Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 5

[Tappert, Ruardus, of Rieuwert]

TAPPERT (Ruardus, of Rieuwert), geb. te Enkhuizen 15 Febr. 1485, overl. te Brussel 2 Mrt. 1559, dekaan van het kapittel van St. Pieter te Leuven, kanselier der universiteit aldaar, grootinquisiteur in de Nederlanden (de komische opsomming zijner waardigheden BRN I. 587 vlg.). In dit laatste ambt heeft hij vooral naam gemaakt en leeft hij in de herinnering voort. Onder zijne eerste slachtoffers behoort Jan Pistorius van Woerden, wiens geding loopt van 11 Juli tot 7 Sept. 1525. Joost Laurensz, Godscale Rosemond en Claes Coppijn de Montibus hadden met hem zitting. De martelaar, waardig en scherp in zijn verweer, is ook in bijbelvastheid Tappert's meerdere. Als de doctor het woord ‘weest u oversten onderdanich’ aan Paulus toeschrijft, zegt Jan: ‘Dat en seyt niet Paulus maar Petrus’ (1 Petr. 2 13). (Fredericq, Corpus IV 468, of. 428) Zijn laatste proces tegen een beroemd ketter was dat tegen Angelus Merula, dat 10 Juni 1553 begon. Den 16den overhandigde de grijze pastoor van Heenvliet aan Tappert de twaalf artikelen, waarin hij zijne gevoelens had samengetrokken en Tappert op zijn beurt gaf hem zes propositiones, welke Merula toestemmend moest beantwoorden. Moll moest nog het verloren gaan dezer stukken betreuren, wij kunnen ze thans lezen (bij Hoog in de na te noemen uitgave). De propositiones van Tappert houden in, dat de concilies de waarheid leeren en dat men die heeft te volgen ook als men ze niet begrijpt. Vooral moest Merula verklaren, dat hij het gevoelen van zijn superieur zou gehoorzamen ‘modo judicium et sententia ejus non adversetur scripturis’. Noch Sonnius noch Tappert kwamen met deze disputatie verder. Er is onder de stukken van dit langdurig proces een brief van Tappert aan Merula met kantteekeningen van dezen, waarin op het slot die fanatieke woorden des inquisiteurs: ‘Et contrarium [veritas] docens (etiam si verum esset, quod tamen est impossibile) ex hoc solo damnaretur, quod ecclesiae, quae est columna et firmamentum veritatis, in sua doctrina adversaretur,’ woorden, welke Fruin zijn bekenden uitroep: ‘gezegend de Hervorming ...!’ enz. ontlokten. Maanden lang zat Merula op de Voorpoort; Kerstavond 1553 bracht men hem naar het convent Bethlehem in het Westeinde. Tappert, middelerwijl zelf te Leuven van onrechtzinnigheid beschuldigd (hij leerde dat in Joh. VI geen sprake is van het sacrament des altaars) kwam Juni 1554 naar 's Gravenhage om het proces te beëmdigen. 11 Juni begonnen weder de disputen. De straks te noemen Apotheosis laat Tappert zeggen: ‘Nunquam vidi praelium acerbius, nunquam in nostra republica gravius est trepidatum ... ut omnino metueremus ne aut universam Hollandiam inficeret .. Defendebat magni animi constantia nec minori omnium admiratione nonaginta quinque articulos.’ 19 September laat T. hem naar de Voorpoort terugbrengen en besluit hem ‘met vier te laten verbranden’,

[p. 878]

vonnis, dat 28 Sept. zou voltrokken worden. Dan speelt men volgens Apotheosis en Historia tragica dat listig spel (van het snel en zachtjes voorlezen van 67 artt. en eene afzweringsacte), dat door Fruin en Hensen terecht onaannemelijk is geacht. Waar is echter, dat Tappert stukken heeft vervalscht. Nog eens hooren wij van hem, als hij Merula 4 Juni 1557 uit de abdij van Liessies in Henegouwen, waar hij zachte behandeling genoot, naar Bergen laat voeren.

