Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 8

[Bidloo, Govard]

BIDLOO (Govard), geb. te Amsterdam 21 Maart 1649, overl. te Leiden 30 April 1713. Zijn vader Govert Bidloo en zijn moeder Maria Lambertz Feliers of Felzers behoorden beiden tot de Doopsgezinde gemeente. In 1670 werd B. chirurgijnsleerling en als zoodanig heeft hij de voorlezingen voor de chirurgijns van Frederik

[p. 105]

Ruysch bijgewoond. Chirurgijn geworden, heeft B. te Amsterdam gepraktizeerd en is hij reeds spoedig (1676) begonnen aan een groot ontleedkundig werk, dat al het tot toen verschenene moest overtreffen. Daarnaast beoefende hij zoowel de latijnsche als de hollandsche dichtkunst en schreef gedichten en tooneelspelen, welke onder grooten bijval in den stadsschouwburg werden opgevoerd. In de geschiedenis der letterkunde worden nog vermeld Vertooningsgel op de Vrede (1678), Karel, erfprins van Spanje (1679), Ariadne, Zangspel. Zijn Tooneelpoëzie en Mengelpoëzie zijn in 1719 te Leiden uitgegeven. In 1686 behoorde hij tot het driemanschap der schouwburgpachters. Den 5. Mei 1682 promoveerde hij te Francker tot med. doct. met een dissertatie De variis anatomico-medicis positionibus. Zijn promotor was Ph. Matthaeus. Gestudeerd blijkt hij echter te F. niet te hebben, want hij werd eerst den 2. Mei daaraan voorafgaande als med. cand. ingeschreven. In 1685 verscheen eindelijk zijn anatomisch proefstuk, getiteld: Anatomia humani corporis, centum et quinque tabulis per artificiosissimum G. de Lairesse ad vivum delineatis illustrata. Dit prachtwerk heeft B. algemeen bekend gemaakt. Critiek bleef natuurlijk niet uit. O.a. heeft Fred. Ruysch in zijn Epistolae problematicae gegronde aanmerkingen gemaakt op verscheidene afbeeldingen in dien atlas. Ook later hebben Morgagni, Albinus en von Haller er heel wat op aangemerkt. Echter dient te worden erkend, dat tot aan zijn tijd geen zoo fraaie ontleedkundige platen bestonden en verschillende ervan nog in het midden der vorige eeuw werden geprezen. B. heeft in 1697 op de bedenkingen van Ruysch geantwoord in een heftig verweerschrift Vindicae contra ineptas animadversiones F. Ruyschii, waarin hij op zijn beurt het werk van R. aanviel; en deze antwoordde weer ten deele met zakelijke critiek, ten deele met persoonlijke verwijten met betrekking tot het karakter en het leven van B. De geheele twist was een alleronverkwikkelijkste geschiedenis! Intusschen was B., dank zij zijn atlas, in 1688 (24 Jan.) ‘aengestelt tot professor anatomie’ in den Haag op een jaarwedde van 400 gld. Dit ambt aanvaardde hij den 11. Maart met een latijnsche redevoering. Tevens was B. extra-ordinair stadsdoctor ‘sonder tractement’. In den Haag vertaalde B. zijn ontleedkundig werk in de hollandsche taal en die vertaling verscheen in 1689. Zij bevat zijn beeltenis, gegraveerd door A. Blooteling. Een betreurenswaardige gebeurtenis was het plagiaat, bedreven door William Cowper, die de meeste van de platen uit B.'s werk in 1697 in Engeland uitgaf, voorzien van bijschriften van zijn hand, vrijwel zonder bronvermelding. Bij de Royal Society te Londen heeft de bedrogen schrijver hiertegen met succes protest aangeteekend. In den Haag is B., tevoren staatsgezind, bekeerd tot warm Oranjeklant. Dit is verklaarbaar uit de sympathie, welke hij van de zijde van Willem III ondervond. Deze protegeerde hem in hooge mate, bezorgde hem de benoeming tot ‘superintendent-generaal van alle doctoren, apothecars en chirurgijns van Nederlandsche hospitaalen en ziekhuyzen der militie’ (1690), welke nieuwe betrekking den 14. Mei 1692 door zijn koninklijken beschermer ook tot den geneeskundigen dienst van het engelsche leger werd uitgebreid. Den 1. Febr. 1694 werd B. bovendien professor in de ontleed- en geneeskunde te Leiden als opvolger van A. Nuck. Reeds den 8. Maart aanvaardde B. zijn professoraat met het uitspreken van een rede De antiquitate anatomes. Ook met het geven der lessen schijnt hij onmiddellijk te zijn begonnen. Zijn jaarwedde, aanvankelijk ƒ 1000, werd reeds den 15. Nov.

