Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 9

[Broughton, Hugh]

BROUGHTON (Hugh), geb. te Owlbury (Shropshire) 1549, overl. te Tottenham 4 Aug. 1612, godgeleerde en hebraïcus. Hij stamde uit een oud geslacht en werd in 1569 student te Cambridge (Magdalene College), waar hij les in het Hebreeuwsch ontving van den franschen geleerde Antoine Rodolph Chevallier. In 1570 werd hij bachelor of arts; daarna werd hij achtereenvolgens ‘fellow’ van St. John's en van Christ's College te Cambridge, terwijl hij aldaar tevens o.a. privaatdocent was in het Grieksch. Later trok hij naar Londen, waar hij godgeleerde voordrachten hield. Hier studeerde hij hard: als vrucht van zijn studies verscheen in 1588 zijn eerste werk A concent of Scripture, vert. in het Lat. als Concentus S.S. Scripturae (Hanau 1602), in het Holl. door Joh. Sarchanson, Alghemeene verthooninge der Heilige Schriften (Amst. 1618), waarin hij een chronologisch overzicht geeft van de geschiedenis der wereld van de schepping tot het ontstaan van het Christendom en de tijdrekenkunde van den Bijbel in overeenstemming tracht te brengen met de ‘ongewijde’ schrijvers. Toen hij van verschillende zijden (o.a. door John Rainolds te Oxford) over dit boek werd aangevallen, begon hij te Londen wekelijksche voorlezingen te geven voor een publiek van 80 à 100 toehoorders, waarbij hij zijn boek als leidraad gebruikte. Kort daarop (1589) trok hij in gezelschap van zijn leerling Alexander Top naar Duitschland, waar hij o.a. godsdienstige disputen hield met Joden. Immers zijn belangstelling ging vooral uit naar de Joden, die toenmaals in Engeland niet te vinden waren. Zijn verblijf op het vasteland van Europa - waarheen hij, naar men met het oog op zijn groote kennis van het Hebreeuwsch met niet geringe overdrijving zeide, gegaan was om den Joden Hebreeuwsch te leeren - bood hem ruimschoots gelegenheid om met de Joden in aanraking te komen. Overal waar hij kwam, zocht hij gelegenheid om met hen te disputeeren en hen van de waarheid van het Christendom te overtuigen; zoo reeds in 1589 te Frankfurt a.M. met een Rabbi Elias (misschien de bekende Elia Loans), later o.a. te Worms, Praag en Hanau, in de laatste plaats met een zekeren Rabbi Wolf.

De volgende jaren zagen hem afwisselend in

[p. 107]

Engeland en op het vasteland. Hij maakte o.a. kennis met Scaliger, die hem ‘furiosus et maledicus’ noemt. Broughton was nl. zeer heftig en strijdlustig van aard en overlaadde zijn tegenstanders dikwerf met smaadredenen.

Nadat hij reeds verscheidene geschriften (te Londen en Bazel) had gepubliceerd, verscheen in 1598 te Bazel van zijn hand An epistle of an Ebrew, zijnde een uit het Hebreeuwsch vertaalde brief, die hem in 1596 uit Konstantinopel zou zijn toegezonden door een Rabbijn, genaamd Abraham Ruben, en waarin inlichtingen betreffende het Christendom werden gevraagd. Reeds in Broughton's tijd werd aan de echtheid van dezen brief getwijfeld en terecht: als men den stijl en inhoud van den brief bestudeert, kan men tot geen andere conclusie komen. Vermoedelijk Was Broughton's bedoeling met de publicatie om ondersteuning van het engelsche hof te verkrijgen bij zijn pogingen om door hebreeuwsche vertalingen van Christelijke geschriften de Joden tot het Christendom te bekeeren; inderdaad werd hem een jaarlijksche bijdrage van 1000 pond toegezegd.

In 1597 had hij te Middelburg bij den aldaar gevestigden Engelschman Richard Schilders laten drukken An epistle to the learned nobilitie of England, touching translating the bible (twee verschillende edities). Deze brief stond in verband met zijn lievelingsdenkbeeld, n.l. het leveren van een nieuwe bijbelvertaling, die hij zich voorstelde met een vijftal andere geleerden te volbrengen. Of Broughton toenmaals reeds te Middelburg was gevestigd, is onzeker. Zeker is, dat hij na een kort verblijf te Londen in 1603 tijdens het woeden van de pest aldaar, te Middelburg zijn tenten opsloeg. Hij werd aldaar leeraar bij de engelsche gemeente, vermoedelijk als opvolger van Thomas Potts. Uit dien tijd dateeren Declaration of generall corruption of religion wrought by D. Bilson (Midd. 1603) en Two little workes defensive of our redemption (Middelb. 1604). Zonder plaats van uitgaaf verscheen An advertisement of corruption in our handling of religion. To the Kings Majestie (1604). Hierin deelt hij mede, dat ‘the lords of Bearne in Zwitzerland’ hem een professoraat in het Hebreeuwsch hadden aangeboden, doch hij had dit geweigerd; verder is voor de typographie van belang zijn verzoek aan den Koning van Engeland: ‘Now if it be your highnes will to allow me a pension to buy all Hebrew and Thalmudiques helpes, and to hyre comon Ebrew letters at Venice or Basil etc.’ Het werk lokte een tegenschrift uit van Henry Ainsworth (zie art. in dit dl.), die daarna door Broughton met smaadredenen werd overladen. Broughton noemde degemeente der Brownisten de synagoge van Satan en beweerde dat Ainsworth geen woord Hebreeuwsch kende!

