Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 5

[Trémoille, Henri Charles de la]

TRÉMOILLE (Henri Charles de la), prins van Talmont, later Tarente, hertog van Thouars, pair van Frankrijk, geb. 17 Dec. 1620 te Thouars, overl. aldaar 14 Sept. 1672, was van vaders- en moeders-zijde een achterkleinzoon van Willem van Oranje en Charlotte de Bourbon, zooals hieronder blijkt:

De Trémoilles waren hertogen van Thouars, in Poitiers (thans Département des Deux-Sèvres), en door Hendrik IV tot pair verheven. Sedert 1643 voerde de oudste zoon van den regeerenden hertog den titel van prins van Tarente, als herinnering aan een der stammoeders van het geslacht, Charlotte, de eenige dochter van den in 1504 verdreven koning van Napels. In Frankrijk zelf werd deze titel echter niet erkend. De ouders van Henri Charles waren hugenoot. De vader ging in 1628 tot het katholieke geloof over, en deed ook zijn eenigen zoon daarin opvoeden. Met medeweten van zijn moeder ontvluchtte deze echter in 1628 zijn gouverneur, een Jezuïet, en begaf zich over Engeland naar zijn oudoom Frederik Hendrik, die hem zeer vriendelijk ontving. Met de katholieke opvoeding was het thans gedaan; de jonge Henri bleef protestant. Frederik Hendrik verschafte zijn achterneef een patent als ritmeester in een regiment te paard; weldra volgde

[p. 962]

(1641) zijn bevordering tot kolonel der cavalerie. Trémoille maakte de veldtochten mede van 1640 (Staats-Vlaanderen), 1641 (Vlaanderen) en 1642 (Limburg en het Kleefsche) en 1644 en 1645 (Staats-Vlaanderen). Hij had daarbij gelegenheid op te merken, dat het krijgskundig genie van den Stadhouder aan het tanen was.

De jeugdige fransche bloedverwant bekleedde ook aan het hof der Oranjes een eereplaats. In 1641 vergezelde hij den jeugdigen erfprins Willem op diens reis naar Engeland, en was getuige van het huwelijk tusschen den lateren Willem II en de princess royal, Maria Stuart. Bij deze reis kreeg Trémoille een heftigen twist met den graaf van Nassau-Siegen, die eerst na de terugkomst in Holland door Frederik Hendrik zelf, na arrest van beide heeren, bijgelegd werd.

Dat Trémoille niet bang was voor een duel, toonde hij trouwens het volgende jaar, tijdens het beleg van Gennep. Hij vocht toen in tweegevecht met een staatsch officier, Radzivil, en liep een gevaarlijke wond op, die nooit geheel genezen is. De meest bekende episode uit het leven van Trémoille is echter zijn liefde voor Louise Henriette, de oudste dochter van Frederik Hendrik en Amalia van Solms (1627-1667). Reeds in 1641, als de vloot, die den erfprins naar Engeland brengen zal, door tegenwind bij Hellevoet opgehouden wordt, brengt Trémoille nog even een bezoek aan Den Haag, om mademoiselle d'Orange opnieuw vaarwel te zeggen. De terugreis werd hem bijna noodlottig, toen hij in een open bootje de op de reede liggende schepen bij ruw weder moest bereiken.

In den winter van 1645 op 1646 kwam het tot een crisis. Nadat een huwelijk tusschen Louise Henriette en den prins van Wales, den lateren Karel II, was afgesprongen, dong de keurvorst van Brandenburg naar haar hand. De prinses had echter haar woord aan Tarente gegeven, en wilde hem trouw blijven. De oude en half-versufte Frederik Hendrik was zijn neef niet ongenegen, doch de heerschzuchtige Amalia van Soms dreef met behulp van den erfprins het brandenburgsche huwelijk door. Zij ontzagen zich daarbij niet, zich op minderwaardige wijze meester te maken van de brieven van Tarente aan zijn geliefde, en eerstgenoemde bij den ouden prins te belasteren. Het is bekend, dat Louise Henriette niet dan gedwongen ten slotte in het huwelijk met den grooten keurvorst berustte.

Tarente heeft zich manlijk in zijn noodlot geschikt en zich bescheiden teruggetrokken. Hij heeft de keurvorstin niet weergezien. Na den dood van Frederik Hendrik (12 Maart 1647) vroeg en verkreeg hij verlof van de Staten-Generaal, en verliet de Republiek, al bleef hij officieel in haar dienst en op de legerrollen ingeschreven.