[p. 106]

verhoogd met ƒ 600 ter belooning van den betoonden ijver. Uit eigen beweging schijnt hij ook de exercitia practico-medica te hebben geleid, welke door het onverwacht vertrek van Pitcairne en de ziekte van Hermann waren onderbroken. Dientengevolge werd hem daarvoor sinds 8 Dec. de gebruikelijke ƒ 200 toegekend. In het einde van 1695 blijkt B. ook door Willem III om onbekende redenen plotseling naar Engeland te zijn ontboden. Dit herhaalde zich in het jaar 1699. In 1696 was B. rector magnif. en als zoodanig sprak hij den 29. Juni met toestemming der curatoren een plechtige rede uit De invictissimo Britannorum rege Guilielmo III, incolumi, seu miraculose subducto nuperae perditissimorum hominum conjurationi. Den 22. Oct. 1701 volgde de benoeming tot koninklijk lijfarts en zijn vertrek naar Engeland. Evenwel bleef hij professor te Leiden; de klinische lessen werden voor hem waargenomen door Dekkers. In Engeland werd hij lid van de Royal Society en gedurende de laatste ziekte van Willem III behoorde hij tot de artsen, welke den koning hulp verleenden. Hiervan sprak hij in zijn Verhaal der laatste ziekte en het overlijden van Willem de derde, hoogst loffelijker gedachtenisse, koning van Groot-Britanje, enz., uitgegeven te Leiden 1702. Al deze eerebaantjes waren natuurlijk niet bevorderlijk aan het onderwijs te L. Frederik Ruysch verweet hem eens, dat hij in drie jaren ternauwernood één openbare les had gegeven; in 1696 kreeg hij van curatoren een berisping, omdat hij zijn plichten zoo slecht nakwam. Maar na den dood van den stadhouder-koning werd dit weer beter. Hij gaf niet alleen ontleedkundige lessen, maar trad ook op als consulent, verrichtte eigenhandig moeilijke verlossingen en was werkzaam als chirurg, waarbij hij voor moeilijke en gevaarlijke ingrepen niet terugschrok. Bij zijn consulten, ook buiten L., placht hij enkele van zijn studenten mee te nemen. Zeker als erkenning van zijn ijver werd hem den 8. Nov. 1702 op zijn verzoek de titel van chirurgiae prof. toegestaan. Sinds dien kwamen zijn lessen in de heelkunde officieel voor op de Ordo lectionum. Als bijzonderheid wordt vermeld, dat B. voor de studenten ook een chirurgische polikliniek hield. Reeds van af den tijd zijner benoeming tot hoogleeraar dateerde zijn functie van president van het collegium chirurgicum te L. In 1709 blijkt hij ook lessen over de gerechtelijke geneeskunde te hebben gegeven. Over den persoon van B. is zeker niet altijd rechtvaardig geoordeeld. Hij had zonder twijfelsoms wel reden om verontwaardigd te zijn. B. was in elk geval een welbelezen geleerde, met een vlug verstand, een levendige verbeelding en groote voortvarendheid. Wanneer men bedenkt, dat zijn groote werk tot stand kwam midden in een drukke praktijk en weet, hoe groote moeilijkheden de schr. moest overwinnen om aan het noodige materiaal te komen, dan kan men niet anders dan bewondering hebben voor zijn doorzettingsvermogen. Op grond van de fouten, welke de platen vertoonen, mag men ook niet besluiten, dat B. een slordig en ruw ontleder is geweest, daar de schuld hier wel bij den teekenaar kan gelegen hebben. Erkend wordt trouwens, dat deze fouten niet, of in elk geval in veel mindere mate blijken uit zijn kleinere ontleedkundige verhandelingen. Verdienstelijk was zonder twijfel zijn studie De Nervis, waarin hij den omloop van de ‘spiritus animales’ door de zenuwen ontkende. Ook microscopisch, zeide hij, kon hij geen holte in de zenuwen ontdekken. Deze bestonden uit een onbepaald aantal rekbare, doorschijnende, vezelachtige draden, die aan elkaar aangesloten verliepen, door een vlies omsloten en

