Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 8

[Coymans, Isaac]

COYMANS (Isaac), geb. te Amsterdam waarschijnlijk omstr. 1620, overl. ald. na Febr. 1667, behoorde tot een rijk koopmansgeslacht, dat op verschillende werelddeelen handel dreef, waarbij hij vaak in botsing kwam met het monopolie der beide groote oost- en westind. compagnieën. In den strijd tegen laatstgenoemde maatschappij had hij zich gedekt achter het masker van een sociëteit zoogenaamd in het buitenland gevestigd. Hadden de zonen van Lodewijk de Geer voor hun zuiver amsterdamsche onderneming zich verscholen achter den naam van de Zweedsch-afrikaansche compagnie, op zijn beurt was Coymans met een Deensch-afrikaansche compagnie er in geslaagd van den koning van Denemarken octrooi te verkrijgen voor den handel op de kust van Guinee. Dit stond wel is waar niet rechtstreeks op C.'s naam. Het was geschonken aan een ontslagen dienaar der zweedsche comp., een zekeren Caerlof, die, door wraakzucht gedreven, zijn vroegeren patroons concurrentie wilde aandoen. De voornaamste geldschieters waren Coymans en Nicolaas Pancras, sedert 1650 lid der amsterdamsche vroedschap, herhaaldelijk schepen en later burgemeester. Natuurlijk was er onze W.I.C. alles aan gelegen om zich van deze lastige en haars inziens ongeoorloofde mededingster te ontdoen. Twee harer bewindhebbers, Dirk Spiegel, raad ter Admiraliteit in het noorderkwartier en Pergens, slaagden er in een geheime correspondentie op het spoor te komen tusschen Coymans en zekeren Joost Cramer, voormalig beambte der W.I.C. overgegaan in den dienst der deensche mij., die hem tot directeur harer bezittingen op genoemde kust had benoemd. Deze was door Coymans op de hoogte gebracht van en gewaarschuwd voor een aanval der Nederlanders en had van hem den raad gekregen zich van de hulp van negers te bedienen bij de belegering van een onzer forten. De invloedrijke Pancras wist zich buiten schot te houden; C. verdedigde zich zeer onhandig met op te merken, dat de W.I.C. noch eigendom, noch monopolie in Afrika had, maar alleen verlof om er handel te drijven. In het rechtsprekend

[p. 332]

college van schepenen, waarin Pancras zelf ook zitting had, ontkwam hij ternauwernood aan de doodstraf als landverrader. Het vonnis van 24 Jan. 1662 luidde: zes jaren gevangenisstraf, verbanning uit Amsterdam en uit alle landen en plaatsen onder de gehoorzaamheid van de St.-Gen. en die der W.I.C., verder een boete van 20 duizend gld. en betaling der gevangeniskosten en misen van justitie. Zijn beschermers zaten intusschen niet stil. Eenige dames, o.a. de vrouwe van Polsbroek, de weduwe de Wilhem en die van Gerard Reynst ‘recommandeerden in faveure’ de zaak van den onderkruiper der niet zeer populaire W.I.C. bij verschillende schepenen, die dan ook niet het gewone tuchthuis voor 's mans opsluiting aanwezen, maar het z.g. ‘secreete’, gewoonlijk het ‘willige’ tuchthuis geheeten. Daarin werden ook opgenomen de ‘wittebroodskinderen’, de uit den band springende jongelui of ouderen, die daar tegen betaling op verzoek van ouders of voogden werden ondergebracht. 31 Jan. 1662 werd hij daarheen vervoerd. Het proces zou echter een cause célèbre bij uitnemendheid worden. De procureur-generaal van het Hof van Holland kon zich nl. met dat al te goedertieren vonnis volstrekt niet vereenigen. Nadat het Hof hem een ‘mandement in cas d'appel’ verstrekt had, zond hij een deurwaarder om C. naar den Haag te voeren en de geheele zaak aan een hernieuwd onderzoek te onderwerpen. Doch burgemeesteren van Amsterdam weigerde den gevangene uit te leveren op dezen rechtsgrond, dat geen appèl mogelijk was op het crimineele vonnis in het extra-ord. proces tegen Isaac Coymans op zijn bekentenis geveld. Beide partijen beriepen zich op de resol. van 10 Sept. 1591, waarin te lezen stond, dat de Hoven geen appèl mochten verleenen op het verzoek van de delinquenten tegen wie crimineelijk is geprocedeerd. Terwijl het H.v.H. hieruit afleidde, dat de proc.-gen. hierbij niet werd genoemd en hem dus wel degelijk het bewuste recht toekwam, beweerde de stad bij monde van haar burgemeester Gillis Valckenier, dat van den proc.-gen. in die resolutie niet gewaagd was als hebbende dit na de afzwering van den vorst geen zin meer. Bovendien kon hij er terecht op wijzen, dat de practijk der resolutie geheel ten voordeel van Amsterdam sprak. Ook ontleende V. een zijner beste argumenten aan Huig de Groot's Apologie Cap. XII, dat nl. het H.v.H. zelf in 1564 aan den Gr.R. van Mechelen geschreven had, dat ‘men in crimineele zaken, zoo ter lager vierschaar als bij onsluyden (het Hof) gegeven over lijf of lid, van alle tijden geen appellatie geadmitteert heeft’. Een jarenlange strijd tusschen het Hof en de stad is over deze kwestie gevoerd, totdat ‘de saeke in stilte was geraekt’. Men was wel gedwongen zich bij het gevelde vonnis neer te leggen en tegen wil en dank aan Valckenier's raad om toch zijn eigen tijd en dien van de stedelijke overheid, ‘die doch daerbuyten noch cort genoeg valt om den dienst van het gemeen waer te nemen’, niet langer te verspillen. Als argument voor zijn zienswijze was door het H.v.H. ook aangevoerd, dat ‘een al te groote deure soude werden geopent tot bedrog ende corruptie, tot gunste en cuyperijen, ten minsten tot praepostere misericordiè’. V. mocht zoo'n verdenking verre van zich werpen, toch was het hoogst eigenaardig, dat Coymans reeds op 25 Mei van het jaar zijner veroordeeling op zijn verzoek in den Jan Rodenpoortstoren, mits tegen borgstelling, werd geïnterneerd. In 1666 bepaalde de straf zich tot huisarrest en in Febr. 1667 kreeg hij zelfs de vrijheid weer, met handhaving der cautie. Bontemantel merkt hierbij kalmpjes op:

