Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 10

[Schoock, Martinus]

SCHOO(C)K (Martinus), of Schoeck, geb. 1 April 1614, volgens Duker (a.w. II, 52, aant. 4) e.a. te Utrecht, volgens het Album studiosorum academiae Rheno- Trajectinae 1636-1886 (Utr. 1886), blz. XIV, te Zaltbommel, overl. te Frankfort a.d. Oder in 1669 (1690?). Hij was de oudste zoon van Gijsbrecht Schoock, geb. 7 Jan. 1791, en Johanna van Voorst, die te Utrecht gehuwd zijn 21 Juni 1613. Deze Gijsbrecht was het dertiende kind uit het eerste huwelijk van Aernt (Arnoldus) Schoock (overl. 12 Sept. 1623, die voor het eerst als schepen te Zaltbommel voorkomt in 1591, als burgemeester in 1593, daarna in 1599, 1614 en 1617) en Hendrixke Lottem (overl. 21 Jan. 1598). De ouders van Aernt Schoock waren: Hendrick Schoock en Ida van der Heijden (overl. 3 Juli 1559). De vader van Hendrick Schoock was Dirck Schoock (overl. 17 Jan. 1545), wiens vader Aernt Schoock zich uit Dordrecht te Waardenburg had gevestigd en een zoon was van Gerrit Schoock, gesproten uit het ‘Schoockshuis’, het stamhuis van de familie in den Dortschen waard.

Dit alles en meer verhaalt J.W. des Tombe, t.a.p. (zie beneden) uit een notitieboekje van 1653, geschreven door Martinus Schoock. Wij lezen daar ook, dat het geslacht Schoock ‘al over 150 jaren’ in Gelderland, Brabant en Holland zeer aanzienlijk was geweest, en verwant was met de voornaamste familiën. Reeds omstreeks 1550 werden vrouwen uit het geslacht Schoock aangeduid met den titel ‘domicella’, d.i. ‘joffrouw’.

[p. 890]

Het familiewapen voert ‘in zilver drie zwarte linker schuinbalken en een rooden schuin geplaatsten dubbelen adelaar tusschen den eersten en tweeden balk’. Schoock heette Martinus naar zijn overgrootvader van moederszijde, den medicus Martinus Schippers (overl. te Utrecht in 1603).

Zijn eerste opleiding ontving hij thuis van zijn grootvader van moederszijde, Antonius van (à) Voorst. Hij was de eerste, nadat uit het stichtsch gymnasium een academie was gegroeid, die daaraan tot magister artium promoveerde. Had Schoock, zooals hij later verzekerde, ‘neffens philosophie en taelen’ ook een goed deel van zijn ‘tijdt ende ueren’ besteed aan de studie der godgeleerdheid, had hij te Franeker en te Leiden op dezelfde wijze zich beijverd, - te Utrecht gekomen, waar zich in 1634 de gelegenheid aanbood om eenigen privaat onderwijs te geven, betoonde hij zich aanstonds een der ijverigste, tevens volgzaamste van Voetius' leerlingen. Samen bestreden zij, de 47-jarige professor en de 20 à 22-jarige, die 21 Dec. 1635 door de vroedschap als privaatdocent in de rhetorica werd toegelaten (Duker, a.w. II, bijlage XII), Roomsch-katholieken, Remonstranten en Socinianen. Bijzonderheden over deze samenwerking vermeldt Duker, a.w. II, 53-63; zij betreffen het ‘satiriek geschriftje’, onder den schuilnaam Philippus Faber door Schoock gericht tegen Caspar Barlaeus (zie dl. II, kol. 67-71): Vorstius redivivus, seu examen vindiciarum Casparis Barlaei.... (Harl. 1636), eenige hoofdstukken in Voetius' Thersites heautontimorumenos.... (Ultraj. 1635), Schoock's Remonstranto-libertinus.... (Ultrai. 1637) en zijn Claere en oprechte ontdeckinge der genaemde Remonstranten leugen en lasteringen.... (Utr. 1638).

