Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 8

[Hamel, Hendrik]

HAMEL (Hendrik), geb. te Gorinchem 1630, aldaar ongehuwd overl. 12 Febr. 1692, zoon van Dirck en van Margaretha Verhaar, dochter van Hendrik en van Cunera van Wevelinckhoven. Volgens het dagregister van 1651 voer hij 6 Nov. 1650 uit het Landdiep van Texel op de ‘Vogel Struljs’, die 4 Juli 1651 op de reede van Batavia aankwam. Aan boord had hij als bosschieter ingeschreven gestaan. Dit behoeft er niet noodzakelijk op te wijzen, dat hij of zijn familie aan lager wal zou zijn geraakt. Als soldaat in dienst gaan bij de O.I.C. was voor vele ondernemende jongelieden het eenige middel om zonder groote kosten in Indië te komen. Te Batavia werd hij ‘soldaat aan de pen’, doch klom spoedig op tot assistent en boekhouder, waardoor zijn maandelijksch inkomen van 11 op 30 gld. kwam. In de laatste functie komt hij voor onder de bemanning van het jacht de Sperwer, dat 18 Juni 1653 van Batavia onder zeil ging om den nieuwen gouverneur van Formosa, den raad-extraord. Corn. Caesar naar Tayouan over te brengen. Al voer het door omstandigheden later uit dan wel dienstig was, daar ‘het moeson al hoog begon te verloopen’, zoo was toch de reis daarheen zeer voorspoedig. Kort bleef het daar voor anker, reeds 13 dagen later (29 Juli) zette de schipper Reynier Egberts de reis voort naar Nagasaki. Weldra stak echter een hevige storm op, die het schip op de kust van het eiland Quelpart deed te loor gaan. De Heeren XVII bejammerden het verlies van schip, lading en bemanning en vermaanden de indische regeering toch beter te letten op de moesons. Het belang van den handel moest hun voor alles gaan. Het droevig lot der opvarenden raakte vergeten, tot ruim 13 jaren later (Sept. 1666), op Deshima de tijding van mond tot mond ging, dat acht wonderlijk toegetakelde Nederlanders met een zonderling vaartuig waren aangekomen. Het bleken schipbreukelingen van de Sperwer te zijn, w.o. Hendrik Hamel, die, op Quelpart aangespoeld en naar Corea gevoerd, in betrekkelijke vrijheid geleefd hadden in dat geheel onbekende, geheimzinnige land, waar zij zelfs nog een landgenoot hadden ontmoet, Jan Janse Weltevree, die evenals zij daar reeds een kwart eeuw geleden gestrand was. Er werd hun nu een verhoor afgenomen door de japansche autoriteiten, dat aan den keizer te Jedo gezonden werd benevens het verzoek hen te machtigen dit achttal verlof te geven het land te verlaten. Er ging nog een jaar mee heen voor die vergunning afkwam, zoodat zij eerst 28 Nov. 1667 Batavia terugzagen. Hamel bleef voorloopig achter, de overigen kwamen op 20 Juli 1668 hehouden in Nederland aan. Op hun verzoek om uitbetaling der gage gedurende hun gedwongen verblijf in Corea ging de Compagnie wel is waar niet in, maar uit medelijden werd toch een bedrag van 1530 gld. naar rato onder hen verdeeld. Intusschen hadden deze acht nog een gelijk getal maats achtergelaten. Ons hoofd op Deshima, Wilhelm Volger, en zijn opvolger, Daniël Six, riepen tot hun bevrijding de bemiddeling in van Japan, dat met Corea in relatie stond. Daaraan is het te danken, dat zeven van hen Sept. 1668 op Deshima en 8 April 1669 te Batavia landden. De achtste man, de kok Jan Claesz van Dordt, was volgens de ambtelijke stukken reeds overleden, volgens Nic. Wit sen (dl.IV, kol. 1473) had hij er echter de voorkeur aan gegeven achter te blijven, te meer daar hij met een vrouw van het land getrouwd was. Van Hendr. Hamelzelf is na zijn aankomst in Holland (1670) zeer weinig bekend. Hij moet nog eens naar O.I. geva-

[p. 678]

ren zijn. Aan een gorkumsch handschrift van omstreeks 1734 zijn de sterfdag alsook de namen zijner naaste familie ontleend. Deze voerden als wapen een zilveren hamel op een veld van goud.

