Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 6

[Schaepman, mgr. Dr. Hermanus Johannes Aloysius Maria]

SCHAEPMAN (mgr. Dr. Hermanus Johannes Aloysius Maria) werd 2 Maart 1844 geboren, als oudste zoon van den katholieken, zeer vaderlandlievenden burgemeester van Tubbergen; overleed te Rome 21 Jan. 1903. Door zijn moeder Johanna la Chapelle werd hij reeds vroeg ingewijd in de fransche klassieken. Op het klein Seminarie te Kuilenburg en het groot Seminarie te Rijsenburg werd hij tot priester opgeleid en in 1867 kreeg hij de laatste wijding. Zijn dichterlijke aan-

[p. 1218]

leg bleek reeds van kind af, en uit zijn studententijd dateeren verschillende gedichten. In Dec. 1866 kwam hij in briefwisseling met J.A. Alberdingk Thijm, wien hij zijn eerste groote gedicht, een tijdvers: De Paus, ter beoordeeling had toegezonden. Door Thijm werd het met een kort voorbericht anoniem uitgegeven. Het wijst duidelijk da Costa als zijn leermeester aan en den grijzen Jacob van Lennep deed het bewonderend uitroepen: ‘Vondel is bij ons herrezen!’. Bij de onthulling van het amsterdamsche Vondelstandbeeld gaf S., in 1867 een ander groot dichtwerk Vondel uit, thans onder zijn eigen naam. Zijn bekendheid met de amsterdamsche katholieke litteratoren, vooral mgr. Judocus Smits, bezorgde hem het redacteurschap van het dagblad De Tijd, waarin hij zich dadelijk deed kennen als een geweldig strijder voor zijn beginselen; meermalen heeft S. ook medegewerkt aan Thijms Volksalmanak. In 1868 ging hij naar Rome en promoveerde daar in 1869 tot doctor in de theologie op een serie beschouwingen over de Honoriusquestie. Ook als literator was hij daar reeds zeer gezien en werd dan ook opgenomen in de bekende letterkundige Academia degli Arcadi, waarvan ook Goethe eens lid was, en waar S. blijvende vriendschap sloot met den kardinaal Pecci, den lateren Paus Leo XIII. Hij verbleef te Rome ook tijdens het Vaticaansche Concilie en schreef daarover geregeld romeinsche brieven in De Tijd. In 1870 in het vaderland teruggekeerd, werd hij benoemd tot professor in de kerkgeschiedenis aan het Seminarie te Rijsenburg. Hij bleef echter medewerker aan De Tijd en richtte bovendien in 1870, o.a. met den geschiedschrijver Dr. Nuyens, het tijdschrift De Wachter op voor R.-K. politiek, wetenschap, kunst en letteren. Zelf schreef hij als ‘Corvinus’ en ‘E.L.C.’ er zeer scherpe artikelen en kritieken in. Toen in 1885 de uitgave van dit maandschrift moest worden gestaakt, kwam hij in de redactie van Haagsche Stemmen, doch in 1890 ging hij vandaar over naar De Katholiek.

Tot zelfs over de landgrenzen werd ook weldra zijn naam als redenaar bekend. Zijn taal was bijzonder krachtig, zooals trouwens ook zijn argumentatie en zijn geluid, terwijl dichterlijke zin en humor er nooit aan ontbraken. In 1880 werd hij de eerste katholieke priester in de Tweede Kamer; hij bleef lid tot zijn dood. Ook hier voerde hij met ijzeren kracht den strijd voor zijn beginselen. Spoedig was hij zoowel aanvoerder als voorzitter der Katholieke Kamerclub. Onwrikbaar stond S. ook op zijn - reeds in 1883 in een Proeve van een program - duidelijk omschreven beginsel, dat de Katholieken in geen opzicht konden samengaan met de liberalen en daarentegen tot toenadering moesten komen tot de anti-revolutionnairen. Deze nieuwe politiek van S. en zijn persoonlijke meer democratische richting voor dienstplicht en leerplicht vervreemdde ook partijgenooten van hem en lokte in kamerclub en pers meer dan eens moeilijkheden uit met de meer conservatieve leden der club en daar buiten. Zijn nieuwe koers werd door hen zelfs als een monsterverbond gewraakt. S. verloor er ook de sympathie door van den beheerder van De Tijd. Het nieuwe utrechtsche blad Het Centrum werd nu zijn lijfblad. Ondertusschen dacht S. niet aan wijken. Met Dr. A. Kuyper dreef hij bij de Grondwetsherziening van 1887 de uitbreiding van het Kiesrecht door en in 1889 de herziening van de Schoolwet in den geest van ruimere subsidieering der bijzondere scholen, een wensch, waarvoor hij reeds sinds 1874 in woord en geschrift had geijverd. Verbetering der arbeiderstoestanden en uitbreiding der sociale wetgeving stonden reeds

