Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 9

[Tets van Goudriaan, Mr. Arnold Willem Nicolaas van]

TETS VAN GOUDRIAAN (Mr. Arnold Willem Nicolaas van), geb. te 's Gravenhage 27 Mrt. 1771, overl. aldaar 5 Jan. 1837, was de zoon van Mr. Arnold Adriaan van Tets en Wilhelmina Jacoba Hartingh.

Hij werd 17 Mrt. 1787 te Leiden als student ingeschreven en promoveerde in de rechten 19

[p. 1113]

Juni 1791 op een dissertatie De legum poenalium requisitis et proportione poenarum.

Hij was eerst advocaat te 's Gravenhage, maar verhuisde in 1794 naar Dordrecht, waar hij in dat jaar pensionaris der stad werd. Hij werd het volgend jaar als zoodanig afgezet. Op 22 Oct. 1807 werd hij benoemd tot commissaris der verponding te Sliedrecht, met vergunning te Dordrecht te blijven wonen. Bovendien was hij secretaris van de Alblasserwaard en ontvanger der stad Dordrecht.

Hij werd lid van het voorloopig bestuur, dat op 19 Nov. 1813, den dag waarop de fransche bezetting uit Dordrecht wegtrok, aldaar gevormd werd. Kort daarna, 3 Dec., werd hij door den Souvereinen Vorst benoemd tot de belangrijke betrekking van commissaris-generaal in het departement Monden van de Maas (ongeveer het tegenwoordige Zuid-Holland). In andere departementen waren twee commissarissen-generaal, maar hier was hij de eenige.

Op 6 Apr. 1814 werd hij met ingang van 20 d.a.v. benoemd tot gouverneur van Noord-Holland en verhuisde hij dus naar Haarlem. Deze provincie en Zuid-Holland werden geheel als de overige provinciën bestuurd door een gouverneur en Gedeputeerde staten, maar alleen voor de keuze van leden der Tweede Kamer was Holland één provincie. Men had dit zoo ingericht omdat men bevreesd was, dat Amsterdam, dat meer zielen had dan het overige Noord-Holland, de keuze van alle leden der Tweede Kamer uit die provincie aan zich zou trekken. De Staten vergaderden daarom gezamenlijk, het eene jaar te Haarlem onder van Tets, het andere te 's Gravenhage onder zijn ambtgenoot voor Zuid-Holland.

In Noord-Holland heeft van Tets uitstekenden arbeid verricht. Hij was even werkzaam als energiek en had een groot aandeel in de totstandkoming van het groote Noordhollandsch Kanaal. Koning Willem I, die zich veel met alle zaken, in het bijzonder de waterstaatszaken, inliet, was ook door de voeling, die hij in dezen met van Tets had, zeer met hem ingenomen en het was dan ook op den zeer bepaalden wensch van den Koning, dat hij, hoewel schoorvoetend, er in toestemde, minister van Financiën te worden, waartoe hij 6 Mei 1828 met ingang van 10 Juni d.a.v. benoemd werd.

Door zijn groote welsprekendheid had hij het oor der beide Kamers, maar velen werden langzamerhand van oordeel, dat hij weinig om de volksvertegenwoordiging gaf en het er hem slechts om te doen was, de tevredenheid van den Vorst te behouden.

Bij het onderzoek der tweejarige begrooting in het najaar van 1828 werd in het voorloopig verslag der Tweede Kamer gevraagd, welke bestemming gegeven was aan de som, op de loopende begrooting uitgetrokken ten behoeve der Maatschappij ter begunstiging van volksvlijt. Hij antwoordde, dat hij bij de vele bezigheden geen tijd gehad had, dit na te gaan. Het brusselsche blad Le Courier des Pays-Bas deelde toen drie geheime Koninklijke besluiten mede, waarbij ‘sur le million de l'industrie’ aan den koningsgezinden journalist Libry Bagnano ƒ 85.000 uitgekeerd was. Door deze mededeeling werd de positie van den Koning in België zeer verzwakt.

Niettegenstaande de geheimzinnigheid, door zijn voorganger Appelius (dl. VII, kol. 16) ingevoerd, sloot het budget nog niet. Daarom stelde van Tets voor, opcenten op de hoofdsom van den aanslag der grondbelasting te heffen. Dit werd 27 Nov. 1829 met 51 tegen 43 stemmen verworpen.

Het amortisatie-syndicaat, dat van Tets bij zijn optreden als minister vond en waarvan hij uit hoofde

[p. 1114]

van zijn ambt voorzitter was, beheerde een groot deel der rijksfinanciën, o.a. verreweg het grootste deel der waterstaats-objecten, die ook door niet deskundig beheer jammerlijk verwaarloosd werden. Het syndicaat dreef op de domeinen, die inkomsten gaven, maar deze lagen grootendeels in België, en het gevolg was, dat het sedert Sept. 1830 in plaats van winst verlies opleverde, zoodat er niets geamortiseerd werd. Daar de Koning volgens art. 60 der Grondwet het beheer van de koloniën had zonder inmenging der Staten-Generaal, werden gewaagde en geheime financieele goocheltoeren tusschen het departement van koloniën, het syndicaat en de Nederlandsche Handelmaatschappij uitgevoerd, en van Tets was hierin den Koning steeds ter wille, hetgeen dezen, die sedert 1833 het zeer kostbare stelsel van lijdelijk verzet tegen de groote mogendheden doordreef, bijzonder aangenaam was. Het geluk diende in zoover, dat Indië ten gevolge van het cultuurstelsel sedert 1834 steeds meer baten opleverde. Toch wist niemand, zelfs van Tets niet, hoe het eigenlijk met onze financiën stond, en niettegenstaande die baten uit Indië nam het deficit voortdurend toe. Het is bekend, dat in tijden van oorlog de uitgaven, waaronder vele onnoodige, snel stijgen, en van Tets deed niets om hieraan tegemoet te komen.

De Bosch Kemper schrijft over v.T. (Gesch v. Ned. na 1830 II, 448): ‘Hetgeen zijn stijl kenmerkte, was ook zijn karakter. Als gulle gastheer wist hij de onstandvastige leden der Staten-Generaal al pratende in hun zwak te tasten, zoodat zij niet tegenstemden, de degelijke sprekers ontweek hij in het debat, of maakte zich met een algemeene phrase van hun beantwoording af Zeker is het, dat onder zijn ministerie het krediet van den Staat in zeer moeilijke tijden is opgehouden; dat de nederlandsche regeering zonder eenige medehulp van buitenlandsche bankiers steeds genoegzaam geld heeft kunnen leenen, en dat zij zelfs in 1836 een leening van 4% tegen 93% gedeeltelijk heeft kunnen plaatsen, nadat men jaar aan jaar geleend had. Dat alles geschiedde niet zonder financieele staatsmanskunst, maar het is nog de vraag of van Tets van al de financieele plannen tusschen 1830 en 1837 de ontwerper was, en of ons krediet wel staande zou zijn gehouden buiten de koloniale bijdragen, die na 1834 in de schatkist vloeiden.’

Van Tets overleed na een ziekte van 14 dagen.

Hij huwde in 1799 Cornelia Gevaerts, bij wie hij een dochter had.

Ramaer