven avonture,
Dat ic die scone creature
Gecrighen moet te minen wille.
O scone maghet, nu staet al stille,
Ghi moet mijn ghevanghen sijn.
Ic hebbe u liever dan een everswijn,
Al waert van finen goude gewracht⁵⁾.
Ic dancke⁶⁾ god der scoender jacht,
Dat ic heden merghen vroech opstoet.

Sanderijn.

Och edel ridder van prise goet,
Nu en doet mi ghene dorperheit:
Dies biddic u doer uwe edelheit,

1) Porren d.i. gaan: huyd. Stoke II bl. 397 haalt o.a. als eene zeer gewone uitdrukking aan te heervaert porren, die tot in de xvi^e eeuw toe in Holland gebruikelijk was tegenover te heervaert ghebieden.

2) Ghestilt d.i. gesteld: evenals in ons ergens op gesteld zijn.

3) Sijt d.i. zij het: men vergelijke onze spreekwijze: ‘eene schoone maagd, dat dunkt ze me te wezen.’

4) Stellen d.i. aanstellen, houden.

5) Gewracht (van werken) d.i. gewrocht, waarmede het rijmshalve wisselt.

6) Dancke: dancken wordt geconstrueerd met den 2ⁿ nval der zaak en den 3ⁿ des persoons.

[p. 160]

Dat ghi mi ghene dorperheit bewijst,
Want het worde u sere mesprijst¹⁾,
Waer ghi quaemt tot eneghen hove.
Ghi dunct mi een ridder van groten love,
Daer omme biddic u, hoghe baroen²⁾,
Dat ghi mi niet en wilt mesdoen
Ende laet mi over³⁾ dat ic si.

Die ridder.

O scone wijf, nu segt mi,
Wanen⁴⁾ comdi in dit foreest?
Dat wondert mi in minen geest,
Dat ic u vinde al dus allene
In dit foreest op dese fonteine.
Wat sijn die saken die u let⁵⁾?
Heeft u hier iement dach gheset⁶⁾,
Daer ghi, scone wijf, na wacht?

1) Worde - mesprijst: over worde als onvolm. tijd zie verwijs Bloeml. IV bl. 219 en over mesprijst (voor ons misprezen) bl. 223 aldaar.

2) Baroen: over de afleiding van dezen eeretitel handelt littré in voce.

3) Over d.i. voor. De zin is: en laat mij voor wat ik ben.

4) Wanen d.i. van waar, ook wel wan of waen geschreven. Er staat tegenover danen of dane of dan d.i. vandaar.

5) Die saken die u let: over letten d.i. deren zie Afd. I bl. 69. Wat de constructie aangaat, welke letten in plaats van let vereischt evenals vs. 332/3 deren in plaats van deert, de afschrijver heeft hier stellig die in de plaats geschreven van dat (evenals trouwens Glor. vs. 387, waar ik de lezing dier voorstelde, ook wel kan zijn geschied) en zoodoende eene ietwat vreemde wijze van spreken onhandig gecorrigeerd, gelijk later tot nog meerdere verduidelijking eenvoudig is geschreven (zie den tekst van 1490/2):

Wat es die sake die u let.

Over dat voor die zie bormans St. Christ. bl. 182 vlg. en verg. Rijmb. Gloss. alwaar aangehaald vs. 5349:

Aaronne hiet hi dies ghedinken,
Dat hi niet ne soude drinken,
Noch sine kindre, gheene saken,
Dat se dronken mochte maken,

waarvoor Handschriften C en F insgelijks hebben diese; vs. 16714 vlgg. is sprake van die muur van Babilone, die was

Van teglen (tichels), wi lesent dus,
Dat altoes nemmermeer te gheet (vergaat).

6) Dach gheset: dach setten vergeleken met dach nemen en dach geven is kennelijk een dag bepalen, hier in den zin van bestellen: ‘hat dich jemand hieher bestellt?’ vertaalt hoffmann. Wij zouden thans spreken van ‘rendez-vous geven.’

[p. 161]

Hi mochte¹⁾ sijn van sulker macht,
Ic soude u te noder spreken an.

Sanderijn.

Och edel ridder, om ghenen man
En staic hier, hoghe baroen:
Het sijn ander saken, diet mi doen.
Ic ben verdoelt uut mijnder stat,
Daer ic met eren ende in vrouden sat,
Benic verdoelt ic en weet waer,
Ende sta hier in groten vaer²⁾,
Ende ic en weet niet waer ic henen sal:
Dies clagic gode mijn mesval³⁾,
Dat ic dese werelt moet besueren⁴⁾.

Die ridder.

Noch dancic gode der avonturen⁵⁾,
Dat ic heden merghen⁶⁾ opstoet,
Ende dat ic soe edelen scone ghemoet⁷⁾
Vonden hebbe te mire jacht.

1) Hi mochte enz. tot an wordt door hem aldus vertaald: ‘wäre er noch so mächtig, um so eher spräche ich dich an.’ Ongelukkig, dat er precies het omgekeerde staat, want het gaat niet aan ‘node affirmativ für ode’ op te vatten. En toch heeft hij gelijk: ‘schwerlich darf doch der Ritter feige sein und sagen: um so ungerner oder schwieriger spräche ich dich an.’ De dichter schreef dan ook stellig niet ic soude maar in soude d.i. ic en soude, ik zoude niet. Over sulk zie Afd. I bl. 14.

2) Vaer d.i. vrees.

3) Mesval d.i. ongeluk vanwaar mesvallen (mi mesvalt) d.i. een ongeluk ondervinden.

4) Dese werelt - besueren d.i. dit leven torsen, doorworstelen: verg. vs. 830 beneden. Over besueren d.i. ontgelden, lijden, met smart doorstaan zie L. Sp. Gloss. Dese werelt staat hier in den zin van dit leven evenals Floris vs. 2228:

Parijs,

Wat werelden dreef hi ende hoe soete lijf (leven)
Doe hi den coninc van Grieken sijn scone wijf
Helenen ontfoerde over see;

vs. 3162:

Die twee ghelieven leden onderlinghe
Die beste werlt ende dat scoenste lijf
Dat noit hadde man ochte wijf.

5) Avonturen van - ure d.i. geluk.

6) Merghen opstoet: het zal wel moeten wezen: merghen vroech opstoet evenals vs. 401.

7) Ghemoet d.i. ontmoeting: zie vs. 591 beneden.

[p. 162]

God heeft ons tegader bracht:
Dat wetic seker wel te voren.
Ghi sijt te minen behoef gheboren,
Want ghi ghenoecht mi alte¹⁾ wale.
U scone lijf, u hovesche tale,
Dat ghenoecht mi al gader wel:
Wi selen te gader maken spel!
Nu comt met mi in mijn casteel,
Ghi en saght noit soo scone juweel,
Dat sal wesen u ende mijn.

Sanderijn.

Her ridder, nu laet u tale sijn²⁾.
Dies biddic u om den riken god,
Dat ghi met mi niet en maect u spot,
Al benic dus verdoelt al hier.

Die ridder.

O scone wijf, inder minnen vier
Soe leght mijn herte te male ende blaect:
Ghi sijt hovesch ende wel gheraect,
Ghi selt bi ridderscape sijn mijn wijf,
Ghi hebt soe edelen scoenen lijf,
Opdat u wille es ende bequame³⁾.

1) Alte d.i. zeer.

2) Laat - sijn: laten die tale of laten sijn d.i. d.t. staken, dus zwijgen.

