Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 8

[Lalaing, Anthony van (2)]

LALAING (Anthony van) (2), graaf van Hoogstraten, geb. waarschijnlijk omstreeks 1530, overl. in de 2de helft van Oct. 1568. Deze bekende figuur uit het voorspel van den 80-jarigen oorlog, waarin hij gewoonlijk onder den naam van Hoogstraten voorkomt, wordt in onze geschiedenis het eerst genoemd, als de edelen met hem aan het hoofd zich onmiddellijk na het vertrek van Karel V, in den herfst van 1556 bij den landvoogd, Emanuel Philibert hertog van Savoye, vervoegen om hem te verklaren, dat zij zich aan de regeering zullen onttrekken, als aan hun grieven niet voldaan wordt. In 1557 trad v. H. opalstijdelijk landvoogd, zoolang de hertog den oorlog persoonlijk meemaakte. Granvelle mocht klagen, dat toen geregeerd werd naar de denkbeelden der nederlandsche edelen ten nadeele van het koninklijk gezag, toch had Philips de Nederlanders en de edelen als bemiddelaars tusschen volk en regeering, te veel noodig voor het opbrengen der beden, die van de natie gevergd moesten worden, om daar niet voorloopig rekening mee te houden. De financieele toestand des lands was tijdens 's koning aanwezigheid alhier dan ook allertreurigst, zoodat v. H. als koninklijk gedelegeerde ter St.-Gen. slechts uitkomst zag òf in den terugkeer tot de indirecte belastingen, waarom men in 1556 tevergeefs had gevraagd, of in de afkondiging van een staatsbankroet, dat daarin zou bestaan, dat de enorm hooge verschuldigde rente tot op 5 procent werd teruggebracht. Het gelukte Philips in 1558 de negenjarige bede, de ‘aide novennale’ van 800.000 pond 's jaars te zien ingewilligd, maar de heffing en het beheer hadden de Alg. Staten zich voorbehouden, wat hun jaarlijksche bijeenkomst, het schrikbeeld des konings, noodzakelijk met zich bracht. Ook na diens vertrek naar Spanje, waar hij 8 Sept. 1559 behouden aankwam, voelde het in de Nederlanden gevestigde centraal gezag zijn groote afhankelijkheid van de inlandsche grooten. Toen \Philips na het bloedbad van Vassy (1 Maart 1562) den burgeroorlog in Frankrijk weer zag ontbranden, voelde hij zich geroepen zijn geloofsgenooten aldaar te hulp te komen en beval hij daarom dat 2000 ruiters der benden van ordonnancie dat land zouden binnenrukken. Als Vliesridder was aan v. H. in 1559 het bevelhebberschap over een dier veertien benden toevertrouwd. Philips zag ten eenenmale over het hoofd, dat daartoe eerst de Raad van State moest gehoord worden, waarin Oranje en Egmond wisten door te drijven, dat de gezamenlijke stadhouders en al de Vliesridders door dien raad zouden opontboden worden. Kort vóór 's konings vertrek naar Castilië, was het de ridderschap van het Gulden Vlies in het kapittel, Jan. 1559 door Philips te Antwerpen gehouden, gelukt drie van hen, op wien ze rekenen konden, in hun orde te zien opgenomen, niettegenstaande de ernstige bezwaren, die hij tegen de keuze van de twee eersten had. Het waren Hoogstraten, Montigny en de Ligne. Die bijeenkomst van stadhouders en Vliesridders heeft het tweeledig resultaat gehad, dat de monarchie niet alleen heeft moeten onderdoen voor de nationale partij en zich tevreden stellen met de toegestane onderstandsgelden ten behoeve der fransche regeering, waartoe in Aug. door den R. v. S. besloten was, maar tevens heeft zij veel bijgedragen tot de versterking der stellige ligue tegen Granvelle (sedert Mei 1562) met het bekende verloop: de terugroeping van den gehaten kardinaal (13 Maart 1564). De adellijke heeren, die steeds van uit de hoogte neergezien had-

[p. 996]

