De Middelnederlandsche dramatische poëzie

[p. 75]

Een abel spel ende een edel dinc van den hertoghe van Bruyswijc,
Hoe hi wert minnende des Roedelioens dochter van Abelant,
Ende ene sotternie na volgende¹⁾.

Ic bidde gode den oversten vader
Dat hi ons moet²⁾ bewaren alle gader.
Heren ende vrouwen, groet ende clene,
Ic bidde u allen int ghemene,
Dat ghi wilt maken een ghestille³⁾
Ende merct daer na diet merken wille.
Men sal u hier spelen een suverlijc⁴⁾ dinc
Van enen hoghen jonghelinc
Die hertoghe was van Bruyswijc.
Hem dochte dat niemen sijns ghelijc
Op eertrike niet vinden en mochte,
Ende sprac uut overmoedege gedochte⁵⁾,
Roemeghe⁶⁾ worden ende onbekint,

1) Abel spel en edel dinc zijn verschillende benamingen van eene en dezelfde zaak, beide staan tegenover sotternie of klucht.
Roedelioen is roode leeuw, verg. vs. 239 vlg., 278, 443, 726, kennelijk de bijnaam van den ‘hoghe gheboren baroen van Abelant’ d.i. wellicht Avondland.

2) Moet, zie op Esm. vs. 115.

3) Ghestille d.i. stilte: Rein. vs. 2193:

Indien dat die coninc milde
Een ghestille maken wilde;

Ferg. vs. 5556:

Ginder wert stappans (terstond) een gestille.

Een ghestille maken beteekent zoowel Stille machen als Ruhe gebieten, zie Flor. en Rijmb. Gloss.; een ghestille doen of maken met den tweeden nval of met van geeft te kennen ergens van zwijgen, zie Ferg. en Rein. Gloss.

4) Suverlijc d.i. keurig, hetgeen in het opschrift door edel wordt uitgedrukt.

5) Gedochte d.i. waan.

6) Roemeghe d.i. grootsprakige, immers roem d.i. bluf; roemen d.i. grootspreken en roemer d.i. grootspreker, verg. M. Lp. en Rein. Gloss. De koning zegt tot Reinaert vs. 2613:

So smekedi (praat gij moòi), Reinaert, ende roemt (bluft),

v.w. - zegt jonckbloet - de winderige hopman bij Breêroo nog Roemer heet, verg. Wb. Bred. in voce, alwaar: Roemer vol van Roemen. Roemeghe of beroemeghe wort (woorden) d.i. grootspraak, pocherij, zwetserij: blommaert Ovl. Ged. bl. 48 vs. 253:

Ic wilde si metten helschen viere
Haer tonghen ontstaken, die bringhen vort
Van vrouwen in enegher manieren
Onhovesch ende beroemeghe wort.

Kil. heeft nog roemsaem en roemachtig in dezelfde beteekenis. Het volgende onbekint i. stuursch, onvriendelijk, ook wreed: stoke I vs. 195:

Die onbekende wilde Vriesen
Die, ghelike verwoeden riesen,
Hem versloeghen ende sine ghesellen,

alwaar de verandering van huyd. onbekeerde onnoodig is; M. Lp. IV vs. 2116:

Een vijantlic dier ende onbecant
Dat verdarff wijn ende coern;

Carel vs. 228:

Des was ic harde onbecant,

kausler Denkm. III bl. 210 vs. 195:

Die coninc seide: ‘ghi secht waer,
Dies es leden menech jaer
Dat ic in ombekender overden (hoovaardij)
Hebbe gheregneerd up der eerden,
Ende Gode danc noch lof gheseit;’

verg. t.a.pl. bl. 528 n^o. 71.

[p. 76]

Daer dicke die menege es bi ghescint.
Want wie dat hem te hoghe beroemt¹⁾,
Als dan die sake anders coemt
Soe wort hi bi den roeme ghescant:
Alsoe ghevielt desen hoghen wigant:
Al was hi rike²⁾ ende hoghe gheboren,
Uut groten roem soe quam hem toren.
Om dat hi sprac roemeghe woert,
Wert vrouwe Venus op hem ghestoert,
Soe dat sijt namaels op hem wrac,
Die roemeghe³⁾ worde, die hi sprac,
Alsoe ghi nu hier selt bescouwen.
Daer omme radic heren ende vrouwen,
Dat hem nieman te hoghe en sal beroemen,
Want daer es selden ere af comen.

1) Hem - beroemt van hem beroemen d.i. bluffen: kil.

2) Rike d.i. machtig, veelvermogend: zie M. Lp. Gloss.

3) Die roemeghe worde: over de constructie in verband met het voorg. vs., zie op Esm. vs. 972.

[p. 77]

Te hoghen roem en wert nie ghepresen.
Nu bidden wi gode, die wert ghesleghen¹⁾
Ane een cruce om onsen sonden,
Dat wi alle salich werden vonden
Te Josepat in dat soete dal,
Daer God sijn oerdeel besitten²⁾ sal:
Dies biddic Maria der coninghinnen.
Nu hoert ende swijcht, wi gaen beghinnen.

Gheraert, shertoghen oem.

Waer sidi, lieve vrient Godevaert?

Godevaert.

Ic ben hier, heer Gheraert,
Nu segt mi, wats die raet³⁾?

Gheraert.

Godevaert, het en dochte mi niet quaet,
Dat ons hertoghe, die hoghe baroen,
Enen huwelijc woude doen
Ende dat hi nemen woude een wijf.
Hi heeft soe scone vromen lijf
Ende es een sterc jonc man van daghen:
Hadde hi een wijf, si mochte draghen
Kindren⁴⁾, dat ware des lants profijt.
Hets een lantscap groet ende wijt,
Het ware scade, bleeft sonder gheboert.
Daer omme hebbic u gheroepen voert,
Dat ghi ons daer toe sout gheraden⁵⁾.

1) Ghesleghen d.i. geslagen, gehecht.

2) Besitten d.i. houden, zie noordewier Regtsoudh. bl. 333, 337, 364, alwaar evenzoo Heemstede besitten ende houden, en de waarheid bezitten enz. enz.

3) Raet: wats die raet? d.i. was ist zu berathen? dus zooveel als wat wilt gij? wat is er? verg. vs. 857. Zoo beteekent hets beter raet eenvoudig het is beter en U es die beste raet: het is 't best voor u: Rein. Gloss.

4) Draghen kindren: kil. ferre uterum, ferre ventrem, praegnantem esse, gravidam esse.

5) Gheraden d.i. raad geven, Rein. Gloss.

[p. 78]

Godevaert.

Heer Gheraert, dat en mochte niet scaden,
Daer hebbic oec onlancs om ghepeinst.
Maer ic segghe u al ongheveinst,
Heer Gheraert, ghi sijt des hertoghen oem,
Daer omme moetti sijns nemen goem
Meer dan ic ofte die hem niet en bestaet.

Gheraert.

Wattan, Godevaert, ghi moet ons raet
Gheven, hoe dat wi varen moghen.
Dlantschap waers in goeden hoghen¹⁾,
Hadde hi een wijf ende kinder daer bi.

Godevaert.

Heer Gheraert, daer omme selen wi ic ende ghi
Onder ons beiden daer na spien²⁾.
Ic weet ons wel na ene te sien
Die men hem gheven sal herde gherne.
Dats die coninc van Averne
Heeft een dochter noyael ende goet,
Ende die oec draecht enen reinen moet
Ende hevet enen goeden aert.

Gheraert.

Sekerlijc, heer Godevaert,
Die huwelijc dochte mi goet:
Die coninc van Averne es een edel bloet³⁾
Ende die altoes binnen sinen daghen⁴⁾
Sine wapen eerlijc heeft ghedraghen,
Ende sijn vorders⁵⁾ van goeder aert.
Sekerlike, Godevaert,
Desen huwelijc dochte mi goet ghedaen.

1) Hoghen van hoghe d.i. vreugde, blijdschap. Zeer algemeen - zegt huyd. Stoke III bl. 263 - was deze spreekwijze in hoge sijn voor vrolijk en wel gemoed zijn, en hij geeft tal van voorbeelden, verg. L. Sp. Gloss.

2) Spien d.i. omzien, geconstrueerd met om, na, te en den vierden nval van het vnw. Van spien komt spier d.i. bespieder, zie clign. Bijdr. bl. 280 vlgg.

3) Bloet d.i. maagschap, famielje, M. Lp. Gloss.

4) Binnen sinen daghen d.i. in zijn tijd.

5) Vorders d.i. voorouders.

[p. 79]

Godevaert.

Laet ons dan toten hertoghe gaen
Ende laet ons hem dit legghen te voren¹⁾,
Dan so moghen wi spreken horen,
Hoe dat hi beraden²⁾ si.
Nu willen wi gaen ic ende ghi
Ende laet ons horen wat hi seght.
Staet sijn herte daer toe ghewecht³⁾,
So willen wi thuwelijc maken dan.

Waer sidi, hertoghe, hoghe gheboren man,
Edel hertoghe van Bruyswijc?

Die hertoghe.

Sijt willecome, oem, sekerlijc
Ende minen lieven vrient Godevaert!
Nu secht mi, lieve oem Gheraert,
U begherte, het sal u gescien.

Gheraert.

Gloriant neve, dat souden wi gherne sien
Dat ghi wout huwelijc doen,
Wi saghent gherne, edel baroen,
Ende oec Bruyswijc u selves lant.

Die hertoghe.

Oem Gheraert, hoghe gheboren wigant,
Daer toe en benic noch niet ghestelt⁴⁾.
Ic bidde u dat ghi mi niet en quelt,
Want daer en willic niet af horen

1) Legghen te voren d.i. voorleggen, voorstellen, Rijmb. Gloss.

2) Beraden, zie op Esm. vs. 29.

3) Gheweght d.i. gericht (directus) van weghen of waeghen d.i. movere en moveri, maerlant Sinte Franciscus Leven (ed. tideman) vs. 2761:

Mettien gelede vanden lechte (licht)
So waren si geweget rechte
Naden lechame, als wijt kinnen,
Ende geestelike getroost van binnen;

verg. kil. in voce.

4) Ghestelt d.i. geneigd: kil. in voce.

[p. 80]

Ic en weet gheen wijf op eerde gheboren
Daer ic met woude leiden minen tijt.

Gheraert.

Neve, ghi moetet om des lants profijt
Doen alsoe wel als om u selves lijf:
Ghi selt nemen moeten een wijf,
Neve, om kinder daer van te crighen.

Godevaert.

Nu en canic langher niet gheswighen,
Edel hertoghe, hoghe gheboren baroen,
Ghi moetet om uus lants wille doen
Om kinder te crighene, al¹⁾ Geraert seght.
Hets een dinc dat men niet en pleght²⁾
Sonder vrouwe te bliven soe groten here³⁾.
Ghi souter u lantscap met onteren,
Edel here, stoerfdi sonder gheboert;
Daer soude op risen⁴⁾ een groet discoert,
Elc souts die naeste willen sijn:
Ghi sout beraden groten pijn
Den edelen lande van Bruyswijc.

Die hertoghe.

Godevaert, Godevaert, sekerlijc,
Dese redene es te male om niet.
Mijn herte gheen wijf soe gherne en siet

1) Al d.i. gelijk. hoffmann heeft hier als, het Handschrift al, zie Mnl. Wb. bl. 179.

2) Pleght van plegen d.i. gewoon zijn, geconstrueerd met den tweeden nval, of met het voorz. te, of met den onbep. wijs, of met dat, verg. Rijmb. Gloss. Wat de beteekenis aangaat, daarover heeft clign. Bijdr. bl. 31 het volgende: ‘Zij is tweeledig, vooreerst wordt dit woord bij de ouden gebruikt in den zin van doen, en wel van hetgeen men gewoon is te doen; ook wordt het bij verschillende woorden gevoegd, en neemt, naarmate daarvan, verschillende beteekenissen aan, welke echter steeds aanduiden het verrigten van datgeen, hetwelk vereischt wordt, dat gevoegelijk of pligtmatig is, ook zomtijds, waartoe iemands geaardheid of neiging overhelt.’

3) Dit vers is als het ware eene nadere verklaring van het voorgaande, zoodat sonder vrouwe te bliven op een dinc en soe groten here op men terugslaat.

4) Risen d.i. ontstaan.

[p. 81]

Daer ic om gave een haer¹⁾.
In weet gheen wijf, dies werdich waer,
Dat icse maken soude mijn vrouwe.

Godevaert.

Here, wacht dat u noch niet en rouwe,
Dat ghi sprect dus domme woert.
Wort vrouwe Venus op u ghestoert,
Si sal u noch maken mat²⁾.

Gheraert.

Gloriant neve, verstaet wel, dat
Samsoen, die was soe sterc,
Bedroghen wert bider minnen werc,
Ende oec Apsloen, die scoen,
Ende die wise coninc Salomoen
Bleven bi minnen al bedroghen:
Dits emmer waer ende niet gheloghen,
Vrouwenminne brachse tonder.

Die hertoghe.

Seker, oem, dat heeft mi wonder³⁾,
Maer si waren vol gheckerdien⁴⁾.
Oem Gheraert van Noermandien,
Daer quamen ander saken bi:
Sine waren haers selfs van herten niet vri,
Si bleven aen vrouwen al versmoert⁵⁾.

1) Een haer d.i. een haar, hier voor de kleinste kleinigheid gebruikt. Over deze en dergelijke zegswijzen zie de vries War. bl. 138; hij haalt nog aan: niet een aas, - bal, - bast, - bit, - blad, - bottoen, - brijssel, - brui, - draad, - ei, - gras, - hooi, - kaf, - kruim, - mijt, - naald, - oort, - speer, - pennewaert, - riet, - slee (pruim), - spaan, - stroo, - traan, - twint, - vijg, - zaad.

2) Mat d.i. overwonnen, verslagen, verg. dozy Oosterlingen in voce.

3) Heeft - wonder d.i. verwondert. In het Mnl. zeide men het heeft mi wonder; ick heb des wonder, b.v. Ferg. vs. 5485:

Mijnheer Gawein, dies wonder heeft;

en hem heeft dies wonder, zie bormans St. Christ. bl. 184.

4) Gheckerdien van gheckerdie d.i. dwaasheid: kil. heeft ghecker en gheckaerd.

5) Versmoert d.i. verstikt, bedwelmd of betäubt, berauscht, zooals hoffmann heeft. Rubben vs. 57:

Jc en ben druncken noch versmoert;

Drie daghe here vs. 223:

Nu willic gaen drincken al versmoert;

Versmoert an vertaalt hij door berauscht durch Liebe zu, verg. Lanseloet vs. 187:

O Lanseloet, ende hoe versmoert
Soe es u herte ane Sanderijn;

versmoert in is bedolven onder, b.v. Beatr. vs. 959:

Ghi sijt in sonden soe versmoert;

versmoort bliven is blijven steken, M. Lp. II vs. 2845:

By hulpe gaet menighe zake voirt,
Die sonder hulpe bleve versmoort.

[p. 82]

Ic en weet gheen wijf van soe hogher gheboert,
Dat icker seker om gave twe peren.

Gheraert.

Seker, neve, dats niet dan sceren¹⁾
Mede te makene, soe wie dat hoerde,
Ende ic en hoerde nie soe domme woerde
Spreken enen hoghen man.
Seker, neve, ghi moet nochtan
Huwen om des lants profijt.

Die hertoghe.

Seker, oem, dien tijt
En sal nemmermeer man bescouwen,
Dat ic enech wijf sal trouwen,
Die nu op eertrike leeft
Of die die werelt binnen heeft;
Want ic hebbe soe vromen lijf,
Soudic dat legghen ane ene wijf,
Soe waric emmer buten kere²⁾,
Ende oec benic soe groten here
Vanden lande van Bruyswijc.
En es gheen wijf op eerde mijns ghelijc,
Ic wil bliven mijns selves man.

Gheraert.

Bi den vader die mi ghewan,
Nu en hoerdic nie soe domme tale.