3) Opdat d.i. indien. - Bequame d.i. aangenaam, welgevallig van becomen d.i. behagen. ‘Wijdstrekkend is het gebruik der Bijv. Nwn. bekwaam en onbekwaam. Beide drukken het gevolg eener zaak of verrigting uit: hetzij ze iemand wel bekomt of niet wel bekomt, kwalijk bekomt, derhalve miskomt, zoodat er misquame van ontstaat:’ Clarisse Hem. d. Hem. bl. 193 vlg. Vandaar bequame d.i. goed, deugdzaam, nuttig, aangenaam, voegzaam, en onbequame voor het tegendeel. Tautologisch worden b.v. gebruikt lovelijc ende bequame d.i. loffelijk en goed; onbequame ende verdervelijc, en dergelijke. Tegengesteld zijn het es u bequame en het es u leet, b.v. Ferg. vs. 832:

Op ene vorwerde quam ic hare:
Waert dat (dat het) u bequame ware,
Alse ghi quaemt, so mochtic bliven,
Men soude mi niet verdriven.
Maer es dat sake, dat u es leet,
Ic rume die herberge gereet.

[p. 163]

Ic bidde u, segt mi uwen name,
Ghi selt seker sijn mijn vrouwe!

Sanderijn.

O edel ridder, eest dan trouwe,
Minen name doe ic u weten:
Sanderijn benic gheheten,
Ende mijn vader hiet Robberecht,
Ende was een wael geboren scilt knecht¹⁾,
Ende diende metten coninc van Averne.

Die ridder.

Scone maghet, dat hoeric gerne,
Dat ghi van wapene gheboren sijt.
Noch dancic gode der salegher tijt,
Dat ic heden merghen niet vaste en sliep:
Het was een ingel, die mi riep,
Dat ic te woude soude varen jaghen!
Mijn oghen nie liever wijf en saghen,
Ghi selt seker werden mijn!

Sanderijn.

Her ridder, saelt alsoe moeten sijn,
Soe willic mi gerne tuwaert keren,
Ende dancken gode ende u der eren,
Dat ghi u selven soe neder daelt.
Ghi hebt mi soe vriendelijc ane getaelt²⁾
Met hoveschen woorden ende met sconen,
Ic bidde gode, dat hijt u moet lonen,
Dat ghi soe hovesch van herten sijt,
Dat ghi mi nu te deser tijt
Soe vriendelijc hebt ghesproken an.

Die ridder.

O scone maghet, so gawi dan,
Ic sette u mijn trouwe te pande.

1) Wael geboren scilt knecht d.i. een man van wapene gheboren gelijk vs. 465 het uitdrukt, of wel Waffenträger edler (?) freier Abkunft zooals hoffmann vertaalt. Edler is echter overbodig: welgeboren en schildboortig immers waren alle vrijen in de middeleeuwen? Verg. noordewier Regtsoudh. bl. 90 vlgg.; clign. Bijdr. bl. 393.

2) Ane getaelt van anetalen d.i. aanspreken: zie Mnl. Wb.

[p. 164]

Sanderijn.

Nu gawi dan in dese warande¹⁾,
Her ridder, spreken al luttelkijn,
Ende verstaet die redene mijn,
Dies biddic u, hoghe gheboren baroen.
Anesiet desen boom scone ende groen,
Hoe wel dat hi ghebloyet²⁾ staet;
Sinen edelen roke³⁾, hi daer gaet
Al omme desen bogaert al;
Hi staet in soe soeten dal,
Dat hi van rechte bloyen moet;
Hi es soe edel ende soe soet,
Dat hi versiert al desen bogaert.
Quame nu een valcke van hogher aert
Ghevloghen op desen boem, ende daelde,
Ende ene bloeme daer af haelde,
Ende daer na nemmermeer neghene
Noch noit en haelde meer dan ene,
Soudi den boem daeromme haten,
Ende te copene daeromme laten?
Dat biddic u, dat ghi mi segt,
Ende die rechte waerheit sprect,
Edel ridder, in hovescher tale.

Die ridder.

Scone wijf, ic versta u wale.
Ene bloeme, dat en es niet⁴⁾:

1) Warande d.i. besloten plaats, park, het Fransche garenne, Oudfr. warenne, ‘du même radical - zegt littré - que garer (garenne signifiant proprement un lieu réservé, défendu),’ ons waren, bewaren: verg. atzler Die Germanischen Elemente in der Französischen Sprache bl. 104/5.

2) Ghebloyet van bloyen d.i. bloeien. Wat betreft ghebloyet staen voor bloeiende, in bloei staan verg. uitdrukkingen als gestaan, gelegen, gezeten zijn tegenover staan, liggen, zitten; ghelopen comen d.i. komen aanloopen en ghesleghen comen d.i. zich ergens komen neêrslaan, b.v. Rijmb. vs. 5992:

Hi ontseid hem al te hant
Ende quam met here hem jeghen
In die woestine gheslegen
Ende vacht uppe tfolc van Israël.

3) Roke d.i. reuk.

4) Niet d.i. niets, evenals in vs. 508 nemmeer is niet (niets) meer. ‘Één bloem - zegt de ridder - dat wil niets zeggen, dat is zooveel als geen bloem.’

[p. 165]

En esser nemmer toe¹⁾ ghesciet,
Daer omme en salic den boem niet haten.
Noch te copene daer omme laten,
Want hi es soe scone ghedaen²⁾.
Ic sie daer op soe meneghe bloeme staen
Met groten hopen sonder ghetal,
Daer edel vrucht af comen sal,
Opdat god ghedoghen wille.
Nu doet ewelijc hier af een ghestille,
Ende comt met mi, wel scone wijf.

Lanseloet.

Ay mi, nu es³⁾ al mijn vroude een blijf,
Die ic op eerde ie ghewan,
Dat icse niewer vinden kan
Die overscone Sanderijn.
Ondanc⁴⁾ hebbe die moeder mijn,
Dat ic die woorde nie⁵⁾ ghesprac.
Mi dochte, dat mi mijn herte brac,
Doe ic sprac die felle woert;
Daer om es si op mi ghestoert,
Ende es mi heimelijc ontgaen:
Dat heeft mijn moeder al ghedaen,
Die mi die woorde spreken dede.
Nemmermeer en hebbic vrede,
Voer dat ic anescouwe dat edel wijf.
Ay, ic minne haer reine lijf

1) Toe d.i. daarenboven, bovendien: Bloeml. Gloss.

2) Ghedaen d.i. de gedaante hebbende, er uit ziende: zie Afd. I. bl. 104 en 52.

3) Nu es... enz.: de latere druk heeft: nu es mijn vroocht ten ende.

4) Ondanc hebbe: ondanc (het tegengestelde van danc) is hetzelfde als het Mnl. onwille d.i. wat men volstrekt niet wil, geen voordeel, geen pleizier, dus straf, vergelding verdriet, Glor. vs. 182:

Van gode moetic hebben ondanc
Of dat emmermeer ghesciet;

M. Lp. II vs. 2639:

Soe was si altois in vaer
Dattet horen vrienden tondanc waer.

Verg. L. Sp. Gloss in voce ondanc, onwille.

5) Nie d.i. ooit.

[p. 166]

Soe sere, mi dunct dat ic verdwine¹⁾.
Hets een leven bi haer te sine,
Want si es te male noyael,
Si es een vrouwe princepael
Ende keyserinne van minen vijf sinnen;
Ende mochte gheen man een wijf meer minnen
Dan icse minne noch dier ghelike.
Ic salse doen soeken al omme int kerstenrike,
Of ic sal weten waer dat si si. -
Waer sidi, Reinout? Comt te mi,
Mijn alderliefste camerlinc.

Reinout.

O edel here, wat sijn die dinc,
Daer ghi al dus omme staet ende claght²⁾?

Lanseloet.

Och mi en was nie soe leide verdacht³⁾,
Alst nu es te deser ure,
Dat ic die scone creature
Sanderijn dus hebbe verloren.
Mi dunct, dat mi mijn herte sal scoren
Van groten rouwe die ic drive⁴⁾;
Dat ic in minen sinne blive,

1) Verdwine: kil. verdwijnen, verswijnen, verswinden d.i. o.a. emori, perire, bezwijken. Het herinnert ons het perii der Romeinen.

2) Staet ende claght d.i. staat te klagen: zeer gewone wijze van spreken in de middeleeuwen.

