Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 6

[Ghistele, Joost of Judocus van]

GHISTELE (Joost of Judocus van), bijgenaamd de groote reiziger, geb. te Gent omstreeks het midden der 15e eeuw, zoon van Gerard II groot-baljuw van Gent en van Isabelle de Wilde, vrouwe van Maelstede en Renesse (dochter van Jan van Kruiningen), overleed omstreeks, doch vóór 1520. Reeds als knaap werd Joost opgeleid tot den krijgsdienst aan het hof en in het leger van den hertog Karel den Stoute, die hem òf 1464 òf 27 Oct. 1467 na den slag bij St. Truyen tot ridder sloeg. Na den dood van den hertog, 1477, trok ridder Joost zich uit den krijgsdienst terug en begaf zich naar Gent, waar hij hetzelfde jaar tot voorschepen der keure werd gekozen en het volgend jaar herkozen. Joost van Ghistele behoorde tot de oudste en invloedrijkste der adellijke families van Vlaanderen. Hij was heer van Maelstede, Moere, Axel en Hulst en erfschout der Vier Ambachten. Als zoodanig was hij in het bezit van het patronaat der kerken te Hontenisse, Ossenisse, Beoostenblij, Zaamslag en Zuiddorpe. Hij bezat het kasteel de Moere te Zuiddorpe, waar hij veelal verbleef. Van daar uit vertrok hij 15 Sept. 1481 met zijn kapelaan Jan van Quisthout (zie dat art.) om een groote reis te ondernemen over Keulen, Rome naar het heilige land, Egypte, Syrië, Perzië enz. Door de beschrijving dezer reis, eerst na zijn dood uitgegeven, is zijn naam vooral bekend. Na een afwezigheid van vier jaar keerde hij 23 Juni 1485 op zijn kasteel te Zuiddorpe weer. De stad Hulst gaf aan haar erfschout een maaltijd ‘tot zinne blide willecomme’ (Oudste rek. der Stad Hulst in Navorscher 1822, 65-73). 12 Aug. 1492 werd heer Joost tot groot-baljuw van Gent gekozen, welk ambt hij bekleedde, tot hij 1492 zijn ontslag nam. Vervolgens was hij raad en kamerheer van keizer Maximiliaan en

[p. 582]

hertog Philips den Schoone. Joost van Ghistele was gehuwd met zijn nicht Margriet van Ravenschot, die hem drie dochters schonk, Elisabeth, Margriet en Marie. De eerste huwde met Diederik van der Gracht, heer van Heule, en ontving het erfachtig schoutheetedom van Hulst, Axel en Ambacht; Margriet, vrouwe van Moere bij Zuiddorpe, huwde met Jan van Cortenbach, heer van Helmond, en Marie met den heer van Pallandt, heer van Kuilenburg.

Door de overstrooming van Hontenisse in 1508 was de kerk waarvan ridder Joost patroon was, door de golven verzwolgen. Het was niet mogelijk de plaats te herdijken. De bewoners van Hontenisse verkregen van den bisschop van Utrecht verlof om de kerk af te breken en meer landwaarts, op grond van de abdij van Duinen, te plaatsen. Joost van Ghistele wilde van zijn rechten geen afstand doen, maar kon ook zijn verplichting niet nakomen. Hij kon geen geschikte plaats voor de kerk geven. Vandaar geschillen en processen. De abdij betwistte hem het recht van patroon en van het schoutendom van Hontenisse, doch moest 1511 zijn recht erkennen. De parochianen richtten, toen de patroon in gebreke bleef zijn verplichting na te komen, eene hulpkerk op onder protest van Joost van Ghistele. De moeilijkheden en het verzet tegen de uitspraken van de geestelijke rechtbank bleven nog jaren voortduren na den dood van heer Joost, die overleden was vóór 17 April 1520, zooals uit de processtukken blijkt. De datum 1525 in Biogr. Nationale is dus onjuist. Niet onder zijne dochter Elisabeth, vrouwe van Heule, die stijfhoofdig alle vergelijk afwees, maar eerst onder haar zoon, heer Joost van der Gracht, erfschout van Hulst en Hulsterambacht, werd de zaak geregeld en in der minne geschikt, 1538.