1) Sceren d.i. schertsen, doorgaans als znw. Zeer gewoon is te scherne driven d.i. bespotten, misleiden; zeggen in scherne d.i. niet in ernst spreken: zie clign. Bijdr. bl. 10 en L. Sp. Gloss.

2) Emmer - buten kere: zie op Esm. vs. 160 en 357.

[p. 83]

Seker, neve, en voeght u niet wale,
Dat ghi den vrouwen sprect soe naer¹⁾.

Godevaert.

Seker, Gheraert, ghi segt waer:
Den vrouwen heeft hi wel na ghesproken,
Maer het sal noch werden ghewroken,
Dat weetic wel in rechter trouwen;
Een lieflijc aensien²⁾ van eenre vrouwen
Sal hem noch duncken medesine³⁾.

Die hertoghe.

Oem Gheraert, bider trouwen mine,
Dat en seldi gheleven⁴⁾ nemmermeer.
Mijn herte es vaster dan een weer⁵⁾
Ghestelt al op mijn scone lijf.
Ic en weet op eertrike gheen wijf,
Die mi dunct dat mijns werdich ware;
Mijn herte dat vlieght ghelijc den are⁶⁾
Boven alle vrouwen minne.
Soudic dan mijn herte ende vijf sinne
Legghen an eens wijfs bedwanc?
Van gode moetic hebben ondanc
Of⁷⁾ dat emmermeer ghesciet.

Gheraert.

Gloriant neve, soe waert om niet,
Dat hoeric wel, datter ic om pine.
Maer wacht, dat u noch niet en scine⁸⁾

1) Sprect - naer van naspreken d.i. kwaad spreken van, ons te na spreken. Kil. heeft naespraecke d.i. achterklap, obtrectatio.

2) Aensien d.i. aanschouwen, hier als znw. zooveel als blik.

3) Medesine d.i. medicijn.

4) Gheleven d.i. beleven: zie op Esm. vs. 649.

5) Een weer d.i. een bolwerk: kil. in voce weer, weyr, gheweer.

6) Are van aer d.i. arend: Mnl. Wb.

7) Of d.i. indien: zie op Esm. vs. 83.

8) Scine van scinen d.i. hier niet schijnen maar blijken, Rein. vs. 424:

Levic een jaer, het sal hem scinen,

welke laatste woorden david Rijmb. Gloss noemt ‘eene soort van bedreiging, gij zult zien wat er van komt, gij zult het bekoopen;’ in scine d.i. openbaar, duidelijk, V.d.L.O.H. vs. 1860:

Sine waren niet sat in scine
Noch droncken oec van wine;

hetzelfde geeft te kennen anscine, Carel vs. 309:

Hi salre laten die wapen sine,
Die die beste sijn anscine,
Die ic in seven jaren sach;

doen in scine d.i. doen blijken, zeldzamer - zegt huyd. Stoke II bl. 170 - is vinden an scine d.i. gebleken vinden. ‘Bij kil. komt zoowel schijnbaerheid, evidentia, en schijnbaerlijk, evidenter, als schijndeugd, hypocrisis en derg. voor: echter heeft hij de beteekenis van blijk, blijkbaar en derg. niet opgegeven, hetgeen teregt bevreemding baart, te meer daar hij toch oogenschijn, evidentia, oogenschijnig en oogenschijnlijk, zoowel als ooghblijkelijk, aangeeft’: Clar. Hem. d. Hem. bl. 371. Zie verder v. wijn Aantt. Heelu bl. 147; M. Lp. Gloss. en Wb. Hooft.

[p. 84]

Dat ghi sprect dus dommelijc.

Florentijn die maghet.

Ay, en mach op eertrijc
Mijns ghelijc niet gheboren sijn
Ende die ware vander naturen mijn
Ende ghelijc mi van moede!
Ic en sach nie man soe rijc van goede¹⁾,
Dien ic woude hebben tot enen man,
Noch amerael²⁾ noch soudan
Noch nie man soe hoghe gheboren,
Die mi van huwelijc leide te voren,
Dat ic sine minne woude draghen³⁾.
Dier ghelijc hebbic horen ghewaghen
Van enen man in kerstenrijc,
Ende es hertoghe van Bruyswijc
Ende van herten alsoe proeys⁴⁾

1) Rijc van goede: van goede limiteert het begrip rijk, zie op vs. 19, immers eerst in later tijd is de oorspronkelijke beteekenis van machtig in het algemeen beperkt tot machtig door have en goed. In Duitschland ‘verengte sich reich, was Herrschaft, Gewalt ausdrückt erst seit dem dreizehnten Jahrhundert zu dem Begriff von Reichthum.’

2) Amerael d.i. bevelhebber der ongeloovigen, zie Mnl. Wb. en dozij Oosterl. in voce.
Soudan d.i. sultan.

3) Minne draghen van d.i. bemind worden door, evenals minne legghen an of lieve draghen te is iemand beminnen, zie Bloeml. en Rein. Gloss.

4) Proeys d.i. moedig, wakker, het Fransche preux.

[p. 85]

Ende van moede soe aerghelyoes¹⁾,
Dat hi oec gheen wijf en mint.
Wi sijn beide ghelijc ghesint,
Dat segt mi mijn herte te voren,
Ende onder ene planete gheboren
Ende hebben beide gader²⁾ ene nature.
Nu salic hem sinden ene figure³⁾,
Een beelde ghemaect na mijn anschijn⁴⁾:
Eest dat wi twee ghelike sijn,
Sijn herte sal hem verwandelen⁵⁾ dan.
Bi minen god Tervogan,
Ic sal horen wat hi sueght⁶⁾.
Mijn herte dat staet te hem ghevuecht⁷⁾,
Om dat hi van herten es soe fier.
Waer sidi, mijn bode Rogier?
Comt tote mi, ic hebts te doen⁸⁾.

1) Aerghelyoes d.i. orgueilleux: Mnl. Wb.

2) Gader d.i. samen v.d. gaderen d.i. verzamelen.

3) Figure d.i. portretje, verg. mijn Acad. Proefschrift bl. 97/8.

4) Anscijn d.i. gelaat: Mnl. Wb.

5) Verwandelen d.i. veranderen: D. Doctr. II vs. 2031:

Die wise man sprect hier of:
Soe wie verwandelt sijn ghelof
Om dat betre, dat hi dan
Twint en liecht daer an;

te recht zegt huyd. Proeve III bl. 342, dat het woord in die beteekenis bij Ouden en Nieuwen voorkomt: verg. Wb. Bred. in voce; Wb. Hooft op vermangelen.

6) Sueght: lees seght, verg. vs. 83. Hoffmann heeft hier soect, m.i. minder juist.

7) Ghevuecht zal wel behooren te worden veranderd in geweght, verg. vs. 84 en niet in ghevoecht, zooals wederom hoffmann leest. De schrijver van het Handschrift heeft de plaats blijkbaar niet begrepen, vandaar de verwarring.

8) Hebts te doen: te doene hebben met den tweeden nval d.i. noodig hebben, behoeven, Rijmb. vs 22769:

Maer predect dien van Israel,
Want si hebbens te doene wel;

te doene sijn is noodig zijn, Ferg. vs. 466:

Jc wane grave no coninc
Noit beter (nam. paard) met oghen saghen
Om enen ridder gewapent te draghen
Ofte twee, als 't was te doene;

verg. clign. Bijdr. bl. 306 vlg. en 411.

[p. 86]

Rogier.

O edel vrouwe, bi Mahoen¹⁾,
Segt mi wat wildi hebben ghedaen?

Florentijn die maghet.

Rogier, ghi moet haestelec gaen
Toten hertoghe van Bruyswijc,
Ende es gheleghen in kerstenrijc
Ende es gheheten Gloriant.
Ghi selt hem gheven in sine hant
Dese figure den deghen fijn,
Ende segt hem dat icse na danschijn mijn
Hebbe doen maken wel ghelijc,
Ende dat ghi comt uten rijc
Vander stat van Abelant,
Ende segt oec den hoghen wigant,
Dat ic hem bidde in rechter trouwen,
Dat hi in deere van allen vrouwen
Dese figure wille anesien.
Hem sal sere verwonderen van dien,
Wat ic daer met menen mach.
Ende segt hem, dat ic nie man en sach,
Daer ic mede deilen woude mijn lijf,
Ende segt hem oec al sonder blijf²⁾,
Dat hi es mijn vader, die hoghe baroen
Van Abelant, die rodelioen,
Ende hoert ende merct ende swijcht ende heelt³⁾,
Ende verstaet wel dat hi u beveelt,
Ende brinct mi die boetscap dan.

Rogier.

Bi minen god Tervogan,
Joncfrouwe, dese boetscap wert ghedaen,
Ic wille met haesten daerwert gaen.

1) Mahoen: ‘dans le moyen âge on disait Mahom pour Mahomet’, zegt littré in voce Mahométisme, verg. Hor. Belg. VI bl. 217.

2) Sonder blijf d.i. sans manquer. Gewone verzekeringsformule, die eig. te kennen geeft zonder uitblijven, zonder missen, dus voorzeker: L. Sp. Gloss. Vaak als stoplap gebruikt, D. Doctr. Gloss.

3) Heelt van helen, hal enz. d.i. verbergen, voor zich houden, v.w. hale en hele d.i. stilzwijgendheid, geheimhouding.

[p. 87]

Mamet ende Apolijn
Die moeten bewaren die vrouwe mijn,
Die mi heeft ghesent tote hier.
Edel here, ic ben een metselgier¹⁾
Eender joncfrouwen noyael ende goet,
Si bidt u op²⁾ gherechter oetmoet,
Dat ghi wilt anscouwen dese figure:
Si es na die scoenste creature
Ghemaect, die men vint in eertrike,
Ende haren anscijn alsoe ghelike,
Al waert sijt selve die vrouwe weert;
Si es van hare doghet vermeert³⁾
Ende oec van haren hoghen moet.

Die hertoghe.

Metselgier, nu maect mi vroet,
Wie es die joncfrou? doet mi becant.

Rogier.

Dats Florentine van Abelant
Die edel joncfrou ende die rike.
Men vint in heydenesse niet haers ghelike
Soe noyael noch soe scone van live:
Men vinter in eertrike niet vive
Die gheliken der vrouwen mijn:
Si en mochte niet noyaelder sijn,
Hovescher noch bat gheraect⁴⁾,

1) Metselgier d.i. bode. Kil. heeft nog messagier en messelgier en metsengier.

2) Op: bidden op oetmoet beteekent zooveel als bidden op ghenade d.i. verzoeken op grond van genade of, zooals david Rijmb. Gloss. overzet, op hoop van genade. Eene dergelijke beteekenis heeft bidden up hoveschede, hetgeen niet wordt gezegd van een heusch, vriendelijk verzoek, gelijk huyd. Stoke II bl. 514 wil, maar van een verzoek, waarbij men heuschheid veronderstelt in den persoon tot wien men het verzoek richt, verg. L. Sp. en Rein. Gloss. en bormans St. Christ. bl. 386.

3) Vermeert met van d.i. beroemd door: M. Lp. II vs. 4160:

Wat is hi van sijnre consten vermeerret.

4) Bat gheraect d.i. voortreffelijker, comp. van wel gheraect, gelijk vaak voorkomt. Gheraect zonder wel geeft ongeveer hetzelfde te kennen, Hem. d. Hem. vs. 421:

Ende priset den coninc dan
Hoe hi es een gheraect man;

elders geldt het epitheton iemand die welsprekend wordt genoemd of wel uitmunt door dapperheid, door poëtische gaven, door talent van schrijven, door lichaamsschoonheid, enz. enz. Op zaken als coperen colommen, venstre, een huys, eene veste toegepast, beteekent het hecht en sterk. Bilderdijk verklaart het als gelukt of wel gelukt van raken d.i. gelukken, de vries, met verwijzing naar clar. Hem. d. Hem., leidt het af van geraken d.i. treffen, juist en naar den eisch klaar krijgen, er in slagen, gelijk het voorkomt Lorr. II vs. 49:

Nu laet ons God so geraken
Dat u dunke wale maken. Amen;

L. Sp. I 5 vs. 32:

Men cant anders niet gheraken;

daarom vertaalt huyd. Stoke II bl. 472 wel gheraect m.i. te recht door wel getroffen, daar niets aan ontbreekt.
Het tegenovergestelde is ongheraect (v.w. ongheraecthede, zie Theophilus ed. blommaert Gloss.) d.i. ongeschikt, St. Franc. L. vs. 4080:

Een simpel broeder, een ommare,
Ende een ongeraect in der tongen (elinguis);

verder mesraect en ontraect, verg. Limb. Gloss.

[p. 88]

Ende van haren live soe volmaect
Ende haren moet soe eerlijc dracht¹⁾;
En was nie man op eerde verdacht²⁾
Soe rike noch soe hoghe gheboren,
Die hare van minnen leide te voren,
Dat si worden woude sijn wijf.
Si heeft te male een reine³⁾ lijf
Ende enen vader van hoghen doen⁴⁾,
Dats van Abelant die rode lioen
Es haer vader, des sijt vroet.

1) Moet - dracht: wij zeggen nog het hart hoog dragen. Voorts zal de lezing van de vries Entie voor Ende wel geene nadere aanbeveling behoeven.

2) Verdacht d.i. erdacht, uitgedacht, volgens hoffmann, ook bedacht, M. Lp. II vs. 2147:

Ende altois sijn wail verdacht
Off enich melder op hem wacht.

3) Reine d.i. kuisch: kil. Verg. suver vs. 579, van Maria gezegd.

4) Doen: van hoghen doen d.i. van groote macht. Zich doen op eenigerlei wijze beteekent o.a. zich zus of zoo aanstellen, Ferg. vs. 2100:

Waeromme doe ic mi soe fiere?

v.d. doen znw. d.i. handelwijze, gedrag, ook wijze, manier, b.v. in sulken doene; een vremde doen; van elken doene enz.
Even als nu na der hazen doen te kennen geeft naar den aard en eigenschappen van den haas, clar. Hem. d. Hem. bl. 493, zoo wordt van hoghen doene en van hoechsten doene gezegd van hoogen rang en hoogste ambten, verg. bormans St. Christ. bl. 167. Hetzelfde ongeveer beteekent van groten doene, Lanseloet vs. 756:

Ende van groten doene bekint;

Rijmb. Gloss. Hebben wij niet nog in goeden doen?

[p. 89]

Die hertoghe.

Du best een bode ghetrouwe ende goet,
Dat hoeric herde¹⁾ wel ane di.
Nu staet op ende gaet met mi,
Ic sal di wel te ghemake²⁾ doen.

Rogier.

Ic doet gherne, edel baroen.

Die hertoghe.

Nu biddic gode diet wel vermach,
Dat hi mi late gheleven den dach,
Dat ic dese joncfrou noch anscouwen moet,
Die mi dese grote vrienscap doet
Ende heeft mi die figure ghesent,
Dit anschijn na thare gheprent³⁾.
Ay god, ende mach haer anscijn
Ghelijc deser figure sijn,
Sone saghic op eerde nie haers ghelijc:
Si ware wel weert in Bruyswijc
Te sine ene vrouwe ende ene hertoghinne.
God, daer alle doghet es inne,
Die gheve haer altoes goeden morghen⁴⁾.
Ay god, wat consten⁵⁾ dracht si verborghen
Int herte, dies benic wijs.
Si draghet van abelheiden een rijs⁶⁾
Boven alle vrouwen, die ic nie sach.
Ay, god die gheve haer goeden dach,
Die mi ghesent heeft desen pant⁷⁾.

1) Herde d.i. zeer: nog in ons hard ziek.

2) Te ghemake: zie op Lippijn vs. 65.

3) Gheprent van prenten d.i. houtsneetjes drukken. Hoffmann Hor. Belg. VI bl. 221 vertaalt: im Umriss entworfen und mit Farben ausgemalt.

