Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 8

[Berg, Hendrik graaf van den]

BERG (Hendrik graaf van den), heer van Stevensweerd, zoon van Willem IV, die volgt, en broer van Frederik, die voorgaat, geb. te Bremen 1573, overl. 1638. Evenals zijn vader en zijn twee oudere broers koos hij de spaansche zijde in den grooten strijd. In 1595 had hij het ongeluk bij Weert door de Staatschen overvallen te worden, die hem echter tegen betaling van een aanzienlijk losgeld de vrijheid hergaven. Het door Maurits belegerde Grol (1606) heeft hij weten te behouden. Ten tweeden male viel hij in staatsche handen (1607), toen het Frederik Hendrik gelukt was om Erkelens (20 K.M. z.o. van Roermond) te verrassen. Ook nu werd hij spoedig uitgewisseld. Na afloop van het Bestand zond Spinola, die van zins was Gulik, dat staatsche bezetting in had, te veroveren, hem uit met eenige ruiterij van uit Wezel, waar het hoofdkwartier gevestigd was, om het huis te Reide, bezitting van Floris van Boetzelaer, te veroveren. Dit had staatsche troepen in, wier bevelhebber Reinard van Ditfort op 30 Aug. 1621 het huis aan Hendrik overgaf zonder een schot af te wachten. Grof geschut had het spaansche leger niet bij zich gehad. Daarop belegerde hij Gulik, dat hem echter eerst na een zeer langdurig beleg in handen viel (22 Jan. 22). Ook de schans Papemuts, door Maurits in 1620 opgeworpen, viel hem na een beleg van 2 maanden in handen (Jan. 23). Hij was ook de man, die in Holland, Utrecht en de Veluwe ontsteltenis teweegbracht, toen hij, gebruik makend van de strenge vorst, in Febr. 1624 een inval in de Veluwe deed. Gelukkig trad den 21sten dier maand de dooi in, die hem tot den terugtocht dwong. Ook bij het beleg van Breda (1624-25) maakte hij zich verdienstelijk. Een dergelijken tocht op de Veluwe ondernam hij tijdens het beleg van 's Hertogenbosch (1629), nadat zijn poging gefaald had om Frederik Hendrik uit zijn stellingen te verdrijven, trots de sterke troepenmacht, waarover hij te beschikken had. Uit de omstreken van den Bosch zich verwijderend, wist hij de onzen te verschalken, trok den IJsel over en drong door tot Amersfoort, dat door Tertulliaan van Dorp terstond werd overgegeven, hetgeen dezen de verbanning uit den lande kostte. Ook het huis ter Eem bezette hij. De keizerlijken onder Montecuculi sloegen op de Veluwe aan het plunderen en blaakten en stroopten tot onder de poorten van Naarden. Gelukkig maakte de inneming van Wezel (19 Aug. 29) door Otto van Dieden een eind aan dien zoo gevaarlijken inval.

Intusschen gaven niet alleen de zuidnederlandsche edelen maar ook de geheele bevolking der onderworpen gewesten luide hun verlangen naar den vrede of naar een nieuw bestand te kennen. Reeds vóór de overgave van den Bosch had de Infante een voorstel daartoe gedaan. Het vertrek van Spinola (eind 27), volgens sommigen teruggeroepen wegens het verlies van Grol, had in de Zuidelijke Nederlanden een leegte gelaten, die noch de dappere maar lichtzinnige Hendrik van den Berg, noch de onhandige kardinaal Alonso de la Sueva, markies van Bedmar, spaansch ambassadeur aan het hof te Brussel, konden aanvullen. Schier met den dag nam allengs de ontevredenheid onder den adel toe, die verbitterd was over den grooten invloed der spaansche regeeringsleden. Vooral de aanstelling van den markies de Santa Cruz met terzijdestelling van den fieren graaf Hendrik (1631) dreef ook dezen

