Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 6

[Graaf, Dirk van de]

GRAAF (Dirk van de) of Dirk van Grave; de naam komt slechts in het Latijn voor als Theodericus, Theoricus, Tricus, Diricus Gravius of Graviae, dus afkomstig van Grave, overl. 19 Nov. 1486 in het klooster te Windesheim. In genoemd klooster werd hij 7 Dec. 1445 ingekleed en waarschijnlijk het volgend jaar geprofest. Later ontmoeten wij hem als prior van het Windesheimsche convent ‘Domus B. Mariae in Sylo’ (Sylmonniken, Syhlmönken; de spelling is verschillend) bij Emden in Oost-Friesland. In 1459 werd hij prior van Windesheim en dientengevolge tevens prior superior van de Windesheimsche kloostervereeniging. De keuze bleek velen niet naar den zin te zijn, omdat hij huns inziens voor een zoo gewichtig ambt nog te jong was, even vijf en dertig jaar. Zij meenden dat broeders die langer in de Orde geweest waren, eerder verkozen hadden moeten worden. Zulks wekte den naijver op van dezen; met het gevolg dat zij het hem aanvankelijk lastig genoeg maakten. Tot zijn dood, dus gedurende bijna acht en twintig jaren, heeft hij aan het hoofd der Windesheimers gestaan.

Onder zijn bestuur breidde zich de vereeniging langzamerhand uit, ofschoon haar tijd van inwendigen bloei reeds voorbij was. In 1464, het jaar waarin Joh. Busch zijn bekende ‘Kroniek’ voltooide, bedroeg het getal aangesloten kloosters twee en tachtig, over zeventien of achttien bisdommen verspreid. Dirk van de Graaf had geen gemakkelijke taak: tegenover de bisschoppen met wie hij in aanraking kwam moest hij, zich beroepende op de privilegiën der kloostervereeniging verleend, voortdurend de rechten van het kapittel handhaven. Eerst geraakte hij in botsing met David van Bourgondië, bisschop van Utrecht, en daarna met Johannes VIII, bisschop van Kamerijk; beide keeren over het bezoeken van kloosters door hun vicarissen, derhalve over het recht van exemtie (verg. W. Moll, Kerkgesch. v. Ned. vóór de Hervorming II, ii, blz. 76-78). Een der voorrechten van de Windesheimsche kloostervereeniging was de ‘exemtio a visitatione episcopali’; wat inhield dat de tot haar behoorende conventen niet namens den bisschop mochten bezocht worden. Toen nu in 1460 David van Bourgondië twee gevolmachtigden zond om het klooster te Windesheim te visiteeren, weigerde de prior de visitatie toe te staan en toonde met de documenten aan dat sedert meer dan zestig jaar de vereeniging van de bisschoppelijke visitatie was ontheven, terwijl het uitsluitend aan het generaal kapittel (algemeene vergadering) opgedragen was de kloosters jaarlijks te visiteeren. De afgevaardigden konden onverrichter zake terugkeeren. In een officieelen giftbrief van 29 Juni 1461 werd gemeld privilegie bekrachtigd.

[p. 615]

Van de Graaf vertegenwoordigt den ouden geest. Het blijkt uit zijn Proposita, waarin hij zichzelf een leefregel stelt en een spiegel ter zelfbeproeving voorhoudt: het kleine geschrift, door hem in den tijd, toen hij regulier kanunnik te Windesheim was, opgesteld naar het voorbeeld van Gerrit de Groote en andere vromen van diens richting. Het blijkt uit zijn geestelijk testament (Testamentum venerabilis patris nostri Theoderici Grauiae). volkomen in de lijn liggend van den deventersch-windesheimschen kring en bevattende voorschriften, waarnaar zijne opvolgers hun bestuur zouden hebben in te richten. Het blijkt uit zijn ingenomenheid met de Broeders des gemeenen levens, wier begunstiger hij genoemd wordt en wier fraterhuizen bij hem hoog aangeschreven stonden. ‘Dit bracht’ - aldus Acquoy - ‘ook de geheele repristineerende geest, die hem bezielde, mede, want tot het ouderwetsch-windesheimsche behoorde zeer bepaald ook dit, dat men de Broederschap beschouwde als de zuster der Kloostervereeniging, en de eerste niets minder achtte dan de laatste, ja zonder eenigen naijver hare belangen behartigde, waar en zooveel men kon’.

Dirk van de Graaf wordt geroemd als een welsprekend man. ‘Een prior moet’ - schrijft hij in het Testamentum - ‘telkens wanneer hij in conventen of vergaderingen verschijnt, altijd een stichtend woord bij de hand hebben om het daar uit te spreken’. Zelf geeft hij er het voorbeeld van door het houden eener Admonitio op 9 Juni 1475 in het fraterhuis Sint-Hiëronymusdal te Delft. Behalve welsprekendheid heeft hij bezeten groote bijbelkennis en niet minder groote bedrevenheid in het kanonieke recht.

De ‘Proposita’ staan afgedrukt bij Acquoy, a.w. III, 321-322; het ‘Testamentum’, t.a.p. 323-329; de ‘Admonitio’, t.a.p. 330-333.

Zie: J.C. van Slee, De kloostervereeniging van Windesheim (Leiden 1874), 90-96, 229 volg.; J.G.R. Acquoy, Het klooster te Windesheim en zijn invloed, II (Utrecht 1876), 128 aant. 5, 129-139; III (Utrecht 1880), 125, 269, 318; K. Grube, Des Augustinerpropstes Iohannes Busch Chron. Wind. und Liber de reform. monasteriorum (Halle 1886), 379, 619, 792, XIX (in de ‘Einleitung’); M. Schoengen, Jacobus Traiecti alias de Voecht, Narratio de inchoat. domus cleric. in Zwollis (Amsterdam 1908), 173 aant. 11, 205-206.

Brinkerink