Heer Joost van Ghistele werd te Zuiddorpe begraven, evenals vele zijner familieleden. Bij het sloopen der kerk 1817 vond men vele grafkelders, waarvan sommige van binnen beschilderd. In de kerk was ook een graftombe, waarschijnlijk tijdens de invoering der hervorming zeer geschonden. Overblijfselen daarvan waren nog aanwezig in 1851. Uit het nog leesbare opschrift bleek dat het eene tombe was van den grootvader van heer Joost, en diens echtgenoote, overl. 1436 en te Zuiddorpe begraven (v.d. Aa, Aardrijkskund. Woordenboek XIII, 279). Ook J. Scharp, predikant te Axel en Zuiddorpe, vermeldt deze tombe, Gesch. en Costumen van Axel (Middelb. 1787) II, 265, en voegt er bij, evenals v.d. Aa, dat deze ridder, Jan van Ghistele uit het Oosten de eerste boekweitzaden, waarvan de uitvoer streng was verboden, medebracht tusschen de bladen van zijn dagboek en te Zuiddorpe in zijn tuin begon te telen. In een handschrift der reis van Joost v.G. teekent de kanunnik de Grave van Gent op, dat hij 1775 in het nog bestaande gedeelte der kerk van Zuiddorpe een blauwen steen vond met opschrift: ‘Hier licht begraeven M'her Joos van Ghistel, heere van Axele, die den eersten bouckey in het land bracht, toen hij kwam van het H. lant. Hij stierf den .... 14’. Het overige was onleesbaar. Heer Joost en Jan zijn hier verward. De reisbeschrijving van Joost van Ghistele, door den priester Ambrosius Zeebout geordend en bewerkt, was in verschillende exemplaren in handschrift voorhanden en werd met graagte gelezen. Dit deed den drukker Hendrik van den Keere besluiten om het werkje uit te geven. Het verscheen te Gent 1557 in 4^o onder den titel Tvoyage van Mher Joos van Ghistele oft anders Texcellent groot zeld-

[p. 583]

zaem ende vremd voyage ghedaen by wylent Edelen ende weerden Heere Mher Joos van Ghistele. In zynen leuene Riddere Heere van Axete van Maelstede ende van den Moere etc. landeren lyden viermael Voorschepene van Ghendt. Tracterende van veelderande wonderlicke ende vremde dijnghen gheobserueerd over d' Zee in den landen van Schauonien, Griecken, Turckien, Candien, Rhodes en Cypers. Voords ooc in den lande van Beloften Assirien, Arabien, Egypten, Ethyopien, Barbarië, Indien, Perssen, Meden, Caldeen ende Tartarien: met der gheleghenthede der zeluer landen ende meer ander plaetsen Insulen ende Steden van Europen. Asien ende Affryken zo in de Prologhe breeder blijckt (Te Ghendt, By Henric van den Keere ghezworen Drucker van 's Conijghs ons gheduchts Heeren Munte MCCCCCLVJJ). Een nieuwe uitgave verscheen 1563 te Gent bij H. van den Keere. Het is dezelfde als die van 1557; slechts eenige blz. in het begin zijn herdrukt en er is een inhoudstafel bij gevoegd. Een derde editie verscheen te Gent bij de wed. Ger. van Salenson 1572. Ze was gedrukt te Antwerpen door Gillis van den Rade. Een editie Loven 1530, vermeld door A. Schayens, heeft niet bestaan, zooals hij zelf bekende. Een vertaling, Lyon de Tournes, 1564 op gezag van Serrure door Schayens aangeduid, schijnt evenmin te bestaan volgens van der Haeghen. Zie de uitvoerige beschrijving van de uitgaven in: Manuel du Libraire II, 1580 en bijzonder nauwkeurig bij v.d. Haeghen, Bibliotheca Belgica X, 1e serie, G. 75. Ofschoon het werk van J.v.G. de andere werken van dien tijd in alle opzichten ver overtreft, is het nooit gedrukt in een der groote collecties van reisbeschrijvingen. Het wordt weinig aangehaald en heeft eerst in de laatste jaren de aandacht getrokken.

Val. Andreas vermeldt J.v.G. met enkele woorden: Judocus Ghistelius, Flander, Palaestinam sive terram Jancham lustravit et descripsit, teste Ortelio. Legitur Teutonice peregrinatio ejus Gandavi in 4to edita. Sanderus en Foppens, Bibl. Belg. zeggen niets meer. Uitvoerig behandelt Paquot, Mém. Litt. XVIII 130-137 den grooten reiziger. Hij kende slechts de uitgave van 1572. De latere werken: Biographie Univers., Biogr. du Royaume des Pays- Bas enz. die J.v.G. vermelden, volgen slechts Paquot. Piron, Levensbeschrijvingen schrijft eenige werken toe aan J.v.G., waarvoor de drukker H. van den Keere 1556 het privilege verkreeg tegelijk met Tvoyage en welke blz. 348 der eerste editie worden opgesomd, doch die volstrekt niet van v.G. zijn.

Zie: A. Schayes, Notice sur un ouvrage flamand rare et curieux in Messager des sciences et des arts IV (1836) 1-30, 1839, 54-56, 1850, 90; Jaarboekje Cadsandria II (voor 1855) 136, 145; Biogr. nation. VII, 734-738; Le voyage en Orient de Josse van G. in Revue générale (Brux. 1883) XXXVII, 723-64, XXXVIII 64-71, 193-211.

Fruytier