Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 7

[Parvé, Dr. Daniel Jan Steyn (2)]

PARVÉ (Dr. Daniel Jan Steyn) (2), een der eerste inspecteurs van het Middelbaar Onderwijs, werd 3 September 1825 te Gorinchem geboren en overleed in 's Gravenhage 11 April 1883. Zijn grootvader was Mr. Daniel Jan (zie artikel), die den naam van zijn oud-oom, Mr. Pieter Steyn, den bekenden Raadpensionaris en Grootzegelbewaarder van Holland en West-Friesland (overl. 1772) aannam. Zijn vader was Daniel Jan Steyn Parvé, ontvanger der registratie (1791-1864), zijn moeder Jacoba Theodora van Riemsdijk (overl. 1883).

Te Deventer, waarheen zijn vader was verplaatst, kwam Daniel van de latijnsche school, op welke hij eerst alleen de mathematische lessen volgde, daar hij aanvankelijk voor den Waterstaat zou worden opgeleid, in 1842 op het athenaeum. Twee jaar later vervolgde hij zijn studiën aan de Universiteit te Groningen, toen zijn vader daarheen verhuisd was. In 1847 werd hij met den hoogsten graad tot doctor in de wis- en natuurkunde bevorderd op een proefschrift: De Curvis Funiculariis.

Het volgende jaar werd P. aan het maastrichtsche athenaeum benoemd tot professor in de wiskunde en drie jaar later tot rector van de tweede afdeeling dier inrichting. Hier bleef hij werkzaam tot 1858, toen hij benoemd werd tot commies aan het Departement van Binnenlandsche Zaken, afdeeling Onderwijs, waar hij eerlang een werkzaam aandeel zou hebben in de voorbereiding van Thorbecke's Wet op het Middelbaar Onderwijs. Kort na de invoering van deze Wet (2 Mei 1863) werd P. tot Inspecteur van het M.O. benoemd (25 Juni 1863), waarmee de arbeid begon, dien hij tot zijn levenstaak had verkozen. Zijn ambtgenooten waren tot 1873 Dr. J. Bosscha (overl. 1911) en Dr. W.C.H. Staring (overl. 1877), nadien Dr. M. Salverda (overl. 1886). Door zijn breede ontwikkeling, grondige kennis van de nieuwe wet, practischen blik, administratieve kundigheden en zeldzamen tact in den omgang was P. als aangewezen, om het toezicht te houden op den nieuwen tak van Onderwijs. Voor achtereenvolgen de ministers bleef hij de gezaghebbende adviseur; voor ieder, die het M.O. wilde dienen, een welwillend raadsman. ‘Gesteund door de voortreffelijke Inspectie, waaraan de naam van Steyn Parvé voor goed is verbonden’ (Dr. D. Bos), werd er door Rijk en Gemeente, trots velerlei klachten in pers en parlement vooral over ‘de eenzijdige richting’ van het nieuwe onderwijs met zulk een voortvarendheid gewerkt, dat aan het einde van 1868 reeds 5 bur-

[p. 944]

gerdagscholen en 13 burgeravondscholen in werking waren, samen met 2700 leerlingen - en 38 hoogere burgerscholen (24 met 5-jarigen cursus, inbegrepen de bijzondere school voor Handel en Nijverheid te Enschedé, 4 met 4-jarigen, 10 met 3-jarigen cursus) en één meisjesschool; samen met bijna 2800 leerlingen en 419 leerkrachten. In 1873 waren er 32 H.B.S. met 5-jar. cursus; 16 met 3-jar. cursus en 7 middelbare scholen voor meisjes (5 met 5-j. cursus en 2 met 3-j. cursus). In 1882 waren er 37 H.B.S. met 5-j. cursus, 24 met 3-j. cursus en 14 middelbare scholen voor meisjes (11 met 5-j. cursus en 3 met 3-j. cursus); respectievelijk met 4219 leerlingen, 638 leerkrachten en 5955 leerlingen, 876 leerkrachten. Het Middelbaar Onderwijs voor meisjes, bij de Wet stiefmoederlijk bedeeld, trok P. zich zeer aan; hij had een werkzaam aandeel in de oprichting en regeling van middelbare meisjesscholen, waarvan die te Haarlem in 1867 de eerste was. Tegen de intrekking der Rijkssubsidie voor deze inrichtingen in 1886 zou P. stellig krachtig opgekomen zijn. Uit groote liefde voor het M.O. sloot P. zijn oog niet voor de gebreken ervan, die in de practijk aan het licht kwamen. Het willekeurig plaats nemen van leerlingen in een of andere klasse, waartegen zich P. van den beginne af verzet had, werd belemmerd sinds de reglementswijziging van 13 Augustus 1873, waarbij een toelatingsexamen verplichtend en de overgangsexamens bindend werden verklaard. Reeds in 1875 (De Economist, tweede deel: De Hoogere Burgerscholen in 1874) schreef P.: ‘Evenals ik tot dusverre met hen, die achtereenvolgens mijne ambtgenooten waren, heb medegewerkt aan de uitvoering der Wet, zoo wensch ik voortaan ook te blijven medewerken tot hare verbetering’. In dit opstel stelde hij o.a. reeds voor: inkrimping van de leerstof der H.B.S. en vereenvoudiging van het eind-examen. Als vervolg hierop mag beschouwd worden Een en ander over de Hoogere Burgerscholen in De Economist van 1879. eerste deel, waarin o.a. een nieuwe regeling der acten van bekwaamheden voor M.O. wordt besproken. Met deze beschouwingen hoopte de schrijver van nut te kunnen zijn bij een eventueele herziening der Wet op het M.O., die hij noodig achtte en met Dr. Salverda in ontwerp bracht en Minister Kappeyne in hetzelfde jaar 1879 in voorbereiding aan zijn Departement verklaarde - maar die nog steeds aanstaande blijft. (Een reorganisatie-ontwerp werd in October 1921 bij de Tweede Kamer ingediend, maar in 1924 vanwege de bezuiniging door de Regeering voorloopig ter zijde geschoven.)

