Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 8

[Boetzelaer, Gideon baron van den]

BOETZELAER (Gideon baron van den), heer van Langerak, Willige-Langerak, Half-Nieuwpoort en Carnisse, geb. te Keulen in 1569, overl. te Parijs 29 Januari 1634, zoon van Rutger (6) en van Agnes de Bailleul.

Hij werd 23 Dec. 1584 student in de letteren te Leiden, waar Lipsius zijn meest geachte leermeester werd. Volgens een bewaard gebleven brief van 6 Maart 1592, aan L. gericht, was hij voornemens zijn studiën aan buitenlandsche universiteiten voort te zetten. Aan dat voornemen heeft hij gevolg gegeven, maar het blijkt niet dat hij ergens is gepromoveerd. In 1596 was hij in het vaderland terug en wel bij zijn ouders te Asperen; 14 October 1598 werd hij bij opdracht zijns vaders met Langerak beleend en 25 Juli 1599 door de Staten van Utrecht met de hooge heerlijkheid daarvan. (Willige-Langerak had hij in 1633 van Josina van Aeswijn gekocht). Hij koos daarna de militaire loopbaan en werd kastelein of gouverneur van Loevestein en Woudrichem, waaronder ook het land van Altena ressorteerde. Gideon zal dit ambt omstreeks 1600 hebben aanvaard; in dat jaar toch stierf de vorige gouverneur, zijn zwager Jacob van Haveskerken. Om een ons onbekende reden werden Gideon en zijn twee broeders 14 Oct. 1612 door keizer Maximiliaan tot baronnen

[p. 148]

des H.R.R. verheven. Mogelijk wegens een of andere welgeslaagde zending aan het hof des Keizers, want het is uit Scheltema (Staatk. Nederl.) bekend, dat Gideon den lande in staatsaangelegenheden een paar malen diensten had bewezen. Op hem werd daarom in 1614 het oog geslagen, toen het noodig bleek in Frankrijk den streng-calvinistischen gezant Fr. v. Aerssen (dl. III, kol. 10) te vervangen door een ander vertrouwd persoon, die tevens den tact bezat zich bij de verschillende partijen in Frankrijk aangenaam te maken. Het schijnt oorspronkelijk Oldenbarnevelts voornemen te zijn geweest zijn schoonzoon van der Mijle tot dien post te bestemmen; hij zag hiervan wel af om het verwijt van familiebevoorrechting te ontgaan, doch toen reeds terstond bleek dat Langerak een weinig bekwaam en in de diplomatie geheel onervaren man was, werd hem Cornelis van der Mijle tijdelijk als buitengewoon gezant toegevoegd. Gideon, die reeds lang een dergelijk ambt had begeerd, bleef op zijn post, gehandhaafd door Oldenbarnevelt, die van de familie van den Boetzelaer steeds veel toegenegenheid had ondervonden. Het strekt Gideon dan ook niet tot eer, dat hij na de omwenteling van 1618 ontrouw werd aan de gevallen partij. Toen de Groot zich na zijn ontvluchting te Parijs kwam vestigen. was hij aan Gideon van den Boetzelaer allesbehalve welkom, terwijl de laatste in brieven aan de Staten-Generaal de Groot nog bovendien belasterde. Niet ten onrechte zag hij in de Groot een concurrent, wiens geheime correspondentie aan de zijne afbreuk deed. Zeker heeft hij in tal van onbelangrijke zaken diensten bewezen, maar waar het ging om groote staatsbelangen was hij niet de rechte man op de goede plaats. Bij den vrede van la Rochelle in Febr. 1626 waren de belangen der Hugenoten opgeofferd, zonder dat de aansluiting van Frankrijk bij het groote verbond tegen het Habsburgsche huis tot stand was gekomen; Langerak had zich door Richelieu zijn houding laten voorschrijven. Als gevolg van deze omstandigheden had Langerak bijna zijn post verloren: alleen door tusschenkomst van Frederik Hendrik bleef hij in zijn positie gehandhaafd. Nog zeven jaar bleef hij gezant aan het fransche hof; toen overleed hij; zijn lijk werd waarschijnlijk naar het vaderland gevoerd en te Langerak begraven. W.G. Brill, Gesch. des Vaderl. III, st. 4, bl. 759, wijdt eenige regelen aan zijn laatste levensjaren.