4) Goeden morghen even als vs. 302 goeden dag d.i. goet gheval, goed geluk. Met den bijnaam van goeden dag worden ook door de Vlamingen kluppels en kolven bestempeld, ‘omdat ze, onder het toeslaan, hun vijand goeden dag zeiden,’ huyd. Stoke II bl. 84.

5) Consten van const d.i. begaafdheid, talent, terwijl het volgende abelheide te kennen geeft schoonheid, bevalligheid: Mnl. Wb.

6) Rijs d.i. tak, wij zouden zeggen palm, eerepalm.

7) Pant d.i. schat. ‘Oorspronkelijk het te pande gegevene - zegt verwijs - maar bij uitbreiding schat, bezitting. Nog spreken we van onze dierste panden’. Wap. Mart. Gloss. Verg. Dander Mart. vs. 85:

Emmer moet dese gheven den pant,
Den liefsten dien God ye vant:

waarbij hij aanteekent: ‘het liefste pant, dat God ooit vant of schiep, is hier het leven’ en de juistheid zijner opmerking met de vertaling staaft. Verg. M. Lp. Gloss.

[p. 90]

Rogier.

O hoghe gheboren wigant,
Ic hebbe mine boetscap ane u ghedaen.
Nu willic wederkeren gaen
Toter joncfrouwe Florentijn.

Die hertoghe.

Rogier, Rogier, nu soe moetti sijn
Goet ende ghetrouwe in alder stont
Ende draghen enen hoveschen mont:
Wat ghi hoert ende wat ghi siet,
Dat en seldi voerder¹⁾ vertrecken niet,
Rogier, dan men u bevelt:
Hi es te prisene die wel heelt.
Lieve Rogier, nu sijt ghetrouwe
Ende groet mi sere die scone joncfrouwe
Ende segt hare in ware dinc²⁾,
Dat nie wijf van mi en ontfinc
Groete meer dan si allene.
Maer om dat si es soe reine
Ende soe noyael van haren live,
Soe segt den edelen sconen wive,
Dat si mi houde hare reynecheit
Tot onser beiden salicheit,
Ic sal hare oec ghestadich sijn.

Rogier.

O edel here, bi Apolijn,
Si bat mi uter maten sere,
Dat ic u vraghen soude, edel here,
Of si u nemmermeer soude moghen sien.

Die hertoghe.

Rogier, dat sal hare gescien:

1) Voerder d.i. verder.

2) In ware dinc d.i. in waarheid.

[p. 91]

Eer dat liden¹⁾ die seven weken,
Salic die joncfrou sien ende spreken,
Op dat²⁾ mi god behout mijn lijf;
Ende groet mi sere dat edel wijf,
Die god altoes bewaren moet.

Rogier.

Nu willic gaen lopen metter spoet.
Mamet ende Apolijn
Ende Mahoen ende Jupetijn,
Die moeten u gheven goeden dach.

Florentijn die maghet.

Rogier, nu doet mi ghewach:
Hebstu ghesien den hoghen man?

Rogier.

Jaic, vrouwe, bi Tervogan,
Hets een man van hogher weerde:
Ic weet wel, dat op die eerde
Sijns ghelike niet en leeft,
Noch die werelt binnen en heeft,
Van scoenheden noch van hoghen moede.
Hi es een man van edelen bloede,

1) Liden d.i. voorbijgaan. David zegt Rijmb. Gloss. te recht, dat het volstrekt overeenkomt met het Fransche passer, en doorgaen, overgaen, overstappen, voorbijgaen beteekent. Het is nog over in geleden en verleden (welk laatste in de rechtstaal beteekent, wat nu doorgaans gepasseerd genoemd wordt: een acte voor een notaris verleden: zie V.d.L.O.H. Gloss.) en overlijden d.i. eig. overgaan, voorbijgaan, v.w. mit swijghen overliden d.i. met stilzwijgen voorbijgaan: verg. clign. Bijdr. bl. 229 vlgg. Met die seven weken laat zich ons binnen de acht dagen zeer goed vergelijken.

2) Op dat d.i. indien, ingeval dat, eene beteekenis, die in 't Mnl. zeer algemeen is en voortvloeit uit hetgeen op dat eig. wil zeggen nam. op voorwaarde dat, b.v. Rijmb. vs. 27897:

Dat si den casteel hem souden gheven,
Up dat si hem lieten tleven;

St. Christ. vs. 777:

. . . . . . . Gods genade,
Die niemanne oec dan en comt te spade,
Op dat hi ghewarigen rouwe heeft,
Wi qualec dat hi heeft geleeft.

[p. 92]

Rijc van haven, groet van gheslachte
Ende edel gheboren van groter machte,
Ende die oec hout een rikelijc¹⁾ hof.
Ic en hoerde nie soe groten lof
Gheven als men gheeft Gloriant.
Hi es te male een coen wigant
Ende ontsien van allen man.

Florentijn die maghet.

Rogier, Rogier, nu segt mi dan:
Wat groeten heeft hi mi ghesent?

Rogier.

O edel vrouwe wide bekent,
Hi seide mi in ware dinc,
Dat nie wijf van hem en ontfinc
Groete meer dan ghi allene,
Ende bidt u, edel vrouwe rene,
Dat ghi hem hout u suverheit
Tot uwer beiden salicheit:
Hi sal u oec ghestadich sijn.

Florentijn die maghet.

Segt mi, Rogier, bi Apolijn,
En seide hi niet, dat hi mi gerne soude sien?

Rogier.

Jahi, vrouwe, dat sal u ghescien:
Noch eer liden seven weken
Sal hi u sien ende daer toe spreken:
Alsoe seide mi die wigant
Ende ghelovet²⁾ mi in mine hant

1) Rikelijc d.i. rijk, aanzienlijk, hier bijv. nwoord.

2) Ghelovet van gheloven d.i. beloven v.w. ghelof en ghelofte voor belofte. Kil. heeft gheloven Gode, vovere, vovere votum, sancte promittere; vondel gebruikt bedeloften t.w. - zegt huyd. Proeve II bl. 357 - zulke Beloften, die men den goden biddende doet, en waartoe men zich verbindt, indien men de weldaad, om dewelke men bidt, erlangt.
In mine hant d.i. met eene handbelofte, zooals noordewier het noemt. ‘Algemeene bekrachtiging van alle beloften en verbindtenissen, bij welke de zeden geen plegtiger symbool voorschreven, was de handslag en is het, bij sommige gelegenheden, bij ons nog. Vandaar oulings handbelofte, hand in hand beloven’: t.a.pl. bl. 34.

[p. 93]

Ende swoert bi der trouwen sijn.

Florentijn die maghet.

Bi minen god Apolijn,
Na dien tijt soe salic wachten.
Mocht noch comen na mijn achten¹⁾,
Dat mi dat noch mochte ghescien,
Dat ic den hertoghe mochte anesien,
So waric alle sorghen vri.
Rogier, staet op ende gaet met mi:
Ghi hebt u boetscap wel bewaert²⁾.

Gloriant die hertoghe.

Waer sidi, edel oem Gheraert,
Van Normandien hoghe baroen?
Uws raets hebbic nu te wel te doen,
Edel oem, hoghe wigant.

Gheraert.

Wat segdi, neve Gloriant,
Wat sijn die dinghen die u ghebrect³⁾?

Die hertoghe Gloriant.

Edel oem, dat mi int herte stect⁴⁾,

1) Achten: Mnl. Wb. heeft als derde beteekenis denken, meenen, ramen (er op) rekenen, verwachten. Vandaar de uitdrukking dat comet na sijn achten d.i. dat gebeurt naar zijne raming, zooals hij het zich had voorgesteld, waarbij als voorbeeld o.a. deze plaats.

2) Bewaert van bewaren d.i. volbrengen. M. Lp. II vs. 3705:

Die jonghe was starck ende snel:
Hi meynde, hi sout bewaren wel;

in het Gloss. haalt de heer leendertz nog deze plaats van hildegaersberch aan:

Dit sprac die bode sonder sparen.
Twas sijn dienst, hi mostet bewaren.

3) Ghebrect van ghebreken d.i. ontbreken: geconstruëerd als intrans. met den derden nval des persoons of als impers. met den tweeden nval der zaak en den derden d.p. Voor die zal hier ongetwijfeld dier behooren te staan.

4) Stect van steken d.i. inzitten, hier evenals Beatr. vs. 115:

Der minnen strael (pijl) stect mi int herte,

van Amor's pijl gezegd, gelijk elders b.v. Carel vs. 944 van rouw, die in het hart stect: zie ook beneden vs. 422.

[p. 94]

Dies ic niet langher en can ghehelen¹⁾.
Gherechte minne doet mi soe quelen²⁾,
Dat mi costen sal mijn lijf.
Ic minne soe sere een edel wijf,
Dat ic ure no nacht no dach
Gherusten gheslapen niet en mach,
Sent dat ic ierst die minne began.

Gheraert.

Dats dat ic niet en can
Gheloven, soe wats ghesciet,
Dat u edel herte verdriet
Lijdt om enech wijf die leeft
Of die die werelt binnen heeft:
Dies en canic gheloven twint.

Die hertoghe.

Och edel oem wide bekint,
Ic lide³⁾ wel ende gheve mi sculdich,
Dat ic hier voermaels menechfuldich
Dommelike hebbe ghesproken:
Edel oem, dat wert nu al ghewroken.
Dat ic sprac die domme woert,
Dies es vrouwe Venus op mi ghestoert
Ende heeft mi int herte gheraect,
Ende enen dienere der vrouwen ghemaect,
Ende leert mi gaen der minnen pas⁴⁾.

Gheraert.

Ende hoe willic gheloven das?
Ghi draghet soe hoverdeghen moet,

1) Ghehelen d.i. verhelen met den tweeden nval, zie Bloeml. Gloss.

2) Quelen d.i. ziek zijn, v.w. kwaal en kwellen.

3) Lide van liden of lien d.i. bekennen: zie op Lippijn vs. 170. Opmerkelijk is de uitdrukking verwonnen lien d.i. niet verwonnen liggen, zooals Ferg. Gloss. wordt vertaald, maar zich overwonnen erkennen, Wal. vs. 8631:

. . . . Ridder, wat soes ghesciet,
Ic ne lye verwonnen niet;

Ferg. vs. 2423:

Hets recht, dat nieman verwonnen lie
No bloetheit toghe vore sine amie;

sculdich lien is derhalve zich schuldig bekennen, verg. de jager Versch. bl. 284.

4) Pas: kil. terd, trede: verg. vs. 575.

[p. 95]

Ghi maket mi ende Godevaerde vroet,
Dat¹⁾ gheen wijf op eertrike
Soe hoghe gheboren noch soe rike,
Die u dochte dat uws werdich ware;
U herte dat vlieght ghelijc den are
Boven alle minnen crachte.
Het en mach niet comen in u ghedachte,
Hets al sceren dat ghi segt.
U herte soe vol hoeverde stect:
Die vrouwen en moghen ane u niet winnen.

Die hertoghe.

Och edel oem, wilt mi versinnen²⁾,
Dat ic soe dommelike sprac,
Dat quam daer bi dat mi ghebrac
Wetentheit³⁾ in rechter trouwen.
Nu comic te ghenaden⁴⁾ allen vrouwen
Om ene, die mi quelen doet;
Want herte ende sin⁵⁾, ziele, lijf ende moet
Staet al in eenre joncfrouwen ghewelt.

Gheraert.

Wie es die joncfrou die u dus quelt,
Gloriant neve, laet mi dat weten.
Want ic en can emmer niet vergheten

1) Lees hier: dat en es gheen enz.

2) Versinnen d.i. begrijpen, eig. met den zin vatten, v.d. bedenken, nagaan enz.

3) Wetentheit d.i. kennis, scientia, cognitio bij kil. ‘Verschillende naamwoorden eindigden oulings in heit, welke thans met dien uitgang niet meer in gebruik zijn’, zegt clign. Bijdr. bl. 312 en geeft dan als vbb. stercheit; siecheit; verstannesheit voor verstand, oordeel; armheit voor armoede; coutheit; droocheit; sierheit enz.

4) Te ghenaden: ghenade geeft eig. te kennen toenadering, v.d. de goedheid en gunst, die zich tot iemand neigt, genegenheit, barmhartigheid, zie bormans St. Christ. bl. 364. Te ghenade d.i. ten gunste, Rein. vs. 1743:

Laet mi doch lesen een pater nooster,
Der hoenre sielen vanden clooster,
Ende den gansen te ghenade.

Die hertoghe zegt dus dat hij in liefde ontstoken voor ééne vrouw te ghenaden comt d.i. welwillend of - om Mnl. te spreken - ghenadich wordt voor alle vrouwen.

5) Sin d.i. verstand. Doorgaans - zegt de vries L. Sp. Gloss. - in ruimere opvatting dan thans, de zetel van het denken zoowel als van het gevoelen, van het weten zoowel als van het willen, dus hoofd en hart beiden.

[p. 96]

Der hogher woerden die ghi spraect,
Ende sidi nu ane ene minne gheraect,
Seker, neve, dat wondert mi.
Seght mi doch, wie se si
Die u herte alsoe beswaert.

Die hertoghe.

Van Normandien oem Gheraert,
Si heet Florentijn van Abelant,
Edel oem, coene wigant,
Ende heeft enen vader van hoghen doen,
Dats van Abelant die rode lioen
Es haer vader, des sijt wijs.

Gheraert.

Hulpt, here god vanden paradijs,
Neve, hoe mach dat comen bi?
Dat heeft mire herten alte vri¹⁾,
Om dat si woent soe verre van hier.

Die hertoghe.

Och, edel oem, der minnen vier
Es snelder vele dan enech ghescot²⁾.
Oem Gheraert, bi minen god,
Si heeft mi een saluut³⁾ ghesent

1) Vri d.i. zonderling volgens hoffmann Hor. Belg. vi Gloss.: ‘Vri musz gar vielerlei Bedeutungen gehabt haben, die sich oft nur aus dem Zusammenhange errathen lassen, z.b. dat heeft mire herten alte vri, das nimmt mich sehr wunder.’ Eene dergelijke spreekwijze vind ik in het Hildebrants-lied (ed. willems Oude Vlaemsche liederen bl. 129) strophe 19:

Hi voerde hem ghevangen
Al sonder arghelist;
Hi sette hem bij sijn moeder
Boven aen haren disch.
‘Wel sone, wel lieve sone,
Dat gevet my alsoe vry,
Dat ghy my desen ghevangen
Hier settes al boven my;

waarbij willems Belgisch Museum VIII bl. 470 aanteekent: ik vinde dat al zeer vrij van u; verg. Bloeml. Gloss.: enen te vri gheven d.i. verwonderen.

2) Ghescot d.i. het geschotene, b.v. pijl.

3) Saluut d.i. groete.

[p. 97]

Ende een anschijn na thare gheprent,
Ghelijc den haren ene figure:
Si es die scoenste creature,
Die leeft onder des hemels trone;
Si ware wel weert te spannen crone¹⁾,
Al waert een coninc van Vrankerijc.
Sie en es gheenre vrouwen ghelijc
Die die sonne nu bescijnt.
Al es mijn herte van hare ghepijnt²⁾,
Seker, oem, si eest wel weert,
Si es van hare doghet vermeert
Ende oec van haren hoghen moet.
Och, edel oem, ic maects u vroet,
Minen verborghen heimeliken staet:
Nu biddic u, oem, gheeft mi raet,
Dat ic mijn lief ghewinnen mach.

Gheraert.

Gloriant neve, dien dach³⁾
En mach u nemmermeer ghescien:
Ghi moghet wel om een ander sien.
Ic sal u segghen redene waer bi:
Die rode lioen, hi es soe vri⁴⁾
Ende een man van groter machte,
Ende die oec haet al ons gheslachte
Boven al die leven op die eerde;
Want ic versloech metten sweerde
Sinen vader voer Abelant,
Ende u vader, die coene wigant,
Versloech sinen oem Eysenbaert,
Die vroemste man, die nie ghewaert,
Ende in heydenesse gorde sweert⁵⁾,

1) Spannen croene d.i. de kroon op het hoofd zetten, drukken, eig. binden, zie jonckbloet Spec. bl. 93 en Rijmb. Gloss.