Als bijna doorloopend Voorzitter van de Commissie voor de acte-examens M.O. der letterkundige vakken, waarbij hij stond op echt humanen geest, doch tevens op streng handhaven van billijke eischen, stelde hij steeds zelf de verslagen samen uit de gegevens der leden, om telkens juister inzicht te krijgen en om menigen wenk voor een betere richting in de studie der talen, der geschiedenis en der aardrijkskunde te geven. Ten einde voor het examen in laatstgenoemd vak een zuiver wetenschappelijke leiding hier te lande mogelijk te maken, heeft P. als lid van het Bestuur van het Aardrijkskundig Genootschap (sinds April 1877) krachtig medegewerkt tot de oprichting van een leerstoel in aardrijkskunde aan de in 1877 uit het athenaeum voortgekomen universiteit der hoofdstad. Genoemd Bestuur richtte in Juni 1877 aan den Gemeenteraad van Amsterdam te dier zake een adres, door P. opgesteld. Uitstekend bekend met het onderwijs in den vreemde, zorgde

[p. 945]

P. ook, dat het onze waardig vertegenwoordigd was op de wereldtentoonstellingen te Weenen (1873), te Philadelphia (1876) en te Parijs (1878).

Twintig jaar lang, tot zijn vroegtijdigen dood, heeft P. voor ons M.O. met onverdeelde toewijding en met de grootste nauwgezetheid gewerkt, - onvermoeid, en bij den veelomvattenden arbeid, dien hij zich tot plicht stelde, een werkkracht ontwikkelende, ‘die, - zoo schreef bij zijn heengaan zijn jongere ambtgenoot Dr. M. Salverda - ik onmogelijk acht, dat zij worde overtroffen.’ Voor den jongsten tak van ons onderwijs is P.'s leven van buitengewone beteekenis geweest. De Wet van 2 Mei 1863 - getuigde in 1883 Dr. Salverda - ‘is voor een groot deel zijn schepping’; dertig jaar later erkende G. Bolkenstein, sinds October 1916 inspecteur van het M.O., bij het 50-jarig bestaan dier Wet, dat ‘ons geheele middelbaar onderwijs nog beheerscht wordt door den vèrstrekkenden invloed van het inzicht van Steyn Parvé’.

Behalve inhoudrijke bijdragen met statistische opgaven in de jaargangen 1868-1882 van De Economist - waarvan wij na de boven aangehaalde nog noemen: Over Middelbaar Onderwijs voor Meisjes (jrg. 1870 en 1877); De burgerdagen avondscholen en de ambachtscholen (jrg. 1872); Het toelatingsexamen tot de Kon. Mil. Academie (jrg. 1880, 1881 en 1882); Onze zeevaartscholen (jrg. 1882) - schreef P.: De inrichting van het Middelbaar Onderwijs in Nederland (1871); Die Elementar- und Mittelschulen im Königreiche der Niederlande und deren Entwicklung nach der Einführung der Gesetze vom 13ten August 1857 und vom 2ten Mai 1863 (1873) - in 1876 door hem in het Engelsch vertaald en aangevuld -; Organisation de l'instruction primaire, secundaire et supérieure dans le Royaume des Pays-Bas (1878); De grens tusschen het Lager- en Middelbaar Onderwijs naar aanleiding van het Wetsontwerp tot regeling van het Lager Onderwijs van 20 December 1876 (1877), terwijl als wetenschappelijk werk van zijn hand is verschenen: Het Wiskundig Onderwijs in Nederland beschouwd (1850); De omwenteling der aarde om hare as, voornamelijk in verband met de slingerproeven van Foucault (1851); Leerboek der Natuurkunde (1860), waarvan na zijn dood de herdrukken werden bewerkt door Dr. H. Brongersma (7e druk, 4 dl. 1902).

P. was lid van de Hollandsche maatschappij van wetenschappen te Haarlem; van het Bataafsche genootschap van proefondervindelijke natuurkunde te Rotterdam; van het Provinciaal-Utrechtsch genootschap; honorair lid van het Genootschap ter bevordering der natuurkundige wetenschappen te Groningen; eerelid van de Vereeniging van leeraren aan inrichtingen van M.O.

P. trouwde in 1853 met Lena Wilhelmina Wicherina van Naerssen (overl. 1895), uit welk huwelijk geboren werden Daniel Jan (overl. 1917) en Willem Frederik (overl. 1923).

Zie: Eigen Haard (1883) 249-252; Het Schoolblad van 17 April 1883; De Amsterdammer, Dagblad voor Nederland (13 April 1883), 2e Blad; Het Weekblad voor Gymn. en Midd. Onderwijs (April 1883); Berichten en Mededeelingen van de Vereeniging van Leeraren aan Inrichtingen van M.O. 3e Reeks, 354-356; Het vijftigjarig Bestaan van de Wet op het M.O. (Bijvoegsel van het Weekblad voor Gymnasiaal en Middelbaar Onderwijs (1 Mei 1913); Weekblad voor Gymn. en Midd. Onderwijs (8 Mei 1913).

R. Zuidema