Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 8

[Cosijn, Pieter Jakob]

COSIJN (Pieter Jakob), geb. te Rijswijk 29 Nov. 1840, overleden te Leiden 26 Augustus 1899. Cosijn bezocht het gymnasium te Gouda en Utrecht en werd in 1857 student aan de Utrechtsche Academie. Hier was hij eerst ingeschreven als student in de rechten, maar voor het propaedeutisch examen ging hij naar de literarische faculteit over. Hij volgde de colleges van S. Karsten, J.A.C. Rovers, L.G. Visscher, en diens opvolger W.G. Brill. Bij het universitair onderwijs, dat hij ontving - althans voor zoover het de literarische vakken gold - weinig baat vindend, heeft hij zich in zijn studiejaren zijn eigen weg gebaand. Naast de klassieke philologie, waarin hij gepromoveerd is, heeft hij zich ernstig beziggehouden met het Nederlandsch. Zijn belangstelling ging evenwel meer naar philosophie, literatuur en muziek, dan naar teksteritiek en grammatica. Cosijn promoveerde 26 Juni 1865 op een Commentatio literaria continens Annotatiunculas ad Aristophanis Ranas. Reeds den 1en April 1863 was hij tot conrector te Winschoten benoemd. Na zijn promotie verwisselde hij deze betrekking met die van leeraar in het Nederlandsch aan de hoogere burgerschool en het gymnasium te Haarlem. Hier is hij tot Mei 1871 werkzaam gebleven. Den 17en April 1866 was hij gehuwd met Jacoba Maria Plügger. Uit zijn praktijk van het onderwijs zijn zijn eerste werkjes voortgekomen: een Nederlandsche Spraakkunst, 2 dln. (Etymologie 1867; Syntaxis 1869), Oefeningen daarbij (1868), een beknopte Nederlandsche spraakkunst (1870) en een Cacographie ten gebruike bij het middelbaar onderwijs (1866). In 1870 richtte hij met Eelco Verwijs den Taal- en letterbode op. Dit tijdschrift, gewijd aan de studie van het Nederlandsch, trad in de plaats van den Taalgids, die met den dood van L.A. te Winkel had opgehouden te bestaan. Als Neerlandicus zijn zuiver wetenschappelijke loopbaan begónnen, werd voor Cosijn de germaansche taalwetenschap, later verruimd tot de germaansche philologie, het eigenlijk domein. Aanvankelijk onmisbaar hulpmiddel om de taalvormen, de phonetische, morphologische, syntactische verschijnselen en den woordvoorraad van het Nederlandsch toe te lichten, werd voor Cosijn het Oud-germaansch meer en meer het hoofddoel zijner studiën. Als het voornaamste werk uit dezen tijd kan wel genoemd worden zijn geschrift: De Oudnederlandsche psalmen. Toen Cosijn met dit geschrift zijn naam als germanist voor goed vestigde, was hij naar Leiden verhuisd, waar hij als mede-redacteur van het Woordenboek der nederlandsche taal opgetreden was. Deze functie heeft hij tot 1877 vervuld. In dit jaar werd Cosijn tot Lid van de Koninklijke Academie van Wetenschappen benoemd. Bij de instelling van het doctoraat in de nederlandsche letteren, mogelijk geworden door de nieuwe wet op het Hooger Onderwijs, werd Cosijn voorgedragen voor hoogleeraar in het Oudgermaansch aan de leidsche universiteit. In den Haag talmde men evenwel zoo lang met de benoeming, dat de amsterdamsche Gemeenteraad de

[p. 322]

Regeering voor was. Zonder lang beraad nam hij deze benoeming tot hoogleeraar in de nederlandsche taal- en letterkunde en de oudgermaansche talen aan. Op aandrang van Leiden wist Minister Heemskerk, met buitengewonen spoed, de benoeming van Cosijn tot hoogleeraar in het Oudgermaansch te bevorderen. Voor het professoraat te Amsterdam heeft hij toen bedankt. Den 22en October 1877 aanvaardde Cosijn zijn ambt met een openbare les over: De studie van het Oudgermaansch beschouwd in verband met de beoefening van het Nederlandsch aan onze hoogescholen. Reeds spoedig werd, ook in verband met de colleges, die hij voor de candidaten moest geven, het Angelsaksisch zijn eigenlijk arbeidsveld. Hierdoor is zijn naam vooral in het buitenland bekend geworden.

