Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 8

[Ese, Frederik van Hekeren van der (3)]

ESE (Frederik van Hekeren van der) (3), Frederik van der Ese, of Fr. v.H. genaamd van der Ese, geb. omstr. 1295, overl. 6 April 1357, zoon van Fredericus (2), die voorgaat, en van Mechteld van Randwyck.

Hij droeg den naam v.d. E. naar de havezathe van dien naam, bij het dorp Almen gelegen, die evenals het kasteel te Hekeren bij Steenderen en

[p. 502]

ook waarschijnlijk het kasteel Heeckeren bij Goor hem toebehoorde.

Hij was een aanzienlijk, machtig en krijgslustig heer, door Kemp een stout ridder genoemd (Historie der Heeren van Arkel, 74) en van wien vele en groote daden in de tijdboeken van Johan van Arkel, bisschop van Utrecht zijn opgeteekend (Batavia Ill., 1197). Reeds in 1323 had hij den ridderslag ontvangen en sedert 1324 komt hij als ridder en raad van Reinald I van Gelre voor (Nijhoff, Gedenkw. I en II). 1 Juli 1324 is hij getuige toen Reinald aan de burgers van Zutphen beloofde hun privilegiën te handhaven, in Maart 1325 toen hij hun de vrijheid van den tol te Lobede gaf, in 1327 wanneer de stadsvrijheid bevestigd werd en 7 Juli 1330 bij de bepalingen nopens de schepenverkiezingen. Voorts komt hij 6 en 7 Febr. 1327 voor als borg van den utrechtschen bisschop Jan van Diest (Fahne, Forsch. II, 85), 20 Nov. 1328 bij den zoen, door den bisschop tusschen Johan graaf van Benthem en Ludolf heer van Steinfurt bemiddeld (ald. II, 88). 1 Nov. 1328 ruilde hij met den provinciaal der Duitsche Orde het patronaatrecht over de kerk te Hummeloo met die van Drempt (de Geer, Arch. der D.O.) en 21 Juli 1329 met Wolter heer van Keppel die kerk weder tegen die van Almen (Nijhoff, Bijdr. N.R. I, 244). 3 Mei 1330 draagt Wolter heer v. Keppel aan hem en anderen het stichten van eenige altaren in de kerk te Keppel op (ald. IX, 76).

In 1331 was Frederik tegenwoordig bij het huwelijk van Reinald en Alionora van Engeland en bezegelt met anderen 1 Maart 1333 de huw. voorw. van Willem van Gulik en Margaretha van Gelre; hij zegelt daarbij met het kruis en het omschrift ‘S. Frederici d'Hekere Militis’ (Nijhof, Gedenkw. III, 87 noot 5). Ook bezegelde hij 27 Maart 1335 het testament van Reinald en is getuige in 1339 bij de verheffing van de kapel in het Nijbroek tot een parochiekerk (Dumbar, Deventer I, 354).

Toen hertog Reinald II overleden was, 1344, liet hij 2 onmondige zoons na, waarvan de oudste als Reinald III hem opvolgde; echter nam een landraad voor dezen het bestuur in handen. Van dezen landraad maakte Frederik geen deel uit, maar hij heeft den minderjarigen hertog belangrijke diensten bewezen, waarvoor de landraad hem 17 Juli 1344 schadeloosstelling beloofde (Nijhoff, II, bl. X); 14 Oct. van dat jaar wordt hij onder de raden en vrienden van den hertog genoemd en bezegelde als zoodanig mede de bevestiging der privilegiën van Zutphen (ald. oork. 7).