3) Verdacht van verdencken (actief van verdincken) d.i. uitdenken, bedenken (verg. Afd. I bl. 88), overdenken, ook denken in het algemeen, zooals b.v. St. Franc. L. vs. 8585:

Hi ontdalft (groef het op) ende brocht (nam. het)
Doot, des hem hevet verdocht,

waarbij tideman aanteekent: ‘van verdinken, dunken, onb. ww. met den gen. van de zaak’: zie Gloss.
M. Lp. II vs. 1683:

Hadde Oenoene verdocht die dinghen,
Doe sij ende Parijs te bedde ghinghen,

waarin verdocht van verdencken d.i. overdenken, bedenken.
Mi was verdacht nu is hetzelfde als ic verdacht, het vers geeft alzoo te kennen: ‘nog nooit heb ik zulke droevige gedachten gehad,’ enz.: verg. huyd. Stoke III bl. 222. Leide - zegt hoffmann - scheint mir blosz ein verstärkendes Adverbium zu bedocht, wie wir etwa sagen: erschrecklich schlimm’: over de toonlooze e zie Bloeml. IV bl. 236.

4) Drive van driven d.i. bedrijven.

[p. 167]

Dat es wonder alte groet.
Ic ware mi vele liever doet
Dan icse nemmermeer en soude sien.
Reinout, ghi moetter omme gaen spien,
Of ghise iewerrinc¹⁾ vinden moghet:
Want nemmermeer en werdic verhoghet,
Voer dat icse metten oghen anescouwe.
Reinout, nu sijt mi ghetrouwe,
Ende vaer se soeken oest ende suut;
Segt hare, ic salse maken bruut²⁾
Ondanc alle minen maghen.

Reinout.

Here, ic wilder gerne om waghen
Mijn lijf ende ghenen aerbeit sparen,
Maer het ware beter, liettijt³⁾ varen,
Hets messelijc⁴⁾, hoe si haer sal bekeren⁵⁾.

Lanseloet.

Ay, haer herte⁶⁾ es al vol eren,
Ende van haren live soe reine,
Ic weet wel, si en dade haer niet te cleine
Om al dat goet van eertrike:
Dat wetic wel waerlike.
Si es soe edel van ghedacht.
Reinout, haest u al u macht,
Ende vaerse soeken oest ende noert,
Ende suut, west, alsoe voert
Totter tijt, dat ghise vint,

1) Iewerrinc d.i. ergens.

2) Bruut d.i. bruid, in uitgebreider beteekenis dan tegenwoordig gebruikt: verg. b.v. vs. 743.

3) Liettijt d.i. liet ghi het.

4) Messelijc d.i. onzeker.

5) Bekeren d.i. houden: eig. keeren, wenden, leiden; vandaar de spreekwijze waer si hen bekeren d.i. waarheen zij zich richten (op het pad der zeden), hoe zij zich gedragen; en hoe si hen bekeren d.i. hoe zij zich gedragen, houden zullen, evenals bij kausler Denkm. III bl. 67 in de Dispitacie van Rogiere en van Janne vs. 1450:

Na der sterren bekeeren.

Zie L. Sp. Gloss en den daar aangehaalden Brief, en verg. Wb. Hooft.

6) Haer herte d.i. zij: verg. Afd. I bl. 72.

[p. 168]

Wantse mijn herte met trouwen mint,
Mijn oghen nie liever wijf en saghen.

Des ridders warande huedere.

¹⁾
Met rechte machic mi beclaghen,
Dat ic alsoe menich jaer
Hebbe ghewandelt hier ende daer,
Ende mijns heren bosch huedere gheweest,
Ende ghehoet sijn foreest
Ende dese fonteine in dese boschalie²⁾,
Ende dicke ghegaen op dese rivalie³⁾,
Ende meneghen dach ende menech ure,
Maer noit en viel mi die avonture,
Dat ic hier noit wijf ghesach, -
Dies ic mi met rechte beclaghen mach, -
Noch noit en quam⁴⁾ in mijn ghemoet.
Maar ghisteren, doen⁵⁾ mijn here opstoet
Ende soude te woude varen jaghen,
Ic wane mine oghen noit en saghen
Scoender wijf dan hi hier vant;
Hi namse vriendelijc metter hant
Ende brachse te hove met bliden sinne, -
Al waer si ene keyserinne,
Soe en mochse niet noyaelder sijn:
Gheheten essi Sanderijn, -
Ende heefter af ghemaect sijn vrouwe.
Met rechte machic dies hebben rouwe,
Dat mi dat noit en mochte ghescien.
Bi gode, ic sal daer omme gaen spien
Vroech ende spade, in alder stont,
Mochtic alsoe sconen roeden mont

1) Warande huedere: in den lateren druk zeer juist overgezet door boswaerder d.i. boschwachter: verg. vs. 583 bosch huedere. Voorts heeft kil. huede, hueden d.i. hoede, hoeden.

2) Boschalie d.i. woud, immers was het, blijkens Flor. vs. 3405:

Meneghe boscalie met groten buschen,

uitgestrekt genoeg.

3) Rivalie: ‘r. aus rivage wie boscalie aus boscage,’ zegt hoffmann Hor. Belg. VI bl. 257.

4) Quam nam. het (d.i. wijf).

5) Doen d.i. toen.

[p. 169]

Ghevangen, ic souts te blider sijn,
Ende met alder herten mijn
Gode daer af dancken alle mine daghe.
Nu willic mi berghen achter dese haghe
Ende verbeiden der avonturen.

Reinout.

O Maria, moeder ende maghet pure,
Ic bidde u om een goet beleyt¹⁾
Ende om een goet claer bescheit²⁾
Te vernemene van Sanderijn.
Want Lanseloet, die here mijn,
Es van herten sere ontstelt
Ende van hare minnen sere ghequelt,
Soe dat hi niet gheduren en mach.
Want al sijn herte ende sijn gheclach
Es, dat hise dus heeft verloren.
Nu heeft hi bi ridderscape gesworen,
Canicse vinden, hi maecse sijn vrouwe;
Want hi heeft soe groten rouwe,
Dat hise dus verloren heeft;
Dat hi in groter pinen leeft
Ende al uut rechter minnen.
Ay god here, mochticse ghewinnen,
Soe waric blide in minen moet. -
Deus god, wie sal mi maken vroet,
Wat die man ment³⁾, die ghinder staet?
Hi dunct mi hebben soe fel ghelaet
Ende ene colve⁴⁾ groet ende swaer:
Hets seker een moerdenaer,
Ofte mi bedriecht mijn waen.

1) Beleyt: kil. deductio et administratio, dus beheer, uitvoering en derg.

2) Bescheit d.i. zeker bericht, zekerheid: Wap. Mart. III vs. 321:

Naer die godheit (van Kristus), spreect onse lere,
So was onstervelijc sijn ere;

Dit es een besceit,

hetgeen elders door dus eist bekint wordt uitgedrukt.

3) Ment van menen.

4) Colve d.i. knods, kluppel van prikkels voorzien, van waar kolfkerel voor claviger: verg. huyd. Stoke III bl. 81 vlgg.

[p. 170]

Nochtan sallic hem riden an¹⁾,
Want en dunct mi maer²⁾ een:
Ic en sach noit man alleen,
Dat icker mi af ontsach³⁾.
Vrient, god gheve u goeden dach,
Ende een vriendelijc morghenstont
Wil u god gheven, ende ghesont
Moetti bliven in alder tijt!

Warande huedere.

Vrient, god lone u wie ghi sijt,
Dat ghi mi vriendelijc sprect an.

Reinout.

Nu berecht mi als goet man,
Hebdi hier in langhen tiden
Ene joncfrou sien liden,
Die scone was ende wel ghedaen?

Warande huedere.

Vrient, ghi selt mi verstaen.
Ic hebbe hier ghewandelt menegen dag,
Dat ic hier noit wijf en sach

1) Riden an d.i. aanklampen, eig. op iemand of iets aanrijden, in den regel met vijandig oogmerk: zie Mnl. Wb. De druk heeft hier spreken aen, dus aenriden naar alle waarschijnlijkheid voor het bij kil. voorkomende aenreden: alloqui, affari aangezien.

