Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 9

[Krul, Jan Hermansz.]

KRUL (Jan Hermansz.) een dichter-liefhebber, overl. Apr. 1646, was de oudste zoon van Herman Jansz. K., slotenmaker in Amsterdam en Marietje Symons uit Haarlem. Hij werd in 1601 of 1602 geboren en ook in het smidsvak groot gebracht. In 1637 wordt hij vermeld in het register van makelaars en één jaar vóór zijn dood liet hij zich in het boekverkoopersgild opnemen. De jonge man, die ‘van kindsbeen af liefde tot de poesye ghedraghen had’, las en bewonderde de gedichten van zijn groote tijdgenooten; ‘een uurtjen ofte twee nam hij daeghs tot verademing ende vermaeck des geestes’, oefende zich in rijmen en bekwaamde zich ook in het Fransch. Of hij tusschentijds ‘Venus offerhand met Bachi klare voght’ deed? Er is reden tot verdenking; hij bekent in 1634 als wereldhater: Voor desen heb ick (Heer) de werelt lief geacht, Nu walght se mij, omdat ik ken haer boos geslacht, Nu mij de deuchde pord de sonde te verlaten, Nu dwinght de geest mij tot Noodsakelyck Werelt-haten’. Zijn ‘Sinnlijckheyds begeeren’ uit zich telkens zoowel in zijn tooneel- en leerdichten als in zijn minneliederen. Van deze laatste werden pas in 1627 de eerste proeven ‘in mijn onrijpe Lenten

[p. 557]

aen den dach gebrocht’ ‘buiten (K's) ordre’ door den druk ‘ghemeen gemaeckt achter het Stightelyck Tractaetgen, Wereldhatende Noodtsaeckelyck’. Volgens den drukker geschiedde die samenvoeging, welke de jonge dichter, die het pad der bekeering was opgegaan en ‘'t Stightelijck boven al bemint en daerinne hem alleen nu soeckt te benaerstigen’, ‘moghelyck niet toe-ghestaen soude hebben’, op aandringen van eenige Liefhebberen (‘wetende dat deselfde onder mij berustede’). Het waren een 40-tal Liedekens (op stemme) en dighten onder den titel Amstelsche Linde, ofte 't Hof der Nimphen (Amst. 1627). Vele ervan liet Krul als Minnelijcke Sangh-Rympjes herdrukken in de Vermakelycke Dyren (1628) en onder denzelfden titel in Eerlycke Tijtkorting (1634), zoomede in het 4e deel der Pampiere Wereld, waar al zijn ‘minnelijke en eerlycke Sangrijmen’, ook uit Minne-spiegel ter Deughden (1639) en uit Minne-popiens (1639) en uit Liefdenszangvreugde (z.j.) bijeengevoegd zijn. Dit 4e deel of laatste, waarin eenige verzen op Nooten en met 2 à 3 stemmen gestelt zijn, mag heeten: lest, best; want aardige, zoetvloeiende minnedichten, nu klagend, dan dartel van toon, doen gedurig denken aan Brederoo en Hooft en winnen het in dichterlijke waarde van de didactische en dramatische gedichten, welke voorafgaan in de rijk verzorgde folio-uitgave van de Pampiere Wereld (met platen) (1644). Opmerkelijk is het, dat K. hierin niet zijn eerste leerdicht, het reeds genoemde Wereldt-hatende Noodtsaeckelyck opnam. Aan het opstellen toch van ‘dese mijn oprechte, doch slechte vermaeninge alle deught-lievers voor oogen gestelt’, had K. veel zorg besteed blijkens de kantteekeningen uit Bijbel en Kerkvaders; K. was evenals zijn ouders R.K. ‘Wat dat men bij de Wereld sal verstaen, heb ick u (na mijn maght) schriftuurelijck bevest’. En in de Verm. Uyren (1628) en Eerlycke Tijtkorting (1643) werd het niet alleen herdrukt onder den titel Noodsakelijck Wereld-haten, maar in den laatsten bundel ‘meer waerdich gepresenteert’ dan al het andere. Evenwel in de Pampiere Wereld kreeg het geen plaats, evenmin als de latere leerdichten: Sellefstrijdt (wel in Verm. Uyren en in Eerl. Tijtkorting) en Korte Spoor der Billickheden. K., die zoo vaardig in catsiaanschen trant de alexandrijnen hanteerde, bezon zich ten slotte, dat een te veel aan preeken en smeeken den lezer verveelt. Behalve genoemde leerdichten schreef K. nog stichtelijcke Zang- Rympjes (in Verm. U.), Minne-beelden (zoo geheeten in Eerl. Tytk. en in Pamp. Wer., maar oorspronkelijk in Verm. U. het A.B.C. der Minnen), Weghwyser ter Deughden, Den Christelijken Hoveling (1642), Christelijcke Offerhanden (1640).