[p. 107]

tot bundels vereenigd waren. Vermeldenswaard is ook de in 1692 uitgegeven brief, aan zijn vriend van Leeuwenhoek, over de dieren, welke men in de lever van schapen kon vinden. Na zijn dood verscheen nog een goede studie over de vergelijkende ontleedkunde van het oog. Met eere mag dan ook de naam van B. naast dien van de andere groote ontleedkundigen van zijn tijd worden genoemd. Ook als leermeester heeft hij op dit gebied uitgeblonken. Tevens blijkt, dat hij als practisch geneesheer, met name als chirurg, tot de besten uit zijn tijd heeft behoord. Belangrijke waarnemingen heeft hij ook op dit gebied verhaald. Over zijn zedelijk leven weten we te weinig om daarover een oordeel te kunnen vellen. Maar niet voor hem pleitte het door Krul geconstateerde feit, dat hij zich ook aan ‘vileine tractaatjes’ te buiten is gegaan. De vriendschap van vele uitnemende mannen, waarin hij zich verheugde, bewijst wel, dat hij niet zulk een onbehouwen mensch was, als sommigen hem hebben afgeschilderd. Ten slotte vermelden we nog, dat B. gehuwd was met Hendryne Kiskes, bij wie hij een zoon Gerrit had, die later fiscaal van den Hoogen Krijgsraad der Vereenigde Nederlanden werd.

Zijn oudere broeder was Lambert B., over wien dl. IV, kol. 146.

Geschriften: Tooneelpoezy, bestaande in zin-, bly- en voorspeelen (Leiden 1719); Mengelpoëzij (Leiden 1719); Anatomia corporis humani (Amst. 1685, holl. vert. Amst. 1690, waarbij tevens Inleyding tot de ontledingkunst, Oratie gedaan den 11den van Lentemaand 1688 in de Engelsche kerk binnen 's Gravenhage); Zeegegroet, ter gewenschter komste in de Vereen. Nederl. van den Grootmagtigen en dapperen Vorst Willem, koning van Engeland enz., op den 5den Febr. 1691 in 't latijn uitgesproken in de Fransche Kerk binnen 's Graavenhaage (den Haag 1691); Komste van Zyne Majesleit Willem III enz. in Holland, ofte beschryving van alles het welke in 's Graavenhaage en elders ten teeken van vreugde en eere is voorgevallen, vercierd met kopere plaaten (den Haag 1691); hetzelfde werk met franschen tekst (den Haag 1692); Beurzestryd of saemenspraek tusschen Galenus en Baldus (1692, anoniem); latijnsche oratie, uitgesproken te Leiden den 8en Maart 1694; Oratio de invictissimo Britanorum rege Guilielmo III, uitgesproken te Leiden den 29en Juni 1696; Verhaal der laatste ziekte en het overlijden van Willem de derde, enz. (Leiden 1702); Diss. de antiquitate anatomes (Lugd. Bat. 1694); Oratio in funere Pauli Hermann (Lugd. Bat. 1695); Brief over de dieren, die men in 't lever der Schaapen vind (Delft 1692, in het latijn vert. Lugd. Bat. 1698); Decas prima anatomica-chirurgica, opgedragen aan de Royal Society (1704); Exercitationum anatomico-chirurgicarum decades duae (Lugd. Bat. 1708); De oculis et visu variorum animalium observationes physico-anatomicae; De morbis navigatorum, vert. van Cockburne's Account of the distempers incident to seafaring peopte (Londen 1701); Opera omnia (Lugd. Bat. 1715). Verder vond ik nog van B. vermeld: een vert. van F. Ruysch' Delucidatio valvularum in vasis lymphaticis, in zijn jeugd bewerkt en G. Cowper, Criminis liter. cit. coram tribun. nob. ampl. Soc.Brit.-reg.; Tractatus de amuletis.

Zijn portret komt voor op een gildestuk in het Rijksmuseum, waarschijnlijk door Nic. Maes (1680); een portret door J.F. de la Court (1710) is in de Lakenhal te Leiden; een miniatuur door A. van Halen was in het Panpoeticon Batavum; gegra-

[p. 108]

veerde portretten door A. Bloteling naar de Lairesse, door F. Bleyswijk en een spotprent door een onbekend kunstenaar.

Zie: Haller, Meth. stud. medic., Biblioth. anat. I, Biblioth. chir. I, Biblioth. med. praet. III; Morgagne, Adversaria anatom.; Sandifort, Musaeum; Siegenbeek, Gesch. der Leidsche hoogeschool; Wagenaar, Amsterdam III, Vaderl. Historie XVII; Portal, Histoire de l'anatomie IV; Stieda in Biogr. Lexicon der hervorrag. Aerzte I, VI; Banga, Gesch. v.d. geneesk. in Nederl.; Suringar in Nederl. tijdschr. v. geneesk. 1864; Krul, Haagsche doctoren, chirurgen en apothekers; v.d. Boon, Geschied. der ontleedk. i.d. Nederl.; Neuburgeren Pagel, Handb. der Gesch. der Medizin II; Haeser, Gesch. der Medizin II; Sprengel, Gesch. der Arzneyk.; Kalff, Gesch. der Nederl. Letterk. V.

Baumann