Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 9

[Bergen, Cornelis van (1)]

BERGEN (Cornelis van) (1), geb. te Wouw en in de slotkerk aldaar gedoopt 1 April 1458, overl. 1509, was het 9de kind van Jan II v. Bergen-Glymes (niet III, vgl. Ned. Leeuw XLII, 281 met 315), eig. Glymes-Bergen, heer van Bergen op Zoom (Jan ‘met de lippen’), overl. 7 Sept. 1494, en Margaretha de Saint-Simon (‘la belle blanche’), overl. 15 April 1469, dr. van Wouter (Gaucher) v. Rouveroy, heer van Saint-Simon bij Johanna v. Wavrin (volgens Juten in Oud-Bergen, 15) of van Maria gravin v. Sarrebruck, diens 2de vrouw (volgens Juten in Tax. 1898, 134: vgl. o.a. Annuaire 191, Goethals II, 444-445). Door zijn vader bestemd voor den geestelijken stand, dien zijn oudere broeders Hendrik, de veel geprezen bisschop van Kamerijk, en Antonius (die voorg.) aanvaard hebben, heeft Cornelis die bestemming niet gevolgd. Beleend met Brecht, Vorselaer, Rethi en Lichtaert en, 14 Jan. 1499, verrijkt met de tot dusverre den graaf v. Oettingen behoorende heerlijkheden Heeswijk en Dinther (waarvan hij door koop in bezit kwam) werd hij een aanzienlijk wereldlijk heer, reeds in 1482 in den slag van Thienen tegen de Luikenaars, waarin hij gewond werd, door den heer v. Ravestein tot ridder geslagen. Doch van een aanstelling tot ‘ammirael van de zee’ blijkt weinig en in de practijk heelemaal niet, tenzij dan door zijn medewerken, mogelijk ook met schepen, aan het beleg van Sluis. Dit was het slot van Maximiliaans oorlog tegen de opstandelingen in Vlaanderen en Brabant, ernstig vooral toen Philips van Kleef uit het eerste gewest de hoofdstad van het laatste binnentrok. Maar Brussel gevoelde zich door de troepen van de regeering bedreigd, niet het minst doordat heer Cornelis, strijdend voor en om Mechelen, met 100 mannen van wapenen naar Vilvoorden was opgerukt, dat de duitsche troepen den vorigen avond bezet hadden. Ook aan het beleg van Namen in Juli 1488 had Cornelis v.B., evenals zijn broeder Jan, deelgenomen: het in dien tijd zoo gewone tooneel van belegeringen, afgewisseld met verwoestende strooptochten; eerst de val van Sluis in 1492 maakte daaraan een einde. Terzelfdertijd ongeveer werd Cornelis v.B., na den dood van Arend v. Stryen, heer v. Zevenbergen, vader van Maria v.Z., die Cornelis in 1481 geschaakt had, maar waarvoor hij in 1483 een vrijsprekend vonnis gekregen had, door erving heer van Zevenbergen. Door zijn huwelijk kreeg hij o.a. ook Heemskerk en verder is hij ook heer van Grevenhoeck geworden (1488), welke heerlijkheid door hem in 1509 werd verheven bij het leenhof van Curingen. Berlicum, Middelrode en Schijndel waren er ook al bijgekomen, eveneens door koop (1505). Hij was toen reeds lid van de Vliesorde, waarin hij door het kapittel van 1500 te Brussel opgenomen was en waarvan zijn broeder Hendrik in 1493 kanselier was geworden. Het kan