Schoock ontving 26 Febr. 1638 ‘voor de presentatie syner discours de natura soni et echus’ van de vroedschap twee gouden dubbele nederlandsche rijders, werd 11 Juli d.a.v. benoemd tot ‘litterarum humaniorum et eloquentiae professor extraordinarius’, en aanvaardde dit ambt 6 Sept. 1638. Spoedig daarna is hij als hoogleeraar in de rhetorica en de historie naar Deventer geroepen (9 Oct. 1638), en werd hij gedachtig aan ‘de courtoisie en de faveur’ van Deventer's ‘regierders’, vroeger ondervonden, door de utrechtsche vroedschap ontslagen, zoodat hij omstreeks half November te Deventer aankwam. Uit eigen beweging hield hij hier ook collegia privata in het Grieksch en in de geografie. Dat ging nog, maar toen hij een ‘collegium politicum’ hield, geheel buiten zijn vak om en zonder kennisgeving aan zijn ambtgenoot Gijsbrecht ab Isendoorn (zie dl. I, kol. 1194 v.), oordeelde de ‘schoolraad’ dat hij dezen arbeid moest staken. Isaac Vossius (zie dl. I, kol. 1519-1525) oordeelde al zeer ongunstig over hem. Reeds in 1640 werd hij te Groningen benoemd tot hoogleeraar in de logica en physica als opvolger van Franciscus Meijvart, die 2 April 1640 overleden was. Op 14 April 1641 hield hij hier zijn inaugureele rede. Heftig viel hij Descartes (zie dl. VI, kol. 395-402) aan in zijn: Admiranda methodus novae philosophiae Renati des Cartes (of Philosophia cartesiana) (Utr. 1643). Nog verscheen, door Schoock bezorgd en uitgegeven, het werk van Gisbertus Voetius (zie dl. VII. kol. 1279-82): Dissertatio epistolica de termino vitae ad amplissimum clarissimumque Joannem Beverovicium (zie dl. I, kol. 327-332) (Deventer 1641). Nadat Descartes zich over Schoock beklaagd had bij den academischen senaat heeft deze, in het nauw gebracht, Voetius als den eigenlijken schrijver van de Admiranda methodus bekend gemaakt. Het gevolg hiervan was een verwijdering tusschen

[p. 891]

Voetius en Schoock. Verschillende omstandigheden waren oorzaak dat hij in 1666 in alle stilte het land verliet voor Frankfort a.d. Oder, waar hij overleed. Hij was daar nog hoogleeraar in de geschiedenis en historiograaf van den keurvorst van Brandenburg.

Zijn vrouw was Angelica van Merck, overl. 4 Maart 1664. Hij is met haar gehuwd op 16 April 1639. Hij had 11 zonen en 4 dochters, van welke bij den dood van zijn vrouw nog acht in leven waren, onder wie 5 zonen: Abraham, Albertus, Isaac, Carel en Jacob. Hij is hertrouwd.

Wij noemen nog van zijn bijna tallooze werken: Liber de bonis vulgo ecclesiasticis dictis.... (Gron. 1651); Dissertatio de bonis vulgo ecclesiasticis dictis, sive apologia pro persona Martini Schoockii ejusque libro (Gron. 1651); Epistola ad.... J. Hoornbeek.... (Gron. 1653).

Zijn handteekening vindt men in facsimile bij Jonckbloet. Zijn portret is gegraveerd door S.v. Lamsweerde.

Zie: B. Glasius, Godgeleerd Nederland III ('s Grav. 1853), 296-300, 687; Archief v. Kerkgesch. II (1842), 14 v.; IX (1849) 99-101; IV (1893), 279 v., 298-301; XII (1916), 190 v., 198; J.W. des Tombe, Het geslacht Schoock en aanverwante families in Navorscher (1906), 649-661; J. Reitsma, Gesch. van de Hervorming en de Herv. Kerk, 4e druk (Utr. 1933), 353, 357 v.; J.C. van Slee, De illustre school te Deventer. 1630-1878 ('s Gravenh. 1916), 63, 120-122; W.P.C. Knuttel, Nederl. bibliographie v. Kerkgesch. (Amst. 1889), 293; C. Sepp, Bibliotheek v. Nederl. kerkgeschiedschrijvers (Leid. 1886), 138 v., 210 v., 230, 292; dez., Het godgel. onderwijs in Ned. I (Leid. 1873), 20, 214, 265; II (Leid. 1874), 61, 156, 163 v., 177, 428; dez., Geschiedkundige Nasporingen II (Leid. 1873), 34, 80, 124; III (Leid. 1875), 98, 150; dez., Kerkhistorische studiën (Leid. 1885); dez., Verboden lectuur (Leid. 1889), 203; dez., Het staatstoezicht op de godsd. letterkunde.... (Leid. 1891), 165; W.J.A. Jonckbloet. Gedenkboek der hoogeschool te Groningen (Gron. 1864), bijl. I (handteekeningen), 3, bijl., 25-27; A.C. Duker, Gisbertus Voetius I (Leid. 1897), 110, aant. 4, 379, aant. 3; II (Leid. 1910), 12, 52-63, 83, 85, 139, 175-184, 197, 230, 255, 293, 301, 307, 338, 344, bijlagen, blz. 14, 17, 27 v.; III (Leid. 1914), 1, 6, 10 v., 15, 38, 180-182, 188, 229-245, bijlagen, blz. 15, 46, 58-68; registers (Leid. 1915), 95, 162; J.G.R. Acquoy, Jan van Venray ('s Hert. 1873), 9; Effigies et vitae professorum acad. Gron. et Oml. (Gron. 1654), 131-133; J. Revius, Daventria illustrata, sive historia urbis Daventriensis (Lugd. Bat. 1651), 710; M.J.A. de Vrijer, Henricus Regius ('s Gravenh. 1917), 21 v., 40-43, 111, 120, 129-136, 164 v.; Index librorum prohibitorum (Mechl. 1813), 352.

Knipscheer