2) Ghepijnt: zie op Esm. vs. 45. Behalve moeite doen intr. beteekent pinen, ook pijnigen tr., b.v. L. Sp. I 14 vs. 71:

Ende die de zielen pinen daer (nam. in de hel),
En wordens niet moede, dats waer.

3) Dach d.i. geluk, eene beteekenis uit de zegswijze goeden dach gheven te verklaren.

4) Vri d.i. edel, aanzienlijk, zie op Esm. vs. 576.

5) Gorde sweert: door veelvuldig gebruik schier bijwoordelijk geworden, mist deze uitdrukking, gelijk zooveel andere, het lidwoord.

[p. 98]

Maer u vader wide vermeert
Sloech hem den hals ontwee¹⁾.
Noch dede hi hem scade mee,
Daer hi noit sint omme en loech²⁾:
Twee sijnre moien³⁾ kindre hi versloech
Die uut Antiotsen waren gheboren.
Dies heeft die rode lioen noch toren,
Dat wetic wel gewaerlike⁴⁾.
Al waerdi here van al kerstenrike,
Hine gave u sijnre⁵⁾ dochter niet.

Die hertoghe.

Bi gode die hem crucen liet,
Oem Gheraert van Normandien,
Ende bider maghet sente Marien,
Ic salse hebben of bliven doot,
Al ware hi mijn viant noch alsoe groot,
Ende daer toe van hogher macht:
Behendicheit gaet voer cracht⁶⁾.
Ic sal ghewinnen die vrouwe rene,
Met minen properen⁷⁾ live allene
Meinicse te halene, ans⁸⁾ mi god.

Gheraert.

Gloriant neve, al sonder spot,
Ende hoe wildi dat leggen an?

Die hertoghe.

Dat salic u segghen, edel man

1) Ontwee d.i. in stukken, kapot, niet juist in tweeën, verg. het Lat. dis: L. Sp. Gloss.

2) Daer hi noit sint omme en loech: zeer gewone uitdrukking voor dat hem alles behalve pleizier deed.

3) Moien van moie of moeye d.i. moei, tante.

4) Ghewaerlike d.i. in waarheid, inderdaad.

5) Sijnre: over deze vreemde constructie van nemen met den tweeden nval zie jonckbloet Wal. II bl. 200.

6) Cracht d.i. geweld, v.d. cracht doen d.i. geweld aandoen: c. ghedogen d.i. geweld lijden; met crachte d.i. met geweld; verkrachten d.i. violare, waarvoor in het Mnl. ook met crachten sijn met, b.v. Rijmb. vs. 2680:

Des conincs sone verwinnetse saen
Ende was er met crachte mede;

verg. Rijmb. Gloss. Het vers beteekent dus: list gaat boven geweld.

7) Properen: kil. proprius, peculiaris d.i. eigen.

8) Ans d.i. an des van onnen d.i. gunnen.

[p. 99]

Van Normandien, coene wigant.
Ic sal riden onbekant
Ghelijc enen ridder van avonturen.
Der minnen pas moetic besuren:
Dat doet al Florentijn die scone joncfrouwe.
Och, edel oem, nu blijft ghetrouwe
Den goeden lande van Bruyswijc;
Want van vromicheiden uus ghelijc,
Edel oem, nu niet en leeft.
Ic bidde u, dat ghi niet en begheeft¹⁾,
Ghine sijt ghetrouwe den goeden lande
Ende verwaert²⁾ al omme mijn scande:
Dies biddic u, edel oem Gheraert.
Eest dat ic doot blive op die vaert,
Soe es u verstorven³⁾ dlant.
Nu blijf met gode, coene wigant,
Dese vaert moet ghevaren sijn.

Gheraert.

O Gloriant, neve mijn,
Ic duchte, dat u dese vaert sal rouwen.
Men vint soe vele scoender vrouwen
In kerstenheit, hoghe baroen.
Hi es soe fel, die roede lioen,
Ic weet, wel kint hi u gheslachte
Om dwonder, dat u vader wrachte

1) Begeeft van begheven d.i. nalaten, laten. Wat de constructie aangaat in verband met het volgende ghine in plaats van ons iets nalaten te doen, deze is zeer gewoon b.v. Esm. vs. 577:

Dan salic laten nemmermeer
Ic en sal met enen corten keer,
Edel wijf, tot u comen;

vs. 860:

. . . . nu biddic u
Dat ghijs mi niet af en gaet
Ghi en blijft bi mi enz. enz.;

en alhier vs. 556.

2) Verwaert van verwaeren d.i. bewaken, beschermen. Tusschen verweren en verwaren bestaat, althans bij stoke volgens huyd., dit verschil, dat het eerste altijd verweren, het tweede bewaren, bezorgen, oppassen te kennen geeft: verg. kil. in voce.

3) Verstorven van versterven d.i. door den dood des eigenaars als eene erfenis vervallen.

[p. 100]

Voer Abelant onder die sine,
Hi sal u beraden pine:
Seker, neve, dit duchtic al.

Die hertoghe.

Nu comer af datter af comen sal,
Dese vaert moet emmer sijn ghedaen.

Gheraert.

Soe moetse u te goede vergaen,
Dies biddic gode vanden trone,
Gloriant neve, dat u god lone!
Nu sijt behindich in uwen raet,
Ende uwen heimeliken staet
En seldi niemen maken cont,
Ende luttel worde in uwen mont
Ende die behindich ende vast;
Ende als ghi comt daer u herte op rast¹⁾,
Tot Florentijn, die vrouwe goet,
Soe draght heerlijc²⁾ uwen moet
Ende en sijt emmer te haestich niet;
Eest dat ghi comt in enich verdriet,
Doeghet³⁾ mi te wetene, neve mijn,
Ic sal seker u vader sijn
Alsoe langhe als mi god behout mijn lijf.
Maer lietti dese vaert een blijf⁴⁾,
So dadi als die vroede doet.

Die hertoghe.

Nenic, oem, om al dat goet,

1) Rast van rasten d.i. rusten. Eene variatie van hetzelfde thema geeft vs. 717, alwaar de uitdrukking het herte anelegghen, verg. vs. 939.

2) Heerlijc d.i. op de wijze van een heer, edelman, dus dapper, stout en prachtig, grootsch, deftig, M. Lp. Gloss.

3) Doeghet d.i. doch het, zooveel als doe het. Gelijk van sien de gebied. wijs sich; van slaen, slach; van dwaen, dwach luidt, alzoo ook van doen, doch: verg. Bloeml. IV bl. 230.

4) Lietti een blijf: een blijf laten beteekent achterwege laten, zoo b.v. vs. 796 alhier:

Her hertoghe, laet dese woerden een blijf;

verg. Lanseloet vs. 501:

Ay mi, nu es al mijn vroude een blijf;

zie Hor. Belg. vi Gloss. Ik aarzel de lezing deser vaert en vs. 796 deser woerden over te nemen, omdat een blijf, gelijk uit de plaats van Lanseloet blijkt, even bijwoordelijk werd gebruikt als ons achterwege.

[p. 101]

Dat die sonne nu mach bescinen,
Soene latic niet, ic en sal Florentijnen
Bescouwen, dat edel wijf.
Waer es mijn ors¹⁾ Vaelentijf?
Ic wil gaen varen metter spoet.
Maer, edel oem, ghetrouwe ende goet,
Ic set mijn lant in uwer gheweelt,
Dat ghijt trouwen bewaren seelt,
Tote dat ic come van Abelant.

Gheraert.

O edel neve Gloriant,
God ons here moet u bewaren
Ende altoes in doghden sparen²⁾,
Waerwaert dat ghi u bekeert³⁾.

Die hertoghe.

Ay god, hoe sere mi die minne leert
Hovescheit⁴⁾, dat vindic nu wel.

1) Ors d.i. paard, ons ros.

2) De wensch in dit vers uitgedrukt verschilt niet veel van de voorwaarde in Carel vs. 1028:

So langhe alse u God gespaert.

In doghden: maerlant spreekt St. Franc. L. vs. 1911 in éénen adem van

Die doget entie weldaet,

de dichter van Carel vs. 1303 van de doghet Gods; van Theophilus lezen we dat hij was

.... in doeghden al volmaect;

Ferg. vs. 896 beteekent doghet voordeel:

Ghi hebt recht, het sal u vromen (frommen),
Daer sal u alle doghet af comen;

even als in de uitdrukking (daer an) sijns selfs doeght doen d.i. (daarmede) in zijn eigen belang handelen, verg. L. Sp. Gloss.: al welke beteekenissen geleidelijk voortvloeien uit deze eene: wat goed is, wat deugt, met welken ruimeren zin het woord in het Mnl. voorkomt, nu met deze dan met die verscheidene tint. God beware u bij al wat goed is zal dus het vers te kennen geven.

3) Bekeert van bekeren d.i. zich wenden, begeven.

4) Hovescheit d.i. galanterie: Flor. vs. 72 vlgg. wordt het woord door assenede zelven verklaard:

. . . . hoveschen clerken
Ende hoveschen ridderen ende vrouwen,
Dat sijn die minnen met rechter trouwen
Ende emmer der minnen sijn onderdaen.

In den regel beteekent hovesch (van hof) in tegenstelling van dorper (van dorp), dat wordt gezegd van al wat verachtelijk en laag en gemeen is, zooveel als wat goed, schoon en edel is, v.d. wordt het gebruikt voor welgemanierd, wellevend, beleefd, heusch enz. enz., in één woord: voor al wat loffelijk is, als verstand, moed, sterkte, vlugheid, deugd, welvaren’: Clar. Hem. d. Hem. bl. 203. ‘Men moet hovesch evenwel - zegt jonckbloet - naar den geest der tijden uitleggen, want in de middeneeuwen bleef men hovesch al pleegde men daden, die naar onze zeden tot de ergste dorpernie zouden gerekend worden.’ Verg. Beatr. (1^e uitgave) bl. 38 en L. Sp. Gloss.

[p. 102]

Mijn herte stont tot allen vrouwen fel¹⁾,
Eer ic minnende wert die scone.
Maer nu spannen alle vrouwen crone
In mijn herte: dat doet allene
Florentijn die vrouwe rene,
Die mi leert gaen der minnen ganc.
O overste god, die minne u dwanc
Dat ghi van boven nederquaemt
Ende menschelijc nature anenaemt:
Ane ene maghet een suver wijf
Onfingdi menschelijc lijf,
Dat ghi liet hanghen ane een hout
Sonder verdiente ende buten scout
Ende u edel herte opbreken²⁾,
Met eenre ghelavie³⁾ al doersteken:
Dat dede al der minnen cracht.
Ay god, wat wonder hebdi ghewracht
Ende al uut rechter minnen vloet!
Daer omme die haers sins sijn vroet
Die en doerven mi begripen⁴⁾ niet,

1) Fel d.i. boos, afkeerig, zie op Esm. vs. 320.

2) Opbreken d.i. open breken, Rijmb. vs. 20288:

Dat hi thelighe graf up brac,

alwaar de Hist. Schol. heeft de apertione sepulcri.

3) Ghelavie d.i. speer, lans, Limb. Gloss.; zie Slag v. Woer. vs. 1897, waarop willems aanteekent gelavien, glavien d.i. speren, lansen; en Rijmb. vs. 11797 en 11801, waar glavien en scachte met elkaar verwisseld en door lanceae en hastae worden vertaald. Verg. diez Etym. Wbch. d. Roman. Sprachen II bl. 312.

4) Begripen d.i. eig. aangrijpen, v.d. berispen, Rein. vs. 32:

Al begripic die grongaerde (knorrepotten)
Ende die dorpren entie doren (dwazen)
Ic wille dat die ghene horen,
Die gherne pleghen der ere;

een begriper is een vitter, een berisper, zie L. Sp. Gloss.

[p. 103]

Dat mi die minne doet verdriet;
Want die minne es soe crechtich
Dat si den starken god almechtich
Vanden hemel neder dede dalen,
Om die scout vore ons te betalen:
Dat dede al der minnen aert,
Dat hi vercoes den edelen bogaert,
Marien, dat edel vat,
Daer in verborghen was die scat,
Die ons allen heeft gecocht
Ende uter ewegher pinen brocht.
O minne, du best een edel cruut¹⁾,
Doe best dat alder soetste fruut,
Dat god op eerde nie wassen dede.
Nu sie ic Abelant die scone stede
Daer in dat woent die vrouwe mijn.
Maer si dunct mi besloten sijn:
Hets recht, hets twe uren in der nacht:
Ic soude gheloven dat mense wacht²⁾.
Daer goede hoede es daer es goeden vrede.
Abelant, Abelant, wel soete stede,
Na dien dat ic niet inne en mach,
Soe willic beiden tote merghen dach
Ende minen nacht raste³⁾ hier gaen doen,
Ende Vaelentijf sal gaen weiden int groen,
Tote opgaet dat sonne schijn.

Florentijn die maghet.

Danc hebbe Mamet ende Apolijn,
Ic sie den valke van hogher aert
Neder dalen in minen bogaert
Daer ic soe langhe na hebbe ghewacht;
Hi heeft een teken vore⁴⁾ hem bracht

1) Cruut d.i. gewas.

2) Wacht van wachten d.i. bewaken, zie op Esm. vs. 172.

3) Nacht raste d.i. nachtrust.

4) Vore d.i. voor-uit. Het vers wil zeggen, dat de hertog eenig zichtbaar teeken op de borst of aan het hoofd draagt (verg. Rijmb. Gloss., alwaar te voren brenghen door te gemoet dragen, offerre wordt vertaald), waaraan de jonkvrouw hem ‘al te hant verkennen kan’: vs 634 vlg.

[p. 104]

Daer ane dat ickene kinne;
Hi es dien ic met trouwen minne:
Dat sie ic wel ane sine ghedaen¹⁾.
Nu willickene vriendelijc gaen ontfaen,
Want hi es comen te mire hant²⁾,
Een edel valke uut kerstenlant,
Van Bruyswijc die hoghe baroen:
Ic sachen nederbeten³⁾ int groen
Van sinen paerde, die coene wigant.
Sijt willecome, Gloriant!
Ghi hebt beseten⁴⁾ die herte mijn.
Ic sach u onder dat maenschijn
Ende oec verhoerdic⁵⁾ uwe tale;
Al te hant verkindic u wale
Bi den teken, dat ghi daer dracht.

Die hertoghe.

O Florentijn, wel scone maght,

1) Ghedaen d.i. gedaante of liever uiterlijk voorkomen. Velthem Spiegel Historiael (ed. le long) III 41 vs. 60:

. . . . daer al warm
Dbloet ute quam geronnen,
Ende tehant sine gedane begonnen
Te verwandelne opter stat (tevens);

Stoke IV vs. 1198:

Dus eist dat ghi seker zijt
Dat een verradre kennet wale
Sinen ghelike telken male
An sinen worden, an sine ghedane;

‘hiervan - zegt huyd. t.a.pl. - daanig in hoedaanig, zodaanig, enz., van ouds ook hoegedaen, dusgedaen.’

2) Hant: uit zegswijzen als onder hande gheven d.i. in de handen leveren; in hant hebben of houden d.i. in de macht hebben of houden; uter hant werpen d.i. doen verliezen; in hant gaen d.i. zich onderwerpen, zie Rijmb. en L. Sp. Gloss., is de zin klaar.

3) Nederbeten d.i. afstijgen. ‘Beeten beteekende eig. laten bijten, zoowel met het doel om te eten als om te vangen en te dooden. V.d. de twee hoofdbeteekenissen van beeten: 1^o. van zijn paard of ezel stijgen om die dieren te laten bijten; en 2^o. met valken jagen, valken en sperwers laten bijten. De eerste hoofdbeteekenis ging over in die van afstijgen in het algemeen, neerdalen, neerlaten, zich neerzetten, zich ter rust begeven, ondergaan (van sterren).’ Te winkel Tgids I bl. 160.