[p. 52]

dus niet verwonderen, dat Cornelis v.B., wiens geslacht het huis Habsburg trouw toegedaan was, een belangrijke positie innam. Een Philips v.B. (geb. 27 Dec. 1447), was reeds op jeugdigen leeftijd gestorven en wel ten gevolge van wonden, opgedaan bij het beleg van Neuss (1475) (en dus niet eerst bij den slag van Nancy, zooals b.v. Biogr. Nat., v.d. Aa en de Bat. Ill. meenen). Leden van dit geslacht vergezellen Philips den Schoone naar Spanje, reeds op zijn eerste reis, of doen hem althans uitgeleide uit Brussel, zooals van de Vliesridders Cornelis' broeder Jan en van de geestelijken een andere broeder, de zooeven genoemde kanselier, Hendrik, de bisschop van Kamerijk, hoofd van den Raad en van de Kapel. En als vóór den aanvang dier eerste spaansche reis Engelbrecht v. Nassau als luit. gen. aan het hoofd komt van den over Philips' kinderen en landen ingestelden Regentschapsraad, dan zien we daarin ook Cornelis v.B., wiens oudste zoon, Maximiliaan, Philips met vele andere edelen begeleidde op diens tocht. En als in hetzelfde jaar (1501) het huwelijk tot stand komt van diens zuster Margaretha met Philibert van Savoye, wordt het verdrag ook door heer Cornelis geteekend (26 Sept.), al worden door sommigen hierbij alleen zijn broeders Hendrik en Antonius, de bekende abt van St.Bertin, met name genoemd. In zake de verbetering der handelsbetrekkingen met Hendrik VII was hij een dergenen, belast met de onderhandelingen hier en in Engeland, welke geleid hebben tot het verdrag van Antwerpen, 19 Juni 1502 (Rymer XIII) en 14 Aug. tot dat van Westminster, waardoor tevens de vriendschap tusschen Hendrik en Maximiliaan bevestigd werd.

Maar het zwaard voerde hij weer, toen in Oct. 1504 Philips' aanval op Gelre loskwam. Bij de zaken van dat gewest was heer Cornelis, wiens naam verbonden is aan de inneming van het kasteel van Oyen (waartoe de Bosschenaren hadden aangezet) en aan de overgave van Arnhem (6 Juli 1505), ook geïnteresseerd in zooverre en sinds hij gouverneur van Grave was geworden en tevens opgetreden was als ambtman van Kuyk, waarmee die stad verbonden was. Afgezien dan van den tijd van Maria van Bourg., die op haar sterfbed haar echtgenoot zou hebben doen beloven, in tegenwoordigheid van Corn. v.B. en den heer v. Walhain, Karel en Philippa in het bezit van hun geldersch erfdeel te herstellen, beteekent dit dus: in 1494, toen hij de onzijdigheid der genoemde gebieden verlangde en verkreeg, en: 1495, toen hij, die als raad, kamerling en vooral als maarschalk van Max. diens volle vertrouwen genoot, als diens drost aldaar de huldiging zijner onderzaten in ontvangst nam. Verder was dit ook uitgekomen in 1497 (22 Dec.) bij het bestand met den Egmonder, waarbij Cornelis gehouden werd zijn vroegere afspraken aangaande zijn goederen van Vredensteyn en de besluiten, op de dagvaart van den Bosch genomen, na te komen. Ook in 1500. Zoo heeft hij zijn habsburgsche meesters in de geldersche zaken (waarbij ook zijn zoon Maximiliaan reeds genoemd wordt) gediend, ook in den tijd dat hij zich te Grave ophield, zoowel te velde als in de raadzaal, hij, die als diplomaat ook ervaring opdeed bij de onderhandelingen over de friesche zaken, gevoerd met de ballingen uit het Noorden (1501), waarbij, zooals bij Philips de Schoone, de kanselier Sigismund Pflug hertog Hendrik van Saksen vertegenwoordigde (waarover in diens art., dat ook Cornelis' naam vermeldt, dl. I, kol. 1078). En die ook zijn beleid toonde bij de onderhandelingen met den hertog van Kleef. Hoe zeer hij de gunst van Philips

[p. 53]

genoot, bleek ook hieruit, dat deze vorst hem, die eveneens zijn kamerheer en grootmaarschalk was, in 1501 (28 Sept.) een pensioen van 1200 ponden schonk, zooals hij Cornelis vroeger al begiftigd had met een van 600 (12 Maart 1500).

Ook Philips' zuster Margaretha stond hij, de trouwe hofmeester van haar vader en broeder, ter zijde. Reeds toen zij in 1507 hier als regentes optrad en weldra een Raad instelde, waarvan C. weer lid werd. En medestrijder tegen de Gelderschen was hij van Rudolf v. Anhalt.

