Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 9

[Bergen, Cornelis van (2)]

BERGEN (Cornelis van) (2), overl. 1560, was het 3de kind van Cornelis (zie voorg. art.) en Maria Magdalena van Strijen. Hij komt betrekkelijk vroeg voor als proost van St. Petrus te Rijsel (1523, 1526, 1529) na reeds kanunnik te zijn geworden in de kerk van St. Lambert te Luik, waar hij in 1519 (18 Juli) al gekozen was tot domheer. Na den dood van zijn broeder Leonard (1523) werd hij, die ook nog andere geestelijke waardigheden kreeg, heer o.a. van Zevenbergen, gelijk hij de erfgenaam was van zijn in 1529 gestorven moeder o.a. van het huis te Heemskerk, waarvoor een zekere van der Sluys als zijn gemachtigde optrad. En leenen als dat genaamd Biesme (bij Melijn) vielen hem ten deel door den dood van zijn oudsten broeder Maximiliaan. Geruimen tijd vertoefde hij, zoo niet in de abdij van ter Kameren (bij Brussel), aan het hof van Margaretha van Oostenrijk, die hem om verschillende eigenschappen apprecieerde, terwijl zijn onberispelijke levenswijze en een groote gematigdheid van karakter hem ook de gunst van Karel V verschaften en diens aandacht op hem deden vallen in verband met 's Keizers plannen t.o.v. Luik.

Daar wilde de Keizer den invloed van zijn huis voorgoed vestigen, waardoor hij sinds de regeering van den hem toegedanen Everhard van der Marck zich feitelijk meester maakte van het sedert het concordaat van Worms aan het kapittel toekomende recht van benoeming der bisschoppen. Te Brugge wist hij een overeenkomst met den kerkvorst, die kardinaal was, door te drijven, hoewel juist om deze omstandigheid zulks in strijd was met een later concordaat (1448), dat in een dergelijk geval de benoeming van den toekomstigen bisschop van Luik aan den Paus terugbracht. En hoezeer het kapittel van St. Lambert ook morde, het zwichtte uit vrees voor den machtigen Karel V, door Cornelis v. Bergen eerst (1520 of 1522) aan te wijzen als coadjutor ‘cum iure successionis’ - 9 jaar later eerst volgde de pauselijke bevestiging - en hem ook als opvolger te erkennen na den dood van Everhard van der Marck. Deze viel 16 Febr. 1538 en precies 4 maanden later had de inauguratie van Cornelis tot prins-bisschop van Luik plaats, hoe ongeschikt die keuze ook bleek te zijn, ondanks alle praal en statie van talrijke heeren o.w. Jan van Bergen, waarmee Maria van Hongarije de Luikenaars had willen imponeeren, gelijk haar voorgangster dat reeds bij de installatie gedaan had. Ongeschikte keuze, al ontving hij ook met nog zooveel eer den Roomsch-Koning Ferdinand te Luik, dien hij vervolgens naar Gent begeleidde om er getuige te zijn van de onderwerping der stad door Karel V (1540); en al ontbreekt het ook niet, althans bij enkele oudere schrijvers, aan lof in zake de hervormingen, door C.v.B. ingevoerd op het punt van procedure en leekenrechtspraak. Vooral de geestelijke jurisdictie had zijn aandacht. En men herinnert aan voortreffelijke reglementen van oorlog en politie en ook tal van ordonnantiën op ander gebied. En toch - nogmaals - was de keuze ongeschikt te achten, waar uit alles blijkt, met hoe weinig ambitie, ja met grooter apathie dan misschien ooit iemand te voren op den hoogen luikschen zetel, hij zijn plaats innam, machteloos werktuig daarbij der habsburgsche politiek, gericht tegen steeds weer mogelijke indringing opnieuw van den franschen invloed in Luik. Meer dan eens bracht Cornelis' weerzin tegen zijn bisschoppelijk ambt landvoogdes Maria in

[p. 55]

groote verlegenheid. Zelfs was er bij den Keizer sprake van geweest om een tweeden coadjutor naast v.d. Marck aan te wijzen, toen Cornelis zelfs aarzelde het priesterschap te aanvaarden, dat hij nog steeds niet bezat (volgens anderen is hij wel degelijk tot geestelijke gewijd, maar Daris loochent èn de bisschoppelijke wijding en zelfs het priesterschap)! Zoover is het niet gekomen, zij het ook dat zijn aanneming voorwaardelijk gesteld werd, zoodat heer Cornelis hoop kreeg vervangen te worden zoodra hij het hem aangenamer leventje aan het nederlandsche hof of op zijn landgoederen zou verkiezen.

En het was dan ook koren op den molen van den kerkvorst, die maar niet ophield Maria van Hongarije dreigend voor te houden, dat hij wilde trouwen en het luide in de straten zou uitroepen, dat hij geen bisschop wilde zijn, toen Karel V hem voorstelde George van Oostenrijk, bastaard van keizer Maximiliaan, aartsbisschop van Valentia, als coadjutor toe te voegen.