G. v.d. B., wiens zinspreuk was: ‘Pulchrum etsi asperum’ (het schoone, ook als het moeilijk is) is tweemaal gehuwd geweest. Eerst omstr. 1600 met Jenne van Pallandt, op Zeelhem in het land van Cleve. Zij stierf te Poissy 13 October 1624; haar lijk werd gebalsemd en over zee naar Holland vervoerd om het te Langerak te laten begraven, doch het schip werd door duinkerker kapers genomen, die de overgave van het lijk niet dan na betaling van een aanmerkelijk bedrag toestonden. In het volgend jaar, October 1625, hertrouwde G. v.d. B. met Louise (of, volgens Herckenrode: Elisabeth) van Clermont d'Amboise, hertrouwd met Jacques Nompar de Caumont, duc de la Force, pair en maarschalk van Frankrijk, en dochter van George II, heer van Clermont en Anjou, markies van Galerande, en van Marie Clutin de Villeparisis. Uit het eerste huwelijk sproten twee zoons, Rutger Wessel en Maurits, waarvan de laatste op jeugdigen leeftijd, althans ongehuwd, overleed; uit het tweede sproot Frederik Hendrik (1), die voorgaat, en twee dochters. In het testament

[p. 149]

van Gideon 19 Oct. 1632 (consent der Staten van Utrecht 24 Sept. 1629, van die van Holland 21 Jan. 1630) te Parijs opgemaakt, staan Rogier Wessel, Fr. Hendr. en Belgica Lousie als zijn universeele erfgenamen vermeld. Belgica Louise, vrouwe van Lion, huwde met Jacob Richier, ridder, heer van Coulombière, Buisson etc. Rutger Wessel, geb. 1600, werd na den dood zijns vaders, 13 Juni 1634 met Langerak en 6 Juni te voren door de Staten van Utrecht met de hooge heerlijkheid beleend: op laatstgenoemden datum ook met Willige-Langerak, dat hij in 1639 aan Johan van Ledenberg verkocht. Hij werd 20 Maart 1640 in de ridderschap van Utrecht beschreven en overleed 27 Dec. 1651, na gehuwd te zijn geweest met Jacoba van Haveskercke, overl. 23 Jan. 1647, zijn nicht, dochter van Jacob, slotvoogd van Loevestein, en van Hester van den Boetzelaer. Dit huwelijk, kinderloos zijnde, gingen zijn bezittingen over op zijn broeder Frederik Hendrik van den Boetzelaer.

Gideon van den Boetzelaer, commandant en gouverneur van Loevestein, bleef dit ambt bekleeden, ook na zijn aanstelling tot gezant. Hij werd te Loevestein vervangen door Jacob Prouninck van Deventer, die dan ook als luitenantgouverneur wordt vermeld. Naar Gideon zelf werd in 1908 de Boetzelaerstraat te 's Gravenhage genoemd, 23 Aug. 1909 op verzoek der bewoners in Boetzelaerlaan herdoopt.

Zijn portret door een onbekend kunstenaar was in 1619 op het kasteel te Saumur.

Zie: H.C. Rogge in Oud-Holland XXII (1904), 51-58; Mdbl. Ned. Leeuw XXXII (1914), 351, 352; Navorscher LIII (1903), 526; Kobus en de Rivecourt; Blok, Gesch. Ned. Volk² II (zie register op Langerak); Brandt, Hist. der Reform. II, 520, 694-697; Geneal. Herald. Bladen IX, 215.

Regt