2) En - maer d.i. slechts. clign. Bijdr. bl. 194 vergiste zich, toen hij stelde, dat de schrijfwijze ne maer in het Mnl. niet voorkomt, gelijk huyd. Stoke I bl. 37 had beweerd, eene plaats als Ferg. vs. 1606 bewijst het tegendeel:

Ne maer ane die bramen wreet
Sloech hi sijn hant;

en bij maer, voor ons slechts d.i. niet dan, is de negatie zeer natuurlijk: Flor. vs. 829:

Ende (si) seiden, si dorste haer niet ontsien,
Haer en soude maer al goet geschien;

aldaar vs. 3587:

Floris en hadde maer jare viertiene;

Rijmb. vs. 7310:

Maer hine leefde maer een jaer.

3) Ontsach van ontsien, dat ‘was bij de ouden zeer algemeen in gebruik voor vreezen, hetzij dan uit hoofde van verschuldigden eerbied of wel ter zake van angst of bloodheid, voor naderend gevaar:’ clign. Bijdr. bl. 240, waar o.a. deze plaats uit heelu Slag v. Woer. vs. 1026:

Wat hi ontsach van resen
Die op hem souden ghescien,

want hij duchte den aanval, enz. enz.

[p. 171]

Jonc noch out, dats emmer waer.
Maer dies¹⁾ es bi na een jaer,
Dat mijn here, die ridder goet,
Op enen morghenstont op stoet
Ende voer jaghen op dese fonteine:
Daer vant hi van herten reine
Ene joncfrou verborghen staen,
Ende brachse met bliden moede ghevaen
Ende riep, hi hadde wel ghejaecht,
Want hi brachte ghevaen een maecht,
Die scone was ende wel gheboren.

Reinout.

Vrient, daer moetic meer af horen:
Ic bits u, secht mi, hoe was si gheheten?

Warande huedere.

Vrient, die waerheit seldi weten:
Si es gheheten Sanderijn,
Si en mochte niet noyaelder sijn
Noch bat ghemaect van haren live.
Si en ghelijct ghenen wive,
Die hier inden lande gheseten si:
Want si es scone ende goet daer bi.
Hi heetter af ghemaect sijn vrouwe,
Want si es hem soe ghetrouwe
Ende ghehoersaem ende onderdaen,
Ende alle die minen here bestaen²⁾,
Die minnense om hare grote doeght,
Si sijnder algader bi verhoeght,
Die den hove toe behoert³⁾.

1) Dies: zie Afd. I bl. 30, en verg. het Fransche: il y a longtemps de cela: bormans St. Christ. bl. 72.

2) Bestaen d.i. verwant zijn evenals vs. 827.

3) Die - behoert: zie boven op vs. 417. Stellig luidde de oorspronkelijke tekst hier wederom dat - behoert.

[p. 172]

Reinout.

Nu moet mi god beraden voert,
Dats die joncfrou, die ic mene.
Ic hebbe ghesocht die vrouwe rene
Meneghe [mile]¹⁾ ende menich lant,
Maer noit en quamic daer ic vant
Soe scone bescheet als ghi mi doet.
Och lieve vrient, nu maect mi vroet:
Hoe salicse moghen spreken?

Warande huedere.

Vrient, dat moet u ghebreken,
Te sprekene jeghen die vrouwe mijn,
Het²⁾ moeste bi mijnder hulpen sijn:
Want ic bens met haer gheloeft³⁾:
Ic ben van alden knechten thoeft,
Die mijn here onthouden⁴⁾ heeft.
Eest dat sake, dat ghi mi gheeft
Enen drincpenninc in mijn hant,
Ic salse u doen spreken, coen wigant,
Alsoe veel als u herte begheert.

Reinout.

Ene penninc es saen verteert

1) Mile: aldus terecht aangevuld door hoffmann uit den druk, die heeft ‘Menich mile in’ enz.

2) Het: lees hen d.i. het en. Over en in den zin van ons of, gelijk wij het bezigen in ‘dat kan niet gebeuren of 't zou door mijn toedoen moeten wezen,’ zie Afd. I bl. 51 vlg.

3) Want ic enz.: ‘denn das ist mir mit ihr erlaubt, nämlich mit ihr zu reden,’ vertaalt hoffmann. Ik twijfel aan de juistheid dier verklaring: eenigher sake loven of gheloven d.i. iets beloven, iets verzekeren, iets vast overeenkomen, blijkbaar o.a. uit ons gelofte en b.v. uit M. Lp. I vs. 367:

Si gheloefde hem lijfs ende eren;

II vs. 2700:

Ende wes men looft den goden
Dat salmen houden sonder wanc,

waaruit ik besluit, dat ons vers moet worden vertolkt door: zoo ben ik met haar overeengekomen, zoo ben ik met haar afgesproken, nam. dat het door mijn toedoen alleen zal geschieden.

4) Onthouden van het eensluidend w.w. d.i. in dienst nemen: Ferg. vs. 601:

Here nu wetti mine gessciente,
Onthout mi op grote verdiente;

vs. 709:

Ja, vrient, ic sal di onthouden.

[p. 173]

Ende oec qualijc over bracht¹⁾!
Loopt ende haest u al u macht,
Ende doet mi spreken Sanderijn:
Daer sijn twe penninghen roet guldijn²⁾.
Segt hare met woorden sterke,
Dat hier een bode es uut Deenmerke,
Diese met haesten spreken moet.

Warande huedere

Nu willic lopen metter spoet,
Ende sal bringhen die vrouwe met mi. -

O edel vrouwe van herten vri,
Ic bidde u vriendelike, comt tot hier:
Hier buten hout³⁾ een deghen fier,
Die u met haesten spreken moet.

Reinout.

O edel vrouwe, ghetrouwe ende goet,
God die alle dinc vermacht⁴⁾,
Die moet u gheven goeden dach,
Scone maghet Sanderijn.

Sanderijn.

Willecome moetti sijn:
Nu segt mi, wats u begheert.

Reinout.

Dat salic u segghen, vrouwe weert⁵⁾,
Dat ghi varen moet met mi,

1) Over bracht van overbrenghen d.i. verteeren, doorbrengen: kil. prodigere, dissipare etc. De zin is: ‘één penning, een halve duit, is gauw op en bovendien in armoede (qualijc d.i. op slechte wijze) verteerd.’

2) Roet guldijn: root was een ‘gewoon epitheton voor 't goud in tegenstelling van het witte zilver.’ Beatr. Gloss.

3) Hout van houden d.i. blijven. Over deghen zie Afl. II bl. 75.

4) Vermacht: verg. plag en placht.

5) Weert d.i. lief, postpositief evenals lief, fijn en derg.

[p. 174]

Want Lanseloet, die here vri,
Heeft u doen soeken over al.
Want tachters¹⁾ dat hi mi beval,
Dat was, of²⁾ ic u vinden mochte,
Edel vrouwe, dat ic u brochte:
Hi sal u seker maken bruut.

Sanderijn.

Reinout, vrient, dat spel es uut.
Segt dat hi een ander beghinne:
Ic en gave niet om Lanseloets minne
Een gers³⁾, dat uutter eerden gaet.

Reinout.

O scone wijf, ghi selt⁴⁾ sinen staet
Anesien ende sijn swaer mesval:
Het en was noit sint hine qual⁵⁾,
Edel wijf, dat hi u verloes,
Soe heeft hi gequolen altoes,
Ende gheleeft in pinen groet.
Het sal hem seker gheven die doet,
Est dat hi u niet en ghewint.
Want ic weet wel, dat hi u mint
Boven alle die nu sijn gheboren.
Hi heeft bi ridderscape ghesworen,
Als hi van u vernemt ende weet,
Al waert alle sine maghen leet,
Dat ghi werden selt sijn wijf.

Sanderijn.

