Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 6

[p. 512]

[Fennema, Reinder]

FENNEMA (Reinder), geb. te Sneek 21 Oct. 1849, overl. in het Posso-meer op Celebes 27 Nov. 1897, was de zoon van een welgesteld bakker. Zijn vader wilde zijn zonen, die een goed verstand hadden, een hoogere maatschappelijke positie bezorgen dan hij had en dit is hem goed gelukt. De oudste, Hendrik, werd kandidaat-notaris, was eerst secretaris van Sneek, vervolgens notaris te Wommels, daarna te Sneek en is eenige jaren lid der Eerste Kamer geweest. De tweede zoon, Reinder, werd, na van 1864-67 leerling der hoogere burgerschool te Sneek geweest te zijn, student in het mijnwezen aan de polytechnische school te Delft. De eenige toenmalige hoogleeraar in dit vak, de Duitscher Dr. Hermann Vogelsang, was een man, die evenzeer uitmuntte door gaven van hoofd en van hart, en die kort nadat Fennema afgestudeerd had, op 36-jarigen leeftijd aan de wetenschap en genoemde inrichting ontrukt werd (op 6 Juni 1874). Deze hoogleeraar had gedaan gekregen, dat zijne leerlingen, voor zoover zij zich verbonden, eenige jaren in Rijks dienst door te brengen, gedurende een jaar op Rijks kosten aan eene mijnakademie in het buitenland zouden studeeren en een jaar, eveneens op Rijks kosten, een studiereis aan verschillende mijnen zouden maken, ten einde dit vak niet alleen (gelijk te Delft alleen mogelijk was) van de theoretische zijde te leeren bezien. Eerst een tiental jaren later is een maatregel, hoewel op kleiner schaal, in denzelfden geest voor de andere aan deze inrichting beoefende vakken, althans voor de vacantiën, ingevoerd.

Fennema bracht het studiejaar 1869-1870 door aan de mijnakademie te Clausthal, werkte tijdens de vacantiën aan verschillende mijnen, dikwijls in gezelschap van den hoogleeraar, en behaalde in 1872 het diploma van mijn-ingenieur. Nadat hij in het studiejaar 1872-73 de bovenbedoelde studiereis gemaakt had, werd hij bij Koninklijk besluit van 21 Jan. 1874 ter beschikking van den gouverneur-generaal van Nederlandsch-Indië gesteld om benoemd te worden tot aspirant-ingenieur bij het mijnwezen aldaar. In April kwam hij op Java aan en reeds bij beschikking van den gouverneur-generaal van 21 dier maand werd hij benoemd tot ingenieur 3e klasse. Hij werd tegelijk op het Fort van der Capellen in de Padangsche Bovenlanden geplaatst onder de orders van den ingenieur R.D.M. Verbeek, aan wiens voorlichting Fennema, gelijk hij steeds dankbaar erkende, veel te danken had. Hij verrichtte eerst hoogtebepalingen van terreinen om genoemd fort en deed vervolgens een onderzoek naar de mogelijkheid van ontginning eener kwikzilvermijn op Sumatra. In 1875 werd hij werkzaam gesteld bij de vervaardiging eener geologische kaart van Sumatra, waarbij hij een deel der Padangsche Bovenlanden en een noordelijk daaraan aansluitende landstreek opnam en karteerde.

Op 9 April 1877 werd Fennema ingenieur 2e klasse, 14 Jan. 1885 ingenieur 1e klasse. In Febr. 1878 werd hij naar Batavia verplaatst voor bet verrichten van boringen naar artesisch water en deed hij in verband met dit onderzoek verscheidene reizen op Java. In Sept. d.a.v. naar Benkoelen overgeplaatst, werd hem opgedragen, te onderzoeken of een terrein aldaar ontginbare steenkolen zou opleveren. Na afloop van dit onderzoek weder te Batavia geplaatst, werkte hij daar het rapport over laatstbedoeld onderzoek uit. Van Oct. 1881 tot Oct. 1884 was hij met verlof tot herstel zijner gezondheid, waarvan de laatste 2½ jaren in Nederland.

