Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 5

[Tindal, jhr. Hendrik Pieter]

TINDAL (jhr. Hendrik Pieter), geb. te 's Gravenhage 27 Juni 1852, overl. te St. Petersburg 31 Januari 1902, was een der zonen van jhr. Willem Frederik (1816-1882, zoon van Ralph Dundas) en van Maria van der Vliet (geb. Amsterdam 29 April 1822, overl. te 's Gravenhage 5 Augustus 1864). Na zijne opleiding aan de koninklijke militaire academie werd hij, 28 Juli 1873, aangesteld tot 2en luitenant bij het wapen der artillerie in Oost-Indië. In dien rang onderscheidde hij zich in den Atjeh-oorlog, ten gevolge waarvan hem, naar aanleiding der krijgsverrichtingen bij het nemen en bezetten van Zuid-Setoe, Lamteboe en Gitjiel-Olejlo in Mei 1875 bij kon. besl. van 27 December 1875 het ridderkruis 4e kl. van de Militaire Willemsorde werd toegekend. 3 Augustus 1875 was hij tot 1en luite-

[p. 932]

nant bevorderd, in 1880 werd hij gedetacheerd bij het wapen der artillerie hier te lande, en met ingang van 1 October 1883 eervol ontslagen en gepensionneerd met den rang van kapitein wegens ongeschiktheid voor den militairen dienst.

Als gepensionneerd officier heeft hij in 1889 getracht, de nederlandsche natie wakker te schudden uit den dommel, waarin zij verkeerde, met betrekking tot de noodzakelijk te treffen militaire maatregelen voor de veiligheid van het land. Hij gaf daartoe eene brochure uit onder den titel van: Nederland in gevaar, geen sensatieroman, maar werkelijkheid (Amsterdam, Ellerman Harms en Cie), waarvan onder denzelfden titel spoedig een Vervolg verscheen, welke beide in zoo sensatie-wekkenden toon waren geschreven, dat het hem gelukte, de aandacht van het publiek geruimen tijd in spanning te houden. Tal van artikelen verschenen in de periodieke bladen (vooral in het Nieuws van den dag en in den Amsterdammer) en in de militaire tijdschriften (luit.-kolonel Eland in De Militaire Spectator, Nurks in den Militaire Gids); de oud-officier der genie A.A. Beekman schreef naar aanleiding er van eene brochure: Is Nederland in gevaar?; Tindal diende van antwoord, enz. enz.

De beweging door die geschriften teweeggebracht, bleef aanhouden, ja werd heviger toen de minister van oorlog Bergansius in Juni 1890 een ontwerp-legerwet indiende, bij hetwelk de schutterij zou worden afgeschaft, de sterkte der jaarlijksche lichtingen van de militie worden verhoogd, de duur van den dienstplicht op 13 jaren gesteld en de plaatsvervanging zou worden afgeschaft. De tegenstanders van dit ontwerp, vooral die van het hiervoren laatstgenoemd beginsel, waartoe op weinige uitzonderingen na (Schaepman, Kolkman, Reekers) de Katholieke partij behoorde, schaarden zich aan de zijde der door Tindal in het leven geroepen oppositie. Hierdoor versterkt, besloot deze, toen hij meende te bemerken, dat van zijne ernstig gemeende grieven tegen het regeeringsbeleid op militair gebied weinig of geen notitie werd genomen, in September 1890 zich naar het Loo te begeven, ten einde persoonlijk den Koning te gaan mededeelen, aan welk gevaar de nederlandsche natie z.i. was bloot gesteld. Het oogenblik daartoe was al zeer slecht gekozen. De 72jarige vorst, wiens einde begon te naderen en die aan eene ernstige ziekte lijdende was (tengevolge waarvan reeds in het vorige jaar van 4 April tot 3 Mei de Raad van State het koninklijk gezag had waargenomen) kon hem op dat tijdstip - zelfs indien Z.M. daartoe gezind ware geweest - stellig geen gehoor verleenen. Tindal moest onverrichter zake terugkeeren. Geen kamp willende geven, nam hij toen zijn toevlucht tot een opzienbarend adres aan het nederlandsche volk, waarin o.a. voorkwam, dat 's konings adjudant hem had medegedeeld, wegens den gezondheidstoestand van Z.M. zelfs te moeten weigeren, het verzoek om audiëntie aan den koning over te brengen. Op grond hiervan meende hij te moeten aannemen, dat onze koning ‘of tegen zijn zin gevangen gehouden wordt of niet meer in staat is, brieven en stukken te lezen’, zoodat Z.M. ‘in elk geval buiten staat is de regeering waar te nemen’.