Reinout, dit moet sijn een blijft,
Want ic ben eerlic ende wale ghehout⁶⁾,

1) Tachters (van achter) d.i. het laatst: clign. Bijdr. bl. 270; Rijmb. Gloss.

2) Of d.i. indien.

3) Gers d.i. gras: zie de vries Nog een proefje van Mnl. Taalzuivering in Tgids VII bl. 49 vlgg. en War. van denzelfden bl. 138; de jager Lat. Verscheid. bl. 57 vlgg.

4) Selt van selen in de beteekenis van moeten: verg. lorr. II vs. 1561:

Nu dat sijn sal, dat moet sijn

met Ferg. vs. 4459:

Dat emmer sijn moet, dat moet sijn.

5) Qual: van quelen, qual, qualen, gequolen d.i. treuren: Tgids I bl. 152.

6) Ghehout van houden d.i. houwen, huwen: kil.

[p. 175]

Ende hebbe enen edelen man ghetrout,
Dien ic minne boven alle die leven.
Hem en willic niet begheven,
Al waer Lanseloet alsoe rike,
Dat hi ware Hectors van Troyen ghelike,
Ende dat hi hadde van gode te lone,
Dat hi droeghe die selve crone,
Die die coninc Alexander droech,
Soe en ware hi nochtan niet mijn ghevoech¹⁾,
Ic en hebbe liever minen man,
Die mi alder doeghden an²⁾,
Dien salic ewelijc sijn ghetrouwe.

Reinout.

O Sanderijn, wel scone vrouwe,
En mach hi u dan ghewinnen niet,
Soe moet hi ewelijc int verdriet
Bliven ende in pinen staen.
Dat ghi desen huwelijc hebt ghedaen,
Dat mach u rouwen emmermere,
Want Lanseloet, die edel here,
Hadde u sekerlijc ghetrout.

Sanderijn.

Dats een dinc, dat mi niet en rout
Noch emmermeer rouwen en mach,
Want ic nie man op eerde en sach,
Dien ic meer doeghden an,
Dan ic doe minen lieven man.
Hets recht, want hi eest wel weert,
Hi es een ridder wide vermeert,
Ende een vaelyant³⁾ ridder van hogen moede,
Wael gheboren ende rijc van goede,
Ende gheradich⁴⁾ ende vroet,

1) Soe en ware enz.: waarvan de latere lezing:

So en waer hi mi niet goet ghenoech.

2) An van onnen, welks praeteritum opgeschoven en als praesens gebruikt is, het jongere praeteritum luidt onste (gunde). Het vers beteekent: die mij alles geeft wat ik kan begeeren, die alles voor mij doet. Zie boven vs. 273.

3) Vaelyant d.i. vaillant, dapper.

4) Gheradich d.i. raadkundig: evenals hier met vroet elders b.v. Flor. vs. 2238 met gehulpech verbonden.

[p. 176]

Oec es hi te wapene goet
Ende van groten doene bekint,
Want hem mijn herte met trouwen mint
Boven alle creaturen.
Nu en willic hier niet langer duren¹⁾:
Reinout, vaert met haesten sere,
Ende segt Lanseloet uwen here,
Dat hi nemmermeer en peinse om mi.

Reinout.

O edel vrouwe, van herten vri,
Na dien dat al dus wesen moet,
Soe biddic u, edel vrouwe goet,
Om een litteken²⁾, dat ic mach
Metter waerheit seggen, dat ic u sach
Ende ghesproken hebbe ende ghesien.

Sanderijn.

Reinout, dat sal u ghescien.
Ic sal u gheven prinsepael³⁾
Een litteken proper⁴⁾ ende noyael.
Ghi selt segghen den ridder vri,
Dat wi stonden, ic ende hi,
In enen sconen groenen bogaert,
Ende dat daer quam van hogher aert
Een edel valcke van hogher weerde,

1) Duren d.i. blijven, gelijk Afd. I bl. 127 in ter tafelen dueren.

2) Litteken d.i. kenteeken, Wahrzeichen, ons litteeken, een teeken eig., waaruit blijkt, dat iets geloofwaardig, betrouwbaar, waarachtig is, waardoor het een of ander vaststaat, zooals trouwens ook de door de jager gegevene etymologie leert: N. Archief bl. 67. Zoo zendt Hannibal lijctekene van zijne zegepralen naar Carthago; zou Jezus zijne opstanding ‘met menegen lijctekine claer’ hebben gestaafd; verzoekt Floris een kastelein hem aan een vriend te recommandeeren ‘met uwen littekine;’ zegt elders iemand ‘goede licteken,’ waardoor hij vertrouwen verwerft, of krijgt er een, waaraan hij den duivel kan kennen, enz. enz. meijer L.v.J. cap. XI: ‘ende dit seldi hebben teenen littekene. Ghi selet tkint vinden bewonden in duekelkene ende ghelegt in ene krebbe’: verg. Flor. Gloss.

3) Prinsepael voor principaelick: kil. principaliter, praecipue enz. d.i. meer bijzonder, meer bepaald.

4) Proper d.i. zuiver, net, wel geschikt: bormans St. Christ. bl. 359.

[p. 177]

Ende beete¹⁾ neder op ene gheerde²⁾
Die scone met haren bloemen stoet.
Dat seldi segghen den ridder goet,
Ende dat die valcke, die daer quam,
Ene bloeme van dier gheerden nam,
Ende alle die andere liet hi staen.
Sine vlercken ghinc hi van hem slaen
Ende vloech wech met haesten groet:
Dit seldi seggen den edelen ghenoet.
Ende cort³⁾ soe quam die valcke daer weder
Ende sochte die gheerde op ende neder,
Maer hi en mochse vinden niet:
Dies doeghde⁴⁾ die valcke wel swaer verdriet,
Dat hi die gheerde dus niet en vant;
Dit seldi segghen den coenen wigant.
Hi sal wel gheloven van dien⁵⁾,
Dat ghi mi ghesproken hebt ende gesien,
Als ghi hem dese tale⁶⁾ ontbint.
Nu hebbic mine woorde gheint⁷⁾.
Reinout, god moet u bewaren.

Reinout.

Ay god here, nu moetic varen
Ende die scone vrouwe achterlaten!
Nu benic beraest⁸⁾ utermaten,
Hoe ic mine boetscap seggen sal.
Seggic hem die waerheit al,
Dat si noch leeft ende es ghehout,
Ic weet wel, dat ons allen rout:
Hi sal willen hebben dat scone wijf.

1) Beete van beeten d.i. neerdalen.

2) Gheerde d.i. tak. kil.

3) Cort d.i. spoedig, weldra: de druk heeft corts.

4) Doeghde van doghen d.i. lijden: van waar ons gedoogen.

5) Van dien d.i. van dat oogenblik af: zie bormans t.a.p. bl. 390.

6) Tale d.i. gesprek. Ontbinden d.i. uitleggen, verklaren, hier eenvoudig openbaren evenals Rein. vs. 188:

Die claghen, die die diere ontbonden
Proefden (bewezen) si met orconden.

7) Gheint van eynden d.i. eindigen. Volint heeft de druk.

8) Beraest d.i. razend: kil. furore percitus, furiatus, furiosus.

[p. 178]

Ic weet wel, het cost hem dlijf,
En al den ghenen, die hem bestaen
Ende ten tienden lede anegaen¹⁾,
Sael hi daer omme avonturen.
Daer sal die meneghe om besueren
Die bitter doet, dat wetic wel te voren:
Nochtan bleve die aerbeit al verloren,
Want hi en mochse ghewinnen niet,
Hi soude hem selven int verdriet
Bringhen ende oec groten heren.
Ic sal mine tale wel keren²⁾
Ende sal segghen dat si es doet. -

Waer sidi, hoghe gheboren ghenoet,
Van Deenmerken her ridder stout?

Lanseloet.

Sijt willecome, lieve vrient Reinout,
Groet willecome soe moetti sijn.
Hebdi van Sanderijn
Iet vernomen, dat segt mi.

Reinout.