Ook nu heeft het kapittel zich daartegen niet kunnen verzetten en verzaakte opnieuw, wat het toch als zijn recht beschouwde. Met onwillige gehoorzaamheid erkende het hem als zoodanig, waarop spoedig daarna, reeds 23 Febr. van hetzelfde jaar (1541) de bevestiging door den Paus volgde, door wien hij al vroeger het canonicaat van de hoofdkerk van St. Lambert gekregen had. Echter heeft het langer geduurd dan Corn. v.B. gehoopt had, dat deze aartsbisschop, immers op zijn doorreis in Frankrijk geruimen tijd vastgehouden, de plaats kon innemen, die hem, Cornelis, zoo onaangenaam was. Veel heeft hij, afgezien van het bovenstaande (mogelijk ook meer op naam van het kapittel dan van den kerkvorst zelf te stellen) er niet uitgericht: de meeste krijgslieden, geworven onder Everard van der Marck, ontsloeg hij; van herstel der verwoeste versterkingen is daarentegen niet veel gekomen. Wel heeft zich v. Bergen, onder wien ook de Jezuïeten zich voor het eerst in zijn diocees vertoonen, een ijverig of onverdraagzaam vervolger betoond van de ketters, het meest van de wederdoopers, tegen wie hij verschillende edicten uitvaardigde en een specialen inquisiteur benoemde.

De tijdsomstandigheden waren trouwens ook geenszins eenvoudig, vooral bij de positie van Luik tusschen de partijen, die weer feller dan ooit tegenover elkaar stonden en waarvan, gelijk we zagen, George van Oostenrijk bijna 2 jaar lang het slachtoffer is geweest. Frans I, bondgenoot ook van den hertog van Gelre, nu Willem van Kleef en Gulik, contra de macht van Karel V, terwijl deze ook bedreigd scheen door een nieuwen inval van de Turken. C.v.B. had zich zelfs genoodzaakt gezien althans de muren van de stad Luik in staat van verdediging te brengen en ook andere voorzorgsmaatregelen te nemen o.a. hulp weer te vragen bij de landvoogdes te Brugge. En het land kon, vanwege het verdedigend verbond van 1518 tusschen den Keizer en de Luikenaars en thans weer geratificeerd, kwalijk zijn neutraliteit bewaren, die hij toch in voor den Keizer welwillenden zin handhaafde. Geducht scheen het land, dat echter op zijn hoede was, in gevaar voor het geldersche krijgsvolk en zelfs was er sprake van een complot binnen de stad met de generaals van Rossem en Longueval, die toen hun grooten strooptocht maakten (waarover art. Maarten v. Rossem), zich tot de omgeving van Aken uitstrekkende. Maar ten slotte dreef het onweer over: de Keizer won van den gelderschen hertog afdoende. Luik, waar Frankrijk trouwens nog talrijke aanhangers had, had zich buiten den oorlog kunnen houden, terwijl van Rossems toeleg door de voor-

[p. 56]

zorgen van den prins-bisschop voorkomen was.

Toch was deze, mogelijk ook door zijn ziekelijkheid, in elk geval handelend naar de aanwijzingen van den Keizer, die zijn zegetocht tegen de Gelderschen besloten had met een bezoek o.a. aan Luik, verheugd, dat George van Oostenrijk hem kwam bevrijden van de lasten van het bestuur en hem de gelegenheid geven zich terug te trekken binnen het kasteel van Huy. Volgens een enkele bron in 1543 deed hij, meer waarschijnlijk in het volgend jaar, afstand en, naar het wel heet, met de bedoeling om te huwen, daar zijn broeder Maximiliaan in dat jaar (?) kinderloos overleed. Hij zou daarin dan verhinderd zijn, doordat hij in 1545 zelf ook zou zijn gestorven.

Maar ook hierin zijn de berichten niet eenstemmig. Hoe zou het met dit jaartal ook te rijmen zijn geweest, indien het juist is, dat hij 5 Oct. 1552 aan Maria, zijn zuster, douairière v. Barbançon, het leen van Biesme-les-Melin transporteerde krachtens een contract tusschen hen gepasseerd 1 Febr. 1549. Er zijn dan ook andere bronnen, die Corn. v. Bergen eerst 1560 als sterfjaar geven. Inderdaad is hij in dat jaar ongehuwd en kinderloos gestorven, zoodat de zoon van zijn overleden zuster Maria en van Louis de Ligne, graaf van Barbançon, Jan de Ligne, graaf van Arenberg (zie vorig art.) zijn erfgenaam werd. In de Maasgouw (van 31 Mei 1896) vindt men het wapen van ‘Cornelius v. Berghen’ beschreven.

Zie: behalve de beschreven genealogieën als v. Goethals en in het Annuaire de la Noblesse de Belgique, Nav., Ned. Leeuw (1924), in de Biogr. Nat. d. Belgique met wat er overigens reeds genoemd is in de beide art. Cornelis, afgezien nog van de alg. werken van Blok en vooral Pirenne, Nijhoff en Henne, Gosses en Japikse, Walther, Kooperberg, Theissen e.a. (zie VIII, 1124; vgl. ook aldaar 85); baron de Reiffenberg, Hist. de la Toison d'or; H. Kervijn de Lettenhove, la Toison d'or; vooral W.J.F. Juten, Heeswijk en Dinler in Taxandria 1898; dez., Beschr. v. Bergen-op-Zoom en omstreken (uitg. z.g. v. Prov. Gen. v.K. en W. in N.B.); P. Doppler, De inkomst v. Cornelius v. Bergen in de Maasgouw 1896, 37 en Publ. de Limbourg o.a. 1910, 276, 1927, 411; verder nog, behalve Eigen Haard 1908, 606, 620, Reusens, Anal. pour servir à l'hist. ecclés. de la Belgique III (1866), 127; J. Daris, Hist. du diocése et de la principauté de Liège pendant le XVI siècle (Liège 1884); E. de Marneffe, La principauté de Liège et les Pays-Bas au XVIe siècle (Liège 1887); en nog: Moes en Sluyterman, Ned. Kasteelen en hun historie III; H. Lonchay, De l'attitude des souverains des Pays-Bas à l'égard des pays de Liège au XVIe siècle (Mém. Cour. du R. de Belg.) (Brux. 1888).

Kooperberg