Tarente begaf zich thans naar zijn ouders in Thouars. Op hun last huwde hij nog in 1643 Amalia van Hessen-Cassel, bij wie hij twee zoons en een dochter kreeg. Uiterlijk was dit huwelijk niet ongelukkig, al zal de ware liefde wel ontbroken hebben. Hij was 1648-53 bevelhebber der hessische ruiterij.

In de woelingen van de Fronde speelde Tarente een groote rol. Eerst partij kiezend voor de koningin-moeder, werd hij door de onheuschheid van Mazarin naar de gelederen der Frondeurs gedreven. In October 1651 sloot hij zich bij Condé aan, en bleef hem tot het einde toe getrouw. Hij vocht in Guyenne, en bij Parijs, o.a. in het bekende gevecht in den faubourg St. Antoine (2 Juli 1652), daarna in bondgenootschap met de Spanjaarden. In 1653 zei hij den dienst te velde vaarwel, en verscheen weder in de Republiek, waar hij tot einde 1655

[p. 963]

verbleef. In Mei van dit jaar werd hem een zoon geboren: Charles Belgique Hollande, geheeten naar de drie peetvaders: den koning van Zweden, Karel X, de Staten-Generaal en de Staten van Holland.

Na verkregen amnestie van den koning vestigt Tarente zich wederom in Frankrijk. Hij blijft echter, zij het ook ongewapend, aanhanger van Condé, wat Mazarin beantwoordt met gevangenis en interneering. Doch na den vrede van de Pyrenaeën (1659), de verzoening van Condé met den koning (1660) en den dood van Mazarin (1661) wordt Tarente een ijverig aanhanger en een getrouw dienaar van Lodewijk XIV. De eens zoo trotsche rijksgroote kan niet tegen den stroom op, en wordt, als de anderen, een hoveling.

Thans volgt, met toestemming des Konings, een derde verblijf in de Republiek (1662-1668). Tarente kan het vinden met de hoofden der thans bovendrijvende staatschgezinde partij; hij heeft allen eerbied voor Johan de Witt en prijst diens moedig gedrag op de vloot. Bij de expeditie tegen de Dylerschans, onder Willem Frederik, commandeerde hij als generaal de ruiterij (1664). Doch hij houdt een slag om den arm, als de Staten Generaal hem het opperbevel willen opdragen van het legertje, dat tegen Christoffel Bernard van Galen strijden moet, die in Twente en den Achterhoek roovend en brandschattend binnengedrongen is (1665-66). Hij wil zich blijkbaar niet compromitteeren bij de Oranje-partij.

Als gouverneur van 's Hertogenbosch (1665-70) doet hij in dezelfde dagen een verdienstelijk werk. Brabant is bijna geheel van troepen ontbloot, doch aan het hoofd van opgeroepen schutters (milices) en andere ongeregelde troepen weet hij het platteland te zuiveren van munstersche partijgangers bij Wouw en Oudenbosch, welke plaatsen hij hun ontnam, en daarbij 1200 gevangenen te maken.

Het totstandkomen van de Triple alliantie, van 1668, waardoor de Republiek vijandig tegenover Frankrijk te staan komt, is voor Tarente, toen luit.-gen. der ruiterij, aanleiding om de Republiek voor den derden keer te verlaten. Hij gaat naar Thouars terug, en put zich in 1669 als president der ridderschap in de vergadering der Staten van Bretagne uit om den koning ter wille te zijn. Lodewijk XIV betuigt hem zijn dank, betreurt alleen dat Tarente's geloof een algeheele toenadering tot het hof in den weg staat. In het voorjaar van 1670 komt Tarente voor het laatst in de Republiek. Hij hernam zijn commando, doch trof er een zekere zenuwachtigheid en onrust aan, veroorzaakt door binnenlandsche onrust en de dreigende moeilijkheden met Frankrijk. Na een verblijf van eenige weken nam hij 25 Juli ontslag. Hij heeft de Republiek niet weergezien.

Thans volgt de stap, die reeds lang verwacht was: Tarente ging over tot het katholieke geloof (October 1670). Zijn vrouw was er zeer bedroefd om, de twee zoons volgden het voorbeeld van hun vader, doch niet de oudste dochter, welke verkoos te blijven in het geloof van haar moeder en grootmoeder.

Tarente heeft nog twee jaren geleefd, en is den 14en September 1672 te Thouars overleden, in den ouderdom van 52 jaren.

Prent door P. Philippe.

Zie: Mémoires de Henri Charles de la Trémoille, Prince de Tarente, Luik 1767; Haag, La France protestante; De jeugd van Louise Henriette d'Orange, in Fruin's Verspreide Geschriften IV; J. Bosscha, Neerlands Helden-

[p. 964]

daden te Land II 12-27; Het Staatsche Leger IV en V, passim.

van Wijk