O edel here van herten vri,
Ic hebse ghesocht³⁾ menich lant
Soe langhe dat ic die scone vant
In ene stat, heet Rawast⁴⁾.

1) Anegaen d.i. bestaan, verwant zijn: zie Mnl. Wb. Ten tienden lede: over de berekening van bloedverwantschap verg. noordewier t.a.p. bl. 195.

2) Keren d.i. draaien, wenden: kil. vertere, convertere. ‘Ik zal een anderen draai aan het verhaal geven,’ bedoelt Reinout. Voor keren heeft de Goudasche uitgaaf het meer gewone verkeren: verg. Bloeml. Gloss., waar o.a. deze plaats uit de Teesteye (ed snellaert) vs. 3150 vlgg.:

Wouter, soudic die waerheyt spreken
Al uut vander papen ghebreken,
Si souden mi vermaledien;
Want si souden mi betyen,
Dat ic onghelove brachte voert,
Ende souden verkeren mine woert.

3) Ghesocht menich: lees gh. in menich.

4) Rawast: wellicht, evenals het geheele verhaal, alleen bestaande in de verbeelding van Reinout.

[p. 179]

Daer was die scone vrouwe ghepast¹⁾, -
Ende es²⁾ in Afrijka ghelegen, -
Lanseloet here, vri edel deghen.
Daer vandic die scone wijf,
Dat haer coste haer edel lijf³⁾,
Doe si van u hoerde spreken.
Haer edel herte, dat moeste haer breken,
Doen si van u hoerde ghewaghen.

Lanseloet.

Reinout, dit sijn al saghen⁴⁾
Ic hore wel, dat ghi mi liecht,
Ic wille, dat ghi mi niet en bedriecht,
Ghi en⁵⁾ segt mi die waerheit claer.
Brachti mi goet litteken van haer,
Te bat soudix gheloven dan.

Reinout.

Lanseloet, hoghe gheboren man,
Ic sal u segghen principael
Een litteken proper ende noyael,
Dat mi gaf die vrouwe reen.
Si seide mi, dat ghi onder u tween
Stont in enen sconen groenen bogaert,
Ende dat daer quam van hogher aert
Een edel valcke van groter weerde
Ende beete neder op ene gheerde,

1) Ghepast d.i. aardig. Hoffmann teekent aan: ‘Ich kann keinen weiteren Beleg geben dasz ghepast hier ein ehrendes Beiwort ist’: ik uit het Mnl. evenmin, maar wel uit het Mhgd. waar gevuoc van vuoc d.i. passend, geschickt ook in dezelfde beteekenis van 1^o artig, manierlich, 2^o klug voorkomt: benecke t.a.pl. IV bl. 437.

2) Ende es: nam. si volgens den bekenden regel.

3) Lijf d.i. leven.

4) Saghen van saghe d.i. vertelsel, praatje, sprookje, vanwaar de vaak voor rijmlap dienende verzekeringsformule zonder saghe d.i. voorzeker: Reinout vs. 452 (var.):

Sprac die coninc sonder saghe;

vs. 790;

Mi dinct dat ghi mi saghen telt;

elders worden loghene en saghe, saghen en droeme, truffe en saghe verbonden. Huyd. Stoke II bl. 119 vlg. voegt er bij: ‘gelijk fabula komt van fari, zoo komt sage van seggen of sagen.’

5) En d.i. ongeveer ons of.

[p. 180]

Die scone met haren bloemen stoet.
Dit hiet¹⁾ si mi segghen, her ridder goet,
Ende dat die valcke, die daer quam,
Ene bloeme van dier gheerden nam,
Ende alle die andere liet hi staen.
Sine vlerke ginc hi doe van hem slaen
Ende vloech weech met haesten groet:
Dat seise mi, hoghe gheboren ghenoet.
Ende daerna quam die valcke weder
Ende sochte die gheerde op ende neder,
Maer hi en mochse vinden niet:
Dies doghede die valcke wel swaer verdriet,
Dat hi die gheerde niet en vant:
Dit litteken, coene wigant,
Gaf mi die vrouwe vri.
Ende doen keerdese haer anschijn van mi
Ende sprac daer na nemmermeere.

Lanseloet.

Ay hemelsche coninc, gheweldich here,
Dats litteken proper ende goet,
Daer bi dat²⁾ icx gheloven moet.
Nu segt mi, Reinout, es si dan doet?

Reinout.

Ja si, hoghe gheboren ghenoet,
Ende begraven in die eerde. -

Lanseloet beclacht hier Sanderijn ende blijft hier doet.

O Sanderijn, ghi waert die gheerde,
Die scone met haren bloemen stoet.
Ende ic die valcke, dies benic vroet,
Die ene bloeme daer af nam.
Want mi nie sint vroude en bequam³⁾,
Dat ic die edele gheerde verloes.

1) Hiet van heeten d.i. bevelen.

2) Daer bi dat d.i. waarbij dat.

3) Bequam van bekomen d.i. behagen, welgevallig zijn.

[p. 181]

Sint soe hebbic ghequolen altoes,
Uutvercoren vrouwe mijn.
Alle vroude es mi nu een pijn,
Die ic op der eerden mach bescouwen.
Spieghel boven alle vrouwen,
Die ic op eerde nie ghesach,
Met rechte roepic ‘o wi! o wach’¹⁾
Over die moeder, die mi droech,
Want haer herte in vrouden loech,
Doen si mi gaf den valschen raet:
Owi²⁾ der bitterliker daet
Ende der jammerliker moert,
Dat si mi spreken dede die woert,
Daer ic bi verloes dat scone wijf,
Dat haer ende mi sal costen dlijf,
Want mijn herte es al doerbeten.
Ic woude wel, dat mi ware ghespleten
Ende ic des levens hadde ene ende,
Want soe waerweert ic mi bewende³⁾,
Ic blive ewelijc vroudeloes.
Die ic met goeder herten coes,
Hebbic bi valschen rade verloren:
Dies heeft mijn herte soe groten toren,
Dat mi scoren sal van rouwen.
Ic hoepse in hemelrike te scouwen,
Daer omme willic nu sterven blidelike.
Ay oetmoedich god van hemelrike,

1) O wi, o wach: daarover handelt grimm Gramm. III bl. 292 vlgg.

2) Owi der enz.: ‘denn bei ach häufig stehenden gen. treffe ich bei owe gleichfalls an,’ schrijft grimm. t.a.pl. bl. 294.

3) Bewende van bewenden (hem) d.i. wenden, keeren, begeven (zich) Beatr. vs. 145:

Dat niemen wete in dit covent
Werwaert dat wi sijn bewent,

vs. 310:

Waer dat wi ons bewinden
In scede (scheidde) van u te ghere noet.

Vandaar verder de uitdrukking: te sorghe bewant sijn d.i. er hachelijk beginnen uit te zien: Renout vs. 614:

Edel here, hets ons bewant
Te sorghen jamerlike:
Jeghen Caerl van Vrancrike
Ne moghen wi striden min no me:

verg. Hor. Belg. V bl. 110 vlg.

[p. 182]

Nu wilt haer ziele ende die mine ontfaen,
Want dleven es met mi ghedaen.

Reinout.

Ghi heren, vrouwen, wijf ende man,
Nu nemt hier exempel¹⁾ an:
Soe wie dat met trouwen mint,
Als hi sijn lief te wille ghewint,
Hi spreke hoveschelike²⁾ daer van.
Want van Deenmerken die edel man
Bi qualike spreken, bi valschen rade,
Es hi bleven in die scade,
Dat hem coste sijn edel lijf.
Nochtan dat hi dat scone wijf
Minde boven alle die leven.
Bi valschen rade, die hem wert gegeven,
Dat hi sprac messelike³⁾ woert,
Wort⁴⁾ gerechte minne ghestoert,
Alsoe dat si hem ontginc.
Daer omme radic boven alle dinc
Hoveschelike te sprekene elken man,
Waer hi mach ende waer hi can.
Ende sonderlinghe van allen vrouwen
Sprect hoveschelike ende mint met trouwen,
Soe moeghdi troest van vrouwen vercrighen.
Nu biddic u allen, dat ghi wilt swighen:
Ons voerspel dat es ghedaen,
Men sal u ene sotheit⁵⁾ spelen gaen.