Maar niet heel lang heeft hij meer geleefd, nog geen twee jaar, dus niet tot 1513, in welk jaar Juten (Tax. 1898, 134) hem gouverneur laat zijn van de stad Grave, waar dezelfde Juten - beter - hem elders (Oud-Bergen, 161) 1509 als sterfjaar geeft. Doch volgens een ander bericht (waarvan mededeeling bij Moes en Sluyterman III, 168) zou hij nog als krijgsoverste van Maximiliaan en Karel V o.a. in 1516 deelgenomen hebben aan het ontzet van het door de Gelderschen belegerde Leeuwarden.

Ter eerstgenoemde plaatse vindt men zijn wapen beschreven (vollediger en met stamboom der verschillende heeren van Bergen-op-Zoom op het raadhuis aldaar). Zijn devies: Brilleglazen (des lunettes) met dit rand- of bijschrift: il n'est qu'estre borgne. Ander: Wan Godt wil.

Hij liet zijn vrouw Margaretha of Maria Magdalena van Stryen, vrouwe van Zevenbergen, achter met 3 zoons, aan wie hij de meeste zijner bezittingen naliet, waarbij (zegt Tax. 1898, 135), vermoedelijk ook Schijndel en Middelrode gevoegd moeten worden (zie echter reeds boven) t.w. 1. Maximiliaan (zie eigen art.); 2. Leonard, ongehuwd overl. in 1523; 3. Cornelis (2) (zie art. dat volgt); en dan worden als dochters genoemd: 4. Margaretha, gehuwd met Floris van Egmond (dl. III, kol. 325, waar echter als zijn schoonmoeder, dus Cornelis' echtgenoote, genoemd wordt Magdalena, erfdochter v. Zevenbergen, Noordeloos enz.; dit Noordeloos was van haar moeder, Maria van Vianen, vrouwe van Noordeloos) met huwelijksvoorwaarden, opgemaakt 12 Oct. 1500; 5. Maria, overl. omstr. 1537, gehuwd met Louis de Ligne, baron van Barbançon, zie Tax. 1898, 135, wier zoon Jean bovengenoemde heerlijkheden meest verkregen heeft en door zijn huwelijk met Margaretha van der Marck in het bezit gekomen van het graafschap Arenberg, daarna gewoonlijk genoemd wordt graaf van Arenberg, en later als stadhouder der noordelijke provinciën bekend is, gesneuveld bij Heiligerlee 1568 (dl. VI, kol. 51).

Sommige biografen (niet het Annuaire) vermelden nog: 6. Elisabeth, abdis ter Kameren bij Brussel, in welke abdij, die zij van 1512-40 bestuurd had, op 23 Sept. 1556 gestorven.

Bij Goethals wordt deze laatste niet vermeld, wel een natuurlijke zoon nl. Hendrik van Bergen, overl. 1536, nalatend Cornelis, Maria en Joanna. Elders (Ned. Leeuw 1924, 247) is, behalve van Maximiliaan en Cornelis als zonen van Cornelis (met het onjuiste sterfjaar 1529) en Maria (liever: Margaretha) v. Zevenbergen ook sprake van een bastaard, echter genoemd Michiel en die gehuwd zou zijn geweest met Anna van Gastel.

Zie: onder Cornelis (2). Bovendien (behalve het reeds in het art. aangehaalde) le Glay, Négoc. dipl. entre la France et l' Autriche etc. (Paris 1845); Gachard, Coll. des voyages des souverains des Pays-Bas; Henne et A. Wauters, Hist. de la ville de Bruxelles (Brux. 1845) I, 305, 320; A. Wauters, Hist. des environs de Bruxelles (Brux. 1855) II, 426; Nijhoff,

[p. 54]

Gedenkw. v. Gelderl. VI; G. Schanz, Engl. Handelspolitik gegen Ende des Mittelalters (Leipzig 1881); W. Busch, England unter den Tudors (Stuttgart 1892).

Kooperberg