Frederik kon het met den bannerheer Gijsbrecht van Bronckhorst niet goed vinden; vermoedelijk kwam dit, doordat zijn huis Hekeren bij Steenderen niet verder dan een half uur van het kasteel van Bronckhorst lag en zij dus misschien over de jacht, de visscherij of het weiderecht verschil hadden gekregen. Het werd een veete tusschen de Heeckeren's en de Bronckhorsten. Invloed van buiten deed het smeulende vuur in lichtelaaie vlam uitslaan. In 1348 brak de oorlog uit tusschen G.v.Br. en Jan van Arkel, bisschop van Utrecht; het slot van Hekeren te Goor werd door G.v.Br. verbrand en ofschoon de bewijzen ontbreken, behoorde het waarschijnlijk aan Frederik. Gijsbrecht zocht hulp bij den hertog van Gelre, Jan van Arkel bij Sweder, heer van Voorst en Keppel, en bij Frederik, die, zijn leeneed schendende, zich maar al te gaarne bij de tegenpartij van G.v. Bronckhorst voegde. Frederik van H. werd belast met de verdediging van Salland, Twente en Diepenheim en alzoo van geheel Overijsel, met uitzondering van Vollenhove. Wij weten van dezen oorlog niet veel; alleen dat de heer van Voorst zijn bezitting Keppel,

[p. 503]

hem ontnomen, belegerde en dat Frederik in Overijsel een aanval van eenige munstersche edelen, o.a. heer Jan van Ghemen, heer Jan van Nahuysen, den heer van Steinfurt en Gijsbrecht Sobbe, die met groote macht van ruiters en voetknechten des bisschops gebied trachtten te verontrusten, moest keeren. Zeker was de vreeselijke ziekte, ‘de zwarte dood’ oorzaak, dat in 1349 een bestand werd gesloten.

Frederik bracht den bisschop niet minder dan 42200 oude schilden voor zijn oorlogskosten in rekening en daarenboven nog 13000 wegens het afslaan der munstersche edelen, die door Frederik met groot verlies waren verjaagd. De heer van Voorst leverde een rekening in van 5000 schilden (Gouthoeven, 384, 390); de bisschop niet in staat zijnde deze bedragen in geld te voldoen, zag zich genoodzaakt aan Frederik geheel Overijsel in pandschap te geven, terwijl de heer van Voorst met een overeenkomst omtrent het Mastenbroek tevreden werd gesteld. Eerst in 1354 werd het pandschap gelost met een som van 28000 ponden.

Hertog Reinald, die tot dusverre geheel onder den invloed der Bronckhorsten en van zijn oom koning Eduard van Engeland had gestaan en vrijwel in gevangenschap in de legerplaats van den laatste bij Calais werd gehouden, ontsnapte aan zijn omgeving, kwam in Gelderland en wierp zich nu in de armen der Hekeren's; de Bronckhorsten spanden thans den jongen Eduard voor hun ondernemingen en in 1350 brak de burgeroorlog uit, waardoor Gelre en Zutphen op het hevigst geteisterd werden. Doorgaans waren de Hekeren's in het nadeel, maar alle pogingen om een verzoening tot stand te brengen mislukten, schoon nu en dan een bestand werd gesloten.

Na den slag op de Vrijenberg bij Loenen, 1354, behield Reinald weinig meer dan den hertogstitel en de heerschappij over de Veluwe. Een landraad van acht leden werd ingesteld en ook Frederik behoorde tot dezen (Nijhoff, Gedenkw. II, no. 65). Nog voor het einde van 1356 werd de landvrede verbroken en werd Gelre opnieuw het tooneel van den oorlog. Maar Frederik beleefde den uitslag daarvan niet, want hij stierf 6 April 1357, volgens sommigen te Deventer, volgens anderen te Zutphen, maar is zeker in laatstgenoemde stad begraven, daar vijf deventersche schepenen naar Zutphen werden gezonden om aan zijn uitvaart deel te nemen (zie: Necrologium Daventriense en Stadsrekeningen van Deventer).

Frederik, in 1340, 1353 en 1354 vermeld als scholtus van Salland, was circa 1320 gehuwd met Maria van Honnepel en liet acht kinderen na, o.a. Frederik (4), die volgt, Evert, die voorgaat; Jacob uit wien de van der Ese 's van Gramsbergen sproten en Jan, die volgt.

Zie: W. de Haas in Herald. Bibl. (1882), 14-16; Nederl. Adelsboek (1916), 256.

Regt