Broughton was inmiddels (vermoedelijk reeds in 1604) te Amsterdam komen wonen. Hier sloot zich de Brownist George Johnson (zie art. in dit dl.) bij hem aan; hij zond dezen met aanbevelingsbrieven naar Engeland, waar Johnson echter reeds in 1605 stierf. Mattheus Sladus (dl. II, kol. 1323), de rector van de latijnsche school en voormalig Brownist, deed in 1605 groote moeite om in Amsterdam een engelsche gemeente te stichten op gereformeerden grondslag met Broughton als predikant. Toen dit plan mislukte, vertrok Broughton reeds in Nov. van genoemd jaar naar elders, doch hij schijnt spoedig naar Amsterdam te zijn teruggekeerd, omdat aldaar van 1605-08 werken van zijn hand verschenen. Hier worden genoemd A comment upon Coheleth or Ecclesiastes: framed for the instruction of Prince Henri our hope (Amsterdam 1605); Of the trinitaty etc., in Hebr.-Eng.

[p. 108]

(Amsterdam 1605); A reply upon the R.R.F. Th. Winton, for heads of his divinity in his sermon and survey, in Hebr.-Eng. (Amstelredam 1605); An explication of the article ϰατηλϑεν εἰο αἰδου, of our lordes going to paradise, 2d ed. (Amsterdam? 1605, 1e ed. 1559); Positions of the word Hades (Amsterdam? 1605); Familia Davidis, quatenus regnum spectat, cum chronographia sacra ad redemptionem usque continuata, in Hebr.-Lat. (Amst. 1605); The familie of David, for the Sonnes of the kingdome, with a chronicle unto the redemption, in Hebr.-Eng. (printed at Amstelredam, by Zacharias Heyns 1605); Parsjégen nisjtawan iesj 'Ibri etc. in Hebr., d.i. afschrift van een brief van een Hebreër uit de stad Konstantinopel, verlangende naar den leer van onzen Messias enz. (Amsterdam 1606); Responsum ad epistolam Judaei etc. in Hebr.-Eng. (Amsterdam 1606); Tralatio epistolae hebreae, qua Byzanthiaco Judaeo respondetur de religione etc., in het Lat. (Amst. 1606), Μεταφϱασισ Ηονηματιου ἑϰδοϑεντοσ ἑβϱαϊστι Ἰουδαιων Χαϱιν etc. (ἐν Ἀμστελδαμω δια Ἰωδωϰου του Ὁνδιου, 1606); Antwoort op een Hebreeuschen brief van een Jode, begeerichlijck vereyschende onderwijs des Christen geloofs. Uytten Hebr. in Nederd. tale overgheset door Jan Theunissen (Amsterdam 1606); Two epistles unto great men in Britaine in 1599, printed now for the second time (Amsterdam? 1606; er bestaat hiervan ook een hebreeuwsche uitgaaf uit hetzelfde jaar); Masséchet 'al hitchaberoet hajobelim, d.i. een tractaat over de opvolging der Jubeljaren, in Hebr. (Amsterdam? 1606); The Lamentationes of Jeremy, translated with explicationes (Amsterdam? 1606, 1608); Our Lordes famile and many other poinctes depending upon it (Amsterdam 1608); A petition to the lords to examine the religion and cariage of D. Ban(croft) Archb. (Amsterdam? 1608).

Men zie over de kwestie of Jan Theunisz dan wel Jodocus Hondius de drukker is geweest van deze uitgaven met hebreeuwsche lettertypen het art. in dit dl. betreffende eerstgenoemden drukker (vgl. ook het art. Humphrey Bromley). Ten huize van Jan Theunisz heeft Broughton wellicht kennis gemaakt met den Jood David Paraar, met wien hij een openbaar dispuut hield, dat door hem in het in 1608 verschenen werkje uitvoerig is beschreven. Mogelijk is dat Broughton in 1607 te Hanau vertoefde; in genoemd jaar verscheen aldaar van hem Daniel with a brief explication. In het voorwoord van dit werkje zegt hij, dat hij in hetzelfde jaar een nieuwe vertaling van het N.T. had uitgegeven met een hebr.-grieksch en grieksch-hebr. woordenboek. Het reeds genoemde Parsjégen nisjtawan had hij opgedragen aan Philip Ludwig II, graaf van Hanau-Munzenberg.

