Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 10

[Momma, Willem]

MOMMA (Willem), geb. te Hamburg 29 Sept. (oude stijl) 1642, overl. te Delft 9 (10?) Sept. 1677. Zijn ouders waren Willem Momma en Anna Boisot. Te Hamburg leerde hij reeds op zijn 13de jaar Hebreeuwsch. Drie jaar later studeerde hij te Leiden in de godgeleerdheid. Coccejus (zie dl. I, kol. 616-618) werd hier zijn vaderlijke vriend (zie vooral: Sepp, t.a.p. beneden). Onder diens leiding verdedigde hij zijn Disputatio de oeconomia temporum divina, praeside Coccejo proposita (Lugd. Bat. 1662). Hij werd 8 Juni 1666 predikant te Lübeck, maar in 1673 dwongen de Lutherschen hem en de Calvinisten de stad te verlaten. Op 13 Dec. 1674 werd hij predikant en hoogleeraar te Ham; zijn inaugureele rede had als titel: De Jesu Christo domino et servatore (1674). In 1676 is hij naar Middelburg beroepen. Zelden of nooit heeft een beroeping zóóveel tegenkanting ontmoet. Een heele reeks van geschriften heeft in verband daarmee het licht gezien. Men vindt de lijst er van in en achter het opstel van H. Boonen (zie beneden en dl. I, kol. 410). Het heele verloop is uit de beste bronnen in bijzonderheden door den genoemden schrijver beschreven in het Kerkhistorisch Archief in 1866. Het ‘collegium qualificatum’ had het zóó ver weten te brengen dat deze ‘Coccejaan’ werd beroepen. Toch was de gezaghebbende meerderheid in de classis Middelburg, de Staten van Zeeland, ook door den invloed van prins Willem III, beslist Voetiaansch. De magistraat van Middelburg zou Momma echter wel beschermen en handhaven! Ook een groot deel van de burgerij ontving hem met opvallende ingenomenheid. Maar de classis Middelburg ‘improbeerde’ het beroep. Toen hij nochtans alvast als hoogleeraar van de illustre school te Middelburg op 8 Juni 1676 zijn inaugureele rede (De apparitionibus Jesu Christi, Mediob. 1676), plechtig uitgesproken had, verbood Willem III niettemin zijn bevestiging als predikant. In weerwil van de dreigende gevolgen had zijn bevestiging plaats op 19 Juli 1676. De zege van de ‘vrijzinnige’ partij scheen beslist. Doch nu begon de strijd eerst recht. De Prins kwam zelf in Nov. 1676 te Middelburg, betuigde den magistraat van de stad zijn misnoegen, en in een vergadering van de Staten van

[p. 640]