[p. 1219]

in 1896 voorop in zijn programma, en ook op koloniaal gebied was hij de baanbreker van zijn partij. Thans wordt hij als zoodanig ook door allen erkend. Hierdoor en doordat hij, waar hij kon, toenadering zocht ook bij andersdenkende Christenen, was S., ondanks zijn scherpe polemieken, in de Kamer een zeer geziene figuur.

Zijn meesleepende levenslust en geestdrift gingen gepaard met onvermoeide werklust en hoogen dichterlijken zin. Naast historie en staatswetenschappen, hadden kunst en archeologie zijn warme belangstelling, zoo werd hij ook medeoprichter en een groote kracht van het utrechtsche S. Bernulfusgilde tot behoud der oude katholieke kunstschatten, en in zijn prozawerk Onze Nationale Kunst toonde hij zich een warm bewonderaar van onze vaderlandsche kunst in het algemeen.

Hij stierf te Rome, waar hij herstel van gezondheid zocht; op het Campo Santo dei Tedeschi werd hem een grafmonument opgericht door zijn vele vereerders en vrienden. Ook aan eerbewijzen tijdens zijn leven heeft het hem niet ontbroken. Leuven benoemde hem tot doctor philosophiae et litterarum honoris causa, paus Leo XIII maakte hem in 1901 tot zijn huisprelaat en in 1902 volgde zijn benoeming tot protonotarius apostolicus.

Zijn verschillende gedichten bundelde hij als Verzamelde Dichtwerken, waaraan later nog een bundel Nieuwe Gedichten werd toegevoegd. Zijn hoofdgedicht de Aya Sophia, in 1886 voor het eerst gedrukt, dankte voornamelijk zijn ontstaan aan een reis naar Constantinopel in 1883. Ook verschillende zijner redevoeringen zijn afzonderlijk uitgegeven. Zelf verzamelde hij zijn voornaamste artikelen uit De Wachter in Menschen en Boeken.

Hij gaf afzonderlijk uit: Napoleon, Gedicht (Utrecht 1873, niet herdrukt); Van het Heilig Sacrament van Mirakel tot Amsterdam (Utrecht 1895, niet herdrukt); Een Vaandellied, berijmde voorlezing (Utrecht 1895, niet herdrukt); Een Kroningslied (Amsterdam 1898, niet herdrukt); Chronica over Staatkunde en Letteren (Utrecht 1901-1903) 3 reeksen; verder de reeds hierboven genoemde werken.

Zijn portret, is geteekend door Jan Veth, P. de Josselin de Jong en P.J. Arendsen.

Zie over hem: Jul. Persyn, Dr. Schaepman Utrecht-Antwerpen 1912-1916) 2 dln., met portretten; in Nederlandsche Schrijvers v/h. Middelbaar Onderwijs, no. 2. Dr. Schaepman, Proza (1920, met portret), no. 3. Dr. Schaepman, Gedichten, nos. 18, 19, 20 en 21, Dr. Schaepman, Gedichten (1911, met portret) uitg. door Hoogstraten (bloemlezingen uit de voornaamste werken, met belangrijke aanteekeningen en biographie); In Memoriam Dr. H.J.A.M. Schaepman door W.H. Nolens, met een interview van C.K. Elout en illustraties door H.M. Krabbé (Amsterdam 1903) in Elseviers Maandschrift; J.F.M. Sterck, Over Alberdingk Thym en Schaepman, Eerste kennismaking in Jaarboekje van Alberdingk Thym 1904; mgr. Dr. H.J.A.M. Schaepman door Kolkman in Het Katholiek Nederland 1813-1913, dl. II, p. 371-384.

Sterck