Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 10

[Nethenus, Matthias]

NETHENUS (Matthias), geb. te Suchtelen (Gulikerland) 27 Oct. 1618, overl. te Herborn 9 Oct. 1686. Zijn vader, Johannes Nethenus, was predikant te Suchtelen, later te Rees en te Wesel. Matthias studeerde te Harderwijk, te Deventer en te Utrecht, en werd in 1642 proponent, in 1645 artium liberalium magister, in 1646 predikant te Kleef en in 1652 rector van de latijnsche scholen aldaar. Op 26 Mei (oude stijl, d.i. 4 Juni) hield hij te Utrecht zijn inaugureele rede als hoogleeraar: De reverentia erga Scripturam; daarna promoveerde hij 30 Mei op een disputatie De transsubstantiatione. Andreas Essenius (zie dl. VIII, kol. 508 v.) heeft hem tot doctor verklaard. Toen hij nog te Utrecht studeerde, was hij reeds een van Voetius' (zie dl. VII, kol. 1279-82) meest geliefde leerlingen. De goede verhouding bleef tusschen hen bestaan als ambtgenooten. Verscheidene ‘adviezen’, door de theologische faculteit gegeven als antwoord op vragen van allerlei aard, zijn door beiden en Essenius onderteekend. J.A. Cramer (zie beneden a.w.) deelt ze alle mede. Samen streden zij ook tegen de banken van leening en tegen de vroedschap te Utrecht in zake de geestelijke goederen. Deze vroedschap vorderde in 1659 van de godgeleerden een onpartijdige beoordeeling van het gebruik dier goederen. Nethenus schreef daarop (vgl. Sepp, a.w. II, 169 v.): Accoort der 't samentlicke dienaren.... in 't adviseren over 't gebruyck der kercklicke goederen.... (Utr. 1660). Toen Samuel Maresius (zie dl. II, kol. 868-870) hiertegen geschreven had: Reflexiones breves ad conceptum Matthiae Netheni circa reformata quinque capitula Ultrajectina (Gron. 1660), antwoordde Nethenus met zijn: Necessaria defensio concordiae pastorum Ultrajectinorum, a se editae, et conceptus reformandi capitula Ultrajectina, a se scripti. Contra epistolam et reflexiones S. Maresii nuper editas.... (Amst. 1661). Bij besluit van de vroedschap van 14 April 1662 werd Nethenus om den scherpen inhoud van dit werk ‘met een kleyne overstemminge’ uit zijn ambt ontslagen. Immers niet alleen had Nethenus, zoo beklaagden zich in een missive van 1 Nov. 1661 de Staten van Groningen en Ommelanden bij de utrechtsche vroedschap, de bestuurders dier provincie ‘gediffameert’, hij had ook hun ‘primarius theologiae professor’ uitgescholden voor een valschen profeet en nog veel erger. Wat Duker verder citeert maakt het verklaarbaar, dat een strenge ‘correctie’ werd verlangd. In allen ernst heeft Nethenus nog gemeend zich te kunnen verdedigen in zijn: Apologia ofte klare verdedinge Matthiae Netheni tegen de Groeningse beschuldinge.... (Emmerik 1662), en bovendien in zijn: Den overtuygden Marees met syn eygen sweert gedood. Ofte alle de uytgelesene ende treffelycke extracten van....

[p. 666]

S. Maresius.... uyt alle sijne schriften (1641-60) bij een vergadert.... (Emmerik 1662) - zijn ontslag was het eenige antwoord dat hem gewerd! Tegen hem verscheen nog een vlugschrift: Redenen waeromme de vroetschap der stadt Utrecht Mathias Nethenus.... sijnen functie en professie ontseyt en doen verlaten hebben (Gron. 1662). Hij was niet alleen op het einde van 1662 nog als privaat persoon te Utrecht, maar toonde zich nog even scherp in zijn Samuelis Rheterforti examen Arminianismi (1668). In 1669 werd hij predikant en hoogleeraar te Herborn, waar hij schreef: Tractatus de interpretatione Sacrae Scripturae contra Lud. Wolzogen (Herb. 1675) en zich uitsprak tegen het traktaat van Lodewijk Meijer (zie dl. V, kol. 342-345): De philosophia S. Scripturae interprete (1666 en 1674). Zie daarover meer bij Sepp, t.a.p. Ook hield hij hier enkele lijkredenen. Nicolaus Gurtlerus hield een lijkrede op hem. In het a.w. van J.A. Cramer staat zijn portret bij blz. 365. Hij gaf de Opera van Amesius uit (zie dl. VI, kol. 36-38).

Zijn door een onbekend kunstenaar geschilderd portret is in de universiteit te Utrecht.

Zie: B. Glasius, Godgeleerd Nederland II ('s Hert. 1853), 575-578; C. Sepp, Het godgeleerd onderwijs in Ned. ged. de 16e en 17e eeuw, II (Leid. 1874), 56, 176 v., 389 v.; A.C. Duker, Gisbertus Voetius (Leid. 1897-1915), dl. I-III en registers blz. 74, 138, 156; J.A. Cramer, De theologische faculteit te Utrecht ten tijde van Voetius (Utr. [1932]), 3-11, 20-22, 365, 376, 386, 389, 406, 414, 420, 427-429, 433, 437, 451, 454, 459, 485; M.J.A. de Vrijer, Henricus Regius ('s Gravenhage 1917), 48, 93.

Knipscheer