1) Exempel: zonder lidwoord, evenals ‘nach präpositionen pflegt häufig der art. auszubleiben, desto lieber je formelhafter die redensart ist’: grimm t.a.pl. bl. 398.

2) Hoveschelike: hetgeen Lanseloet, blijkens vs. 241, 332, 525 enz. juist niet had in 't oog gehouden.

3) Messelike van messelijc d.i. gevaarlijk.

4) Wort: wederom voor wart.

5) Sotheit d.i. klucht.

[p. 183]

Hier beghint de sotternie.

Machtelt.

Ach goede liede, hoe salic varen!
Die wolle es beter dant garen:
Het gheet met mi al achterwaert!
Hoe comet dat aldus qualijc vaert?
In weet, wat mi es ghesciet:
En daet die lede duvel niet,
In soude aldus niet moghen dolen.

Luutgaert.

Nu segt mi, Machtelt, onverholen:
Waer omme stadi dus ende claecht?
Ic come ende hebbe den vos verjaecht
Die mi twee hoender heeft verbeten.
Hoe sidi aldus hier gheseten?
Op¹⁾ alle trouwe, berechtes mi!

Machtelt.

Luutgaert, daer es groot redene bi,
Want dat ic niet en rase²⁾, dats wonder.
Die avonture³⁾ hout mi soe tonder,
Want wat ic pine nacht ende dach,
Te ghenen profite ic comen en macht:
Het doet emmer⁴⁾ toverie.

Luutgaert.

Machtelt, bider maghet Marie!

1) Op: zie Afd. I bl. 87. Berechtes van berechten, berichten d.i. onderrichten, of blootelijk, in zwakkere opvatting, melden, zeggen, geconstrueerd met den 2ⁿ nvl der zaak en den 4ⁿ des persoons.

2) Rase van rasen d.i. razend zijn.

3) Avonture d.i. fortuin, geluk.

4) Doet van doen d.i. te weeg brengen, veroorzaken. Emmer d.i. bepaald.

[p. 184]

Ic wene¹⁾, ghi niet en hebt gheloghen.
Met toverie benic bedroghen:
Alsoe Machtelt maecht u staen²⁾.
Miere coe es haer melc ontgaen,
Hen es anders niet dan water³⁾.
En daet niet die helsche cater⁴⁾
Ofte die lede perlesijn⁵⁾,

1) Wene van wenen d.i. gelooven, denken, van oordeel zijn, volstrekt niet, zooals het tegenwoordige wanen, een ijdel meenen: St. Christ. vs. 1756:

Maer ic wane dat sekerlike,
Dat hare die ingele dienden daer,
Al(s) en sachmense niet oppenbaer;

verg. bormans aldaar bl. 434 en 455 vlgg., waar o.a. dit: dat ‘bij wanen drij verschillige constructies worden opgemerkt; met den infinit.: hine waende sparen; met dat: wanic dat hi hiet; eindelijk met uitlating van dat (gelijk in ons vers): si wanen si hadden verloren.’

2) Staen d.i. geschapen staan.

3) Dienaangaande verhaalt van den bergh Myth. Wb. bl. 292 vlg. een en ander. Uit den zeer gewonen scheldnaam van de heksen molkentreckse, molckentovernische alleen zou reeds blijken, dat ze op eenigerlei wijs evenals het bier ook de melk betooverden, gelijk men waande: en inderdaad werd, indien uit de melk geen boter kon worden gekarnd (verg. vs. 40 vlgg.) of der coe de melc was ontgaen, zulks hetzij aan nijd, hetzij aan hebzucht van eenige toovenaarster toegeschreven: ‘fremden kühen verstehen sie, ohne dasz sie ihnen nah kommen, den enter leer zu melken’: grimm Deutsche Mythol. bl. 1025. Van den bergh deelt een formulier uit de XV^e eeuw mede, gebruikt door een oud wijf, dat, om de melk van haar buurmans koe weg te tooveren, daartoe, met een mes in de hand geposteerd aan de staldeur, het aangezicht gekeerd naar 't licht der maan, de volgende woorden prevelt:

Hier snijdick een spaen
In mollekens ghewaen
Ende een ander daertoe,
Soo neem ick het melck van deser koe;

het effect wordt echter verijdeld door den eigenaar, die onder 't toedienen van eenige stokslagen een tegenformulier aanwendt, zeggende:

Hier slaen ick eenen slach,
Ende eenen anderen als ick mach,
Ende den derden daartoe,
Soo behoud ick die melck metter koe.

Een ander tegenmiddel bl. 338 n^o. 201 bij denzelfden schrijver.

4) Die helsche cater d.i. de duivel: v.d. bergh, t.a.pl. bl. 29; grimm bl. 1051.

5) Perlesijn d.i. jicht, perlisia, middeleeuwsch Latijn voor paralysia: hoffmann: sonst gewöhnlich im Mnl. vledersijn, flercijn. Het woord geeft hier eenvoudig te kennen duivel, hetgeen door een gezegde van grimm wordt opgehelderd: ‘da man die krankheiten für dämonische wesen ansah,’ bl. 965 t.a.pl., nam men dientengevolge den naam van ritt (pestis) b.v. of süke of dergelijke voor dien des duivels zelven. Over de jicht meer bijzonder zie bl. 1108/9; voor den vorm van het woord verg. littré, die paralisia, perlezia en parelisi als Ital., Spaansche en Provenc. vormen opgeeft.
Dat voorts ‘die idee eines buhlerischen bündnisses zwischen den teufel und jeder einzelnen hexe’ bestond, leert grimm bl. 1015.

[p. 185]

Hen soude aldus niet moghen sijn.
Maer wel vermoedic mi¹⁾ op ene;
Want ghisteren daer ic quam allene
Op ene vierweechstede²⁾ buten weghe,
Vandic sittene ene oude teve
Ende hadde botere voor haer staende:
Ic wane dat si den duvel maende³⁾
Die daer die botere comen dede⁴⁾.

Machtelt.

Luutgaert, bi gods moghenthede!
Ic moet u segghen onverholen,
Die boter hadse mi ghestolen:
Met quaden messen moet mense ontliven.
In coste in eenre maent ghecrighen
Van mijnre blare⁵⁾ coe eneghe botere:
Wat ic clutse⁶⁾ of wat ic clotere,
Het es al te male om niet!
Op alle trouwe, kindise niet
Die stronthoere? woense hier bi?

Luutgaert.

Jase, Machtelt, gheloves mi:
Si es van Corterike gheboren,

1) Vermoedic (mi) van (hem) vermoeden d.i. vermoeden hebben op iemand: Bloeml. Gloss.

2) Vierweechstede d.i. viersprong: ‘solche wegscheiden galten für sammelörter der geisten und hexe’: grimm bl. 1028 en 1069.

3) Maende van manen d.i. bezweren; kil. maenen den duvel d.i. exorcismo monere demonem, adjurare.

4) ‘Ferunt enim suis maleficiis aera posse conturbare, et grandines immittere, futura praedicere, fructus et lac auferre aliisque dare, et innumera a talibus fieri dicuntur’: v.d. bergh t.a.pl. bl. 286.

5) Blare d.i. met eene kale plek.

6) Clutse van clutsen: kil. quatere, concutere, dus karnen. Clotere van cloteren d.i. klonteren, coagulari: kil., van waar klottermelck of klontermelck of klobbersaen voor lac coagulatum, enz.

[p. 186]

Ende heeft haer ene ore verloren¹⁾
Van quader dieften²⁾, dat es waer,
Ende oec wasse cort daer naer
Uut Ghint ghebannen op den pit³⁾.
Met meneghen dinc es si besmit⁴⁾,
Daer si met pleghet om te gane.
Kindise niet? hets Juliane,
Die ghinder woent op den hoec,
Si heeft een toveren⁵⁾ boec,
Daer si met te toveren pleghet.
Het jammer, dat si niet en leghet
In enen put onder die galghe
Vaste ghedolven metten balghe⁶⁾!
Si vercoept nu oesters bier⁷⁾.

