Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 10

[Vitringa, Campegius of Kempe (1)]

VITRINGA (Campegius of Kempe) (1), geb. te Leeuwarden 16 Mei (Boeles zegt: Maart) 1659, overl. te Franeker 31 Maart 1722. Zijn ouders waren Horatius Wigeri Vitringa (zie dl. V, kol. 1038, 1042-44) en Albertina (of Albertje) de Haen. Zijn moeder was afkomstig uit Oost-Friesland. Hij studeerde sedert 1675 te Franeker, waar hij vooral veel aan Hermanus Witsius (zie dl. III, kol. 1445-48) te danken had. Hier

[p. 1123]

verdedigde hij drie disputationes ‘de origine monachatus’. In 1678 vertrok hij naar Leiden; op 9 Juli 1679 promoveerde hij op drie disputationes ‘de argumento Psalmi II’, de eerste onder leiding van Stephanus le Moine (zie dit dl., kol. 634), de tweede onder Frederik Spanheim (dit dl., kol. 955), de derde onder Antonius Hulsius (dl. VIII, kol. 888 v.). Hierna werd hij proponent te Leeuwarden 3 Jan. 1680. Nog in ditzelfde jaar, 19 Aug. is hij benoemd tot hoogleeraar in de oostersche talen te Franeker; zijn inaugureele rede hield hij 11 Jan. 1681: Oratio de officio probi sacrarum literarum interpretis. Op 10 Mei 1683 aanvaardde hij het ambt van hoogleeraar in de godgeleerdheid met zijn: Oratio de amore vertitatis. Deze beide oraties zijn uitgegeven in Orationes inaugurales duae (Fran. 1681, 1683). Nog werd hij in 1693 bovendien hoogleeraar in de kerkgeschiedenis als opvolger van Jacobus Perizonius (zie dl. V, kol. 467-469). Vergeefs trachtte men eenige malen hem aan de hoogeschool te Utrecht te verbinden. Hij bleef tot zijn dood te Franeker. In 1681 is hij gehuwd met Wilhelmina van Hel, dochter van Simon Hellius (zie dl. VII, kol. 545 v.), overl. in Juli 1728. Albert Schultens (dl. V, kol. 707) schreef: Laudatio funebris in memoriam Campegii Vitringa (Fran. 1722). Over zijn verhouding tot H.A. Röell zie in dit deel kol. 821 v.

Van zijn exegetische geschriften noemen wij: Commentarius in librum prophetiarum Jesajae (Leov. 1714-20; herdr. Herborn 1715-22; Basel 1732), ook uitgegeven door A.F. Büsching als: Auslegung der Weissagung Jesaia (Halle 1749-51); Commentarii ad librum prophetiarum Zachariae quae supersunt, ed. Herm. Venema (zie dl. II, kol. 1485-87);Commentarius ad canticum Mosis Deut. 32, ed. H. Venema (Harl. 1734); Anacrisis Apocalypsios Joannis apostoli (Fran. 1705; Amstel. 1719; Leov. 1721; Leucopetri 1721); Verklaeringe van de evangelische parabolen... (Amst. 1715); Verklaring van de brieven aan de Galaten en Titus.... (Fran. 1728); evenzoo van Rom. 1-8 (Fran. 1729); Observationum sacrarum libri VI (geleidelijk verschenen Fran. 1683-1708). Een zevende deel bevatte: Hypotyposis historiae et chronologiae sacrae; Typus doctrinae propheticae; Animadversiones ad methodum homileticum (Jena 1723).

Op het gebied van de bijbelsche archaeologie verscheen: Archisynagogus observationibus novis illustratus (Fran. 1685); Aanleyding tot het rechte verstant van den tempel die Ezechiël gezien en beschreeven heeft, 2 dln. (Fran. 1687). Johannes Henricus Coccejus (zie in dit dl. kol. 182) schreef hiertegen: Nader onderzoek van het regte verstand van den tempel.... en des Jezuits Villalpands bevattingen daaromtrent, voorgesteld aan.... C. Vitringa.... met afb. (Amst. 1692), waarop volgde: 't Rechte verstand van den tempel Ezechiëls verdedigt en bevestigt (Fran. 1695?); De synagoga vetere libri tres.... (Fran. 1694; Leucopetrae 1726).