Als tooneeldichter verscheen K. het eerst met zijn blij-eyndend spel Diana in Liefde Bloeyende, den 7. Febr. 1623, waarbij een ‘groetenis, ghedaen aan de Heeren Burgemeesteren op hare E.E. komste over het spel Diana’. In een voorspel smeekt I.L.B. Apollo, ‘dat door U segen mach mijn struyckje blijven staen’. Dit herderspel, in 1643 omgewerkt en opnieuw vertoond, werd gevolgd door meer, daar Krul wilde pogen op voorbeeld van zijn vriend Rodenburg, ‘sijn Bataeffsche Apollo’, die in 1619 Amsterdam verlaten had, den Eglentier op te kweeken. Het waren ook herderspelen in alexandrijnen en meestal in zes handelingen, Amsterdamsche Vryage (1628), Helena (1629), Mey-spel van Cloris en Philida (1631) - waarin Hooft's Granida den dichter door het hoofd speelt -, Rosamunde en Raniclis (1632), die meerendeels in den Eglentier ver-

[p. 558]

tooning en bewonderaars vonden. In laatst genoemd jaar gaf hij er ook een proeve van kluchtspel in Drooghe Goosen. Toen de uitgebloeide Oude Kamer in 1632 was vereenigd met de Duitsche Academie, waar ‘onnutte klappey en goddeloos bedrijf’ heerschte, ging K. zijn eigen weg en richtte in 1634 de Musyk-kamer op onder Rodenburg's spreuk ‘Ic blijft in Eelen doen’, om ‘tot vermaeck en eerlijke vreugd muzyk en Rhetorijk vermengt in alle deugd te plegen’. De Inleydinge werd in Mayo 1634 gedaan op de amsteldamsche Musykkamer door de ‘Uyt-beelders’ Musica, Rhetorica, Liefde en Apollo. In hetzelfde jaar volgde zijn Pastorel musyck-spel van Juliana en Claudiaen (met Rey van Musicanten, in 2 handelingen). Hoewel er volgens K.'s ‘haters’ ‘van hem niets goeds komen kon’, bleef hij tooneelstukken met lyrische intermezzo's schrijven: 't Vonnis van Paris en d'ontschaking van Helena (1637), Faustina (1639), Celion en Bellinde (1639), Alcip en Amarille (1639), Rosilion en Rosaniere (1641) - alle 3 blij-eyndende spelen met zang, ‘getrocken’ uit d'Urfé's roman Astrée. In 1634 was verschenen als treurspel Theodorus en Dianira; in 1645 werd uitgegeven Hetlevaart van Rodomond en ‘als naargelaten weeskind’ Tirannige Liefde, blij-eindend treurspel uit het Fransch, alsmede Blinden-Minnaar van Smirne. In meergenoemde prachtuitgave van Pampiere Wereld (1644) kregen geen plaats de Amsteld. Vrijage (1628), Celion en Bellinda (1631), Klucht van Drooghe Goosen (1632) en 't Vonnis van Paris. In de opdracht van deze uitgave aan de E.E. Heeren Burgemeesteren van Amsteldam zegt hij van zijn Tooneel-speelen, dat hun ‘vruchten de Ouderlooze armen en arme Ouden der beide Godshuizen, onberoemlijk, genooten hebben, nadat ze op onze amstelsche Tooneelen vertoont zijn; boven dat zijn ze mij een steun geweest, zoo wanneer de ongunst van 't geluk mij 't noodlot op den hals drong’.

K., wiens zinspreuk was ‘Gedenck te sterven’, stierf op 44-jarigen leeftijd. Den 11en Apr. 1646 werd hij in de Nieuwe Kerk begraven. Zijn weduwe, Hendrickge Banniers, bleef met 4 kinderen onbemiddeld achter.

Hier volgen van zijn bundels de volledige titels: J. Krul, Wereldt-hatende Noodtsaeckelyck. Genomen uyt Levitico in 't 20 Capittel (Amst. 1627), waarachter J. Krul, Amstelsche Linde ofte 't Hof der Nimphen (Amst. 1627); J.H. Krul's Vermakelycke Uyren (Amst. 1628); Eerlycke Tytkorting. Bestaende In Verscheyde Rymen Gemaeckt door Jan Hermansz. Krul (Amst. 1634); Pampiere Wereld ofte Wereldsche Oeffeninge, waerin begrepen zijn meest alle de Rijmen en Werken van J.H. Krul. Afgezondert in vier deelen. Al te zamen werkelijk door hem verbetert, en met veel nieuwe Rijmen verrijkt, doorgaans met schoone kopere platen verciert (Amst. 1644).

Rembrandt schilderde in 1633 een portret van Krul, dat zich te Kassel bevindt. Een miniatuurportret geschilderd door A. van Halen is in het Rijksmuseum te Amsterdam; zijn portret is gegraveerd door S. Savry.

Zie: Jonckbloet, Gesch. d. Ned. L. III en IV; Kalff, Gesch. d. Ned. L. IV, V; te Winkel, Ontwikkelingsgang der Ned. Lettk., 2dr. III, IV; G. Moore, Jan Hermansz. Krul (Delft 1894); Taal en Letteren (1905), 567-571; Tijdschrift voor Ned. Taal- en Letterk. (1917), 56.

R. Zuidema