Zijn tijdgenooten en nageslacht heeft hij den onschatbaren dlenst bewezen de wederwaardigheden van de zijnen en vele bijzonderheden van land en volk van Corea te boek te stellen, waartoe hij door het lang gerekt verblijf op Deshima al den tijd had. Dit journaal is blijkens het bataviaasch dagregister door hem ‘in Rade’ overhandigd (2 Dec. 1667). Een tweede exemplaar hiervan is door het eerste zevental aan Heeren XVII ter hand gesteld, waarna het al spoedig in handen van drukkers kwam. Met buitengewone gretigheid werd het gelezen. Nog in 1668 verschenen er drie uitgaven van, korten tijd later waren er in het geheel zes edities van in omloop. Ook in de achttiende en nog in de eerste jaren der negentiende eeuw werd het in verschillende verzamelwerken opgenomen. Het voerde als titel: Journael van de ongeluckige voyagie van 't jacht de Sperwer van Batavia ghedestineert na Tayowan in 't jaer 1653 en van daer op Japan; hoe 't selve jacht door storm op het Quelpaerts Eylandt is gestrant ende van 64 personen maar 36 behouden aan het voornoemde Eylant bij de wilden zijn gelant. Hoe de selve maets door de wilden daer van daen naer het coninckrijk Coeree zijn vervoert bij haer ghenaemt Tyocen- Koeck.... enz. Alles beschreven door de boeckhouder van 't voorn. jacht de Sperwer, genaemt Hendrick Hamel van Gorcum. Langen tijd is dit werk onze eenige bron van kennis omtrent Corea geweest. Montanus in zijn foliant: Gedenkwaardige gezantschappen der O.-I. Maatschappij in 't Vereenigde Nederland aan de Kaisaren van Japan (Amst. 1669) en Nic. Witsen in zijn: Noord en Oost Tartarije (Amsterd. 1692, 2e druk 1705) maakten er beiden van gebruik zonder den naam des auteurs te vermelden, wel dien van twee andere geredden: den onderbarbier Mattheus Eibokken en den scheepsjongen Benedictus Klerk van Rotterdam, die Witsen te woord gestaan hebhen. In 1670 zag te Parijs reeds een Fransche vertaling het licht, die later in het Engelsch werd overgezet, in 1672 volgde een duitsche uitgave. Toen Corea in 1876 toegankelijk was geworden voor vreemdelingen, kwamen Hamels geloofwaardigheid en groote opmerkingsgave schitterend aan het licht. Land en volk beantwoordden vrij wel nog geheel aan de voorstelling die hij er van gegeven had. Het doet daarom zonderling aan, dat èn J. Ross en Ch. Dallet in hun werken over dit land zijn naam geheel verzwijgen en dat Griffis den ruim 1½ eeuw later gekomen roomschen zendelingen de eer gunt van de eersten te zijn geweest, die ons over de coreaansche zeden, gebruiken en gewoonten hebben ingelicht. Von Siebold (dl. V, kol. 730) heeft, ter herinnering aan deze schipbreuk, de plaats waar het jacht strandde, kaap Sperwer genoemd.

In onze koloniale geschiedenis komt nog een andere Hendrik of Heyndrick Hamel voor: de patroon der kolonie aan de zuid-rivier in Nieuw-Nederland. Een Johan Hamel was van 1612-30 secretaris van Amersfoort. In 1653 komen als klerken ter secretarie te Batavia voor Joan en Adriaan Hamel. Ten slotte woonde te Amsterdam nog een Hendrik van dien naam, aan wiens moeder in 1683 en 88 indische wissels zijn overgemaakt. Het is niet bekend, of zij in eenige familiebetrekking tot elkaar stonden.

Zie: Hoetink, Verhaat van het vergaan van het jacht de Sperwer door Hendrik Hamel, uitg. Lin-

[p. 679]

schoten-vereeniging ('s Grav. 1920); Hamels journaal in het Kol. archief, onderafd. v. h. Alg. rijksarch. te 's Grav.; Ritter, Die Erdkunde von Asien III, 637 (Berlin 1834); Tiele, Mém. bibliogr. 275 (Amst. 1867); Books of reference concerning Corea in The Statesman's Year-book (London 1926).

Bartelds