Zeeland op 1 Dec. werd op 's Prinsen aandrang besloten aan Momma met 1 Dec. het preeken te verbieden. Weldra volgde 4 Dec. zijn ontslag, terwijl hem werd aangezegd ten spoedigste de stad en Zeeland te verlaten. Zeven leden van den magistraat van Middelburg werden ook afgezet, en in hun plaats koos de Prins Voetianen Evenzoo ging het met 15 à 16 officieren van de burgerwacht. Een scherp plakkaat vaardigden de Staten uit waarbij ieder werd verboden zich buiten de bevoegde macht met de zaak te bemoeien. Toch werd aan Momma nog door het collegium qualificatum een kerkelijke attestatie uitgereikt. Op Zondag 13 Dec. vertrok hij over zee naar Holland. Door ingevallen vorst was het schip gedwongen naar Middelburg terug te keeren. Een paar dagen later kon hij met een Statenschip de reis hervatten. Zoo bereikte hij Delft. Hier werd hij geholpen door Willem Anslaar (zie dl. VII kol. 43 v.) en kon hij zich geheel aan zijn studiën wijden. De Prins, die zich zoo streng had getoond, heeft ‘zoo men wil’ (anderen zeggen: ‘het is zeker’!) hem een jaargeld toegekend en zou hem gaarne tot hoogleeraar te Duisburg benoemd gezien hebben. Doch Momma is, zooals wij zagen spoedig overleden. Bij zijn dood verscheen Middelburgs tranen, uytgestort over het ontijdig schielik en onverwagt afsterven van den wel-wysen.... heer Willem Momma (1677). Samuel Maresius (zie dl. II, kol. 868-870) is reeds in 1662 tegen de genoemde dissertatie van Momma te velde getrokken, hetgeen dezen niet verhinderd te Ham zijn dogmatisch werk samen te stellen dat vele malen is herdrukt: De varia condition et statu ecclesiae Dei sub triplici oeconomia patriar charum ac Testamenti Veteris et denique Nov libri tres, 2 dln. (Amst. 1673-74; herdruk 1683, en te Basel 1718), vertaald door Abraham van Poot als Drie boeken van de verscheiden gelegenheid en staat der kerke Gods, onder de drieërlei huishouding der patriarchen, en des O. en N. Testaments (Amst. 1675; herdr. 1681 en 1696) Nog schreef hij: De kennis der waerheid naar de Gotsaligheit (Midd. 1679; Amst. 1697); Meditationes posthumae in Epistolas ad Romanos, ad Galotas (Hagae Comit. 1688)); Meditationes in Catechesin Heidelbergensem (Lugd. Bat. 1684); Bedenkingen over den Heid. Cathechismus (Amst.... Leiden 1685); Bedeeling der tijden (1682); Praelectiones theologicae de adventu Schiloh ad Gen. 49:10 et de variis theologiae capitibus (Amst, 1683) Schriftmatige bedenkingen (Midd. 1678); Gods uytcomende liefde (1698); Predicatien (Midd. 1679).

Zijn portret is gegraveerd o.a. door J. Munnikhuizen naar Z. Blijhooft, door J. de Jongh en J.Chr. Sysang.

Zie: H. Boonen, De strijd tegen W. Momma, een bladzijde uit de kerkgeschiedenis van Middelburg in Kerkhistorisch Archief IV (Amst. 1866), 287-338, 577; over de hoogeschool te Middelburg: J.D. de Lind van Wijngaarden, Antonius Walaeus (Leid. 1891), 57-98; J. Reitsma, Gesch v.d. Hervorming en de Herv. Kerk der Ned. 4e dr. (Utr. 1933), 372-375; B. Glasius, Godgeleerd Nederland II ('s Hert. 1853), 525-528; R. Arrenberg, Naamregister v. Nederduitsche boeken tot 1787, 358; Noordbeek en Mourik, Naamrol der godgel. schrijvers, 4e dr. (Amst (1752)), 1, 32; Bibliotheca theol. et philos. (Lugd. Bat., Burgersdijk en Niermans, 1900), 424, 78 (no. 615) portret; Kobus en de Rivecourt, Biogr. handwoordenboek II (Zutph. 1870), 343 v. C. Sepp, Het godgeleerd onderwijs II (Leid. 1874), 106 v., 314 v.; over prins Willem III: Theod. Jorissen, Historische bladen I, tweede druk

[p. 641]

(Haarlem 1890), 109-140; over het geslacht Momma: Maandblad ‘De Nederlandsche Leeuw’ (1905), 141, 238, 270, 302, 331; (1906), 91; (1907), 49, 96; (1909), 24, 122; (1911), 143; (1918), 154; H.C. Rogge, Bibliotheek der Contraremonstrantsche en Geref. geschriften (Amst. 1865), 192; Ypey en Dermout, Gesch. der Ned. Herv. Kerk II (Breda 1822), 509 v., aant. (achterin), 335 (no. 608); W.B.S. Boeles. Frieslands hoogeschool en het Rijks-athenaeum te Franeker II (Leeuw. 1879), 268.

Knipscheer