4) Beseten van besitten d.i. vermeesteren: kil. possidere, occupare, tenere.

5) Verhoerdic: het voorvoegsel ver heeft daarin evenmin als in het volgende verkendic de beteekenis, welke het heeft in ons verhooren en verkennen: beide zijn zij in het Mnl. zooveel als hooren en kennen.

[p. 105]

Sidi dit, wel edel vrouwe rene,
Soe biddic gode van Nasarene,
Dat hi beware u reine lijf.
O Florentijn, wel scone wijf,
Wat hebbic al door u besuert
Ende mi gheaventuert¹⁾,
Eer ic hier comen ben in dlant!

Florentijn die maghet.

O edel hertoghe Gloriant,
Ghi sijt mi groet willecome!
Ghi moghes²⁾ wel draghen uwen roeme,
Dat ic op eerde nie man en sach
Die mijn herte verhoghen³⁾ mach
Meer dan ghi, hoghe baroen.
Maer wijst mijn vader, die roede lioen,
Dat wi hier beide vergadert sijn,
Bi minen god Apolijn,
Onser beider lijf dat ware verloren!

Die hertoghe.

God, die van der maghet was gheboren,
Moet onser beider hoeder sijn,
O uutvercoren Florentijn,
Spieghel boven alle wiven,
Saelt verloren moeten bliven
Dat ic hebbe doer⁴⁾ u ghedaen?
Ic hebbe mijn lantscap laten staen
Om u te sprekene, vrouwe rene,
Ende come al dus ghedoelt allene

1) Mi gheaventuert: ‘aventuren, reflexief gebruikt, gevaer loopen, het wagen’ zegt david Rijmb. Gloss. Verg. vs. 31756 aldaar:

Entie Joden begonden striden
Ende namen scilde voor hare borste,
Wie hem meest aventuren dorste;

iets aventuren d.i. iets wagen: M. Lp. I vs. 271:

Ende mit malcander avonturen
Lijff, goet, zoete mitten zueren;

ook werd aventuren met te gebruikt.

2) Moghes d.i. moghet des.

3) Verhoghen d.i. verheugen.

4) Doer: zie op Esm. vs. 573.

[p. 106]

Ghelijc enen aermen knecht.

Florentijn die maghet.

O Gloriant, dat ware onrecht,
Bi minen god Tervogan,
Hets recht, wie enen doeghden an¹⁾
Ende in rechter trouwen mint,
Dat hi troest daer af ghewint,
Also ic van u hebbe ghedaen.
Nu seldi oec van mi ontfaen
Al dat u edel herte begheert
In reinen aerde, ridder weert,
Al sonder eneghe doerpernie²⁾.

Die hertoghe.

Bi der maghet sente Marie,
Florentijn wel suverlike,
Om al dat goet van eertrike
En dadic u ghene doerperheit.
Maer, edel wijf, maect u bereit
Met mi te Bruyswijc te varen,
Want hier en es gheen langher sparen.
Vernaemt uw vader, die roede lioen,
Hi soude ons beiden lachter doen:
Soe bleven wi ewelijc ghescant.

Florentijn die maghet.

O edel hertoghe Gloriant,
Bruyswijc soudic gherne besien:

1) Doochden an: zie boven vs. 566 en Esm. vs. 1005.

2) Doerpernie d.i. gemeenheid. Evenals het volg. dorperheit wordt het in ongunstigen zin gebruikt: zonden van allerlei soort worden aldus genoemd. ‘Ook wordt onder dien naam in 't gemeen begrepen alles wat tegen de eerbaarheid strijdt, hetzij in woorden of in werken.’ Ferg. vs. 3652:

Wi hadden se lief ende si ons,
Al dat wi hadden was gemene,
Het hadde geduert van kinde clene,
Sonder eneghe dorperheden;

welk laatste vers door huyd. Stoke I bl. 533 wordt vertaald door in eere en deugd, zooveel als in reinen aerde: verg. de aangehaalde plaats benevens clign. en steenw. Sp. H. II bl. 97 vlgg.

[p. 107]

Mochte mi dat met trouwen ghescien,
So woudic varen daer ghijs begheert.

Die hertoghe.

O Florentijn vrouwe weert,
Die ic boven alle vrouwen minne,
Ic sal u maken hertoghinne
Van Bruyswijc, den goeden lande:
Dies settic u mine trouwe te pande,
Edel wijf van hogher aert.

Florentijn die maghet.

Soe salic met u bestaen die vaert,
Boven alle man, die leven mach,
Of die ic met oghen nie ghesach,
Edel hertoghe, hoghe baroen.
Nu laet ons hier nedersitten int groen
Tote nedergaet dat maenschijn;
Dan selense alle gader slapen sijn,
Die te mijns vader hove¹⁾ behoren,
Dan moghen wi sonder toren
Varen sonder yemens ghemoet²⁾.

Die hertoghe.

O edel wijf, het dunct mi oec goet,
Want die vaec gaet mi soe an,
Dat ic niet langher ghestaen en can,
Ic moet emmer legghen mijn hoet³⁾.

Florentijn die maghet.

Soe legghet dan neder in minen scoet

1) Mijns vader hove: zie op Esm. vs. 13.

2) Ghemoet d.i. ontmoeting: Floris vs. 130:

Tierst dat sise vernamen
Reden si hem tenen ghemoete;

Limb. V vs. 366:

Met ontplokenen banieren
Reden si hem ten ghemoete,
Dat ontmoet was onsoete.

Ghemoeten d.i. ontmoeten, te gemoet komen, hetzij met goede of met kwade bedoeling.

3) Hoet d.i. hoofd, v.w. in 't Mnl. hoetman, hoetkerk enz.

[p. 108]

Ende slaept, hoghe geboren wigant:
Dan selen wi rumen Abelant.

Floerant des roedelioens neve.

Hulpe, Mamet ende Apolijn,
Hoe es die joncfrou Florentijn
Alsoe dommelijc ghesint?
En wert nie man van hare ghemint
Die in heydenesse mochte spannen crone,
Soe hoghe gheboren noch soe scoene,
Dat si haer herte daer woude legghen an,
Ende mint nu enen kerstenen man
Ende wilt met hem rumen dlant!
Soe blijft si ewelijc ghescant,
Eest dat ic swighe hier van.
Bi minen god Tervogan,
Nenic, ic saelt segghen haren vader,
Want ict ghesien hebbe al gader,
Waer sidi, hoghe gheboren baroen
Van Abelant, heer roede lioen?
Staet op, hoghe gheboren man,
Doet haestelijc u cleder an,
Ghi selt vernemen, dies ghi niet en wet.

Die roede lioen.

Nu benic hier al onghelet¹⁾:
Floerant neve, wat saels²⁾ ghescien?

Floerant.

O edel oem, ic hebbe ghesien
Wonder ane Florentine die scoene,
Die met rechten mochte dragen crone
Voer Babeloen³⁾ den soudaen.
Si leghet aerm ende aerm bevaen⁴⁾

1) Onghelet d.i. dadelijk, onverwijld. Clign. Bijdr. bl. 59 handelt breedvoerig over de Mnl. woorden van gelijke beteekenis.

2) Saels volgens de vries; in het Handschrift staat saelt.

3) Babeloen: men zou verwachten van Babeloen.

4) Bevaen van bevaen d.i. omvatten: M. Lp. II vs. 3254:

So sal ic, als een dom beest,
U bevaen in minen armen.

[p. 109]

In ghenen boegaert, coene wigant,
Met enen man uut kerstenlant,
Van Bruyswijc den hertoghe vri.
Ic salse u wisen, comt met mi,
Edel wigant, wide vermeert,
Want ic hebbe hem ghestolen sijn sweert,
Daer hi leghet bi dat edel wijf,
Ende sijn ors, dat heet¹⁾ Vaelentijf,
Dat hebbic hem heymelijc ghenomen.
Uut Bruyswijc soe es hi comen
Ende es een hertoghe daer van.
Nu siet, hoghe gheboren man,
Waer dat hi leghet in haren scoet.

Die roede lioen.

Ay, dat heeft mi wonder groet
Van mijnder dochter Florentijn.
En was nie soe edelen Serrasijn²⁾,
Daer si haer herte wilde legghen an,
Ende leghet nu met enen kerstenen man,
Die niet en es van onser wet³⁾.
Ay, waer toe si haer heeft gheset⁴⁾,
Ende alsoe jammerlijc ghescant!
Bi minen god Tervogant,

1) Dat heet: lees heet, zie op Esm. vs. 13.

2) Sarrasijn d.i. Sarraceen, hier en elders in de algemeene beteekenis van heiden, ongeloovige, verg. Wal. II bl. 281.

3) Wet d.i. geloof, religie. Wap. Mart. I vs. 826:

Of (indien) dat hovet van onser wet (nam. Kristus)
Met scarpen dornen was beset

Alst noch es bescreven,

Wiltu wesen een sijn let,
Magherlike drinc ende et, enz.;

de dichter van M. Lp. vertelt III vs. 1165, dat men ‘gheen liefte voert en setten’ moet

Dan mit luden van Kersten wette;

vooral komt de beteekenis duidelijk uit in de uitdrukking bi miere wet d.i. bij al wat mij heilig is, per fidem meam, pro Deum fidem, niet te verwarren met na mine wete d.i. naar mijn weten, gelijk ik wel weet, zooals huyd. Stoke III bl. 400 heeft gedaan. Verg. Hor. Belg. IV bl. 61; L. Sp. en Bloeml. Gloss.

4) Gheset: zie op Lipp. vs. 27.

[p. 110]

Si sal daer omme berren¹⁾ in een vier,
Ende die hertoghe en sal niet van hier
Mi ontriden, ic en salne vanghen
Ende ane enen boom doen hanghen,
Bi minen god Apolijn.
Gawi, Floerant neve mijn,
Ende laet ons vanghen den hoghen baroen!

Floerant.

O edel oem, dat hebben wi goet te doen,
Want hi es van wapen bloet²⁾.

Staet op, hoghe gheboren ghenoet
Van Bruyswijc, coene wigant!
Ghi selt besitten Abelant,
Die soete stede, dat scoene juweel;
Daer staet verborghen een casteel,
Daer seldi werden casteleyn³⁾.
Het staet op soe scoene pleyn,
Dat men dies ghelike niet en vint.

Die hertoghe.

Van gode so moetti sijn ghescint,
Fel Sarrasijn, vul keitijf!
Bi mijnder wet, het cost u dlijf,
Dat ghi mi heden quaemt soe bi.

Floerant.

O edel here, van herten vri,
Laet sinken uwen hoghen moet:
Hoghen roem en was noit goet.
Want ghi moet verwonnen bliven,
Ende daer toe sal men u ontliven,
Want ghi hebt die doet verdient.

1) Berren d.i. branden: zie Limb. en V.d.L.O.H. Gloss., alwaar ook de vorm barren die tot berren staat als barnen tot bernen.

2) Bloet d.i. ontbloot van, zonder: hier van wapen bloot d.i. ongewapend, hetgeen ook wel door bloot alleen wordt uitgedrukt.

3) Casteleyn d.i. slotvoogd, châtelain.

[p. 111]

Die hertoghe.

Ay mi, dit spel es mi ontsient¹⁾,
Want ic hebbe mijn sweert verloren.
God, die van der maghet was gheboren,
Moeten bedroeven, diet mi nam
Ende al heimelijc tot mi quam,
Daer ic in groter vrouden lach.
Met rechten ic dat wel claghen mach
Dat ic verloren hebbe minen Brant²⁾.
Bi mijnder trouwen, haddicken in mijn hant,
Ghine sout mi niet vangen, fel keitijf!

Die roede lioen.

Her hertoghe, laet dese worden een blijf,
Uwen overmoet wert nu ghevelt³⁾.
Ic mene dat ghijt becopen selt,
Dat u vorders hebben ghedaen.
Voer Abelant sachic verslaen
Minen vader van uwer partien:
Dat dede Gheraert van Normandien,

1) Ontsient d.i. leelijk, slecht: het vers beteekent hetzelfde als het zeer gewone: het gaet mi uten spele. Wat ontsient betreft, dit is het verl. deelw. vant ontsienen d.i. ontluisteren, misvormen, mismaken, zooals uit de door hoffmann Hor. Belg. VI Gloss., Limb. Gloss. en de vries Mnl. Taalz. bl. 55 aangehaalde plaatsen blijkt, alwaar o.a. sprake is van een werc ontsienen en van dingen, die iemand ontsienen, en van hem (zich) ontsienen d.i. onkenbaar maken: voeg er bij kausler Denkm. III bl. 209 vs. 15:

. . . . . . hets mi ontsient,
Want ic hebbe hier maech no vrient,
Daer toe ben ic die aremste man
Die ye ter weerelt lijf ghewan;

bij stoke VIII vs. 354 komt het omgekeerde nam. sienen d.i. schoon worden voor:

So dat haer spel daar mede siende;

nog was in het Mnl. bekend versienen d.i. verfraaien. Ongetwijfeld zijn de bijv. nw. siene d.i. schoon en onsiene d.i. leelijk daarmede nauw verwant, verg. L. Sp. Gloss. in voce zelsien en huyd. Stoke I bl. 104.

2) Brant d.i. zwaard. Wal. vs. 446 wordt verhaald, dat de held ‘vergat sijn goede swaert’, en wat later vs. 521, dat hij, bij den kamp met het ‘felle serpent’ in diens ‘staert ghewonden’, eindelijk ‘verloste sine ene hant’ en daarna ‘taste om sinen brant an sine side’, maar bevond dat ‘hi was verloren.’

3) Ghevelt van vellen d.i. doen vallen, ten val brengen.

[p. 112]

Versloech den lieven vader mijn,
Ende u vader, bi Apolijn,
Versloech minen oem Eysenbaert
Ende twee ridders van hogher aert, -
Mijnder moien kinder, als ghi moghet horen,
Uut Antiotsen waren si gheboren, -
Versloech u vader met sijnder ghewelt:
Ic mene, dat ghijt becopen selt,
Bi minen god Apolijn,
Ende mine dochter Florentijn
Salic leveren doen den brant¹⁾.

Die hertoghe.

Och edel here van Abelant,
Doet met mi dat ghi begheert;
Maer Florentijn, die es wel weert
Te draghen crone voer elken man;
Want biden vader, die mi ghewan,
Si heeft te male een reine lijf,
Si en was noch noit niemans wijf,
Dat wetic wel, te gheenre ure,
Si es ene edel creature:
Sijt haers ghenadich²⁾, hoghe baroen!

Die roede lioen.

Bi minen groten god Mahoen,
Dan³⁾ lietic om al die werelt niet:
Si sal daer omme berren, wats gesciet,
Dat sie nie groete van u ontfinc.

Die hertoghe.

Ay, gheweldich hemels coninc,
Nu bewaert dat edel wijf;
Al eest dat ic verliese mijn lijf,
Bewaert die scoene Florentijn:

1) Den brand d.i. den vure: verg. boven vs. 759 en later vs. 826, 865.

2) Ghenadich: gh. sijn met den tweeden nval: Rijmb. vs. 16504:

Bi aventuren God hi sal
Dijns ghenadech sijn voor waar.

3) Dan d.i. dat en evenals het volg. wats staat voor wat des.

[p. 113]

Dies biddic u, werde sceppere mijn,
Dat si die doot mach ontgaen
Ende kerstenheit moet ontfaen¹⁾;
Dies biddic u, moeder ende maeght,
Want si een reine herte draeght,
Ende heeft te male ene edel nature,
Moeder gods, bewaert die scoene creature;
Dies biddic u, god, doer uwen oetmoet,
Want gherechte minne ons beiden doet,
Dat wi sijn in dit verdriet.
Ay god, nu en wilt vergheten niet,
Dat u die minne daer toe dwanc,
Dat ghi ane²⁾ ene wigaert ranc
Ontfinc menschelijc nature:
Dat was Maria, die maghet pure,
Die u ontfinc in reinen live,
Dat noit en ghesciede ghenen wive,
Ende maghdelijc ter werelt bracht:
Dat dede al die minne cracht;
Ende daer na stoerfdi die bitter doot,
Om ons te bringhen in vrouden groet:
So brinct mi noch uut desen prisoene.

