Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 10

[Kops, Jan]

KOPS (Jan), ook Cops, geb. te Amsterdam 6 Maart 1765, overl. te Utrecht (?) 9 Jan. 1849, begraven in de Bilt in den grafkelder van Maarten Schagen (zie dl. I, kol. 1452-1455), een zijner voorouders. Zijn ouders waren Jakobus Kops en Hillegonda Schotvanger, die behoorden tot de Doopsgezinde gemeente ‘De arke Noachs’, waar zijn grootvader van moeders zijde, Jan Schotvanger, voorganger was. Toen zijn vader stierf was deze hertrouwd met Elisabeth Audrouin, die als weduwe verhuisde naar Haarlem, waar de omgang met Adriaan Loosjes (zie dl. IV, kol. 929-931) Jan K. liefde inboezemde voor de kennis der natuur, vooral van de plantkunde, zooals blijkt uit zijn Oratiuncula de contemplatione naturae, door hem uitgesproken bij het verlaten van het gymnasium in 1781. Hierna studeerde hij in de godgeleerdheid aan het seminarie der Doopsgezinden te Amsterdam, waar Heere Oosterbaan (zie dl. II, kol. 1025 v.) ongeveer alleen alle vakken moest onderwijzen. Tegelijk bezocht hij de colleges van het athenaeum aldaar. In 1785 heeft Teyler's Godgeleerd Genootschap zijn Antwoord op het voorstel vorderende te betoogen het onredelijke der onverschilligheid omtrent godsdienstige waarheden, met aanwijzing hoe men in 't voorstaan van de waarheid verstandig hebbe te ijveren met goud bekroond en opgenomen in de Verhandelingen (VIII, 1787, 1-80). In 1786 is Gerrit Hesselink (zie dl. III, kol. 582; de Bie en Loosjes, a.w., III, 780-785) Oosterbaan opgevolgd. Nadat hij als proponent van het seminarie was aangenomen, studeerde hij nog te Leiden. Reeds toen hij een beroep naar Crefeld had aangenomen, werd hij te Leiden beroepen. Na te Crefeld door den kerkeraad van zijn verplichtingen ontslagen te zijn, kon hij 17 Febr. 1788 te Leiden intrede doen, als opvolger van François Adriaan van der Kemp (zie dl. VIII, kol. 953-958). Verschillende omstandigheden brachten hem na 1792 weer tot zijn oude voorliefde: den landbouw. Eindelijk werd hij in 1799 benoemd tot commissaris van het departe-

[p. 490]

ment van landbouw bij het agentschap van nationale economie, ten gevolge waarvan hij zich te 's Gravenhage moest vestigen en Leiden ook als predikant verliet. Zie echter zijn gedachtenisredevoering in 1838 (beneden). Hij verzocht en verkreeg van zijn kerkeraad ontslag onder aanbieding van het recht om bij een vacature gedurende de eerstvolgende vijf jaren zijn ambt te hervatten. In 1811 is op zijn initiatief een kabinet van landbouw gevestigd, eerst te Amsterdam, later te Utrecht. Koning Willem I benoemde hem tot eersten hoogleeraar in de landhuishoudkunde aan de hoogeschool te Utrecht in 1815; in 1835 werd hij emeritus. Hij ontving vele eerbewijzen. Kort vóór zijn intrede te Leiden huwde hij met Catharina Daams.

Hij schreef behalve het reeds genoemde o.a.: Leerrede over den algemeenen grond van vereeniging onder de Christenen, 20 Maart 1796 (Haarl. 1797); Tegenwoordige staat der duinen.... twee deelen (Amst. 1798); Proeven van uiterlijke Nederl. welsprekendheid.... benevens een redevoering over Jacob Cats.... (Haarl. 1818); Leerrede over Gods hulp en bescherming in den twaalfdaagschen veldtogt in Aug. 1831 (Utr. 1831); Verhandeling over den staat der voornaamste gewassen in Nederland geteeld, en van de gesteldheid van het weder in den jare 1806 tot 1812 (Amst. 1816); Inwijdingsredevoering over het aanbelang van het academisch onderwijs in de Nederlandsche landhuishoudkunde (Utr. 1816); Staat van Hollands duinen en ontwerp tot vruchtbaarmaking derzelven (Utr. 1818); Index plantarum quae in horto Rheno-Trajectino coluntur (Ultraj. 1823); Flora Batava, of afbeelding en beschrijving van Nederlandsche gewassen door J.C. Sepp en Zoon en J. Kops, vier deelen met 80 platen, en 30 platen van het vijfde deel (Amst. 1824); Magazijn van vaderlandsche landbouw, zes deelen (Haarl. 1815); Oratio de emolumento, quod ex Batavorum et Belgarum conjunctione in unum regnum agriculturae per totam patriam accesserit (Traj. ad Rh. 1829); Leerrede over Gods bestuur van 's menschen daden. Vijftigjarige predikdienst, uitgesproken te Utrecht Febr. 1838 (z. pl. en j.); Beredeneerd algemeen register op de staten van landbouw, over de jaren 1814-1828 (Utr. 1832); Uitgezochte stichtelijke gedichten van D.Rz. Camphuizen.... met een levensbericht enz. (Utr. 1839) (zie dl. II, kol. 293-298); Hulde aan de letterkundige verdiensten van mr. Jac. Scheltema.... (Utr. 1836) (zie dl. II: kol. 1274-1276).

Er is een portret van hem, gegraveerd door B.T. van Loo, ook een geschilderd portret in de senaatskamer te Utrecht.

Petrus Isaacus de Fremery (zie dl. VIII, kol. 569 v.) hield een lijkrede op hem: Oratio de Jano Kopsio ejusque in patriam meritis, habita publice 24 Maji 1849 (zie de Annales academiae, 1840-1849, 381-403, 415-420); dezelfde schreef in de Utrechtsche Studentenalmanak (1850), 334-388: Herinneringen aan het leven en de werkzaamheden van Jan Kops; H.J. Roijaards (zie dl. V, kol. 616-621) schreef het Levensbericht van Jan Kops in de Handelingen van de Maatsch. der Ned. Letterkunde (1849), 89-98.

Zie: de Bie en Loosjes, Biogr. Woordenboek van Protest. Godgel. in Ned. V, 232-236; Catalogus van de bibliotheek der Ver. dpsgez. gem. te Amsterdam II (Amst. 1888), 100, 284, 286; hetz. (Amst. 1919), 313, 319; Alphabetische naamlijst van boeken enz. (1790-1831), 73, (1833-1849), 129, 206, 365; S. Blaupot ten Cate, Gesch. der doopsgezinden in Holland enz. II (Amst. 1847), 127, 129 v., 187; Doopsgezinde bijdragen

[p. 491]

(1865), 15; (1867), 55; (1874), 6, 13 v.; (1898), 113 (over de familie Kops); I.J. van Doorninck, Nederl. anonymen en pseudonymen ('s Gravenh.-Utr. 1870), 436 (no. 4199).

Knipscheer