Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 6

[Braun, Johannes]

BRAUN (Johannes), geb. te Kaiserslautern 10 Aug. 1628 (Boeles, a.w. blz. 47), of 1631 (Album studiosorum Acad. Lugd. Batavae, kol. 439), overl. te Groningen 9 Dec. 1708. Zijn vader, Michael Braun, burgemeester te Kaiserslautern, is bij de verovering van die stad in 1635 omgekomen; met zijne moeder ontsnapte hij nauwelijks aan het moordende krijgsvolk. Hoewel

[p. 190]

voor ‘letteroefeningen’ bestemd en aangelegd, werd hij door den nood gedrongen om met handel in zijn onderhoud te voorzien. Te Leiden gekomen, en door zijn metgezel en familielid Jonas Meijsterling in aanraking gebracht met den hoogleeraar Constantijn l'Empereur, werd hij door dezen in den huiselijken kring opgenomen en gemakkelijk tot hervatting van zijn studiën overreed. Zijn naam staat in het leidsche Album studiosorum op 8 Oct. 1654, toen hij als godgeleerde werd ingeschreven. Coccejus had veel invloed op hem. Onder dezen verdedigde hij zijne verhandeling De potentia scripturae. Wellicht had hij vóór zijne inschrijving als student te Leiden feitelijk reeds zijne studiën geëindigd. In elk geval vinden wij de opgave, dat hij reeds in 1653 tot den predikdienst was toegelaten, en bezocht hij in de eerste jaren daarna de universiteiten te Parijs, Saumur, Montauban, Lyon, Heidelberg en Bazel. Hem, in Nederland teruggekeerd, stelde de waalsche synode aan tot hulpprediker voor de Walen in Zeeland. Na korten tijd beriep hem de waalsche gemeente te Delft, in 1661 die te Nijmegen. Beroepen naar Cambridge en Mannheim sloeg hij af. De nijmeegsche vroedschap droeg hem het onderwijs in de hebreeuwsche oudheden en oostersche talen op aan de door haar in 1655 geopende hoogeschool aldaar. Ongetwijfeld vindt de belangstellende in de ‘Raedtsignaten van de vroedschap te Nijmegen’ vele bijzonderheden over dezen werkkring van Braun. Als ooggetuige van de gruwelen enz. in 1672 te dier stede schreef hij Le Conseil d'extorsion, où la volerie des François excercée en la ville de Nimvege par le commissaire Methelet et ses supôts, verschenen in 1675. Hij verdedigde in hetzelfde jaar en later de hier te lande heerschende verdraagzaamheid tegen Jean Baptiste Stouppa, die in 1673 te Keulen had uitgegeven La religion des Hollandois représentée en plusieurs lettres, écrites par un Officier de l'armée du Roy à un Pasteur et Professeur de Berne. Daartegen schreef Braun La véritable religion des Hollandois, avec une apologie pour la religion des Etats-Généraux des Provinces-Unies contre le libelle diffamatoire de Stoupe, een belangrijk geschrift, besproken door Sepp, en ook door Léon Feer in Bulletin hist. et litt. de la société du Protest. Français XXXI (1882), p. 78-91. Evenwel wordt door den laatstgenoemde meer aandacht geschonken aan Stouppa dan aan Braun. Stouppa's werk is ook in het Italiaansch overgezet in 1673 te Parijs gedrukt. Tegen Braun's werkje is nog door een ongenoemde geschreven Le vrai portrait de Polyphème de Nimègue (1676), door de magistraat als ‘fameus libel’ op straffe verboden.

Het volgende werk bezorgde Braun zijne benoeming tot hoogleeraar te Groningen als opvolger van Jacob Alting (overl. 20 Aug. 1679): Vestitus Sacerdotum Hebraeorum, sive commentarius amplissimus in Exodi cap. XXVIII ac XXIX, et Levit. cap. XVI, aliaque loca S. Scripturae quamplurima; cum indicibus locupletissimis, et tabulis aeneis elegantibus (Lugd Bat. 1680). Op 2 Sept. 1680 aanvaardde hij dit ambt met zijne Oratio de sapientia veterum Hebraeorum, waarin hij de stelling verdedigde, dat de Israëlieten in vele kunsten en wetenschappen feitelijk de leermeesters zoowel van de Grieken als van de Romeinen waren.

