Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 10

[Bondt, Jan]

BONDT (Jan), geb. te Amsterdam 2 Dec. 1766, overl. aldaar 8 Juli 1845, rechtsgeleerde en financier. Hij was de oudste zoon van Nicolaas Bondt (1), die volgt, doorliep de latijnsche school in zijn woonplaats en liet zich op 25 Dec. 1787 aan de leidsche academie als student inschrijven. Hij promoveerde aldaar 11 Oct. 1788 tot doctor in de rechtsgeleerdheid op proefschrift De periculo damni ex falso in litteris cambialibus commisso (Lugd. Bat. 1788). Deze verhandeling, op het wisselrecht betrekking hebbende, was voor dien tijd van wezenlijke beteekenis en werd nog 39 jaar later door Mr. J.J. Uytwerf Sterling vertaald (Bijdragen tot regtsgeleerdheid en wetgeving, onder red. van C.A. den Tex en J. van Hall, 1827); de opvatting van Bondt in deze materie, neergelegd in verschillende ontwerpen van wet, ondervond evenwel later bestrijding. Na zijn promotie vestigde Bondt zich als advocaat te Amsterdam. Al spoedig overleed zijn vader, waardoor zijn praktijk zich enorm uitbreidde. Als advocaat verwierf hij zich te Amsterdam een uitstekenden naam. Hoewel een voorstander van de verandering van zaken in 1795 (hij behoorde evenals zijn vader tot de gematigde Patriotten) verhinderde zijn drukke praktijk hem een aandeel in de staatszaken te nemen. Wel was hij in genoemd jaar eenige maanden lid van het Comité van Rechtsoefening (Justitie) tegelijk met Mr. N. Sinderam,

[p. 86]

den man van zijn nicht. Op zijn verzoek, evenals al zijn medeleden, in Aug. 1795 als lid van genoemd comité ontslagen, werd hij in Nov. van hetzelfde jaar benoemd tot stadsadvocaat van Amsterdam. Als zoodanig echter werd hij op zijn aandringen vervangen door Mr. J.L. Farjon. Het Uitvoerend bewind van de Bataafsche Republiek droeg hem in 1796 op het ontwerpen van een Lijfstraffelijk wetboek en een Wetboek van Rechtsvordering, terwijl men hem in 1798 met zes andere rechtsgeleerden benoemde tot leden van een commissie tot het vervaardigen van een Burgerlijk wetboek. Drukke bezigheden waren de reden van zijn weigering om zitting te nemen in een commissie door koning Lodewijk Napoleon benoemd tot het ontwerpen van een Algemeen wetboek van koophandel (1806). Sinds laatstgenoemd jaar trad hij op als een der chefs van het handelshuis Determeyer Weslingh en Zn. In 1811 associeerde hij zich met Mr. Jacob Walraven en sedert dien legde hij zich vooral toe op het geven van adviezen, terwijl hij zich in 1821 geheel uit de praktijk terugtrok. Verschillende van zijn adviezen vindt men in de Verzameling van casus-positiën (Amsterdam 1805).

Toen in 1815 de waarde van de nederlandsche nationale effecten schrikbarend daalde, beraamde Bondt met behulp van Mr. M.C. van Hall een middel tot stuiting van deze ramp. Het gevolg was een Kon. besl., naar hun denkbeelden ontworpen (15 Apr. 1815), waar bij uit 's Konings bijzondere fondsen, een som van ƒ 500.000 beschikbaar werd gesteld ten einde die te plaatsen in beleening van fondsen ten laste van het Rijk, naar den bepaalden lagen koers. Daardoor werd een verdere daling der nationale schuld gestuit. Nog voor de wet van 14 Mei 1814, waarbij een nieuw Grootboek der Nationale schuld werd ingesteld, werd Bondt (bij Kon. besl. van 23 Febr. 1814) benoemd tot mede-directeur van het Grootboek.