Den haat door Tappert gewekt kent men het best uit de Apotheosis, letterkundig meesterstuk van het vlijmendst sarcasme, niet vooral (ofschoon stellig ook) van belang voor de feiten, maar van beteekenis voor onze kennis der verbittering door hem gewekt. Het sarcasme is van deze soort, b.v. in Tapperts pauselijken beroepsbrief: ‘Saulus tertius (Paulus III die 6 Juli 1537 hem tot inquisiteur had benoemd) cerberus servorum Dei dilecto nobis in fisco filio Grovardo Slabbort de Stenckhusia,’ BRN I 582. ‘Ru, ru, ru, ar, arr, arrr, ruart,’ blaft Cerberus den groot-inquisiteur aan, en er zal wel geen lezer geweest zijn die hem zijn hellevaart niet gunde. De Apotheosis laat hem op het einde vertellen dat hij, te Madrid gekomen om zich te verantwoorden, door Philips II niet werd te woord gestaan en daarvan eene beroerte kreeg, waaraan hij stierf. Eene latere uitgave van 1567 laat in ‘nec rex se interpellari sineret’ het woord rex weg, zoodat alleen de episcopus een rol in de zaak speelt. In elk geval overviel hem de dood in de koninklijke vertrekken. Hij liet behalve zijn roep van voorbeeldig inquisiteurgeneraal (‘homo .. summa credulitate praeditus’, Fr. de Enzinas De statu Belgicae religione 48; ‘non magni referre, nocentes an innocentes pereant, qui istiusmodi supplicia subeunt, modo populus terreatur exemplo’, Ruard in Apoth. BRN I 634) ook geschriften na. Hij was o.a. de opsteller van de XXXII articuli lovanienses condemnantes haereses, 1544 (ook bij Gerdes, Hist. Reform. III docum. 87-95). Eene nadere verklaring gaf hij in Explicatio articulorum facultatis theologicae lovaniensis, 1555 (zie den brief van Joh. Cochleus aan T.d.d. 15 Juli 1546, uitg. G.H.M. Delprat in Kerkh. archief IV, 1866, 169-85). Zijne verdere werken geeft Bayle Dict. Hist. IV. 320, D. en E. De Opera Tapperi te Keulen 1582 in fol. Vermelding verdient nog, dat aan Tappert mocht gebeuren wat aan Merula ontging: zitting hebben op het concilie van Trente, waar hij door zijne scherpzinnigheid uitblonk.

Prenten door K. Bary, Ph. Galle, W. de Larncon, H. Bogaerts. Teekening door J. de Bisschop.

Zie: Clar. theologi D. Ruardi Tappert .. apotheosis, oudste bekende druk 1559, tweede te Basel 1567. Nieuwe uitgave met inleiding door Pijper in BRN I 565-636. Over de onderscheiden uitgaven Blok in Bijdr. vad. gesch. 1902, 352-358. Voor den schrijver gaat gemeenlijk Henr. Geldorpius door, wat Blok t.a.p. 358-366 twijfelachtig vindt; maar Th. Goossens, Franciscus Sonnius in de pamfletten 1917 betoogt op goede gronden, dat G. de satyre schreef en wel na zijn vlucht voor de inquisitie. De Apoth. is vertaald als De hemelvaart des eersten ende oversten vervolgher der christenen .. 1572, 1600 (te Delft bij Jac. Vennecool, ex. Doopsg. Bibl.), 1622 (naar den druk van 1559); Paullus Merula (II, 902), Fidelis et succincta rerum adversus Angelum Merulam tragice gestarum commemoratio, 1604, kortweg Historia tragica, vert. door zijn zoon Willem in hetzelfde jaar, sparsim; Dr. A.H.L. Hen-

[p. 879]

sen in De Katholiek 1897, 46-53, in Bijdr. gesch. bisdom Haarl. 1898 (tegen de betrouwbaarheid van dit geschrift en der Apotheosis); J.B. Kan desgelijks in Bijdr. vad. gesch. 1900, 101-109; Blok, aldaar 130-137 en Fruin, Verspr. Gesch. I, 244-265 verdedigen de betrouwbaarheid in het algemeen, maar niet van Apotheosis (BRN I 615 s), het verhaal van Tapperts bedrieglijken handel met Merula; Moll, Angelus Merula 230; I.M.J. Hoog, De verantwoording van R. Merula 1897, 20-25, 26-33 (brief van Tappert); P. Fredericq, Corpus inquisit IV, 406-495 sparsim; Bayle, Dict. Hist. et Crit. IV, 319 ss. die al de oudere schrijvers over T. geeft.

L. Knappert