Te Groningen was Braun als theoloog een Coccejaan, als wijsgeer een Cartesiaan. De ‘verbondstheologie’ ontwikkelde hij in De doctrina foederum sive systema theologiae didacticae et elencticae (Amst. 1688). Sepp verklaart dat in dit boek de volle inhoud van de godgeleerdheid is herleid tot één uit-

[p. 191]

gangspunt: ‘Gods verbond met den mensch’. In onze taal overgezet verscheen het werk te Amsterdam in 1723 onder den titel Leer der verbonden.

Geen wonder dat zijne rechtzinnigheid in verdenking kwam. De curatoren van de hoogeschool, daartoe door zijne tegenstanders opgezet, voegden hem een ambtgenoot toe, van wien werd gehoopt dat hij zijn invloed zou te niet doen. Nadat Heidegger uit Zürich had bedankt, werd Johannes à Marck uit Franeker benoemd. Deze sprak op 20 Juni 1682 zijne oratie uit: De sapiendis in ecclesia titibus. De curatoren noemden zelfs den laatstgenoemde: professor primarius; en in zijne oratie ging de zoo hoog vereerde zijn ambtgenoot achteloos voorbij.

De gevolgen bleven niet uit. Joh. à Marck gaf in 1686 uit Narratio apologetica. Braun in het volgende jaar Necessaria atque modesta defensio, contra injustam protestationem falsamque narrationem apologeticam Joh. Marckii (Gron. 1687). Het antwoord van à Marck was getiteld Appendix contra defensionem Braunii(Gron. 1687); het wederantwoord van Braun Responsio ad appendicem narrationis apologeticae Joh. Marcki (Gron. 1687). Joh. Selbach, predikant te Groningen, keerde zich mede tegen Braun en schreef Waerschouwinge aengaende een theol. dispuut, gehouden in de acad. tot Groningen op den 11 Dec. 1686 - alsmede aengaende een Verdediginge enz. In eene rede, waarmede à Marck ten jare 1688 het rectoraat aanvaardde (De veterum et hodiernorum socinianorum errorum convenientia) beschuldigde hij Braun onmiskenbaar van het ergerlijkste socianisme.

Met het vertrek van dezen bestrijder naar Leiden in 1689 hield de onrust te Groningen niet op; evenmin door het ingrijpen van de overheid. Nog in 1697 vermelden de acta van den groningschen senaat een langdurig proces tegen Braun.

Nog moeten wij melding maken van een anderen tegenstander: Pierre de Joncourt, waalsch predikant te 's Gravenhage, die schreef: Entretiens sur les différentes méthodes d'expliquer l'Ecriture et de prêcher, de ceux qu'on appele Coccéiens et Voetiens dans les provinces unies (Amst. 1707). Hiertegen schreef Braun Avertissement nécessaire aux églises (Amst. 1708). Kort hierna stierf Braun.

Nog schreef hij Selecta sacra, libri V, cum indicibus completissimis et tabulis elegantibus (Amst. 1700); Commentarius in epistolam ad Hebraeos (Amst. 1705). Benthem, een tijdgenoot, die hem gekend heeft, noemde hem (Holländischer Kirch- und Schulen Staat, Francf. 1698) ‘klein von Person, aber gross von Audition’.

Zie: Visscher en van Langeraad, Het Protestantsche Vaderland I (Utr. 1905), 588-593; J. Reitsma, Gesch. van de Hervorming en de Herv. Kerk (Utr. 1916), 3de dr., 636 v., 672; B. Glasius, Godgeleerd Nederland I ('s Hert. 1852), 167-170; A. Menso Isink, Oratio funebr. J. Braunii (Gron. 1708); Bibliotheca theol. et philos. (Leid., Burgersdijk en Niermans, 1900) blz. 90, 607.

Knipscheer