Zijn geschriften zijn de volgende: Commentatio literaria continens Annotatiunculas ad Aristophanis Ranas (Traiecti ad Rhenum 1865); Cacographie ten gebruike bij het middelbaar onderwijs (Haarlem 1866, 3e druk 1880); Vergelijkende spraakleer der Nederlandsche, Hoogduitsche en Engelsche talen (vormleer), voor schoolgebruik bewerkt (Haarlem 1866); Nederlandsche spraakkunst Etymologie (Haarlem 1867, 6e druk 1881; 7e druk bewerkt door J. te Winkel 1886; 8e dr. 1892); Syntaxis (Haarlem 1860; 5e dr. 1881; 6e dr., bewerkt door J. te Winkel 1888); Oefeningen bij de Nederlandsche spraakkunst (Haarlem 1868; 5e druk 1881; 6e druk herzien door J.G. Frederiks 1885; 7e druk 1894); Beknopte Nederlandsche Spraakkunst (Haarlem 1870; 7e druk 1894); Eenige taal- en natuurkundige ontdekkingen van den hoogleeraar J. van Vloten, Doctor in de Godgeleerdheid, beoordeetd door Dr. P.J.C. (Haarlem 1871); H.J. van Dale, Zinsontleding. Een handboekje voor onderwijzers en leerlingen, 2e druk, herzien en met een voorbericht van P.J. Cosijn (Schoonhoven 1873; 3e druk 1877); De oudnederlandsche psalmen (Haarlem 1873); Kurzgefasste altwestsächsische Grammatik. Erster Theil: Die Vocale der Slammsilben (Leiden, E.J. Brill 1881), van deze eerste bewerking is niet meer verschenen; Altwestsächsische Grammatik. Erste Hälfte: Lautlehre; Zweite Hälfle: Die Flexion (Haag, 1883-88, 2 dln.); Aanteekeningen op den Béowulf (Leiden 1892); Kurzgefasste altwestsächsiche Grammatik 2. verbess. Auflage. 1. Theil: Die Lautlehre; 2. Theil: Die Flexionslehre (Leiden 1893); Over Angelsaksische poëzie. Rede uitgesproken op den 324sten verjaardag der Universiteit te Leiden (Leiden 1899).

Verder een groot getal bijdragen in Taal- en letterbode; Taalkundige bijdragen; Verslagen en Mededeelingen der Kon. Academie van Wetenschappen, Afd. Letterkunde; Beiträge zur Geschichte der deutschen Sprache und Literatur; Tijdschrift voor Nederlandsche taal- en letterkunde; Noord en Zuid; Nederlandsche Spectator; De Gids; Museum; Taal- en letteren en Handelingen van het Eerste Nederlandsche Philologencongres.

Zijn portret werd geteekend door Jan Veth; het komt voor in Nederlandsche Almanak 1900; Almanak van het Leidsche Studentencorps 1900.

Zie: B. Symons, P.J. Cosijn in Jaarboek Kon. Academie 1900; A. Kluyver, Ter herinnering aan P.J. Cosijn in Gids 1899 IV, 163; T.H. de Beer, P.J. Cosijn in Noord en Zuid 1899, 553; A.S. Cook, P.J. Cosijn in Journal of germ. philology III, 389; J.H. Gallee, Rede bij de aanbieding van het portret van P.J. Cosijn in Jaarboek Univ. Leiden 1900-1901, 30; Nederlandsche Almanak 1900.

Hoogeveen