In Indië teruggekeerd, werd hem een geologisch onderzoek opgedragen naar aanleiding van het

[p. 513]

ontwerp voor een tunnel ten behoeve van een spoorweg, op de grens van de residentiën Bagelen en Banjoemaas. Toen een hevige uitbarsting van den vulkaan Smeroe, waarbij 70 inlanders waren omgekomen, in Apr. 1885 had plaats gegrepen, werd hem een onderzoek dienaangaande opgedragen. Verder ging hij door met reeds vroeger verrichte opnemingen ten behoeve van de geologische kaart van Java. In Juli 1887 werd hij verplaatst naar Medan, ten einde toezicht te houden op eene artesische watervoorziening dier stad. Maar een nog veel gewichtiger arbeid wachtte hem. A.J. Zylker had eene concessie voor petroleum op het terrein Telaga-Said onder Langkat. Wegens gebrek aan fondsen kon hij geen behoorlijk onderzoek doen verrichten. Hij wendde zich tot de regeering, die aan Fennema het verrichten van boringen aldaar opdroeg. In Maart 1890 bracht hij een uitvoerig rapport van zijn bevindingen uit. Daarin werd bewezen, dat hier veel petroleum was en dat op goeden grond verwacht kon worden, dat ook het omliggende terrein rijke petroleumbronnen zou bevatten. Het rapport van Fennema is de grondslag geweest, waarop de Koninklijke maatschappij tot exploitatie van petroleumbronnen in Nederlandsch-Indië, welke sedert zulk eene groote vlucht genomen heeft, is opgericht. Na afloop van het onderzoek op Langkat werd hij weder met de geologische opname op Java belast. Ongeveer ⅕ der geologische kaart van dat eiland, waaronder de Preanger en eenige andere residentiën, in het westen gelegen, is zijn werk. Deze kaart, gedrukt op de topografische inrichting te 's-Gravenhage, voldoet aan alle daaraan te stellen eischen. Op 18 Nov. 1893 werd hij bevorderd tot hoofdingenieur en was zijne standplaats weder Batavia. In deze betrekking was zijne werkzaamheid voornamelijk administratief.

Het jaar 1895 bracht hij bijna geheel met verlof in Nederland door. In Dec. van dat jaar keerde hij te Batavia terug. Na zijne administratieve betrekking weder opgevat te hebben, werd hij in Sept. 1896 in de gelegenheid gesteld, weder den arbeid, waarvoor hij zoo bijzondere geschiktheid had, de exploratie, uit te oefenen. Hij werd toen te Menado op Celebes geplaatst, ten einde een geologisch-mijnbouwkundig onderzoek op dat eiland te leiden. Van Menado aanvangend, werd deze arbeid stelselmatig ten uitvoer gebracht. Er werden verkenningen verricht in de Minahassa, Paleleh, Gorontalo en verder in de landen langs de golf van Tomini tot aan het Posso-meer. Fennema wilde dit meer dwars oversteken om ook aan de zuidzijde verkenningen te doen. Hij begaf zich in eene kleine prauw; in den aanvang was het weder goed, maar toen de prauw in het midden van het meer was, stak er een storm op, waardoor zij omsloeg. Men redde zich op den omgekeerden bodem, maar terwijl men reeds nabij den oever was, gleed Fennema er af en verdween in de diepte. Zijn lijk is niet gevonden.

Fennema was een bijzonder begaafd ingenieur, even goed op de hoogte van de theorie als van de practijk van zijn vak. Hij had eene bijzondere gave om de moeilijkheden, die zich in de tropen bij het herkennen der verschillende geologische formaties voordoen, te ontwarren.

Hem werd in de vergadering van 18 Jan. 1899 der Académie des sciences te Parijs de Prix Tchibatchef, voor hoog wetenschappelijk werk op mijnbouwgebied, toegekend. Ook werd hem kort voor zijn overlijden de gouden medaille verleend, ingesteld door de Société de géographie commerciale te Parijs; de medaille zelve ontving zijne weduwe. In het hoofdbureau van het mijnwezen te Batavia

[p. 514]

is ter herinnering aan Fennema een steen met inscriptie, bekostigd door een aantal vereerders, ingemetseld.

Hij huwde in Nov. 1885 E. de Bruïne.

Een uitvoerig levensbericht over hem, van de hand van R.D.M. Verbeek, komt voor in het Jaarboek van het mijnwezen in Nederlandsch Oost- Indië, jaargang 1903, blz. 123 en vlgg. Hierin komt een volledige lijst van zijne geschriften voor. De belangrijkste zijn: De vulkanen Smeroe en Lamongan, in Jaarboek van het mijnwezen van Nederlandsch Indië, 1885, wetenschappelijk gedeelte, blz. 5; Topographische en geologische beschrijving van het noordelijk gedeelte van het gouvernement Sumatra's Westkust, in hetz. jaarboek 1887, wet. ged., blz. 129; Geologische beschrijving van Java en Madoera, met R.D.M. Verbeek (Amst. 1896), 2 dln.

Ramaer