In hetzelfde jaar 1814 heeft Bondt zich verdienstelijk gemaakt bij de oprichting van de Nederlandsche Bank. Dat hij hierin ‘de voornaamste hand’ zou hebben gehad, zooals Mr. M.C. van Hall wil, is echter onjuist. In den winter van 1813-14 had hij reeds bij den toenmaligen commissaris-generaal van financiën de oprichting van een beleenbank bepleit; de memorie (te vinden bij A.M. de Jong, documenten no. 2), waarin dit voorstel is vervat, is evenwel moeilijk van zeker dilettantisme vrij te pleiten. Daarna werd hij geraadpleegd over een ingediend voorstel tot oprichting van de Ned. Bank; de door hem voorgestelde wijzigingen schijnen alle te zijn goedgekeurd. Steeds stond hij het bankbestuur met zijn raad bij: bij Souverein besluit van 15 April 1814 was hij tot advocaat-consulent, bij Kon. besl. van 28 Febr. 1839 tot consulent van de Ned. Bank benoemd. Voor lid van de directie, waartoe Willem I hem in 1814 gaarne had benoemd, wilde hij niet in aanmerking komen.

Van 1792 tot 1807 was Bondt nog regent van het Werkhuis te Amsterdam, van 1793 tot 1836 consulent van directeuren van den oosterschen handel en reederijen, na dien directeur van die instelling, terwijl hij in 1806 tot de mede-oprichters van de Associatie-Cassa behoorde. Op 26 Aug. 1827 werd hij benoemd tot staatsraad in buitengewonen dienst. Sinds 1828 was hij lid van de Mij. der Ned. letterkunde te Leiden.

Hij huwde 17 Oct. 1790 met Anna Maria Determeyer Weslingh (geb. 1769, overl. 30 Nov. 1807), uit een luthersche familie. Uit dit huwelijk werden een achttal kinderen geboren, waarvan er drie jong stierven. De overigen waren:

[p. 87]

1e Nicolaas, geb. 6 Maart 1795, deelgenoot van zijn vader in het bovengenoemde handelshuis, overl. op een reis ter herstel van gezondheid te Parijs op 18 Jan. 1825, nalatend uit zijn huwelijk met Jacoba Adriana Scharff een dochter Anna Maria, gehuwd met Mr. Adrianus Theodorus Metelerkamp; 2e Jan Willem, geb. 30 Nov. 1796, als jur. stud. reeds 2 Aug. 1813 overleden; 3e Alida Paulina, in 1815 getrouwd met Mr. Floris Adriaan van Hall (zie dl. VII, kol. 517), overl. 21 Aug. 1845; 4e Petronella Clasina, in 1822 gehuwd met den hoogleeraar Mr. Cornelis Anne den Tex (zie dl. IV, kol. 1302); 5. Johanna Jakoba, in 1843 gehuwd met Guido Alfred Freiherr von Ziegesar, overste in oostenrijkschen dienst. Om den naam Bondt, die tot uitsterven gedoemd was, te bewaren, werd aan een der zoons van prof. den Tex, Jan genaamd, den achternaam den Tex Bondt gegeven; inmiddels is deze tak echter reeds met de zoons van dezen in mannelijke lijn uitgestorven.

Mr. Jan Bondt werd door Cornelis Kruseman geschilderd. Een ander portret, door A. de Lelie (thans bij mevr. H. den Tex Bondt-Biben) vindt men gereproduceerd bij de Jong.

Zie: Vaderlandsche Historie ten vervolge op Wagenaar XXXV, 39, XL, 230; Handelingen Mij. Ned. Letterkunde (1846); Algemeene Konsten Letterbode (1828) II, 21; M.C. van Hall, Mr. Jan Bondt en diens vader Mr. Nicolaas Bondt herinnerd (1845), 16 e.v.; Jaarboek Amstelodamum XII (1914), 10, 28, 48, 53, 83; Ned. Patriciaat VII (1916), 370; A.M. de Jong, Geschiedenis van de Ned. Bank I, 1 (1930), 37 e.v., I, 2, documenten no. 2, 11, 12.

Wijnman