Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 8

[p. 323]

[Couper, Jacob]

COUPER (Jacob), geb. te Edinburg 1641 of 1642, vermist na een schipbreuk 1694, zoon van James Couper, die te Edinburg gevestigd bleef, toen diens vader wegens de vervolging der schotsche kerk in 1584 naar Friesland was uitgeweken, waar hij in 1620 als predikant te Burgwerd is overleden. Jacob trad in dienst der O.I.C. (1663) als soldaat, doch werd reeds in 1664 tot assistent te Bantam aangesteld, in 1665 overgeplaatst naar Batavia, vanwaar hij nog in hetzelfde jaar als secunde naar Japara vertrok. Vier jaar later toegevoegd aan een ambassade naar den soesoehoenan, werd hij al in December van dat jaar met overspringing van den rang van boekhouder tot onderkoopman bevorderd. In 1670 volgde zijn benoeming tot waarnemend resident te Japara, nog in 1671 werd hij het opperhoofd aldaar, met den rang van opperkoopman (1672). Reeds in 1674 zag hij de noodzakelijkheid in de Makassaren van Java's n.o. kust te verdrijven. Hij was het ook die het groote belang begreep, dat de Compagnie den Soesoehoenan krachtig steunde. Op zijn verzoek werd hem deswege toegestaan naar Batavia te komen (1676), waar Speelman (dl. VI, kol. 1254) allengs in den raad een groot overwicht gekregen had, wat C. ten goede kwam, zoodat op 5 Dec. 1676 besloten werd, dat dit raadslid naar Java zou gaan (onder ‘Java’ verstond men toen midden Java) samen met Couper, die ‘de javaanse tale prompt lesen, schrijven en spreken kan.’ 4 Maart 1677, door Speelman naar Mataram gezonden, slaagde C. er in een contract met den sultan geteekend te krijgen. Als commandeur met een legerafdeeling tegen de Bantammers in Indramajoe gezonden (1678), slaagde hij ook hier in deze moeilijke taak, zoodat hij zich nog in hetzelfde jaar tot opperkoopman bevorderd zag, waarna hem de benoeming tot gezaghebber op Java's n.o. kust ten deel viel (1679). Hier kreeg hij volop gelegenheid zijn verdiensten als legeroverste en bewindsman te toonen. Troeno Djojo, de door den soesoehoenan van Mataram, Amangcoerat I smadelijk bejegende madoereesche kroonpretendent, verbond zich met de uit Celebes uitgeweken Makassaren, die op Java een nieuw vaderland gezocht hadden en daar in den oosthoek de eene kustplaats na de andere veroverden en brandschatten. De regeering te Batavia stelde zich aanvankelijk met halve maatregelen tevreden en scheen op dien verren afstand het kritieke van den toestand niet voldoende te beseffen. De macht en het aanzien van Troeno Djojo, die zeer verreikende plannen koesterde, stegen met den dag. Eindelijk werd in Juli 1678 het besluit genomen om krachtig tegen hem op te treden. Het steunpunt zijner operaties, de vesting Kediri werd veroverd en ontmanteld en na een maandenlange vervolging werd hij omsingeld en door uithongering gedwongen zich over te geven. Tegen de stellige belofte in, is Tr. Dj. toen den Soesoehoenan in handen gegeven, die hem terstond zijn kris in de borst stak. Couper verontschuldigde zich met op zijn eigen gevaarlijke ziekte te wijzen, die hem aan het bed gekluisterd hield. Verre van edelmoedig traden de dienaren der Compagnie vaak tegen de gevallenen op. Met onverbiddelijke gestrengheid werd vervolgens aan den opstand een einde gemaakt.

Na opgetreden te zijn als chef eener expeditie (1684) tegen het bendehoofd Soerapati, een voormaligen balineeschen slaaf, die aan het hof te Kartasoera grooten invloed had op den Soesoehoenan Amangcoerat II, werd hij in 1685 tot commandeur van Sumatra's westkust benoemd. In 1687 zag hij zijn verzoek om te mogen repatrieeren toegestaan. Op het punt van vertrek staand, werd hij nog

[p. 324]

benoemd tot lid der commissie die naar Bantam bestemd was tot regeling der zaken na den plotselingen dood (12 Oct. 1687) van den trouwen vriend der Compagnie sultan Aboe'l Natzar. Den 5. Dec. van dat jaar zeilde Couper uit als commandeur der retourvloot, waarop zich ook bevonden de reisbeschrijver Vogel en George Meister, de auteur van de Orientalisch- Indianische Kunst- und Lustgärtner (Dresden 1692). Na een rust van zes jaren, reisde hij, tot raad-extra-ordinaris van Indië benoemd (1694), op het schip ‘de Ridderschap’ naar Java terug. Daar leed hij schipbreuk op de kust van Madagascar. Geen der opvarenden heeft men ooit wedergezien. In 1695 werd een expeditie uit Holland gezonden om op de westkust van Australié naar dit schip te zoeken. De ziel dier onderneming was Nic. Witsen (dl. IV, kol. 1473) die bleef ‘presumeren dat sy wel op een dier onbekende stranden mogte gebleven syn en nog leven’ (Heeres, Het aandeel der Nederl. enz.; Gebhard, Nic. Witsen II, 204). Ook zijn zoon moet in de schipbreuk gebleven zijn.

Hij huwde in 1675 met de achttienjarige Aletta Brelius uit Maastricht, dochter van den predikant Theophilus B., die ook Ds. F. Gueynier (dl. VI, kol. 650) tot schoonzoon had. Hij hertrouwde in 1687 met Eva Mus. Daar beide huwelijken kinderloos waren, nam hij den tweejarigen Jacob Beyland als zoon aan. Deze Eva Mus van Tayouan (Formosa) was de dochter van den predikant Petrus Mus of Musch, die in 1662 door Coxinga was onthoofd, en van Catharina Stadlander.

In de javaansche kronieken, de z.g. babads, een mengsel in versmaat van verdichte verhalen, mythen en ware gebeurtenissen in een gefingeerde chronologische volgorde, komt hij steeds als Jacoel Meester voor, naar de 17-eeuwsche gewoonte om iemand met zijn voornaam aan te duiden. En men was gewoon om Engelschen als ‘meester’ aan te duiden.

Men verwarre hem niet met Jacob Cooper uit Delft, die als officier bij het beleg van Malakka is overleden (1640).

Zie: de Haan, Priangan I; Wijnaendts van Resandt in Mbl. Nederl. Leeuw 1908; de Jonge, Opkomst VI, 1, 94, 155; Valentijn, I, 210, III, 2, 68, IV, 2, 104; Heeres, Het aandeel der Nederl. enz.; v. Troostenburg de Bruijn, Biogr. Wrdbk. v. O.I. predikanten (Nijm. 1893).

Bartelds