Vrij algemeen werd Tindal's gedrag in deze afgekeurd, ofschoon hij ook wel verdedigers vond, die beweerden, dat zijne daad in elk geval aan het licht had gebracht, hoe ernstig 's konings toestand was, dat bij het voortduren van dien toestand een der raderen van onzen constitutioneelen regeeringsvorm ontbrak en dat hierin, naar de bepalingen

[p. 933]

van de grondwet, in elk geval moest worden voorzien.

Dit adres gaf evenwel aan Tindal's onrustigen geest en doorzettend karakter niet genoeg voldoening. Omstreeks half October zou hij te Amsterdam in eene openbare vergadering de zaak openlijk bespreken; doch daar vond hij een nog onrustiger element in de sociaal-democraten, die zich destijds begonnen te roeren en deze gunstige gelegenheid gaarne te baat namen voor eene demonstratie tegen het koningschap, waardoor de vergadering moest uiteengaan (zie de prent van Braakensiek in den Amsterdammer van 19 October 1890). Dit relletje was voldoende, om een groot deel van Tindal's aanvankelijke medestanders zich van hem te doen afkeeren. Hij bleef evenwel zijn strijd tegen den minister van oorlog en diens legerwet voortzetten, o.a. in eene brochure: Beschouwingen over de legerwet (Amsterdam, Holdert en Co. 1891), die weldra in tweeden druk uitkwam. De behandeling van het ontwerp in de Tweede Kamer begon 14 April 1891, doch werd niet tot het einde voortgezet. Nieuwe verkiezingen hadden eene liberale meerderheid in de Kamer gebracht, en het nieuw opgetreden ministerie trok het ontwerp in. Tindal had, althans gedeeltelijk, zijn doel bereikt.

Hoewel zijne wijze van optreden en de door hem gevolgde weg bij hen, die evenals hij naar verbetering op het gebied van de landsverdediging streefden, verre van sympathiek waren, kan hem de verdienste niet onthouden worden, dat het hem gelukt is, de belangstelling van het publiek in het militaire vraagstuk te wekken en te doen toenemen, hetgeen destijds hoog noodig was. In het laatst van 1890 verscheen zelfs ten gevolge van de door hem in het leven geroepen beweging een nieuw militair tijdschrift: De landsverdediging, dat zich een tiental jaren heeft kunnen handhaven. De redactie van De Militaire Spectator bezigde bij eene eerste bespreking van dit tijdschrift het woord ‘Tindalisme’, waarop werd geantwoord, dat met het gebruiken van dit woord toch zeker erkend werd, ‘dat de beweging in de laatste jaren ontstaan, nog iets meer betreft dan louter de persoonlijke gevoelens van den heer Tindal’. En zoo was het ook! Van dien tijd af heeft ook het grootste gedeelte van de liberale partij in Nederland, vertegenwoordigd in de Liberale Unie, begrepen, dat bij den toenmaligen wedloop in bewapening in alle landen van Europa ons land daar niet geheel en al buiten kon blijven.

Tindal heeft verder op politiek terrein geen rol van beteekenis meer gespeeld.

Hij was 19 Mei 1885 te Amsterdam in het huwelijk getreden met Jacoba Johanna van der Hoey Smith, geb. Rotterdam 2 April 1848, dr. van Jan Pieter en Jacoba Johanna Twiss.

Zie behalve de reeds genoemde brochures de geheele dagbladpers uit dit tijdperk, vooral in de maanden September en October 1890; Nederlands Adelsboek. 1918.

Koolemans Beijnen