In de vakken bijbelsche theologie, dogmatiek enz. verschenen: Doctrina christianae religionis per aphorismos summatim descripta (Fran. 1690-93; vele malen herdrukt en vertaald): Typus theologiae practicae sive de vita spirituali ejusque affectionibus commentatio (Fran. 1716; vele malen herdrukt en vertaald).

Tot de practische theologie is in het bijzonder te rekenen zijn: Oratio de synodis earumque utilitate, necessitate et auctoritate (Fran. 1706); en Animadversiones ad methodum homiliarum ecclesiasticarum rite instituendarum (Leov. 1721;

[p. 1124]

herdr. 1750; Jena 1722). Na zijn dood verscheen: Verklaring over den verborgen zin der mirakelen van Jezus Christus.... met een voorrede van H. Venema (Fran. 1725). Nog schreef hij: Oratio funebris recitata in exsequis Ulrici Huberi, overl. 8 Nov. 1694 (zie dl. I, kol. 1165-68) (Fran. 1694), en evenzoo een lijkrede op H.Ph. de Hautecourt (zie dl. VI, kol. 728 v.) (Fran. 1716).

Vitringa heeft geen ‘school’ gesticht. Hoewel hij zeer ingenomen was met Coccejus, toetste hij diens ‘verbondstelsel’ aan de Schrift en zuiverde het vrijmoedig zooveel hij noodig achtte. Zijn leerlingen vormde hij tot zelfstandig onderzoek. De vele vertalingen van zijn werken en de tallooze leerlingen uit alle landen van Europa maakten hem gedurende zijn professoraat van 42 jaar beroemd tot ver in het buitenland. De provinciale bibliotheek van Friesland bezit een belangrijk aantal disputatiën van zijn leerlingen, evenals het Friesch genootschap, o.a. de Exercitatio in difficiliora loca prioris epistolae ad Corinthios I-XXII (Fran. 1684-89). Voor zijn toenemende doofheid had hij al een ‘Horn von Blech mit schwarzem Leder überzogen’ verhaalt iemand in 1710, doch hij was ook daarmede bijna niet te beroepen.

Zijn portret, geschilderd door B. Accama, is in het stadhuis te Franeker, door een onbekend schilder in het Museum te Leeuwarden; prenten door P. Tanjé en. P.J. Arendsen.

Zie: W.F.C.J. van Heel, Campegius Vitringa sr. als godgeleerde beschouwd ('s Gravenh. 1865); W.B.S. Boeles, Frieslands hoogeschool en het rijksathenaeum te Franeker II (Leeuw. 1879), 288-294 (portret tegenover blz. 289); Herzog's Realencyklopädie für protest. Theol. und Kirche XX (Leipz. 1908), 705-708; B. Glasius, Godgeleerd Nederland III ('s Hert. 1856), 513-521, 689; J. Kok, Vaderlandsch Woordenboek, Bijvoegsel H-Z (Amst. 1799), 321-335; C. Sepp, Het godgel. onderwijs in Nederland ged. de 16de en 17de eeuw II (Leid. 1874), 293, 299-303, 307, 356, 406, 432 v.; J. Reitsma, Gesch. van de Hervorming en de Herv. Kerk der Nederlanden, 4e dr. (Utr. 1933), 364, 377-379, 408, 419; C. Sepp, Johannes Stinstra en zijn tijd I (Amst. 1865), 36 v., 117, 125, 155, 250; II (Amst. 1866), 3; L. Knappert, Gesch. der Ned. Herv. Kerk II (Amst. 1911), 168; C. Sepp, Bibliotheek v. Ned. Kerkgeschiedschrijvers (Leid. 1886), 34, 92; R. Arrenberg, Naamregister van Nederduitsche boeken tot 1787, 546 v.; Noordbeek en Mourik, Naamrol der godgel. schrijvers, 4e dr. (Amst. [1752]), 210, 398, 438, 474, 512 en register; L. Knappert, Bibliografische inleiding tot de theologie (Leid. (1925), 25, aant. 1; Bibliotheca theologica et philosophica (Lugd. Bat., Burgersdijk en Niermans, 1900), 666 v., 802 (nos. 953, 954, portret); J.P. de Bie, Het leven en de werken van Petrus Hofstede (Rott. 1899), 33, 400, 402, Bijlage, blz. 107.

Knipscheer