Florentijn die maghet.

Waer sidi, Rogier, deghen coene,
Mijn lieve vrient ende ghetrouwe?

Rogier.

Ic ben hier, wel edel vrouwe.

1) Kerstenheit ontfaen: zie op Esm. vs. 73, en aldaar vs. 83 over het vs. 840 volgende doen.

2) Ane: even als wij nog zeggen iets ontleenen aan iemand, waarin aan te kennen geeft, dat het te verkrijgen voorwerp gelegen is in een persoon en van dezen verkregen wordt, zoo ‘gold in het mnl. hetzelfde bij alle ww. zonder onderscheid, die op eenigerlei wijze hetzij eene ontleening van elders, hetzij eene begeerte daarnaar of poging daartoe uitdrukten. Thans moet aen veelal door van of bij, somtijds door op worden wedergegeven’: Mnl. Wb., alwaar o.a. wordt aangehaald L. Sp. II 6 vs. 165:

Aen een maghet (hi) vleesch ontfinc
Ende nuwe wesen ende nuwe dinc.

[p. 114]

Nu seght mi, wats die raet?

Florentijn die maghet.

Ay Rogier, al minen toeverlaet
Die steet al te male ane di.
Och lieve Rogier, nu segt mi:
Wat seet¹⁾ mijn vader, die hoghe baroen?

Rogier.

Och edel vrouwe, bi Mahoen,
Hi heeft ghesworen op sinen tant²⁾,
Dat hi sal hanghen den hoghen wigant
Ende u leveren sal ten viere:
Dat heeft hi gheswoeren alsoe diere,
Dat mens hem wel gheloeven mach.
Dies en benic ure noch nacht no dach
Sonder droefheit, edel vrouwe.

Florentijn die maghet.

Och edel Rogier, nu sijt ghetrouwe,
Want ghi hebbes³⁾ wel die macht:
Ic weet wel, dat ghi den kerker wacht,
Daer die hertoghe in leghet ghevaen⁴⁾.
Nu wilt hem in staden staen⁵⁾,
Dat hi behouden mach sijn lijf.

1) Seet d.i. zegt van segghen.

2) Op sinen tant: gelijk bij den baard, bij de oogen, bij de borst, bij de lokken, zwoer men in de Middeleeuwen ook bij andere leden, ongetwijfeld evenzoo bij zijne tanden, hoewel mij daarvan geen andere voorbeelden bekend zijn: verg. grimm Deutsche Rechtsalterthümer bl. 897 vlgg. en noordewier Regtsoudh. bl. 427.
Sweren op d.i. zweren bij, niet samenzweren tegen, in welken zin het overigens ook voorkomt, verg. b.v. Floris vs. 3659:

Dat der (durf) ic wel op (bij) die heileghe sweren
Voor u ende voor al dese heren;

met Rijmb. vs. 13853:

Des wart tfolc upten coninc gram,
Ende swoeren up hem daert af quam,

waarvoor in de Hist. Schol.: et facta est contra Amasiam conjuratio, enz.

3) Hebbes d.i. hebt des.

4) Ghevaen d.i. gevangen.

5) In staden staen d.i. te hulp komen: wij hebben nog te stade komen. Verg. L. Sp. en Rijmb. Gloss.

[p. 115]

Rogier.

Och edel uutvercoren wijf,
Doe ic dat, soe ben ic doot,
Al die werelt van goude roet
En sal mi connen ghehulpen niet.

Florentijn die maghet.

Rogier, hulpt mi uut mijn verdriet
Ende oec den hertoghe Gloriant,
Dan selen wi rumen¹⁾ Abelant
Ten lande wert van Bruyswijc.
Rogier, ic ghelove u sekerlijc,
Ic sal ewelijc sijn u vrient.

Rogier.

Och edel vrouwe, dies hebdi wel verdient
Over meneghen tijt hier te voren.
U vader hadde eens mijn doot ghesworen,
Doen waerdi al minen toeverlaet.
Ach, nu dadic als een quaet²⁾,
Soudic dies al nu vergheten;
Al soudic in vieren werden ghespleten,
Ic sal u hulpen, wel edel wijf,
Dat ghi behouden selt u lijf
Ende oec die hertoghe van Bruyswijc,
Want hi ontfinc mi soe vriendelijc,
Doen ic hem van u die boetscap bracht,
Ic sal daer om pinen dach ende nacht,
Edel vrouwe van herten reen,
Ic sal ontsluten die kerker steen³⁾
Ende verloessen die hoghe wigant.

1) Rumen d.i. ruimen.

2) Quaet d.i. kwaaddoener, booswicht, ellendeling, hier meer bepaald lafaard, waarvan het meerv. quadiën evenals van sieraad en kleinood: sieradiën en kleinoodiën, verg. L. Sp. Gloss. Huyd. Stoke I bl. 425 haalt nog het vrouw. quadersse d.i. slechte vrouw aan uit Limb. I vs. 2241:

Onsen sone verliesen wii
Ende al bi derre quaderssen.

3) Kerkersteen d.i. kerker, evenals vs. 904 prisoen. Steen geeft op zich zelf reeds kerker te kennen, zie Lorr. Gloss., de samenstelling is dus pleonastisch evenals zoovele, waarvan een der leden door den tijd min of meer duister is geworden.

[p. 116]

Waer sidi, her Gloriant,
Edel hertoghe, hoghe baroen?
Comt uut desen swaren prisoen
Want alle die slote sijn ontdaen¹⁾.

Die hertoghe.

Wie heeft mi dese gratie ghedaen?
Rogier vrient, berecht mi dat.

Rogier.

Florentijn dies mi bat²⁾,
Dat ic u hulpe uut uwen verdriet.

Die hertoghe.

Ay, god die hem crucen liet,
Die moets hebben lof ende danc,
Dat ic ben uut desen swaren stanc,
Daer ic soe langhe in hebbe ghesijn.
Nu segt mi: waer es Florentijn,
Die overscoene creature?

Rogier.

O edel here, si leghet tusschen vier muren
Ghesloten ende vaste ghevaen;
Te hare soe en mach niement gaen,
Want haer vader wiltse ontliven.

Die hertoghe.

Dien wille sal achterbliven³⁾,
Op dat mi god behout mijn lijf;
Ic sal verlossen dat edel wijf,
Eer ic scheden sal van hier.
Och, haddic minen desterier⁴⁾

1) Ontdaen d.i. opengedaan: zie clar. Hem. d. Hem. bl. 226 en 421, en hier beneden vs. 945.

2) Dies: bidden wordt geconstrueerd met den tweeden nval.

3) Achterbliven d.i. niet uitgevoerd worden, eig. achterwege blijven v.d. onvermeld blijven, ongedaan blijven, enz., verg. Esm.. vs. 742.

4) Desterier d.i. - zegt hoffmann - ‘ein grosses starkes Pferd, welches die Ritter zu reiten pflegten, wenn sie zum Turniere, zum Kampfe oder in die Schlacht zogen’, van het Fransche destrier, waarover zie littré in voce.

[p. 117]

Valantijf metter hant
Ende mijn sweert, den goeden Brant,
Soe wildic Florentijnen halen
Ende den roedenlioen betalen
Sijn huushure in rechter trouwen!
Het sal hem sekerlike rouwen,
Dat hise soe jammerlijc hout ghevaen.

Rogier.

Here, ic wijls¹⁾ u te hulpen staen
Ende met u varen uten lande.
Mamet willic doen die scande,
Dat ic wille kerstenheit nemen an.
Nu siet hier, hoghe gheboren man,
Valantijf, u goede paert,
Ende uwen Brant, dat goede swaert,
Daer u herte soe sere op rast.

Die hertoghe.

Ay, nu haddic minen last²⁾,
Haddic Florentijne die scoene.
Lieve Rogier, dat god u loene,
Nu wijst mi die kerkersteen,
Daer in dat leghet die maghet reen,
Ic salne ontsluten ende ontdoen,
Ende werdes gheware³⁾ die roedelioen,
Seker, ic gheve hem sijn payment⁴⁾.

Rogier.

Ay here, soe waren wi ghescent,
Worde dit hof met allen⁵⁾ ghestoert.
Ic sal ons vele bat hulpen voert:
Ghi selt hier houden⁶⁾ in dit groen,

1) Wijls d.i. wil des, het laatste afhangend van in hulpe staen.

2) Last d.i. lust.

3) Gheware met den tweeden nval d.i. bekend met, een bijv. nw. ‘in de latere tael uitgestorven en nog alleen bestaande in de zamenstellingen gewaerworden en gewaerwording’: Bormans Sint. Christ. bl. 176.

4) Payment d.i. loon: verg. vs. 929.

5) Met allen d.i. geheel en al, vaak overgegaan tot eene bloote verzekeringsformule, soms niet meer dan een stopwoord, zie L. Sp. en Rijmb. Gloss.

6) Houden d.i. blijven, zooals ook vs. 958. Lorr. I vs. 1078:

Ende leide (nam. Jan v. Mes) van achter die magt (maagd) fijn
Uter stat, ende brochtse mede
Tote daer hi ons houden dede;

Carel vs. 1281:

Men sloech corden op dat velt,
Daer menich man ghewapent helt (hield);

verg. Bloeml. Gloss.

[p. 118]

Ende ic sal gaen ten roedenlioen
Ende sal hem segghen ende maken vroet,
Dat hi morghen metter spoet
Florentijn, dat edel wijf,
Sal doen dooden ende nemen dlijf:
Dies salic hem maken wijs,
Ende ghi selt hier houden in dit rijs¹⁾
Ende emmer seldi op die waerden²⁾ sijn.
Als men uutbrinct Florentijn
Ende mense ontliven sal,
Dan seldi comen over al
Ghereden, hoghe gheboren wigant.
Bi minen god Tervogant,
Ic sal u ter hulpen staen.
Ghi selt steken ende ic sal slaen,
Ende god sal in onser hulpen sijn:
Aldus selen wi Florentijn
Verlossen, dat edel wijf.

Die hertoghe.

Rogier, het sal mi costen dlijf,
Ofte ic bringse uut hare noet.
Nu gaet henen met haesten groet.
Ic sal hier bliven in dit foreest.
Ay vader, sone ende heilich geest,
Nu moetti bewaren Florentijn.

1) Rijs d.i. hout, boschage verg. vs. 973. Rijs is eig. rijsje, takje, en had in het mvd risere.

2) Waerden van waerde d.i. wacht: custodia et vigilia heeft kil. in voce. v. Hasselt haalt daarbij de volg. plaats aan: een waerde bij dage, ende een wake bij nachte. In M. Lp. Gloss. wordt ook het w.w. waerden d.i. hoeden, oppassen opgegeven.

[p. 119]

Rogier.

O Mamet ende Apolijn
Ende Mahoen ende Tervogant,
Edel here van Abelant,
Die moeten u gheven goeden dach.

Die roede lioen.

Rogier, nu doet mi ghewach¹⁾:
Hoe salic varen met Gloriant?

Rogier.

Edel here van Abelant,
Dat salic u segghen ende maken vroet,
Dat ghi morgen metter spoet
Florentijn, dat felle wijf,
Dooden selt ende nemen dlijf,
Want si hevet wel verboert²⁾,
Alse men recht na rechte coert³⁾,
Want si heeft onse gode ghescant;
Ende dan seldi Gloriant
Hanghen doen ane enen boem.
Want vernaemt Gheraert sijn oem,
Dat hi hier ghevanghen leghet,
Here, voer waer si u gheseghet,
Soe sal hi comen met groter cracht
Ende met al sijnder macht
Ende sal ons doen grote pijn:
Daer omme duncket mi dbeste sijn
Dat ghise beide ontliven doet.

1) Ghewach: gh. doen d.i. zoowel gewag maken, gewagen als eenvoudig zeggen, b.v. D. Doctr. II vs. 3774:

Nu sal ic u voert doen ghewach (gewagen)
Van dinghen, wet wel, van dien
Niemen tasten en mach no sien,
Maer metten hoerne verstaen moet;

I vs. 398:

Want selve Cristus doet ghewach (zegt):
Niemen tote mi comen en mach,
Dan dien die vader aen mi trect.

Over ghewach doen voor gh. maken zie op Esm. vs. 174.

2) Verboert d.i. verbeurd, van verboren, verboeren.

3) Coert van coeren d.i. keuren, oordeelen. Rogier wil zeggen, dat Florentijn den dood heeft verdiend naar recht en gerechtigheid.

[p. 120]

Die roede lioen.

Rogier, desen raet dunct mi goet.
Nu en willic beiden dach noch ure,
Gaet henen, haelt mi die scoene figure,
Florentijn, die felle pute,
Ic salse doen leiden ter poerten ute
Ende doen haer thoeft afslaen.

Rogier.

Here, dit dunct mi dbeste ghedaen.
Ic salse halen, bi Apolijn.

Waer sidi, scoene Florentijn?
Ghi moet gaen voer den hoghen baroen,
Uwen vader, den roedenlioen.
Hi wilt met u justicie houden
Ende meint, dat u sal werden vergouden¹⁾,
Dat ghi sine gode hebt ghescant
Ende dat ghi bi Gloriant
Hebt gheslapen, vri edel wijf.
Dat sal u costen u edel lijf,
Want hi hevet soe dier²⁾ ghesworen.

Florentijn die maghet.

God, die vander maghet was gheboren
Ende sijn voetsel van haer soeghede,
Ende daer na dat hi³⁾ ghedoeghede,

1) Vergouden van verghelden d.i. vergelden, betaald zetten.

2) Dier d.i. kostbaar, duur. Bi dieren ede sweren of dier sweren, zie boven vs. 866, beteekent zweren bij wat lief en dierbaar is, trouwens wij spreken nog van een duren eed.

3) Dat hi: over deze primitieve spreekwijze, nog bestorven in den mond van onbeholpen zegslieden, verg. brill Holl. Spraakl. bl. 731 vlgg. en de L. Sp. Gloss. aangetogen plaatsen, waarvan hier eene uit II 58 vs. 183. Chaerters die stede - zoo luidt het verhaal - werd belegerd door die Normanne

Omdat sise wouden winnen.
Die bisscop doen van daer binnen
Nam onser vrouwe (nam. Maria) himde (hemd) thant,
Ane enen schacht dat hijt bant,
Ende staect daer boven sciere
Optie mure tere baniere.

[p. 121]

Datten die felle joden vinghen,
Ende aen een cruce hinghen,
Daer hi an sterf die bitter doot,
Om ons te bringhen in vrouden groet,
Die moet mine ziele ghenadich sijn.

Die roede lioen.

Nu segt mi, dochter Florentijn,
Wie mach u hier toe hebben bracht,
Dat ghi sijt aldus bedacht
Ende aenbedt enen vremden god
Ende maect met onsen goden u spot,
Ende mint daer toe enen kerstenman?
Bi minen god Tervogan,
Ghi selt daer omme uw lijf verliesen.

Florentijn die maghet.

Vader, die doot willic gherne kiesen
Om den ghenen, diese door mi ontfinc
Ende naect ane een cruce hinc
Met sinen aermen wilde ontdaen,
Ende liet hem hande ende voete doerslaen
Met plompen¹⁾ naghelen drie.
Ghewarich²⁾ god, so moetti mie
Bescermen vander hellen brant,
Ende bewaert den hertoghe Gloriant,
Want hi es in pinen groot.
O edel hoghe gheboren ghenoet³⁾,

1) Plompen van plomp d.i. zwaar of groot, zooals staat V.d.L.O.H. vs. 3035:

Si nichelden vaste sine voete
Met groten naghelen vele onsoete.

2) Ghewarich d.i. waarachtig.

