Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 5

[Wiltinck, Gerardus, van Dwingell, Dwyngel, Dwingeloo]

WILTINCK (Gerardus, van Dwingell, Dwyngel, Dwingeloo) noemt zich zelf meest Ger. van Dwingel, of Ger. Wiltinck met of zonder van Dwingel, Bernardijner abt van Gerkensklooster, of Jerusalem in Friesland, omstreeks 1542-1561, was de broeder van den voorgaanden Eiso, abt van Klaarkamp. Gerardus Dwingel komt voor als monnik van Gerkensklooster in een oorkonde dezer abdij 20 Maart 1534. 1541 komt J.v. Campen nog voor als abt; 1543 wordt in oorkonde Ger. Dwingel vermeld als abt. Of hij ook dezelfde persoon is als Gerardus senior, die een oorkonde teekent van Gerkensklooster, 1541, is slechts een gissing. Gedurende het bestuur van abt Gerardus rezen er groote moeilijkheden tusschen de abdij en de haar onderhoorige dorpen. Visvliet, Burum, Lutkegast, enz. over het recht en de jurisdictie der abdij. Niet minder geschillen ontstonden over het onderhoud der zijlen en de uitwatering der landen en polders. Vooral over het Munnekenzijl duurden de wederzijdsche moeilijkheden vele jaren. Dit alles verschafte den abt veel werk, getuigenissen moesten ingezameld worden, oude oorkonden en overeenkomsten worden nagezien, requesten opgesteld en met begeleidend schrijven aan het Hof van Friesland, den Keizer enz. gezonden. Een rekest van den abt over het schenden van de rechten der abdij aan den Keizer werd 1 Juni 1552 beantwoord met een verwijzing naar het Hof van Friesland. Het spaansch bestuur zelf vertrapte de rechten en eigendommen der kloosters op alle wijzen. Langdurige processen, meest alle te vergeefs, waren hiervan het gevolg. De bedijking van een polder der Lauwerzee kwam in het eerste jaar van het bestuur van den abt geheel tot stand. Gerkensklooster, dat de grootste kosten had gedragen en de meeste landen had verworven, had hoofdzakelijk het tot stand brengen van het werk met raad en daad bevorderd en ondanks bergen van moeilijkheden doorgevoerd. Talrijke oorkonden en bescheiden over al deze verschillen en processen bevinden zich nog in het archief der provincie Friesland. Abt Gerardus, als lid der Staten van Friesland, komt meermalen voor als vooraanstaand persoon op de landdagen te Leeuwarden. 9 April 1549 werd hij afgevaardigd als gedeputeerde door den landdag, waarop besloten was te beraadslagen over een geschenk aan prins Philips, zoon des keizers, bestaande uit ‘tien off twaelf der allerbeste ende excellenste peerden’, die men in Groningerland zal weten te krijgen. 18 Jan. 1550 legde ‘Mijn Heer de Prelaet van Gerkensklooster’ als statenlid van Friesland in de kerk van Oldehove in handen van den stadhouder Aremberg den eed van getrouwheid af aan Philips van Spanje, bij aflijvigheid van zijn vader, keizer Karel V. Toen 8 Juni 1560 de Stadhouder op den landdag uit naam des Konings aan de Staten van Friesland voorstelde ƒ 100000 guldens op te brengen, werd abt Gerardus Dwingel, president, met Hero van Burmania afgevaardigd om daarover advies te geven. Na veel gehaspel werd den Koning 50,000 gulden, in vijf jare op te brengen, toegestaan. 19

[p. 1137]

Mei 1549 had abt Gerard Dwingel te Leeuwarden de commissie en instructie geteekend van de gedeputeerden, die naar den keizer werden gezonden. Volgens Vriesch Charterboek trad abt Gerardus ook handelend op, 8 Juni 1551, op den landdag te Leeuwarden. Bij vergissing echter zijn de handelingen van den landdag van 1560 ook onder datum 1551 door den uitgever geplaatst. (vergel. Charterb. 232-258 en 488-515). De Kroniek van de Cisterciënserabdij van Bloemkamp, door de aanteekeningen en bijlagen van den uitgever Dr. M. Schoengen de voornaamste bron voor de geschiedenis der Bernardijner abdijen van Friesland, doet abt Gerard van Dwingel kennen als mede-visitator van den abt van Klaarkamp in de friesche abdijen. Aldus treed hij op in het onderzoek van den moord, gepleegd door een leeke-broeder in de abdij Bloemkamp tijdens een twist, Juni 1555. Toen ook het hof van Friesland eene commissie zond om de abdij te visiteeren, en den visitatoren beval te verschijnen voor deze commissarissen, wisten de abten van Klaarkamp en Gerkensklooster de overige leden der Staten van Friesland te bewegen luide klachten in te dienen bij den Keizer over het schenden der privilegiën der friesche Cisterciënsers, waarop 3 Dec. 1555 het antwoord ten genoegen der Staten en der abten werd gegeven. Bij een visitatie van Bloemkamp door de abten Gerard Wiltinck en Theodoricus van Klaarkamp nam de abt van Bloemkamp ontslag en werd een monnik van Gerkensklooster in zijn plaats gekozen 1558. In Aduard was hij reeds vroeger, 1550, met den abt van Klaarkamp als visitator; vooral wegens de moeilijkheden met den kelner of cellier, Johannes van Doesburg, die naar Gerkensklooster was gevoerd en aldaar gevangen gezet op bevel der visitatoren, kwamen zij in verwikkelingen met de stad Groningen. De cellier werd door zijne groningsche vrienden, onder wie doctor Abring, syndicus en secretaris der Ommelanden, verlost. Na onderhandeling met den groninger raad zou de cellier te Aduard komen om rekenschap af te leggen voor de abten van Klaarkamp en Gerkensklooster. 1561 was abt Gerardus tegenwoordig in de abdij te Aduard, waar abt Godefridus van Arnhem wegens ziekte ontslag nam, opdat bij tijds, voordat een bisschop van Groningen het kon beletten, een opvolger zou gekozen kunnen worden.

In de kerk te Visvliet is een steen gemetseld met het opschrift Anno 1557 golt de rogge VII Emder gl. 't mud D. Gerardus Wiltingk van Dw.

Zie: Groot Placaat en Charterboek van Vriesland III, 15, 62, 81, 82, 148, 161, 170, 184, 287, 289, 301-302, 387, 440, 446, 474, 489; Andreae Het klooster Jerusalem of Gerkenstklooster (Kollum 18990) 66-82; Dr. M. Schoengen, Kroniek van Cist. abdij Bloemkamp in Arch. aartsbisd. Utrecht XXIX (1903) 201, 202 XXX 233-242; Uitterdijk, Geschiedenis der abdij der Bernardijnen te Aduard, 127-128; Andreae De Lauwerzee (Leeuw. 1881) 112, 166; Dezelfde, Kollumerland en Nieuw Kruisland (Kollum 1883) 54.

Fruytier