Intusschen was in Engeland een commissie benoemd, die tot opdracht had een nieuwe vertaling van den Bijbel samen te stellen; daarbij had men Broughton gepasseerd. Het is begrijpelijk, dat zulks hem ten zeerste heeft gegriefd. Hij uitte zijn woede in meedoogenlooze critiek op het werk van de bijbelvertalers. De engelsche dichter Ben Jonson heeft een satire op Broughton geleverd in zijn Volpone or the fox (1605) en zijn Alchemist (1610).

Na 1608 schijnt Broughton zich wederom te Middelburg te hebben gevestigd. Aldaar verschenen nog A defence of the book entitled a Concent of Scriptures (Middelb. 1609); A most humble supplication unto the king (Middelb. ? 1609); A revalation of the holy Apocalyps (Middelb. ? 1610); Job, zijnde een aan den Koning opgedragen engelsche vertaling van dit Bijbelboek (Middelb. ? 1610); A petition to the king for authority to expound the

[p. 109]

Apocalyps in Hebrew and Greek (Middelb. 1611); A require of agreement to the groundes of divinitie studie (Middelb. 1601); A declaration unto the Lords, of the Jewes desire for Ebrew explication of our Greeke Gospell (Middelb.? 1611) Vermoedelijk verscheen te Amsterdam Eenighe schoone ende sekere bewijsredenen om den grondt vanden Bijbel te bevestigen enz. door Hugo Broughton ende nu overgeset door een Liefhebber der waerheyt (1611); wellicht was Jan Theunisz hiervan de vertaler.

Broughton, die op het eind van zijn leven aan tering leed, maakte in 1611 zijn laatste reis naar Engeland. Hij kwam in Nov. van genoemd jaar te Gravesend aan, bracht den winter door te Londen en begaf zich in het voorjaar van 1612 naar Tottenham, waar hij overleed. Hij werd op 7 Aug. 1612 te Londen begraven. Op zijn dood maakte W. Primrose A funerall poeme upon the death of the learned divine Mr. Hugh Broughton who deceased in Anno 1612, August the 4, interred the 7.

Zijn verzamelde werken werden in 1662 door John Lightfoot uitgegeven onder den titel The works of the great Albionean Divine renowned in many nations for rare skill in Salems and Athens Tongues, and familiar acquaintance with all Rabbinical learning, Mr. Hugh Broughton. Dit werk bevat tevens een biografie van Broughton.

Het valt moeilijk zich een juist oordeel over Broughton te vormen. Voor zijn tijd bezat hij een groote kennis van het Hebreeuwsch (zijn vertalingen in het Hebreeuwsch zijn echter naar onze opvattingen verre van onberispelijk), doch hij toonde weinig overleg en was zeer met zichzelf ingenomen. Als Puritein was hij een dogmatisch drijver, welke ieder die het niet met hem eens was, op hoogst onaangename wijze bejegende. Zijn do elstelling, n.l. de bekeering der Joden tot het Christendom, kan men eerbiedigen, doch Broughton streefde door zijn onbesuisd optreden dikwijls dit doel voorbij. In zijn geboorteland had hij naam gemaakt door tegenover de meening van de Kerk van Engeland, dat Christus ter helle gevaren zou zijn, Calvijn's exegese te handhaven, die den Hades als de onderwereld of het doodenrijk (niet als ‘a place of torment’) opvatte. Zijn vertaling van gedeelten van den Bijbel muntten uit door groote waardigheid van uitdrukking.

Broughton's vrouw heette Lingen en was een nicht van zijn leerling Alexander Top.

Zijn portret werd gegraveerd door Fred. Hendr. van den Hove.

Zie: C.G. Jöcher, Allgem. Gelehrten-Lexikon I (1750), 1402 v.; Dictionary of national biography VI (1886), 459 v.; J.G. de Hoop Scheffer, De Brownisten te Amsterdam in Verslagen en mededeelingen der Kon. Academie van Wetenschappen, Afd. Letterkunde, 2e reeks, X (1881), 242, 272 v.; H.F. Wijnman, Jan Theunisz in het jaarboek Amstelodamum XXV (1928), 56 v.; 113 v.; Pollard and Redgrave, A short-titled catalogue of books printed in England (1926), 82-83; M. Steinschneider, Catalogus librorum Hebraeorum in bibliotheca Bodleiana I (Berolini 1852-60), 806 v.; C.P. Burger, De Amsterdamsche boekdrukkers en uitgevers in de 16e eeuw IV, 254 v.; E.N. Adler, A gazetteer of Hebrew printing (1917), 7; J.M. Hillesum, Een keur uit de handschriften en boeken uit de Rosenthaliana (1919), 17; L. Hirschel, Hugh Broughton en Jodocus Hondius in Het Boek (1928), 199 v.; dez., Een godsdienstdispuut te Amsterdam in het begin der 17de eeuw in De Vrijdagavond VI (1929), 78 v., 197 v.; H.F. Wijnman, Moet Jod. Hondius of Jan Theunisz.

[p. 110]

beschouwd worden als de eerste drukker van Hebreeuwsche boeken te Amsterdam? in Het Boek (1928), 301 v.

Wijnman