3) Ghenoet d.i. ‘iemand, die met eenen anderen, uit welke oorzaak ook, gelijk staat’: clign. Bijdr. bl. 197. Uit echtgenoot, landgenoot, reisgenoot, dischgenoot, eedgenoot, speel(ge)noot, gerichtsgenoot blijkt dat voldoende; in het Mnl. zeide men ook voor zonder weerga: zonder ghenoot, en bestond een w.w. genoeten d.i. paren, coire, concumbere, eig. iemands gelijke zijn. Ghenoot op zich zelf staande beteekent veelal ridder, pair: Lorr. 1 vs. 780:

Menech prince, menech genoet
Wasser, ende menech man;

II vs. 542 wordt Garijn genoemd die stoute genoet. Die genote zijn meestal de twaalf pairs van Karel of de paladijnen van de Tafelronde: Bloeml. Gloss. Hooft spreekt nog van de genooten van het Gulden Vlies en de genooten van Vrankrijk: zie Wb. Hooft.

[p. 122]

Hoe gherne haddic u noch ghesien!
Maer en mach mi niet ghescien,
Dat doet mijnre herten alte wee.

De hangdief.

¹⁾
Dien moghdi scouwen nemmermee,
Hoghe gheboren edel wijf,
Want ic u nu sal nemen dlijf,
Dat deert sere die herte mijn.
Och edel joncfrouwe Florentijn,
Waer toe hebdi u gheset?
Woudi noch anebeden Mamet,
Ghi sout noch wel u lijf behouden.
Het comt al touwe²⁾ bi uwen scouden,
Dat ghi onsen gode aldus blameert³⁾
Ende u selven scandeleert⁴⁾
Ende ghi hoghe gheboren sijt.

Die roede lioen.

Ghi gheeft haer alte langhe respijt⁵⁾.
Haestu ende slaet haer af thoet,
Want hare mesdaet es soe groet,
Al die werelt en halpe hare niet.

Die hertoghe.

Bi gode die hem crucen liet,

1) Hangdief d.i. beul, ook hanghman genoemd: kil. en nookdewier t.a.p. bl. 419.

2) Touwe d.i. toe. Hoffmann Hor. Belg. VI bl. 222 zegt: ‘- ouwe oder - owe für - oe lässt sich aus den ältesten niederl. Schriften nachweisen’, en haalt een stuk aan van 1275 uit den Codex Diplomaticus, gevoegd achter willems' uitgave van den Slag v. Woer. bl. 571, alwaar deze noot: ‘dowe, doe; comme plus bas howe, pour hoe et towe pour toe.’ Hij had er brouc voor broek d.i. moeras en drouch voor droeg nog kunnen bijvoegen.

3) Blameert van blameren d.i. lasteren: kil.

4) Scandeleert van scandeleren d.i. te schande maken.

5) Respijt d.i. uitstel: kil.

[p. 123]

Dan sal niet wesen, fel tierant!
Van gode moetti sijn ghescant
Dat ghi sijt soe putertier¹⁾.
Ter quader tijt maect u van hier,
Of die duvel sal uws wouden²⁾,
Ende Florentijn sal haer lijf behouden
Ende tuwer scande mijn eyghen sijn.
O uutvercoren Florentijn!
Van deser doot sidi vri:
Dies danct der werder maghet Mari
Ende Rogier, den coenen wigant,

Florentijn die maghet.

Och edel hertoghe Gloriant,
Ic dancs gode van den troene,
Dat mi³⁾ ghevallen es soe scoene,
Ende daer naest u ende Rogier.
Och edel here, laet ons van hier
Trecken, hoghe gheboren man.

Die hertoghe.

Florentijn, nu varen wi dan
Te minen lande van Bruyswijc.
Mijn herte staet in vrouden⁴⁾ rijc.

Edel wijf van hogher aert,
Nu sie ic den edelen boegaert,
Bruyswijc dat goede lant.
O edel oem, coene wigant,
Van Noermandien hoghe baroen,

1) Putertier: zie op Esm. vs. 972.

2) Wouden d.i. bemachtigen, zich meester maken van, geconstrueerd met den tweeden nval. ‘Meermalen - zegt leendertz - komt het, gelijk hier, bij eene verwensching voor’: zie M. Lp. Gloss. en Rein. vs. 3189:

Cuwaert, laets den duvel wouden;

vs. 430:

God moeter af ghewouden.

3) Dat mi... enz.: het vers beteekent: dat het zoo heerlijk is uitgevallen, dat alles zoo goed is afgeloopen.

4) Vrouden van vroude d.i. vreugde.

[p. 124]

Nu laet die poerte wide ontdoen
Ende laetse incomen met bliden sinne,
Die ic met al miere herten minne,
Van Abelant die scoene Florentijn.

Gheraert.

O Gloriant, neve mijn,
Sijt willecome op desen dach,
Ende Florentijn, die ic nie en sach
Meer dan nu te deser tijt.
Mijn herte wert mi van vrouden wijt
Dat ic u sie met ghesonden live
Comen metten edelen wive.
Nu segt mi: hoe voerdi¹⁾ in Abelant?

Die hertoghe.

Och edel oem, coene wigant,
Al slapende wardic daer ghevaen
Ende in enen kerker ghedaen,
Daer mi met rechte uut mocht verlanghen,
Want aderen, padden ende slanghen
Waren daer mijn naeste ghebueren.
Maer god, die gaf mi avonture²⁾,
Bi vriende hulpe, bi goeden rade,
Dat ic ben comen sonder scade
Uut den vangnesse swaer.
Het en quam nie man in selken vaer³⁾,
Maer die minne vanden edelen wive
Hielt mi altoes te live⁴⁾,
Dat ic hoepte, het soude beter werden.
Aldus hebbic met volherden
Ghewonnen daer mijn herte op rast.

1) Voerdi van varen in den zin van valere, gerere, habere se hoc aut illo modo: kil.

2) Avonture d.i. geluk: van dit woord geldt wat grimm Wbch. aanteekent van Abenteuer, dat daarmede ‘sich stets verknüpft die Vorstellung eines ungewöhnlichen, seltsamen, unsichern Ereignisses oder Wagnisses, nicht nur eines schweren, ungeheuern, unglücklichen, sondern auch artigen und erwünschten’.

3) Vaer d.i. vrees, v.w. het oude vaerweder d.i. horrida tempestas en ons vervaard; ook gevaar: zie clign. Bijdr. bl. 166.

4) Hielt... te live: te live houden d.i. am Leben erhalten volgens hoffmann.

[p. 125]

Gheraert.

Gloriant neve, ghi hebt ghepast¹⁾
Der minnen boegaert leren bouwen.
Maer doch en derft²⁾ u niet rouwen,
Al eest u worden een deel³⁾ te suere:
Ghi brinct hier ene scoene creature,
Die oec niet edelre en mochte sijn;
Al es haer vader een Sarrasijn,
Hi es een hoghe gheboren man,
Want van Babeloen die soudan
Was sijn vader, dies benic vroeder,
Ende des heren dochter was sijn moeder
Van Antioetsen, des benic wijs,
Ende oec heeft haer vader den prijs
Voer ende na in tkerstenrijc,
Sone es van vromichede sijns ghelijc
In heydenesse die wapen draght
Daer om was ic van u versacht⁴⁾,
Dat u ten quaden soude vergaen.
Maer ghi hebt wel ghedaen:
Met volherdene hebdi verwonnen.

1) Ghepast d.i. opportune, apte, apposite: kil.

2) Derft (derf het) van derven d.i. behoeven. De derde persoon van den tegenw. tijd was zoowel derf als darf, mv. dorven: L. Sp. Gloss.

3) Een deel d.i. zeer, grootelijks, grootendeels, wij zouden zeggen voor een goed deel. Limb. VIII vs. 223:

Nu ben ic hem een deel ghenaect,
Die mi sere miin lant mesmaect
Hebben, enz.;

waar uit den samenhang blijkt, dat hij er zeer dicht bij was; XII vs. 369:

Hi gaf enen slach den jongelinc,
Dat wonder was dat hiis ontginc.
Echites seide: ‘bi gode, here,
U slach dede mi een deel sere
Dat ic u nu lonen sal,
Mine scrincke (verhindere) god ende ongheval;’

Lorr. II vs. 1990:

Die mane sceen oft ware dach,
Want het vroes een deel sere.

Bormans St. Christ. Gloss. teekent hierbij aan dat een stic of een stuk insgelijks voor veel wordt gebruikt.

4) Versacht d.i. bevreesd, ook laf van versaghen (en hem v.) d.i. bevreesd maken (en bevreesd worden): Bloeml. Gloss.

[p. 126]

En dochte¹⁾ oec gheen dinc begonnen,
Dat men niet volherden en wille.

Nu swicht ende maect een ghestille!
Dit voerspel es ghedaen,
Men sal u ene sotternie spelen gaen.

1) Dochte van doghen d.i. deugen, meer bepaald in den zin van waarde hebben, iets beduiden.

Hier beghint die sotternie.

Siet doch, en benic niet hier?
Ic ben een wijtmolder²⁾ ende drinke gerne bier.
Tesschen³⁾, hantscoen canic nayen,
Hoy ende coren canic oec mayen;
Ja, woudic oec daer omme lopen,
Ic can oec copen ende vercopen.
Oec so benic een temmerman
Daer ic noit niet en wan,
Ic ben oec een molder ende can malen,
Ic can oec wel borghen ende qualijc betalen,
Ic can roden⁴⁾ ende hacken,
Ic can dijcken ende dammen,
Ic can derschen ende wannen.
Noch canic vele dincs meere:
Esser enich vrouwe of here
Die mi wilt hueren tenen knape?
Al eest, dat ic gherne langhe slape,
Ic ben herde traech te minen werke.
Woude hier iement ane mi leggen merke⁵⁾

2) Wijtmolder d.i. tarwemolenaar: verg. vs. 9.

3) Tesschen van tessche of tassche d.i. tasch: kil.

4) Roden d.i. rooien, van aardappels b.v. gezegd.

5) Leggen merke d.i. de aandacht vestigen op, reflecteeren of regardeeren, zooals hoffmann vertaalt. Zoo zegt de dichter van D. Doctr. aangaande het stuk der drieëenheid III vs. 1942:

Hier op en sal gheen man
Sere legghen sinen merc,
Want en was nie soe wisen clerc
Van sinne in ghenen stonden,
Die dese dinc conste ghegronden;

en de Winter zegt tot Mojaert, Winter ende Somer vs. 219:

Want die winter es u te steerc.
Als ic aen u legghe minen merc,
So sijn u lippen van couden blau;

Lantsloet vs. 181:

Gherechte minne en ledt gheen merc
Aen rycheit noch an groetheit van maghen.

[p. 127]

Die mi tenen knape woude hueren?
Want ic can wel ter tafelen dueren¹⁾
Ende oec canic graven ende luken²⁾.

Die ander man.

Ende ic can binden³⁾ steinen kruuken
Ende melcteilen⁴⁾ van erden ghedrayt.

Die ierste man.

En trouwen, die duvel brinct u hier gewait
Met uwer foberdien⁵⁾ te maken.

Die ander man.

God gheve u ramp in uwe kaken!
Duncket u wesen foberdie?
Alsoe gerne woudic mijn broot als ghie,
Want ic hebbe wijf ende kinder thuus.

Die ierste man.

Jaet, het dunct mi een vri abuus:
Steinen cruuken binden ende melcteilen!

1) Ter tafelen dueren d.i. lang tafelen.

2) Luken d.i. sluiten, stellig in den zin van Zäune und Hecken machen, zooals hoffmann heeft.

3) Binden: ironisch natuurlijk, daarom noemt die ierste man het vs. 32 ook een vri abuus d.i. eene vroolijke vergissing.

4) Melcteilen: melcteile is steenen melkkan. Verg. kil. in voce teyle en de noot.

5) Foberdien van foberdie d.i. gekkernij, scherts, kennelijk afkomstig van fobaert, zie Rose vs. 8030 variant. Kil. heeft het woord niet, en mij is geen tweede voorbeeld bekend. Kausler Denkm. III bl. 262 teekent er bij aan: ‘Verwandt mit dem hochdeutschen foppen, engl. fob.’

[p. 128]

Condi die wel te gader heilen,
Soe sidi wel een constich man.

Die ander man.

Waendi dat ic noch niet meer en can?
Ja woudics mi onderwinden
Ende minen sac van consten ontbinden¹⁾,
Ic soude van u maken een peert,
Het soude schinen tien pont weert,
Swert van hare ende daer toe ru²⁾.

Die ierste man.

God brachte mi ane u,
Ic hore wel, ghi sijt een constenare.
Soudi mi connen verdriven mijn grawe hare
Ende tien jaer jongher maken van dagen,
Dat ic minen wive mocht wel behagen,
Ic soude u gheven goeden loon.

Die ander man.

Jaic, ic sal u maken alsoe scoen,
U wijf sal duncken om u rasen³⁾.
Lietic u in dit busken blasen,
Ghi sout al ene ander varuwe⁴⁾ ontfaen,
Ghi sout werden alsoe ghedaen⁵⁾,
U wijf en soude u niet connen gekinnen.

Die ierste man.

Bi mijnder trouwen, daer seldi ane winnen,

1) Minen sac van consten ontbinden d.i. met mijne kunsten voor den dag komen, eig. den zak losmaken, waarin mijne toovermiddelen zijn verborgen, b.v. het busken d.i. het busje, waarover vs. 50. Of hebben we hier, gelijk Rein. II vs. 5787:

. . . . . . Tibert, neve,
Een sac vol raets ic ons wel geve:
Dat weet ic wel, hebben wijs te doen:

eene spreekwijze als onze een schip vol? Het eene zoowel als het andere kan er door.

2) Ru d.i. harig.

3) Rasen d.i. dol zijn, hier van verliefdheid natuurlijk. Van duncken d.i. schijnen, als hulpwerkwoord gebruikt met volgenden onbep. wijs zonder te, heeft Rijmb. Gloss. tal van voorbeelden.

4) Varuwe of varwe, verwe d.i. kleur.

5) Ghedaen: zie op Glor. vs. 623.

[p. 129]

Op dat mi dat mach ghescien.

Die ander man.

Bi gode, uw wijf saelt wel sien,
Als ghi weder tot hare comt.

Die ierste man.

Alsoe en moetic nemmeer sijn verdoemt,
En saelt mi niet costen van minen miten¹⁾.
Si pleeght mi alte dicke mijn lelicheit te verwiten,
Dat ic selden met vreden leve.
Hout, siet, ic sal u gheven
Dese goede borse ende tghelt daer toe.
Ic vercocht gisteren mine goede coe:
Daer es tgheelt in al gheheel,
Dat seldi hebben tuwen deel.
Si gout²⁾ tien schillinc ende veertich pont.

Die ander man.

Hout, set dat busken ane uwen mont
Ende blaest stijf met al uwer macht.
Ic hebbe soe menich const volbracht,
Ic sal emmer dese oec volbringen.

Die ierste man.

Salics iet te bat singhen?
Want dat en constic noit geleren.

Die ander man.

Jaghi, ende u varwe sal u verkeren
Ende u stemme sal werden claer.

Die ierste man.

Keren³⁾, god gheve u een goet jaer,

1) Miten van mijt d.i. ongeveer anderhalve penning, dus klein geld, van daar dat de mijt inzonderheid gebruikt wordt ter aanduiding van eene kleine waarde of tot bloote ontkenning, b.v. niet ene mite gelijk beneden vs. 146, of wel niet 2 mijten voor niets hoegenaamd. Toen de uitdrukking verouderd was geworden, heeft men weleens aan den kaasworm in plaats van aan het muntstukje gedacht: verg. de jager Lat. Versch. bl. 69 vlgg.

2) Gout d.i. gold van ghelden.

3) Keren: ‘Ausruf der Verwunderung: - zegt hoffmann - ha! Ich habe mich vergebens umgesehen nach einem sonstigen Vorkommen dieses Wortes und nach seiner Etymologie.’ Ik zou meenen met van vloten Ned. Kluchtsp. bl. 18 dat het even als Key is verbasterd uit Kristus.
Een goed jaer d.i. geluk, evenals een quaet jaer vs. 124 voor ongeluk wordt gebezigd.