[p. 333]

‘Soo gaen de saecken van de werelt: die de heevichste waeren geweest in de comdemnatie, waeren nu de facielste.’ Het feit dat burgemeester Pancras ook lang niet vrij uitging, zal ongetwijfeld C. ten goede gekomen zijn. Naar de gewoonte van dien tijd verscheen er een blauwboekje over: Tsamenspraeck tusschen een hollantsch ende brabantsch koopman omtrent de negotie van desen tijdt (Knuttel 8646). Daarin wordt hem nog nagegeven, dat hij in den slavenhandel betrokken was. Ook de W.I.C. zelve legde zich op die negotie toe, maar haar slecht bezoldigde beambten handhaafden alles behalve het octrooi der maatschappij en stonden met particuliere slavenhandelaren in al te nauwe relatie. Voor het amsterdamsche handelshuis Coymans leverde de negotie in zwarte werkkrachten een rijkelijk vloeiende bron van inkomsten op. Velen was dat bedrijf een bron van ergernis. Dat soort handel op Guinee was toen reeds vrij oud. Reeds in 1530 had de Engelschman Richard Hawkins zich daarop toegelegd. Na de verovering van St. George del Mina (Aug. 1637) konden die handelaars ook bij de Hollanders terecht. Had de spaansche regeering tot nu toe het recht van invoer der voor hare koloniën onmisbare arbeiders verpacht, het z.g. assiento-verdrag, na den opstand van Portugal (1640) hield de officieele invoer op en ontstond er een bloeiende sluikhandel. In 1662 werd aan een genueesche kongsie assiento verleend, maar deze moest toch weer bij de Hollanders ter markt gaan, zoodat in 1675 een volgende houder van dat recht slechts een strooman der W.I.C. was. In 1684 kwam het assiento zelfs in handen van Balthazar Coymans, waarschijnlijk een zoon van Isaac.

Zie: Kernkamp, De regeeringe van Amsterdam ('s Gravenh. 1897); de Roever, Twee concurrenten van de eerste W.I.C. in Oud- Holland VII; Schriftelicke doleantie wegens de bewindhebberen van de W.I.C. aan den heeren St. Gen. (31 Jan. 1664) in Aitzema, Saken van staat en oorlogh; Blok, Gesch. v.h. ned. volk III; Colenbrander, Koloniale gesch. I ('s Gravenh. 1925).

Bartelds