1) Ende heeft haer ene ore verloren: ‘Op een merckelijck stick van uw oore’ was een gebruikelijke term van de banvonnissen in Gent. Te Delft was het vrouwen verboden, om met ballingen in vrijplaatsen gevlugt omgang te hebben: ‘ende so wat wijf, jonckwijf of dierne dat dede - -, dat waer op (poene van) haer rechter oer, ten ware dat saec, datsi den balling alsoe na waer van maechscip of van zwagerschip, datsi ende die balling geen archeit tsamen doen en soude’: noordewier Regtsoudh. bl. 314; hoffmann Hor. Belg. VI bl. 225.

2) Diefte d.i. wanbedrijf in het algemeen: verg. clign. Bijdr. bl. 176 vlg.; Flor. Gloss.

3) Op den pit d.i. op (straffe van) den put, van levend te worden begraven: ‘de gewone doodstraf voor vrouwen wegens misdrijven, om welke mannen werden gehangen of geradbraakt’: noordewier t.a.pl. bl. 309.

4) Besmit d.i. besmet.

5) Toveren: of toverie?

6) Metten balghe: balgh d.i. buik, maag, vanwaar den balch vullen: kil. curare cuticulam d.i. goed voor zijn buik zorgen. Vaste ghedolven metten balghe doelt op de zeer gewone straf van de paal, in de middeleeuwen en later in zwang. Een eikenhouten paal, behoorlijk gepunt, werd den misdadiger, overspeler b.v. of kindermoordenares, op het hart gezet en daarin geslagen: ‘dieses pfälen würde auch bei hexen angewendet’, verzekert grimm D. Rechtsalterth. bl. 691.

7) Oesters bier: hoffmann, t.a.pl. bl. 227, en v. vloten Ned. kluchtsp. bl. 20, denken aan het zoog. Marzenbier en houden het voor ‘das welches von Ostern bis Fastnacht gebraut wird’; het komt mij niet onwaarschijnlijk voor, dat met oesters bier niet is bedoeld Paaschbier maar bier uit het Oostland, Hamburgsch b.v., dat hier reeds in de XIII^e eeuw stellig veel werd gedronken (zie paulus Unie van Utrecht I bl. 384) evenals later ook het Lubeksch: vanwaar in het Moortje bl. 46:

Jae seecker sulcke sijnder al, die 't heur wel hartigh souden belghen,
Dat sij de Oostersche kop met geen Pomersche sleurip (teug) souwen kunnen uytswelghen.

Verg. hofdijk Ons voorgeslacht VI bl. 42; schotel Het Oud. Holl. huisgezin der zevent. eeuw bl. 331; Het maatsch. leven onzer vaderen bl. 13.

[p. 187]

Machtelt.

Luutgaert, wat sitten wi dan hier?
Ic kinse weel, eest Juliane?
Laet ons beiden bestaen te gane
Ende enen poet biers te gader meten¹⁾.
Wi selen al die waerheit weten
Van desen saken groet ende smal.

Luutgaert.

Gherne, Machtelt, groet ongheval
Moet haer gheven sente Bride²⁾!
Want ic menech quaet ghetide³⁾
Hebbe leden⁴⁾ dat si mi brachte ane.

Machtelt.

Segt, vrouwe ver Juliane,
Hebdi enich oesters bier?

Juliane.

Jaic, ghi vrouwen, wanen comdi hier
Aldus te gadere onder u lieden?
Het moet emmer ijt⁵⁾ bedieden,
Over mi moghdi wesen coene⁶⁾.

1) Meten: te gader meten hier voor samen bijeenbrengen, met (ons) tweeën nemen.

2) Sente Bride d.i. de heilige Brigida, virgo Dei Brigida, die o.a. de dieven verdoet, zooals maerl. Sp. H. III vi 16 vs. 129 vlgg. vertelt:

Dieve quamen quadertiere
Van verren over ene riviere
Ende stalen hare haer vie.
Int wederkeren verdronken sie,
Entie beesten sijn wedercomen
Ten velde, daer si waren genomen.

3) Ghetide d.i. tijd; menigen kwaden dag wil Luutgaert zeggen.

4) Leden voor geleden.

5) IJt: hetzelfde als iet d.i. iets.

6) Coene d.i. moedig, onbevreesd. Het vers beteekent: ge behoeft u om mij niet te geneeren’: verg. M. Lp. I vs. 1789:

Teghen u en wart hi nymmermeer koen.

Van vloten t.a.pl. bl. 20 vertaalt verstoord, hoffmann verwijst terecht, dunkt me, naar vs. 83:

Altoes ghebiet te mi weert,

waarin hetzelfde denkbeeld.

[p. 188]

Luutgaert.

Juliane, wi hebben hier te doene:
Wi droncken gerne van uwen biere.
Ic bits u, set ons biden viere.
Haelt ons bier, wi selent betalen.

Juliane.

In vragher niet na, ic gaets u halen.
Altoes ghebiet te mi weert¹⁾!

Machtelt.

Vrouwe Juliane, ons beiden deert,
Ende gherne souden wijs u vraghen,
Maer qualijc dorren²⁾ wijs ghewaghen,
Wij weten wel dat ghijs sijt vroet:
Gherne gheraecten wi ane goet,
Coster³⁾ wi wel comen ane.
Ons es ghegheven te verstane,
Waert dat sake, dat ghi wout,
Dat ghi ons wel hulpen sout,
Ende hier omme siwi tote u comen.

Juliane.

Wat, gebuerinnen! mochtic u iet vromen⁴⁾
Met mire const, met minen rade,
Ic ben die ghene, diet gerne dade,
Want u welvaren ware mi lief.
Haddi die hant van enen dief
Daer neghen messen op waren ghedaen⁵⁾,
Het soude u altoes voerwaert gaen,

1) Te - weert d.i. tot, bij ghebieden evenals bij bidden, oorlof nemen vaak voor aan.

2) Dorren d.i. durven.

3) Coster d.i. costen (konden) er.

4) Vromen d.i. baten, voordeelig zijn, evenals vrome d.i. voordeel, onvrome d.i. nadeel, schade; vromelic d.i. nuttiglijk.

5) Dit vers beteekent: waarover negen missen gelezen zijn. Van de hand van een dief schrijft grimm Mythol. bl. 1091: ‘auch die diebshand, der aus einer galgenkette geschmiedete sporn, der galgenstrick, diebstrang selbst, haben eigenthümliche kraft’: verg. bl. 1027, alwaar: ‘ähnlichen vortheil schaft der daume, welcher einen aufgehängten dieb abgeschnitten wurde.’ Verg. van den bergh t.a.pl. bl. 296.

[p. 189]

So waer ghi die hant ane sloecht.

Luutgaert.

Ay hoere, dat ghi ons dies ghewoecht,
Dies moetti hebben vele quader jaren.
Nu weten wi wel al openbaren,
Wat ghi met ons hebt ghedreven.
Ghi selt ons moeten wedergheven,
Dat ghi ons qualijc hebt ghestolen,
Ofte wi selen u oghen uutpolen¹⁾
Ende met desen pot soe gheraken,
U toverie sal nu uutcraken²⁾.

Hier vechten si.

Juliane.

Ay ghi vrouwen, slaet met ghemake³⁾!

1) Uutpolen d.i. uitkrabben eig. uithollen, kil.: poelen, polen d.i. excavare, suffodere, forare. ‘Polen het bedrijvende van puilen, gelijk zoogen van zuigen’: v. vloten t.a.pl. bl. 21.

2) Uutcraken d.i. uitbarsten: zie L. Sp. Gloss.

3) Met ghemake d.i. rustig, op uw gemak, dus zachtjes aan: verg. Afd. I bl. 65.