[p. 130]

Tot alden ghelde wetics u danc;
Machic beteren ane minen sanc,
Soe eest tghelt te male behouden.

Die ander man.

Nu blaest in, dat god moets wouden¹⁾,
Jaboye²⁾, nu sidi een man.
Ic swere u bi sente Jan,
Dat hi niet en leeft op desen dach,
Die u met oghen noit en sach,
Dat hi u niet kinnen en sal.

Die ierste man.

Nu wouts god ende goet gheval,
Hoe ic sal varen³⁾ met minen wive.
Des es leden vier daghe ende vive,
Dat si mijn lelicheit verweet.
Nu willic thuusweert gaen ghereet,
Ende laten haer sien hoe ic haer behage.
Si heeft ghedaen soe grote claghe,
Dat ic lelic was ende out:
Dies en hebbic nu nemmeer scout,
Want mijn anschijn heeft nu een ander huut.

Die ander man.

Dat doeghet⁴⁾, ende tghelt van der coe es in de muut.

1) Wouden en vs. 86 wouts: zie op Glor. vs. 1069.

2) Jaboye d.i. zie, ziedaar: ‘Ausruf der Verwunderung’, zooals hoffmann; ‘Ausdruck frohes Erstaunens’, zooals benecke Mhgd. Wbuch heeft. Het is oorspronkelijk het Fransche à vous.

3) Varen d.i. hier zooveel als het hebben; het vers wil zeggen: hoe ik het zal hebben met mijn vrouw.

4) Doeghet d.i. doet het, zooals door hoffmann hier zelfs wordt gelezen, en met eene kleine wijziging behoort te worden gelezen. Dat doet voor dat doetet d.i. so it does, zal er wel moeten staan.
Muut d.i. kooi: kil. cavea; ook nest, woning. Ferg. vs. 3776:

Jc wane hijt hadde in ene mute
Doen crupen, hadt geweest sijn wille;

Limb. II vs. 1:

Alse alle die crude beghinnen spruten,
Entie liewerke hare muten
Ghelatet....;

Winter ende Somer vs. 62:

Jc doe den meneghen in vrouden leven,
Die ghi hout ligghene in die muut.

Die ander man wil natuurlijk zeggen, dat het geld binnen is. Verg. ook weil. in voce muite en de jager Taalk. Mag. I bl. 319.

[p. 131]

Die ierste man.

Entrouwen, ic ben ghebetert an mijn springen.
Hulp god, hoe claer salic nu singen!
Nu hebbe god lof ende danc:
Ic ben ghebetert ane minen sanc
Alsoe wel als ic ane mijn scoenheit bin.
O wijf, mijn minnekijn, laet mi in,
Ende comt, besiet mi nu!

Sijn wijf.

Keren, siet met desen scu¹⁾!
Wat duvel, wie heeft u soe begaet²⁾?

1) Scu d.i. vogelverschrikker, molik: van vloten t.a.pl.; kil. in voce schouw heeft terriculum, terriculamentum. In de Verklar. Wlijst op de kantteekeningen van den Statenbijbel, de jager Lat. Versch. bl. 346, staat: schouw, afkeer, afschrik, hoogd. Scheu. Claeglied. 3, 94: ‘Sulcke menschen, daermen eenen afkeer ofte schouw van heeft’. Wij zeggen nog wel afschuw in dezen zin, en Mr. franquinet in zijne Proeve over het Taaleigen der stad Maastricht teekent aan op schouw: ‘dit woord bezit, als afstammende van schouwen, Nederd. schuwen, ook nog die van het Nederd. schuw, bevreesd, schroomachtig, ligt verschrikt, en die van leelijk, afgrijselijk, vervaarlijk, staande dus in dien laatsten zin voor: die geschuwd moet worden. Dat is ene schouwe vent, dat is een leelijke, afgrijselijke kerel’: Archief N.T. bl. 381.

2) Begaet van begaden d.i. toetakelen, eig. uitrusten, toestellen, in orde brengen: L. Sp. II 58 vs. 1:

Doe die magheden tamelijc
Begaedt hadden dat salighe lijk,
Alse thant te doene ter aerden,
Nament die apostelen mit waerden,
Ende leident thant optie bare,

waarbij de vries aanteekent, dat ‘een lijk begaden de gewone uitdrukking is voor al de zorg, die men aan een doode vóór de begrafenis ten koste legt.’ Verder vinden wij begaden met goud d.i. vergulden; begaden met slijk d.i. vuil maken; iemand als een dief begaden d.i. behandelen; vleysch begaden d.i. toebereiden, uit welk een en ander de zin duidelijk is. Verg. Hor. Belg. V bl. 36.

[p. 132]

Die ierste man, haer man.

Ic hebbe in enen joeghtborren¹⁾ ghebaet.
Hebdi mijns nu enegben lost?
Dese scoenheit heeft mi ghecost
Tgheelt van onser coe algheel.

Sijn wijf.

Entrouwen, dies hebbe die duvel deel,
Hebdi tgheelt hier omme ghegheven?

Die ierste man, haer man.

Jaic, ende mi en es niet bleven,
Die borse ic gafse oec met,
Ende hi heeft mi een busken an minen mont geset,
Daer bliesic in al mijn macht²⁾,
Ende daer quam uut soe groten cracht,
Dat ic ben worden aldus scoene.

Sijn wijf.

Keren, hoert, dat god u loene,
Een wijf vare wel met desen man!
Entrouwen, die duvel brachter mi an.
Ghi sijt recht swert al een moriaen.

Die ierste man, haer man.

Wat duvel! benic alsoe ghedaen?
En benic niet scoene, wit ende claer?

Sijn wijf.

Jaghi, ghi sijt een quaet jaer:
Ic en sach noit leliker creature.

1) Joeghtborren d.i. jeugdbron, bron voor de verjongingskuur.

2) Al mijn macht: verg. vs. 69, alwaar met al uwer macht. Beide waren gebruikelijk: Winter ende Somer vs. 378:

Ende oec soe dunckt mi, haddi geelt,
Ghi soudet verdobbelen al u macht;

Rubben vs. 209:

Soe doet ende haest u al u macht.

[p. 133]

Wat, Gheert, lieve ghebure,
Comt ende besiet minen man!

Gheert, sijn ghebuer.

Wat Goesen, bi sente Jan,
Wie heeft u alsoe begaet?
Ghi hebt emmer in ene weedtcupe¹⁾ gebaet:
U anscijn es al met swerten²⁾ bestoven.

Die ierste man, haer man.

Ay mi, ende benic al verscoven³⁾?
Es dit emmer seker waer?
Latet mi doch sien in enen spiegel claer,
Dat ic mi selven mach anesien.

Sijn wijf.

Entrouwen, dat sal u ghescien.

Die ierste man, haer man.

Hulpe, hulpe, goede liede!
Des wonders ghelijk en sach ic nie,
En was nie man aldus bedroghen.

Sijn wijf.

Ghi wanet, dat ic hadde gheloghen,
Vul ondier sot!

Die ierste man, haer man.

Ghi segt waer, alsoe hulpe mi god,
Ic mach nu wel een sotkijn sijn.
Ay uutvercoren minnekijn,
Hulpt mi, dat ics mach werden quite.

Sijn wijf.

Bi gode, ic en gaver niet omme ene mite,
Al bleefdi ewelijc alsoe ghedaen.

1) Weedtcupe d.i. weedekuip, verfkuip.

2) Swerte d.i. zwart. Met swerten bestoven: op dezelfde wijs als in 't zwart zijn, zooals wij nog wel zeggen.

3) Verscoven d.i. ellendig, rampzalig, vandaar verschoveling. De verklaring van van vloten als zoude het hier veranderd willen zeggen, durf ik niet over te nemen.

[p. 134]

Die ierste man, haer man.

Ic hore wel, u en leter niet aen,
Al es mijn anschijn aldus verkeert.
Goede ghebuer, goede Gheert,
Hoe salics quite moghen werden?

Gheert, sijn ghebuer.

Men sal uw anscijn met seiken eerden¹⁾
Ende met ander dinghen die daer toe hoeren.

Die ierste man, haer man.

Hulpe, hulpe! soe salic versmoren,
Gheet met mi met stilder seiken toe²⁾.

Sijn wijf.

Ic woude ic tgheelt hadde van mijnder coe,
Dat ghi dus wel hebt bestaet,
Ende ghi in enen scijtputie haet gebaet,
Vul ondier keitijf!

1) Seiken van seike d.i. pis.
Eerden. Eerden: aldus in het Handschrift, maar even onverklaarbaar als eren van hoffmann. De vries stelt voor te lezen terden, hetgeen dubbel aanbevelenswaard is zoowel om 't voorgaande werden als om de duidelijkheid van den zin: bovendien is de verandering eerden in terden handschriftelijk zoo gering, dat zij geen 't minste bezwaar kan opleveren. Met seiken terden d.i. m.s. treden, dus met pis trappen, gelijk de vollers het laken doen. Verder wijst hij op vs. 155 met stilder seiken d.i. met rotte pis, dus datgene, waarmede juist de vollers plegen te werken, en haalt daarbij aan kuyper Technologie II bl. 440, die over deze zaak breedvoerig handelt. Is het uit een en ander niet twijfelachtig, waaraan de beeldspraak is ontleend, de lezing terden voor eerden zal wel meer dan eene gissing, veeleer eene evidente verbetering mogen heeten. Wat betreft terden voor treden, dat dit eene gewone omzetting is, zal wel geen lang betoog behoeven: verg. o.a. L. Sp. Gloss.

2) Gheet - toe van toegaen d.i. naderen, hier op het lijf komen: St. Christ. vs. 579:

Ende als hi haerre scenen toe ginc,

waarbij bormans bl. 182: toe ginc d.i. naderde, de hand er aen zetten; Rijmb. vs. 24908:

Dat keerde sulc (sommigen) in quader dinc,
Dat hi enen sondare toe ghinc,

hetgeen Luc. XIX vs. 7 luidt: Murmurabant dicentes quod ad hominem peccatorem divertisset.
Stilder seiken van stille s. d.i. oude pis, rotte pis: verg. kil. in voce stel, stel bier en stele pisse.

[p. 135]

Die ierste man, haer man.

Al waerdi noch alsoe quaden wijf
Ende ghi noch alsoe vele daer toe sout seggen,
Ic salder tgheelt van onser soch¹⁾ anleggen,
Of ic saels werden quijt.

Sijn wijf.

Keren, nu siet dit scoen abijt,
Dat mijn man heeft ontfaen!

Die ierste man, haer man.

Wat, die lodder²⁾ gaf mi te verstaen,
Dat ic soude scoen werden ende wel singen,
Ende jonc soude werden ende verre springen,
Ende dat ic u al te wel soude ghenoeghen.

Gheert ghebuer.

Bi gode, men moet in dbeste voeghen³⁾:
Hi hevet ghedaen om beters wille.

Sijn wijf.

Keren, goede ghebuer, swijcht al stille!
Ghi sout mi oec verscoven maken.
Hi ware weert, dat icken smete⁴⁾ onder sijn kaken.
Ende hi nemmeer in mijn huus en quame.

Die ierste man, haer man.

Keren, in leeds⁵⁾ duvels name,
Aldus vele en seidicker niet toe,
Doen ghi tgheelt van onser goeder blaren⁶⁾ coe
Verseerdet⁷⁾ ane broeder lollaert⁸⁾,

1) Soch d.i. zeug.

2) Lodder d.i. gemeene kerel, schavuit: kil. heeft o.a. scortator, verg. beneden vs. 188.

3) In dbeste voeghen d.i. er de beste uitlegging aan geven.

4) Smete van smiten d.i. slaan: verg. vs. 204. Zie War. bl. 144 en Wb. Bred. in voce smijten en de daar aangehaalde plaatsen.

5) Leeds: zie op Esm. vs. 31.

6) Blaren van blaer d.i. met een blaar, met eene kale plek: kil. blaere, vacca nigra, sed fronte alba.

7) Verseerdet: een basterdvorm van vercieren d.i. verbrassen, zooals de jager Lat. Versch. bl. 197 vertaalt. Elders staat hem verchieren d.i. zich aan een kostbaar en weelderig leven overgeven. Ook komt voor siere maken, b.v. Drie daghe Here vs. 280:

Bette, nu maect ons blide siere,

blijkbaar ons goede sier maken, faire bonne chère.

8) Broeder lollaert: andere naam voor de broeders van de orde der Alexiani of Fatres Cellitae, ten jare 1300 ongeveer in Antwerpen gesticht. Oorspronkelijk geen scheldwoord als afkomstig van Walter Lollard, 1322 te Keulen om ketterij verbrand, is lollaert evenals lolle-broeder, broeder lollaerd zulks allengs geworden in den mond des volks, en dit ‘mochte wol guten Grund dazu haben, wenn es häufig darunter nur liederliche und scheinheilige Müssiggänger verstand’: verg. b.v. De Truwanten vs. 74:

Maer suesters, baghinen, lollaerde,
Si sijn alsoe loei van aerde,
Datse qualijc pinen (werken) moghen,
Maer si droilen wel grote toghen
Als sire connen ane gheraken.

Zie Hor. Belg. VI bl. 232 vlg.

[p. 136]

Ende minen goeden grauwen tabbaert¹⁾
Lietti voer sijn ghelach te pande:
Ic saelt u segghen, al eest scande,
Ende makent al mine gheburen cont.

Gheert ghebuer.

Keren, ghebuer, hout uwen mont,
Ghi sout u wijf al te scanden maken.

Sijn wijf.

God gheve hem ramp in sijn kaken,
Hoe condi dit van mi ghesegghen?

Die ierste man, haer man.

Ic sach den lodder op u legghen,
Oec hinc sijn flesschelkijn op den eers,
Ende oec lach hi lanchs, hi en lach niet dweers:
Ic sach herde wel, wat ghi deet.
Ic en was noit sint te bat ghevreet²⁾,
Dat ic u sach metten bloeten knien.

Sijn wijf.

Ic mochte na die vloyken sien,
Vul out quaet grijsaert!

Die ierste man, haer man.

Wat duvel maecte dan die lollaert,
Dat hi alsoe lach ende roerde sijn lijf?

1) Tabbaert: zie de afbeelding bij van wijn Histor. en Letterk. Avondstonden II bl. 140 n^o. 9.

2) Ghevreet van vrijen, vrijden d.i. beminnen, liefhebben.

[p. 137]

Sijn wijf.

God gheve u ramp, vul keitijf,
Dan hadde ons beiden niet dan spel.

Die ierste man, haer man.

Wattan, het en ghenoeghde¹⁾ mi nie wel
Spel, dat ghi daer bedreeft.

Sijn wijf.

Swijt! hets jammer dat ghi leeft,
Vul ondier plavant²⁾!
Ic sal u smiten op uwen tant!

Ghi goede liede, dit spel es ghedaen:
Ghi moght wel alle thuusweert gaen
Ende lopen alle den graet neder.
Ghenoeghet u, comt alle weder.

1) Ghenoeghde van ghenoeghen d.i. behagen, bevallen: zie Lippijn vs. 163.

2) Plavant: evenmin als hoffmann zie ik kans van dit woord eene bevredigende verklaring te geven. In den tekst van het Handschrift (Hor. Belg. VI Gloss.), waar even goed plauant als plavant kan worden gelezen, gist de vries, en op goeden grond, dat plaisant zal moeten worden geschreven. Dit woord toch wordt in het Fransch niet alleen in den zin van aangenaam, vroolijk, grappig maar ook ironisch voor belachelijk en onbeschoft gebruikt, hetgeen, hier juist van pas komt. Gelijk un plaisant animal voor een onbeschofte kerel, zoo zal ook ondier plaisant voor een dergelijk scheldwoord in het Mnl. hebben gediend.