Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 10

[p. 411]

J.

[Jacobsz., Claes]

JACOBSZ. (Claes), geb. in de Rijp omstreeks 1600, overl. aldaar 1664, dichter, schrijver, uitgever, graveur, en doopsgezind voorganger. Zijn vader was dienaar (diaken) bij de Waterlandsche Gemeente der Doopsgezinden in de Rijp. Zelf trad hij gelijktijdig met zijn vriend Pieter Pietersz. (dl. VIII kol. 1255) als leeraar bij deze gemeente op: een pamflet van Jan Theunisz. (dl. IX, kol. 1171) J.W. Nieuwe Raechbesem, dd. 5 Mrt. 1627, noemt hen als zoodanig. Vermoedelijk werd hij reeds in 1624 voorganger, omdat een tot hem gericht gedicht uit dat jaar (Rijper liedtboecxken, no. 44) hem ‘ghenade en vrede’ wenscht ‘om neerstig voor te draghen Godes woort en leer’. Hij werd gemoeid in den twist over het aannemen door Pieter Pietersz. in den zomer van 1627 van een beroep naar Zaandam; deze mocht door toedoen van Dr. Jan Willemsz., mede leeraar in de Rijp (dl. I, kol. 1578), geen afscheid prediken, omdat laatstgenoemde liever zelf dit beroep had aangenomen. In het pamflet van Robbert Robbertsz. Ie Canu (dl. I, kol. 561), getiteld Disputatie tusschen twie huyslieden tot Jan Thuenissen in de Oude Bruchsteech over het wechtrecken met der wuen van Pieter Pietersen kistemaker en vermaner in de Rijp (1627) wordt van Claes Jacobsz gezegd: ‘sijn eigen vader is een diender, twie van sijn swagers, en nog ien van zijn oom en noch ien neef’. Ook in verschillende pamfletten van Jan Theunisz. komt hij voor, o.a. in Jan Willemsz. Raegh-stock (1637) en in Antwoordt op sekeren brief van Pieter Pietersz. (1627); in laatstgenoemd pamflet wordt hij genoemd ‘de goed-meenende mannen-vermaander Claas Jacobsz. onder de Komen-Jannen op de Rijp’, omdat hij niet accoord ging met de maatregelen door de gemeente te Amsterdam tegen Nittert Obbesz. (dl. VIII, kol. 1231) genomen. De Komen-Jannen waren leden van de Waterlandsche Gemeente in de Rijp, volgens Leeghwater (dl. VI, kol. 909) genoemd naar Comen Jansz., den eersten prediker der Doopsgezinden aldaar.

[p. 412]

Claes Jacobsz. is de samensteller van het Rijper Lie(d)tboecxken, waarvan de eerste druk tevens door hem werd uitgegeven (gedr. te Amsterdam bij Barent Otsz. 1624). Deze bundel bevat 114 religieuze gedichten; blijkens de beginletters zijn er enkele bij van Claes Jacobsz. zelf, verder van den bovengenoemden Pieter Pietersz., Pieter Arentsz., Frans Pietersz., Jan Philipsz. Schabaelje (dl. II, kol. 1268, zinspreuk ‘Weest op u hoede’) e.a.; talrijke zijn anoniem. Verreweg de beste der opgenomen gedichten zijn die van Schabaelje. De bundel wordt besloten door twee predicatiën van Pieter Pietersz. en een ‘christelijcken sent-brief geschreven aan een bedrukte weduwe’ door Claes Jacobsz. Blijkens de vele herdrukken, o.a. vermeerderd met gedichten van Hoejewilt (zie art. in dit dl.) e.a., viel het liedboek zeer in den smaak van geloofsgenooten en geestverwanten (uitg. bij Claes Jacobsz. 1636, 1647, Krommenie 1647, Alckmaer 1664, Saerdam 1669, 1682, 1693, 10e dr. Amsterdam 1716). Veelal werden latere drukken gevolgd door 't Gheestelijck kruydt-hofken (1e dr. bij Claes Jacobsz. 1629, 2e dr. eveneens 1633, 3e dr. elders omstr. 1635, 4e dr. bij Claes Jacobsz. 1637 enz.), waarin talrijke gedichten van Schabaelje en Corn. Laakhuysen (zie art. in dit dl.), en 't Groot achter-hofken (1e dr. elders omstr. 1635, 2e dr. bij Claes Jacobsz. 1639 enz.). Verder gaf Claes Jacobsz. doopsgezinde literatuur uit: Pieter Pietersz., Wegh na vredestad (1624, 1642); Het boeck der gesangen (1624); Hans de Ries, Lietboeck, 6e dr. (1634, 1643); Hans de Ries en Lubbert Gerritz., Corte belijdenisse (1634); Schabaelje, Lusthof des gemoets (1638); Nieuwe Testament (1639), Schabaelje, Dialogus van den Corinthischen twist (1640); Hans de Ries, Fonteyntjen (1640, 44); Schabaelje, Aanmerkingen oft gulden annotatiën (1641); Pieter Pietersz., Hemelsche bruiloft, Proeve des waren Chr. geloofs en Een Christelijcke sendtbrief (1641); dez., Predicatie over de liefde (1642);

[p. 413]

Nieuwe Testament (1643); Claes Jacobsz., Kort verhael van het leven van Hans de Ries, waarachter Pieter Pietersz., Godsalighe oeffeningh met eenige Christelijke gebeden van Claes Jacobsz. (1644); Practijcke der sielen (1644); Pieter Pietersz., Spieghel der barmhartigheid (1645); Schabaelje, Hist. beschrijvingh van het leven onses Heeren (1647). Zijn uitgeversadres luidt: ‘in de Rijp inde Laecken-winckel (1624) ‘in de Rijp in de Lange straet’ (1637) en ‘in den rijpen ooghst (1644). De titelprent op sommige zijner uitgaven, een gezicht op de Rijp, geteekend CLI, is ongetwijfeld van zijn hand. Ook zijn sommige prenten in zijn uitgaven van deze letters voorzien.

In het Doopsgezind Archief in de Rijp bevindt zich nog een door hem vervaardigd hs. van 879 blz., getiteld Predicatiën verhandelende verscheyden texten soo uyt het Oude en Nieuwe Testament (voleindigd 21 Sept. 1646).

Claes Jacobsz. werd als voorganger in de Rijp opgevolgd door zijn zoon Jacob Claesz., geb. omstr. 1630, in den dienst bevestigd door Denijs van der Schuere 30 Mrt. 1654, overl. in de Rijp 11 Mei 1703. Deze was de eerste leeraar aldaar, die een bezoldiging genoot.

Zie: Naamlijst der Doopsgezinde schryveren (1745); Catalogus van de bibliotheek der Ver. Doopsgez. gem. te Amsterdam II (1888); Catalogus der werken over de Doopsgezinden.... in de bibl. der Ver. Doopsgezinde gem. te Amsterdam (1919); D.F. Scheurleer, Ned. liedboeken (1912), 44, 45; G. Fopma, Uit de geschiedenis der Doopsgezinde gemeente te de Rijp in Doopsgezinde Bijdragen LIV (1917), 38 e.v.; Jaarboek Amstelodamum XXV (1928), 120.

Wijnman