[p. 77]

trouw gebleven Noordnederlander naar de oppositie, waarvan hij het erkende hoofd werd, om wien zich schaarden de prinsen van Espinoy en Barbançon, de hertog van Bournonville, de graaf van Egmond e.a. Bepaalden ten slotte deze edelen zich tot een vrij onschuldige samenzwering, tot daden zijn alleen Hendrik en René van Renesse, graaf van Warfusée, president van den raad van Financiën, overgegaan. Warfusée vestigde zich te Rijswijk om rechtstreeks te onderhandelen met de Staten en den Prins. Nog voor Frederik Hendrik zijn beroemden krijgstocht langs de Maas ondernam, werd overeengekomen, dat de beide genoemde graven, ieder tegen betaling van honderdduizend gld., dezen tocht zouden begunstigen. Venlo en Roermond, beide door Hendrik van den Berg verlaten, vielen daardoor gemakkelijk in staatsche handen. Daarna begaf H. v.d. B. zich naar Luik, vanwaar hij bij brieven aan de infante en aan het volk zijn besluit bekend maakte, dat hij niet langer de Spanjaarden wilde dienen en tegelijk iedereen uitnoodigde ‘tot voorstand van den roomschen godsdienst en tot afbreuk van Spanje’ zich onder zijn vanen te scharen. Tegelijkertijd begonnen de staten op zijn naam troepen te werven. Het brusselsche gouvernement verklaarde hem voor een muiter en landverrader en loofde een prijs uit voor wie hem in handen kreeg. In 1633 werd hij formeel in dienst der Geünieerde Provinciën aangenomen. Zoo betrad de zoon dus weer den weg, dien de vader eenmaal verlaten had. De hertog van Aerschot, door de te Brussel vergaderde Algemeene Staten naar Spanje gezonden, werd daar, als verdacht van te heulen met graaf Hendrik, half April 1634 gevangen genomen. Toen zijn onbeduidende rol in dezen voldoende bewezen was, bleef hij toch onder scherp toezicht te Madrid, waar hij in 1640 overleed. Bij de vredesonderhandelingen met Spanje, die tot 1633 geduurd hebben, werd nog met Hendrik het plan besproken tot verdeeling van België tusschen de Republiek en Frankrijk.

Ten gevolge van een langdurig proces met zijn neef Albert, die voorgaat, is hij een tijdlang regeerend graaf geweest.

Hij was in 1612 voor de eerste maal gehuwd met Margaretha van Wittem, zuster van Maria Mancia, de vrouw van Herman, die volgt. Zij schonk hem een dochter, die evenals haar nicht Maria Elisabeth heette, later gehuwd met Eitel Friedrich, vorst van Hohenzollern - Hechingen. Zij verkreeg bij een overeenkomst met haar neef Albert, zoon van Frederik, het markgraafschap of markiezaat Bergen op Zoom; een dochter, wier naam niet bekend is, huwde met den graaf van Renesse-Warfusée, die in 1637 te Luik werd gedood. Hendrik's tweede gemalin is een niet genoemde ‘ex ignota aut nimis fortassis nota matre’. Uit dit huwelijk sproten Herman, heer van Goor en Stevensweert, geh. met Josina Walburgis gravin van Löwenstein-Wertheim, kinderloos overleden; Anna Maria, geh. met Bernard Albert graaf van Styrum. Bij zijn derde vrouw Hieronyma Catharina gravin van Spauer, verwekte hij vijf dochters: Amalia Lucia, geh. met Paris Jacob graaf Truchsess zu Zeijll; Isabella Catharina, geh. met Johan graaf van Hohen - Rechberg; Maria Agnes en Anna Carolina, geestelijke zusters; Juliana geh. met Bernard graaf van Wittgenstein. Zij he-

[p. 78]

trouwde met Karel Eugenius hertog van Croy en graaf van Mijlendonk.

Zijn door A. van Dijck geschilderd portret is in het museum te Madrid; gegraveerde portretten naar dit schilderij o.a. door P. Pontius en Akersloot, voorts door W.J. Delff naar M.J. Miereveld.

Zie: Tadema, Verslag over het oud-grafelijk bergsche archief in Nijhoff's Bijdr. voor vad. gesch. en oudh.kunde V, reeks I; Nijhoff's Bijdr. III, 1e reeks, 153; Blok, Gesch. v.h. Ned. volk II, passim; Gosses en Japikse, Handboek; Wagenaar, Vad. Hist.; de Boer, Die Friedensunterhandlungen zw. Spaniën u. den Niederl. (1632-33) (Gron. 1898).

Bartelds