den op raadsheeren en burgerlijke ambtenaren, de getabberden of de ‘longues robes’, maakten thans misbruik van hun overwinning op het van zijn eminente hoofd beroofde spaansche regime. Hoogstraten bestond het den president der rekenkamer van Brabant openlijk te hoonen, omdat deze de belangen van Turnhout en het landsheerlijk domeingoed tegen 's graven aanslagen verdedigd had. Het compromis der edelen, in Nov. 1565 tot stand gekomen, telde onder zijn ijverige aanhangers ook H., op wiens grondgebied de verbondenen 13 Maart 1566 een samenkomst hielden om voor het laatst te beproeven Egmond over te halen tot gewapend verzet tegen de antinationale regeering van den koning van Spanje. Egmonds loyauteit doemde het bekende verbond tot de schijnvertooning: het indienen van het adres aan Margareta, de landvoogdes (5 April 1566). De beeldstormerij, die het herstel van een krachtig eensgezind centraal gezag ten gevolge heeft gehad, bewerkte tevens de ontbinding van het compromis. Oranje vertrok naar zijn stadhouderschap en verliet Antwerpen, waar H., die te Mechelen bevel voerde, hem zou vervangen. Nog eenmaal wordt in dat jaar van hem gewag gemaakt, als de antwerpsche Lutheranen en Calvinisten hem een verzoekschrift aanbieden, waarin op godsdienstvrijheid aangedrongen wordt en dat hij belooft bij de regentes te zullen aanbevelen (eind Oct. 1566). Echter het getij was geheel verloopen. De regeering te Brussel beheerschte den toestand volkomen en liet zich zelfs niet meer van haar stuk brengen, toen de roekelooze Brederode te Antwerpen, waar Oranje en Hoogstraten bevel voerden, met zijn krijgstoerustingen tegen haar een aanvang nam. Zij was reeds bekend met het besluit des konings om Alva hierheen te zenden. Om het land te redden richtte de Prins in overleg met H. en met Hoorne nog eens een schrijven aan Egmond, waarbij zij hem voorstelden zich onderling tot het afschaffen der openbare prediking en het herstel der orde te verbinden, als men daardoor de zending der spaansche troepen kon tegenhouden. Doch deze weigerde toe te treden. De hoop der consistories bleef op prins Willem gevestigd. Mocht hij zich maar aan het hoofd hunner bijeengebrachte strijdkrachten scharen! Doch zijn houding bleef aarzelend. Hij liet oogluikend toe, dat in de omstreken van Antwerpen en zelfs binnen de stad krijgsvolk werd aangeworven op naam van Brederode en die van de nieuwe religie. Er waren werfofficieren, die er bijvoegden: ‘door last van den prins van Oranje, den graaf van Hoogstraten en anderen’. Bombergen, die zich van het gewichtige 's Hertogenbosch meester had gemaakt, gaf voor te handelen volgens den last hem door Hoogstraten en Brederode verstrekt. De ongeoefende volksmassa was tegen den aanval der regeeringstroepen niet bestand. Over de noodige wapens kon het zelfs niet beschikken, sinds Mechelen, het groote tuighuis door deze was bezet. Het bloedbad van Austruweel (14 Maart 1567) was het eind van het voorspel. Oranje te fier en te argwanend om zich te onderwerpen, week naar Duitschland, terwijl H., Hoorne en Brederode zich aan de illusie overgaven, dat onderwerping en vernedering hun nog konden baten. Op 9 Aug. 1767 trad de voorhoede van Alva's tercio's Brussel binnen. Een wond aan de hand zich zelven bij ongeluk toegebracht door zijn pistool redde H. van het schavot, toen hij op weg was den hertog bij diens aankomst onmiddellijk te begroeten. Hem is daardoor bespaard het tragisch lot van Egmond en Hoorne, van wier terechtstelling hij schreef: ‘het was een zaak van

[p. 997]

de andere wereld de kreten, het gejammer en de rechtmatige deernis, die al de inwoners gevoelen over zulk een barbaarsche dwingelandij, terwijl deze Nero van een Alva zich beroemt, dat hij allen, die hij in handen krijgt, evenzoo behandelen wil’. Hij volgde den Prins in diens ballingschap en liet evenals deze in 1568 een verweerschrift verschijnen: Défense de messire Antoine de Lalaing, comte d' Hoogstraeten. In April werd hem de aanslag op Roermond toevertrouwd, maar door ziekte moest hij de leiding aan den heer van Villers, 's Prinsen hofmaarschalk, overdragen. Deze werd bij Daelhem op 25 Apr. verslagen, gevangen genomen en op 2 Juni ter dood gebracht. Toen graaf Lodewijk na den slag bij Heiligerlee het beleg voor Groningen sloeg, snelde H. van den Rijn naar die stad toe. Op 7 Oct. 1568 maakte hij in het leger van Oranje den bekenden tocht over de Maas bij Stockhem mee. Daarna zou men zich verbinden met een afdeeling fransche Hugenoten onder den graaf de Genlis, van wien zij door de rivier de Geete gescheiden waren. De hoofdmacht onder den Prins trok deze over, terwijl H. met de achterhoede achterbleef om den vijand tot een gevecht uit te lokken. In den slag van 20 Oct. werd hij door het toevallig losbranden van zijn eigen pistool aan den voet gewond, wat binnen enkele dagen zijn dood ten gevolge had. Zijn goederen waren bij vonnis van 21 Jan. 1568 geconfiskeerd. Later stelde Requesens voor, H.'s woonhuis te Brussel evenals Oranje's paleis ‘die bij openbare veiling toch niemand zou willen koopen’ aan de congregatie der Jezuïeten af te staan. Het jaarlijksch inkomen van den graaf schatte Rachfahl op 16000 gld., dat van Brederode en dat van Hoorne op 8000, terwijl Egmond op 62000 geschat werd. Ook was Lalaing de bezitter van een kostbare bibliotheek, wel een uitzondering bij de hooge edelen dier dagen.

Zie: Bor, Oorsprongh, aanvangh ende vervolgh der nederlantsche oorlogen I, dat als aanhangsel bij de authentijke stukken de protesten van prins Willem en van Hoogstraten bevat; Wagenaar, Vad. Hist. VI; Rachfahl, Wilhelm von Oranien und der niederländische Aufstand I-III ('s Gravenh. 1906-24); Blok, Willem I prins van Oranje I (Amsterd. 1919); Pirenne, Histoire de Belgique III-IV (Brux. 1907-11).

Bartelds